Tożsamość duchowa kapłana w świetle posoborowego nauczania Kościoła

Studia Teologiczne Biał., Droh., Łom.

17(1999)

KS. STANISŁAW URBAŃSKI

TOŻSAMOŚĆ DUCHOWA KAPŁANA W ŚWIETLE

POSOBOROWEGO NAUCZANIA KOŚCIOŁA

Treść: I. Współczesne tendencje w postrzeganiu stylu życia i posługi kapłana; II. Implikacje dla stylu życia i posługi kapłana; III. Kapłan naśladowcą Chrystusa w osobistym życiu ducho­ wym i w posłudze duszpasterskiej;

Poszukiwania tożsamości duchowej kapłana po Soborze Watykań­ skim II poszły w kierunku: od kapłaństwa hierarchiczno-sakralnego do służebnej obecności we wspólnocie Ludu Bożego, z naciskiem na zm ia­ nę sposobu działania duszpasterskiego oraz osobistego stylu życia. Zmiany te są spowodowane uwarunkowaniami społecznymi, politycz­ nymi, ekonomicznymi, a także głębokimi i szybkimi przemianami doko­ nującymi się w społeczeństwach i kulturze obecnych czasów (por. PDV 2). Dlatego wychodząc naprzeciw tym przemianom, a zarazem wyzwa­ niu Jan Paweł II w adhortacji „Pastores dabo vobis" nakreślił obraz tożsa­ mości kapłańskiej na wzór samego Chrystusa, Odwiecznego Kapłana, Pasterza i Głowy Kościoła, ale i na miarę potrzeb, wyzwań i trudności obecnej chwili oraz polecił, aby ten wizerunek odzwierciedlali w sobie wszyscy powołani do kapłaństwa. W ten sposób prezbiterów będzie zna­ mionować podobieństwo do Chrystusa, najwyższego i wiekuistego ka­ płana. Uczestnictwo zaś we władzy pasterskiej samego Chrystusa nada­ je specyficzny charakter ich posłudze, na miarę udzielonego im sakra­ mentu kapłaństwa. Jest to głębsze upodobnienie do Chrystusa Kapłana, który czyni ich aktywnymi sługami w sprawowaniu oficjalnego kultu Bożego i w uświęcaniu braci (por. PO 2). Związek między kapłaństwem służebnym i ofiarą Eucharystyczną stanowi część stałej tradycji Kościo­ ła. Dlatego kapłaństwo we współczesnym Kościele jest coraz częściej uj­ mowane w kategoriach posługi i służby.

I. W SPÓŁCZESNE TENDENCJE W PO STR ZEG A N IU STYLU ŻYCIA I PO SŁU G I KAPŁANA

Zatem, jak to w ynika z nauczania Soboru W atykańskiego II i Jana Pa­ w ła II, naczelne zadanie kapłana w świecie to spełnianie misji sakralnej w służbie świętości, do której Zbawiciel pow ołuje każdego człowieka.

1. M odel sak raln y k ap łan a

W m yśl tej n au k i najw ażniejszą funkcją kapłana jest p o słu g a k u lto ­ w a, czyli sakram entalna (por. PDV 21; D yrektorium 8-10). E ucharystia sp raw o w ana codziennie, jest miejscem, w którym kapłan najpełniej o d ­ naw ia swój u rz ąd kapłański (por. KL 14). Posługa Eucharystii braciom , znajduje się zaw sze w centrum kapłańskiego posłannictw a i kapłańskiej tożsam ości, która realizuje się w jego podstaw ow ej misji tj. w celebracji ofiary C hrystusa i w o d p u szcza n iu grzechów . Ten m odel k ap łań stw a u w y p u k la p ra w d ę o Kościele jako w spólnocie eucharystycznej i sp ro w a­ dza p osługę kapłana do szafarstw a sakram entalnego oraz do p o śred n ic­ tw a m iędzy Bogiem a lu dźm i przez głoszenie Ew angelii oraz p rzez oka­ zyw anie ludziom chrześcijańskiej miłości w różnorakich form ach.

2. M odel słu żeb n y k ap ła n a

A nalizując dalej nau k ę Soboru W atykańskiego II zauw ażam y, że na nowej konsekracji dokonanej p rzez D ucha Świętego, życie d u ch o w e k a­ płana zostaje naznaczone i ukształtow ane p rzez p ostaw ę znam ionującą sam ego Jezusa C hrystusa, który służy w miłości (por. PO 2). Ź ródłem tej po słu g i jest sam Jezus, który stał się sługą (por. Flp 2,7-8) i k tó ry nie p rzy szed ł „aby mu służono, lecz aby służyć i dać swoje życie na okup za wielu" (Mt 20,28). Przez złożenie ofiary ze sw ego życia C hrystus stał się w zorem służby dla każdego kapłana w d u ch u ofiarującej miłości. D late­ go ta „służba" Jezusa osiąga swoją pełnię w ofierze krzyża, w zu p ełn y m darze z sam ego siebie. N atom iast w e M szy świętej będącej p am iątk ą i niek rw aw y m odtw orzeniem ofiary krzyżow ej dokonuje się dzieło słu ż­ by kapłana dla całej w spólnoty chrześcijańskiej. W ypływ a ona bow iem z upo dobnienia się d o Jezusa C hrystusa G łow y i Sługi Kościoła.

Z tego w zg lęd u styl życia kapłana, jego życie d u ch o w e p o w in n a charakteryzow ać po staw a służby L udow i Bożem u w w olności od pychy, w y w y ższan ia się n a d innych. W ów czas k ap łan staje się w zo rem dla w spólnoty, której przew o dzi, pow ołanej do tego, by w obec lu d zi w p o ­ staw ie służby ukazyw ać C hrystusa i Jego dzieło odkupienia.

TOŻSAM OŚĆ DUCHOW A KA PŁANA W ŚW IETLE POSOBOROW EGO N AU CZAN IA KOŚCIOŁA

3. Model przedstawicielski kapłana

W ostatnich latach w literaturze zachodniej spotykamy przedstawiciel­ ski model kapłana. Główny twórca tegoż modelu posługi pasterza, amery­ kański teolog Avery Dulles wychodząc z nauki Soboru Watykańskiego II twierdzi, że święcenia kapłańskie czynią osoby duchowne osobami publicz­ nymi w Kościele, powodują iż kapłani działają „w zastępstwie Chrystusa Gło­ wy" (PO 2; por. PDV 15.), ale są Jego przedstawicielami. Kapłan, zostając na mocy święceń włączony do urzędu duszpasterskiego Kościoła, ma prawo występować oficjalnie w imieniu Kościoła, a tym samym w imieniu Chrystu­ sa. Dlatego biskupi i prezbiterzy działają w imieniu Chrystusa i reprezentują Go w „ściśle sakramentalnej posłudze oraz w nauczaniu, któremu przypisana jest nieomylność"} W myśl tego rozumowania Kościół jako rzeczywistość wspól­ notowa i społeczna jest reprezentowany przez biskupów i kapłanów. A istota posługi kapłana wyraża się w działaniu w imieniu Chrystusa.

Chociaż ten model zakłada egzystencjalny wymiar kapłaństwa, zwra­ cając uwagę na osobistą świętość, życie modlitewne, radykalizm posługi służebnej, to jednak nie może być przyjęty. Zwraca bowiem uwagę na rolę kapłana w udzielaniu sakramentów, a nie na jego władzę sakramentalną2 i różni się od modelu sakralnego w wielu ważnych aspektach.

II. IM PLIKA CJE DLA STYLU ŻYCIA I PO SŁU G I KAPŁANA

Z analizy powyższych modeli: sakralnego i służebnego można w y­ prowadzić praktyczne treści dla stylu życia i posługi kapłana. Ducho­ wość kapłańska obejmuje całe życie prezbitera, a więc nie tylko jego ce­ chy specyficzne wynikające z powołania i przyjętych obowiązków, ale również jego przymioty ogólnoludzkie i ogólnochrześcijańskie. W kapła­ nie powinien się jednoczyć święty człowiek i uczciwy, solidny chrześci­ janin, a ponadto powinien posiadać niektóre cechy właściwe jemu, a w y­ nikające z jego posługi sakramentalno-służebnej.

1. Kapłan człowiekiem powołania

W posynodalnej adhortacji apostolskiej „Pastores dabo vobis" Jan Pa­ wel II mocno podkreśla, że z upodobnienia kapłana do Chrystusa

Gło-1 A D u l l e s , M odels f o r M inisterial P riesthood, Origins 20/1990/286-287; por. T. R a u s c h , Współczesne kapłaństwo, tl. A. Nowak, Kraków 1996, 80.

2 Tamże, 39-41.

w y i P asterza na m ocy posługi sakralnej w y p ły w a bezw zg lęd n e p o w o ła­ nie w yrażające się w w yborze Boga w sw oim życiu i jego p raw w k o n ­ kretnej sytuacji życia (por. PDV 27). Tak rozum iane pow ołanie, o dk ry te p rzez k ap łana i kształtow ane p o d w p ły w em w spółpracy z łaską Bożą po w inn o form ułow ać jego „usposobienie ducha", dzięki któ rem u prezbiter będzie zaw sze gotow y szukać nie swojej w oli, ale w oli Tego, k tó ry go pow ołał i posłał (por. PO 15). Z tego w zg lęd u w jego stylu życia i p o słu ­ dze pojaw ia się posłuszeństw o, będące o dp o w iedzią na d ar pow ołania, a jednocześnie m ocą jednoczącą z Jezusem . Ma ono w ów czas charakter n ad p rzy ro d zo n y i oparte jest na w ierze oraz miłości. Pom aga także p re ­ zbiterow i „w wykonywaniu z ewangeliczną przejrzystością powierzonej mu władzy nad Ludem Bożym: bez samowładztwa i demagogii. Jedynie ten, kto potrafi dochować posłuszeństwa w Chrystusie, umie wymagać, zgodnie du­ chem Ewangelii, posłuszeństwa od innych" (PDV 28).

Chociaż jest to p osłuszeństw o „apostolskie", „wspólnotowe" i „solidar­ ne" to jed nak p o siad a ono charakter „pastoralny”. Jest ono bow iem p rz e ­ żyw ane w klim acie stałej dyspozycyjności w obec osobistego p o w ołania oraz p o trzeb i w y m ag ań w spó lno ty L u d u Bożego. P ozw ala w sposób mniej lub bardziej św iad o m y być kapłanow i obecnym w e w spólnocie w iernych, w której w ypełnia „głód Ewangelii, wiary, nadziei i miłości Boga" (por. Tamże). Z drugiej strony w spólnota przyczynia się do u k ształto w a­ nia sty lu życia kapłana, który w yraża się w b raterstw ie i w u w ażn y m słuchaniu, aby w ten sposób poznając dośw iadczenia innych m ógł sam korygow ać o d p o w ied zi n a p y tan ia o żvcie coraz to bardziej u k ie ru n k o ­ w ane w stronę świeckości. Takie nastaw ienie w ym aga od prezb itera nie przy w iązy w an ia się zbytnio do w łasnych u p o d o b ań lub p u n k tó w w i­ dzenia, a w obec w spółbraci stw orzenia w e w spólnocie takich w a ru n ­ ków, by m ogli rozw ijać swoje talenty i zdolności w atm osferze wolnej od wszelkiej zazdrości, zaw iści czy rywalizacji.

W p o w o łan iu k apłana w y raża się „miłość wybrania" p rzez Jezusa C hrystusa, który odw iecznie od d an y Ojcu, w zy w a prezbitera, aby ró w ­ nież i on o d d ał całego siebie na szczególną służbę o d kupienia. „Miłość tylko - pisze Jan Paw eł II - do Chrystusa i Jego Kościoła, miłość zrodzona z łaski powołania kapłańskiego: największy dar Ducha Świętego"3 po zw ala i n a ­ kazuje o d d ać się n a służbę zbaw ieniu. D latego p o w o łan ie kap łań sk ie w yp ełn ia się, realizuje się w szczególnym w y m iarze m iłości, jaką jest służba. Cała egzystencja kapłańska po w in n a być p rzesiąknięta tą służbą,

TOŻSAMOŚĆ D UCH OW A K A PŁA NA W ŚWIETLE POSOBOROW EGO N A U C Z A N IA KOŚCIOŁA

jeśli z p ełn y m o d d aniem kapłan m a spraw ow ać ofiarę E ucharystyczną „in persona Christi"} W ówczas jest on „kaplanem miłości Chrystusa” i sza­ farzem tej tajemnicy, k tó rą spraw uje bez podzielności serca. K apłaństw o dom aga się w ięc tej niepodzielności życia i służby, gdyż gw aran tu je ona auten ty zm jego posługi oraz stylu życia.

Ale m iłość do C hrystusa i do Jego braci realizuje się p o p rzez p a rty ­ cypację w niesieniu krzyża. Zycie kapłańskie jest zatem nieodłączne od krzyża i ofiary, w których w yraża się i gruntuje miłość. K apłan - ofiarnik bow iem , um iejący składać ze swojego życia ofiarę będzie dośw iadczać w swojej p o słu dze oraz w osobistym życiu m ocy łaski C hrystusa u m ę­ czonego i zm artw ychw stałego.5 Jednak na skutek słabości ludzkiej, w k a ­ płanie b u d zi się niekiedy niechęć do podjęcia heroicznej miłości. D late­ go Jan Paw eł II p roponuje "nawrócenie" jako środek oczyszczenia m iło­

ści. Dzieje się tak, p on iew aż p o p rzez naw rócenie, prezbiter w raca d o „sa­ mej łaski powołania" i „wyłicza się" p rzed C hrystusem z kapłańskiej p o ­ sługi oraz miłości realizow anej w zakresie osobistego życia.6 Jeśliby ona osłabła potrzebne jest m u wejście na drogę - wyżej w ym ienionego - naw ró­ cenia w kierunku tej pierwotnej miłości, która zawładęła jego pow ołaniem i która w inna w yrażać się w jego posłudze kapłańskiej. Ta zaś posługa, która niekiedy dom aga się od prezbitera wiele troski i samozaparcia, jest właści­ w ą próbą miłości i pow ołania.7 A kapłan przeniknięty tą miłością, m oże p e­ łnić posługę w różnych okolicznościach życia, gdyż taka pow inna być ka­ płańska miłość, odnajdująca swoją realizacje w powołaniu.

2. Kapłan jako brat i sługa wobec człowieka

U p o d sta w po w o łania kapłańskiego - jak ju ż zostało w y k azan e - znajduje się m iłość Jezusa w zględem tego, którego O n pow ołuje. D late­ go prezb iter w inien odpow iedzieć na tę miłość po w ołania p rzez osobistą m iłość w zg lęd e m osoby Jezusa, czyli p rzez całkow ite o d d an ie siebie C hrystusow i w n aślad ow an iu Jego życia w miłości - w służbie Ojcu i braciom .8 Postaw a ta najpełniej realizuje się w osobie p rezbitera w ó w ­ czas, g dy on ukazuje się lud zio m jako sługa słow a i łaski, a jednocześnie brat i przyjaciel. Nic też dziw nego, że czytam y w D yrektorium , iż d zia­

4 Tamże 4; por. PDV 15.

Insegnamenti III, 1, 1980, s. 1129.

6 List, art. cyt., 10; por. Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów, Watykan, 53. 7 Insegnamenti, X, 2.1987, s. 1794.

8 L ’Osserwavatore Romano (wyd. polskie), 14/1993/nr 8-9, 42.

łalność kapłańska p ow in n a być przeniknięta m iłością k ap łana jako sługi i brata i ukazyw ać m iłość C hrystusa. „Prezbiter - dodaje Jan P aw eł II - powinien umieć odtworzyć jej postawy i przejawy, aż do całkowitego daru z siebie dla owczarni, która została mu powierzona" (Nr 43).

W przeciw nym p rzy p ad k u , kapłan, który nie um ie być słu g ą C h ry ­ stusa i Jego oblubieńcem (por. Tamże 44), nie będzie ro zp oznany p rzez w iernych jako b rat i sługa, jako głosiciel miłości oraz przyjaciel człow ie­ ka. Pow yższa p raw d a bow iem m usi być zaw sze fu n d am en taln y m rysem stylu życia i posługi kapłana. Tylko w ted y kapłani, którzy trw ają w p rz y ­ jaźn i z C h ry stu sem u kazu ją Go w sposób p rzejrzy sty w szy stk im lu ­ dziom oraz p rzed łu żają Jego obecność i działanie w Kościele i świecie.9 A sam a tak rozum iana m iłość p o w inna stać się form ą w łasnego życia prezbitera, a zarazem celem, który w ym aga od kapłana nieu stann y ch zo ­ b o w iązań i ofiar, po niew aż „nie jest ona zwykłą improwizację, nie zna też zastoju ani nie może być osięgnięta raz na zawsze" (Tamże 43).

D latego, stw ierdza papież, sługa C hrystusa „powinien czuć się zobo­ wiązany do świadczenia o niej zawsze i wszędzie" (Tamże). U konkretnia się ona zatem , jak rozw aża Ojciec Święty, w apostolskim działan iu oraz tro ­ sce nie tylko o zbaw ienie drugiego człowieka. Potrafi ona przybliżyć go d o człow ieka i do jego problem ów (por. PO 3). Stąd też - zaznacza teolog w łoski G. M ercol - w ażn a jest w postaw ie brata i sługi um iejętność słu ­ chania ludzi. K apłan bow iem , który um ie słuchać innych, żeby dostrzec nie tylko zło, ale p rzed e w szystkim to, co pozytyw ne, pow iększa bogac­ tw o życia w iernych w miłości. I tylko taki k apłan m oże u w ażać się za przyjaciela C hrystusa, a zarazem drugiego człowieka, jeżeli całą swoją p o staw ą życia um ie rozpalić m iłością pow ierzonych m u lu d zi.10 M ożna dodać, że dzięki takiej postaw ie zdobyw ana m ądrość kapłana ubogaca jego styl życia jako brata i sługi, rodząc jednocześnie jego w ielką o d p o ­ w iedzialność za bycie sługą i bratem w obec człowieka. P oniew aż są to w ed łu g papieża, dw ie w spółrzędne p ostaw y prezbitera, jego stylu życia: du ch służby (sługa) i służba miłości (brat) które w zajem nie się p rzen ik a­ ją. W postaw ie sługi C hrystusa jako „człowieka Bożego" zaw iera się p o sta ­ w a k ap łan a - b rata jako „człowieka miłości". Bez m iło w an ia d ru g ieg o chrześcijanina nie m oże w niej być autentycznej miłości Boga, a ty m sa­ m ym gorliwości apostolskiej charakteryzującej p ostaw ę sługi. Stąd k a­ p łan m oże p raw d ziw ie kochać C hrystusa, jeśli m iłuje bliźniego.

9 J. G u i 11 o n , Dialogi z Pawłem VI, Poznań 1959, 272-273. 10 La grazia che e data noi presbiteri, Ut unum sint, 6/1991/236.

TOŻSAM OŚĆ D UCHOW A K APŁANA W ŚWIETLE POSOBOROW EGO N A U C Z A N IA KOŚCIOŁA

Ten styl życia i p osługi kapłana jako brata i sługi w y raża się najpe­ łniej p o p rzez realizację „miłości pasterskiej". Podobnie, jak życie C h ry stu ­ sa było ukazaniem Jego „miłości pasterskiej" w obec ludzi, tak też życie i posługa kapłańska m ają być odzw ierciedleniem tej samej miłości, która była u d ziałem życia Zbaw iciela. C zytam y w A dhortacji „Pastores dabo vobis", że „miłość pasterska jest przede wszystkim darem z siebie, całkowitym darem z siebie dla Kościoła, na obraz daru Chrystusa i we współudziale w N im " (PDV 23). C zytam y dalej, że „miłość pasterska jest tym przymiotem, dzięki któremu kapłan naśladuje Chrystusa w Jego d,arze z siebie i w Jego służ­ bie" (Tamże). W ynika z tego, że prezbiter p ow inien dążyć do coraz głęb­ szego u d ziału w pasterskiej miłości C hrystusa, która na m ocy sak ram en ­ tu św ięceń stanow i zasadę i m oc działalności apostolskiej k apłana (por. Tamże 17). Miłość kapłana jako brata i sługi jest w ezw aniem do um iejęt­ ności rezygnacji z w łasnego stanow iska w obec brata, a która rozw ija, co najważniejsze, bogate relacje ludzkie, oparte na w zajem nym szacunku, uzdalniając jednocześnie prezbitera do rozw oju osobistej miłości i do d a ­ w ania siebie jako d aru . Pow yższe zdanie p o siad a kluczow e znaczenie dla duchow ości kapłana, która m obilizuje w szystkie siły p rezbitera, w y ­ pełniającego swój u rz ą d jako sługa i brat. Bogactwo bow iem życia d u ­ chow ego kapłana, jàk pisze A dhortacja, w pływ a n a jego „sposób myślenia i działania" (PDV 23), na sposób odnoszenia się do ludzi, oprom ieniony m iłością b raterską.11 D latego p o staw a braterstw a służebnego o d g ry w a znaczącą rolę w życiu kapłana. K apłan - b rat jest jednocześnie kapłanem - sługą. B raterstw o zatem objawia się jako służba i odw rotnie, służba m a swoje zakorzenienie w braterstw ie. C hodzi o takie braterstw o, w którym p rezb iter żyjąc p ro blem am i d ru g ieg o człow ieka w pokornej p o staw ie stara się w p ro w ad zić w jego św iat, zg o d n y z Bożym p lanem sposób w i­ dzenia i przeży w an ia konkretnych spraw oraz sytuacji.

Dlatego Jan Paw eł II naw iązując do nauki Soboru W atykańskiego II przypom ina, że kapłan jest zobow iązany poznać swoich w iernych, głębię w nętrza człowieka z jego problem am i, zm aganiam i, którym m usi sp ro ­ stać. Pow inien poznać ludzką niedoskonałość, błędy oraz „chorobę" grze­ chu, poznać biednych i cierpiących, a także problem y ducha ludzi boga­ tych. O prócz tych elem entów istotnych dla życia w spółczesnego człowie­ ka prezbiter w inien poznać szerzący się racjonalizm, p rzesadne p o d k re­ ślenie podm iotow ości osoby, praktyczny i egzystencjalny ateizm , sekula­

11 Insegnamenti XII, 2, 1989, s. 785.

ryzację życia, rozp ad rodziny, w ypaczenie p raw dziw ego sensu ludzkiej płodności, niespraw iedliw ości społeczne, deptanie p raw ludzkich.12 Jed­ nocześnie postaw a prezbitera jako kapłana i sługi znającego pow yższe problem y życia człow ieka w ed łu g papieża w inna charakteryzow ać się rów now agą, odw agą, siłą i zdolnością dźw igania odpow iedzialności, m i­ łow aniem p raw d y i spraw iedliwości, praw ością, rzetelnością, szacunkiem wobec drugiej osoby, w iernością dan em u słow u, w spółczuciem , zd olno­ ścią do utrzym yw ania w ięzi z innym i, troskliwością, cierpliwością, u m ie­ jętnością słuchania i zauw ażania innych, otw arciem na p otrzeb y ludzi, m ądrością życia, życzliwością, dobrocią, stanowczością, nie uleganiem su ­ biektyw nym poglądom , bezinteresownością, szacunkiem dla codziennego tru d u , zdolnością ofiarow ania bliźnim swojego czasu, talentów, energii, a naw et życia, ufnością w ukryte działanie łaski w życiu ludzi prostych i ubogich.13 Również prezbiter nie m oże być arogancki, kłótliwy, a uprzej­ my, szczery w słowach i intencjach, roztropny i dyskretny, w ielkoduszny i gotow y do służby, utrzym ujący otw arte i bliskie kontakty z ludźm i, za­ w sze gotow y ich zrozum ieć, przebaczyć i pocieszyć. K apłan w inien być rów nież „gościnny", czyli umiejący przełam ać ciasnotę w łasnych lęków, obaw oraz otwierający drzw i dla „gościa", czyli dla obcego człowieka, w przekonaniu, że Zbawiciel przychodzi do niego p o d postacią zm ęczonego w ędrow ca. M usi być silnym duchow o św iadkiem , człowiekiem miłości, w zorem życia, sługą w olnym od eksponow ania osobistych zasług.14

Cały ten w achlarz ludzkich i kapłańskich zalet po w in ien ch arak te­ ryzow ać postępo w anie i styl życia p rezbitera jako b rata i sługi. D latego k apłan jako b ra t i sługa m usi się uczyć miłości oraz czynienia d o brze innym , o d d ania apostolskiego i m isyjnego, składania d a ru z siebie na służbę Bogu i bliźniem u. Tak rozum iana bow iem po staw a b rata i sługi p ozw ala prezbiterow i patrzeć na drugiego człowieka p rzez p ry z m a t m i­ łości, o d d an ia i ofiary. Poniew aż, jak podkreśla A dhortacja „Pastores dabo vobis", w realizacji p o staw y m iłości pasterskiej „znajdą więź doskonałości kapłańskiej, zespalającą w jedno ich życie i działanie" (PDV 23), ale p o d k ą­ tem sty lu życia i p o staw zajm ow anych w obec innych lu d zi.15

W p ostaw ie kapłana brata i sługi z jednej strony m u si przebijać się

12 PDV 7, 43; por. Prezbiter człowiekiem miłości, „L'Osservatore Romano 14/1993/nr 11, 3.8;

Evangelium vitae, 32.

13 J a n P a w e 1 11, Prezbiter, art. cyt., 38; PDV 26, 43,49. 14 Tamże, 43,49; Jan Pawel II, Prezbiter, art. cyt., 38. 15 Solicitudo rei socialis, 42.

TOŻSAMOŚĆ DU CH OW A KA PŁA NA W ŚWIETLE POSOBOROW EGO N A U C Z A N IA KOŚCIOŁA

postaw a św iadka oraz szafarza innego życia aniżeli doczesne, z drugiej strony zaś p o staw a obecności w świecie ziem skim . D latego Jan P aw eł II stw ierdza, że u p o d staw postępow ania prezbitera sługi i b rata leżą d w a w ym ogi. P rzede w szystkim jego posługa w ym aga, aby nie u p o d o b n iał się do św iata, a rów nocześnie był obecny w tym świecie znając sw oich w iernych. Znając bow iem swoich w iernych i przeżyw ając z nim i swoje złączenie prezb iter m oże w ypełnić w sposób p o p raw n y sw oją p o sługę kapłańską oraz zrealizow ać p raw id ło w y styl życia brata oraz sługi nie sam otnie, ale w e w spólnocie.16

III. KAPŁAN N A ŚLA D O W CĄ CHRYSTUSA W OSO BISTY M ŻYCIU D UCH O W Y M I W POSŁUDZE DUSZPASTERSKIEJ

Realizacja pow ołania w ym aga od kapłana codziennych w yborów i decyzji w relacji do C hrystusa i człowieka. W pierw szym p rzy p ad k u , p o ­ w oduje u p odobnienie kapłana do osoby C hrystusa na m ocy sak ram en tu k ap łaństw a. Święcenia kapłańskie spraw iają powstanie „szczególnego związku antropologicznego, który jednoczy kapłana z Chrystusem, Najwyż­ szym Kapłanem i Dobrym pasterzem" (PDV 11). Takie u p o do b n ien ie an tro ­ pologiczne m a ch ara k ter try n itarn y (por. Tamże 12). A n tropologiczne upodobnienie się kapłana do Jezusa, czyli jednoczenie z N im pow oduje, że prezb iter zostaje odłączony od św iata, ale tylko p o to, aby do niego „powrócić w nowej wartości stworzenia i odkupienia"’17, pow ie G. M ercol. D ośw iadczenie „nowej wartości" w ypływ ające z kontem placyjnej je d n o ­ ści z Jezusem jest najw yższą w artością kapłana w jego osobistym życiu w ew nętrznym ; jest „centralnym ośrodkiem duchowości kapłana” zaznacza Paw eł VI.

To głębokie dośw iadczenie obecności Syna Bożego w życiu d u ch o ­ w ym kap łana p o w in n o spow odow ać, ze jego p osłu g a stanie się służbą (por. Flp 2,5-7). Jak m ów i p apież Jan Paw eł II, służbą w ym agającą, w pew ny m sensie „oddychania klimatem przyjaźni i osobistego spotkania z Pa­ nem Jezusem" (D yrektorium 39). Bowiem prezbiter sw oim życiem i p o ­ przez p osługę m a głosić i g ru ntow ać życie w zasadzie inne, w yższe niż ziem skie (por. PO 3). A p rzez sw e „ścisłe zjednoczenie z Chrystusem i świę­

16 J a n P a w e i II, Prezbiter, art. cyt., 37; por. PO 3.

17 Cammino di Formazione: Spiritualita di Preti secolari alla luce di una duplice vocazione

specifica, Ut unum sint, 1/1987/21.

tość życia [może] powiedzieć z Apostołem: „I żyję ju ż nie ja, ale żyje we mnie Chrystus" (Gal 2,20) - (PO 12). U p o d staw tak rozum ianej służby k apłana leży ta jedność m istyczna prezbitera z C hrystusem w yrażająca się z g o d ­ nością jego w oli z w o lą Jezusa.

M ożna pow iedzieć, że każd y k apłan jest m istykiem , p o n iew aż żyje w bliskości Jezusa, rozw ija na m odlitw ie Jego łaskę, czyli uczestnictw o w Jego życiu Bożym, aktualizuje - jak wyżej zaznaczyłem - Jego obec­ ność w sw oim w n ętrzu . W yłączony w jakiś sposób z L u d u Bożego - czy­ tam y w dokum encie soborow ym - jednak nie w celu odłączenia od n ie­ go lub jakiegokolw iek człowieka, lecz by całkowicie pośw ięcić się d zie­ łu, do którego po w o łał go Pan. I nie m ógłby być sługą C hrystusa, gdy b y nie był św iadkiem i szafarzem innego życia niż doczesne, i gdy b y tego życia nie rozw ijał w obecności Jezusa, ani też nie p rzek azyw ał go w p o ­ słu dze służebnej innym (por. PO 3). D latego k apłan w inien osiągać jak n ajw yższy stan zjednoczenia z C hrystusem , k tó ry d o p ro w ad zi go do św iadom ie przeżyw anej jedności. P oniew aż w jedności ze Zbaw icielem , która znajduje swój w y raz w jego kontem placji, staje się p rezb iter darem dla Boga oraz darem dla lu d zi w swojej pasterskiej p o słud ze oraz w p ry ­ w atn y m stylu życia.

D ośw iadczenie obecności Boga należycie rozwijane na m odlitw ie oso­ bistej, m odlitw ie kontem plaqi Boga, m a prow adzić kapłana do tego m i­ stycznego zjednoczenia z N im . Daje ono w przeżyciu m istycznym prezbi­ tera now ą i speq aln ą obecność Boga w jego w nętrzu. Dlatego teologia m i­ styczna m ów i, że szczytow ym w yrazem życia duchow ego każdego chrze­ ścijanina, a tym sam ym kapłana jest kontemplacja. Jest ona osobistą o d p o ­ w iedzią kapłana na Boże w ezw anie i m ilość, na m istyczne działanie Boga w jego ludzkiej duszy. Dzięki niej kapłan odczuw a nagle, w sposób św ia­ d om y i pełny, w sposób niew ysłow iony obecność Boga w sobie. O dkryw a w ów czas Jego immanencję i transcendencję. Czuje, że podczas tego d o ­ św iadczenia mistycznej obecności Jezusa jest duchow o ożyw iony, uśw ię­ cony m ocą nadprzy ro d zo n ą i w yniesiony na now a płaszczyznę bytu. W jego w n ętrzu dom inuje dośw iadczenie Boskiej Rzeczywistości.

To m istyczne dośw iadczenie obecności Boga w życiu k ap łan a p o ­ w inno być tak m ocne, poniew aż - jak m ów ią m istycy - człow iek jest ośle­ pio n y n ad p rzy ro d zo n y m św iatłem i działaniem Boga. Jego istotę p rz e n i­ ka w ew nętrzny pokój oraz uczucie radości płynące z głęboko bliskiego i au ten ty czn eg o w yczucia bliskości Boga. Jest o no tak pociągające, że w szelkie d obra stw orzone m ogą tylko b ud zić niepokój w osobistym ż y ­ ciu prezbitera, a duchow e cierpienia stają się w y razem głębokiego m iło­

TOŻSAM OŚĆ DUCHOW A KAPŁANA W ŚW IETLE POSOBOROW EGO N AU CZAN IA KOŚCIOŁA

wania Boga. Wówczas przychodzi nagle „przebudzenie", uświadomie­ nie i oświadczenie, że Bóg jest obecny w duszy i że ją ogarnia miłość Boga przekraczająca poznawcze możliwości władz ludzkich. Nic się już nie liczy a tylko Bóg, Jego nieskończona miłość. Stąd też doświadczenie obecności Boga nie należy traktować jako czegoś statycznego. Musi to być obecność działania twórczego, uświęcającego.

Często nie zdajemy sobie sprawy, że obecność Boga we wnętrzu człowieka już w sakramencie chrztu świętego jest złożona w postaci za­ rodka, który należy rozwijać. Ponieważ od tego momentu otrzymaliśmy życie mistyczne i od nas zależy jego permanentny rozwój w mistycznej jedności z Bogiem. Od tego momentu życie duchowe każdego chrześci­ janina, również i kapłana ulega transformacji i przemianie. Przenika go jedna treść: pragnienie miłości Boga, drugiego człowieka, które staje się wyrazem stałej postawy ducha oraz stylu życia. Wówczas przeżycie bli­ skości Boga staje się siłą rozwoju życia wewnętrznego i zewnętrznego kapłana, wzmacniając jego gotowość na wezwanie Boże, elastyczność w jego ręku, „dyspozycyjność” rozumnego „narzędzia” w ręku Stwórcy dzia­ łającego i posyłającego do ludzi. Kapłan - mistyk dąży z pomocą innym w rozwoju życia duchowego oraz w rozwiązywaniu ich problemów. Brak ducha mistycznego w posłudze prezbitera, może prowadzić do nie­ bezpieczeństwa przekształcania się duszpasterzy w „funkcjonariuszy świętości", nie potrafiącymi realizować ideału Chrystusa w pracy apostol­ skiej, będącymi często obojętnymi wobec cierpienia ludzkiego. Tylko ka­ płan ogołocony mistycznie dla Chrystusa, nie traktuje drugich ludzi dla osobistych korzyści, dla kariery.

Ten osobisty, wewnętrzny aspekt duchowy decydujący o tożsamo­ ści kapłańskiej, jest uchwytny jedynie poprzez swoje przejawy zewnętrz­ ne. Dotarcie do bogactwa życia mistycznego kapłana nie jest możliwe bez znajomości tajemnic jego duszy. Ale skoro ma on przekazywać to życie mistyczne, winien ukazywać to, co sam wewnętrznie przeżywa z Bogiem. Wówczas wierny odczytuje to jego bogactwo wewnętrzne, pa­ trząc na jego świadectwo dawane we wspólnocie Ludu Bożego.

Z powyższej analizy wynika, że znakiem tożsamości kapłana jest jego osobista świętość, która wyraża się również w więzi z Bogiem na modli­ twie. Zresztą, pisze Ojciec Święty, że „kapłan został poczęty na długiej modli­ twie, w czasie której Pan jezus rozmawiał z Ojcem o swoich Apostołach i oczy­ wiście o tych wszystkich, którzy w ciągu wieków staną się uczestnikami Jego posłania" (Dyrektorium 38). Dlatego radykalne kapłaństwo powinno być głęboko powiązane z modlitwą, czyli zakorzenione w modlitwie (por.

Tamże). M odlitw a osobista jest konieczna w życiu kapłana z tego w zglę­ du, że pogłębia rozum ienie ludzkich i boskich spraw w iernych. Poniew aż w działalności pasterskiej jedynie ludzkie naśw ietlenie problem ów, ich n a ­ turalne zrozum ienie nie wystarcza. Potrzeba łaski Bożego działania i ro ­ zum ienia ziemskiej rzeczywistości. Tym bardziej, aby kapłan m ógł pełnić C hrystusow e posługiw anie, m usi w yryw ać się ku m odlitw ie, k u skupie­ n iu oraz zjednoczeniu z Bogiem, by jego posługa m iała sens i była au ten ­ tyczna. W ym ow ne na ten tem at są słow a Jana Paw ła II, że kapłan, p o to, by m ógł „owocnie wypełniać sivoj q posługę duszpasterską, powinien wejść w szczególną i głęboką zażyłość z Chrystusem" (Tamże). A to ułatw ia m u kon­ templacja, będąca w patryw aniem się w Boga działającego, także w czy­ nach duszpasterskich oraz w Jego planie zbaw ienia - poprzez C hrystusa Pana i Jego dzieło. Dlatego kapłan nie m oże ani na chwilę oderw ać się od C hrystusa - Kaplana. W przeciw nym przy p ad k u , m inim alizm m odlitew ­ ny, pow odujący osłabienie jedności C hrystusem jest w postaw ie k ap łań ­ skiej najbardziej zauw ażalny i w zb u d za niepokój w ierzących.18

Ten radykalizm m odlitw y w y p ły w a z m odelu służebnego kapłana. Jego „służebność" m a podw ójne ukierunkow anie: w sto su nk u do C h ry ­ stusa, którego k ap łan uobecnia w sw oim życiu i po słu d ze oraz w obec w spólnoty, dla dobra której kapłaństw o służebne zostało u stanow ione. O b yd w a aspekty służebności kapłań stw a w ym agają kontem placji, czyli stałej jedności z Bogiem, b y coraz lepiej odczytyw ać Jego w olę, Jego n a ­ ukę oraz sakram entalną posługę niesioną L udow i Bożem u. D opiero taka stała kontem placja nadaje stylow i życia i p o słu d ze k ap łana cechę p ra w ­ dziw ego „świadectwa", co jest nieodzow nym elem entem jego apostolskiej działalności. K ontem placja p ozw ala rów nież, jak ju ż w spom niałem , w i­ dzieć św iat i lu d zi po Bożem u.19

Tak rozum iana m odlitw a jako w ysiłek b ard zo osobisty i w sp ó łd zia­ łanie z Bogiem m oże spraw ić, iż n astąp i w życiu kapłana harm onijne p o ­ łączenie aktyw ności duszpastersko-apostolskiej ze spraw o w an iem litu r­ gii, którego b rak często staje się przy czy n ą pew n eg o duchow ego ro zb i­ cia prezbitera. Dlatego dostrzega się konieczność prom ow ania w śró d d u ­ chow ieństw a „świętości osobistej", rozum ianej też jako harm onijne połącze­ nie spraw ow anej liturgii z aktyw nością pasterską, na fundam encie rozw o­ ju osobistej kontemplacji (por. D yrektorium 40-42; KDK 56-59, KK 41).

18 G. M e r с o 1 , Formarsi асі una grazia a caro pressa, Un unum sint, 3/1988/70.

19 B. M o k r z y c k i , Kapłan człowiekiem kontemplacji i czynu, Ateneum Kapłańskie, R. 68, T. 87/1976/66-67.

TOŻSAM OŚĆ DUCHOWA KA PŁANA W ŚW IETLE POSOBOROW EGO N AU CZAN IA KOŚCIOŁA

* * *

Jak widać z powyższych rozważań, papież widzi ścisły związek pomię­ dzy posługą i stylem życia kapłanów w dzisiejszym świecie a ich osobistą świę­ tością. Dlatego w Adhortacji „Pastores dabo vobis" woła, że „każdy z was musi być święty, by pomagać także braciom w realizowaniu ich powołania do świętości” (PDV 33). I ta świętość powinna obejmować wszystkie sfery żyda prezbiterów, aby mogli oni być wobec świata czytelnymi „znakami" Chrystusa Dobrego Pasterza. A w ich stylu życia i przykładzie winna ujawniać się postawa wdzięczności za otrzymany dar Boga, postawa ofiarności, postawa miłości, jedności i dzielenia się, postawa modlitwy oraz oddania. Dopiero w tak rozumianej duchowości kapłana będą wyryte słowa powołania do służby Bogu i ludziom w tajemnicy Kościoła. A jego ewangeliczny styl życia i posługi, czyli całkowitego oddania się w darze Zbawicielowi powinien w pełni rozkwitu wypływać z Jezusowego wezwania do pójścia za Nim i naśladowania Go w głębokiej mistycznej wspól­ nocie życia z Nim. Wówczas konsekracją i przejawem ewangelicznego życia będzie rozkwit różnorakich cnót i postaw duchowo-etycznych niezbędnych w stylu życia i posłudze duszpasterskiej. W przeciwnym przypadku, jeśli kapłan nie będzie się starał duchowo przeżywać swojego kapłaństwa, czyli duchowo nie będzie tym, kim jest rzeczywiście, nie będzie zdolny służyć wartościom, któ­ re reprezentuje oraz nie będzie mógł dobrze służyć ludziom, a jego styl życia moralno-duchowy będzie prymitywny.

L’IDENTITÀ SPIRITUALE DEL SACERDOTE NELLA

LUCE DELL’INSEGNAMENTO DELLA CHIESA

DOPO IL CONCILIO

RIASSUNTO

Dopo il Concilio Vaticano II susseguirono le ricerche sul Г identità, del sacerdote. La più matura presentazione della questione é inclusa in "Pa­ stores dabo vobis" di Giovanni Paolo II. Nel mondo contemporaneo esi­ stono alcuni modelli dell'identità sacerdotale: 1' - modello sacramentale del sacerdote; 2' - modello di servizo del sacerdote e 3' - modello di sacer­ dote come rappresentante. L'autore non accetta l'ultimo modello in quan­ to ridotto e incompleto perché non abbarccia la totalità del servizio sacer­ dotale. Partendo dai primi due, egli trae alcune conseguenze: il sacerdote dovrebbe essere l'uomo della vocazione, essere come fratello e servo e sop- pratutto imitatore di Cristo nella vita spirituale e nel servizio pastorale.