Roman Bartnicki
"Metodologia per uno studio della
teologia del Nuovo Testamento",
Prsoper Grech, Giuseppe Segalla,
Torino 1978 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 19/1, 273-276
ła n ó w startestanlentalny-ch, n astęp n ie u k a z a n ie n ie p o w tarza ln eg o p o w o ła n ia isto tn ie różnego od p o w ołania A rona, w reszcie c h a ra k te ry styka ta k n a k re ślo n a d opełniona b la sk ie m u w ielb ien ia. Je st to chyba n a jp ię k n ie jsz a , sy stem a ty cz n ie p rze d staw io n a , chry sto lo g ia Nowego T e s ta m e n tu . M ożna tu podziw iać geniusz a u to ra listu do H eb rajczy k ó w a z a ra z e m m ożna p o g ratu lo w a ć au to ro w i pracy, że p o tra fił n a nią w sk a zać.
W d w u o sta tn ic h p a ra g ra fa c h trzeciego rozdziału ks. S zlaga a n a li z u je te k sty H b r o „ż ertw ie” sc h arak te ry z o w an e g o w cześniej O fiarn i- k a . N ow ością rów nież n ie p o w ta rz a ln ą i n ie m ogącą mieć m ie jsc a w lu d z k ic h k a te g o ria c h je st to, że ow ą „ ż e rtw ą ” je st sam O fiarn ik , k tó ry „w k ro cz y ł” do „św iętego św ię ty ch ” niebieskiego poprzez złożenie w o fierze w łasn ej kirwi. N owość o fiary sta n o w i zarazem now ość p rz y
m ierza. J a k „ je d n ą ” je st o fia ra n o w o te sta m e n ta ln a , ta k też „je d n o ” je s t p rzym ierze. J e s t ono z a w a rte na zawsze, w sposób n a jd o sk o n a l
szy, ostateczny.
W „stopce” d ru k a rs k ie j um ieszczonej n a o sta tn ie j stro n icy k sią żk i podano, że n a k ła d je j w ynosi 300+25 egzem plarzy. J e s t to bardzo m ało w łaśn ie dlatego, że jasno p rze d staw io n a d o k try n a o „now ości p rz y m ie rz a C hrystusow ego w liście do H e h rajczy k ó w ” m ogłaby się stać po ży teczn ą le k tu r ą nie ty lk o dla sp e cja listó w w iedzy b ib lijn ej, ale ta k ż e dla szerszego g rona w ierzących sz u k ają cy c h „już nie m leka, ale p o k a rm u sta łe g o ” (1 K or 3, 2).
Jan Łach
P r o s p e r G r e c h — G i u s e p p e S e g a l l a ,
Metodologia
per uno studio della teologia dei Nuovo Testamento
(Collana
Biblica 1), Torino 1978, Marietti Editori, ss. 192.
K sią żk a zaw dzięcza sw e p o w sta n ie w y k ład o m m etodologii p ro w a dzonym przez P. G r e c - ha w In sty tu c ie B ib lijn y m w Rzym ie. D ru g i a u to r, G. S e g a l l a , p rz e jrz a ł całe dzieło oraz n ap isa ł rozdziały d o ty czące E w an g elii Jama i e ty k i NT. We w stę p ie au to rz y za strz e g a ją się, że nie m ieli z a m ia ru pisać ogólnej m etodologii teologii, an i m e todologii n a u k b ib lijn y ch w ra z z k ry ty k ą te k stu , filologią, m orfolo gią itd. C hcieli p rze d staw ić m etodologię, do k tó re j n a le ż a ło b y . się sto sow ać pisząc lu b cz y ta jąc teologię b ib lijn ą NT, czy przyg o to w u jąc m n ie jsz ą ro zp raw ę z z a k resu te jż e teologii.
P ierw szy rozdział pośw ięcony został p rzeglądow i istn iejący c h te o logii b ib lijn y ch NT. N a jp ie rw w ym ienione zostały o statnio
274
R O M A N B A R T N I C K I[16]
w ane dzieła o m aw iające rozw ój te j gałęzi w iedzy. W iprawdzie już O j cowie K ościoła u p ra w ia li teologię b ib lijn ą, ale ja k o oddzielna dy scy p lin a istn ie je dopiero od ko ń ca X V III w ieku. W 1787 r. J. P h . G ab ler sfo rm u ło w ał zasady, w ed łu g k tó ry c h teologia b ib lijn a p ow inna być fu n d a m e n te m dla teologii dogm atycznej, będ ącej re fle k s ją filozoficzną każdego pokolenia n a d d an y m i O bjaw ienia. N atom iaist teologia b ib lij n a m a c h a ra k te r stały, a jej zad an iem jest o d k ry cie tego, co chciał pow iedzieć a u to r b ib lijn y sw oim w spółczesnym , w języku dla nich zrozum iałym . P ierw szą zaś teologię b ib lijn ą opu b lik o w ał G. L. B a u e r
(N e u te sta m e n tlic h e Moral des N T, t. 1—'2, L eipzig 1804—1805). Omó
w ione zostały n a s tę p n ie teologie p ro te sta n c k ie i k ato lic k ie X IX i X X w ieku oraz zestaw ione w w y k azie alfabetycznym .
I s tn ie ją tozy sposoby p isa n ia teologii NT. Może to być w y k ła d t e m atyczny, a b s tra h u ją c y od rozw oju historycznego. M ożna p rzed staw ić m yśl poszczególnych autorów , u sta w ia ją c ich w p o rządku chronolo gicznym . J e s t m ożliw y ta k ż e wylkład te m aty czn y , ale u ję ty w a sp e k cie rozw oju, w ychodzący od p ie rw o tn e j kery g m y i śledzący ew olucję d o k try n y n a różnych e ta p a c h K ościoła apostolskiego. W o sta tn im w y p ad k u trz e b a n a jp ie rw odpow iedzieć n a trz y p y ta n ia : 1. Czy m ożliw a jest r e k o n s tru k c ja kerygm y, tj. n a jsta rsz e j, zasad n iczej d o k try n y ; 2. Czy m ożliw a jest r e k o n s tru k c ja h isto rii K ościoła pierwotnego-, s ta n o w iącej ra m y dla ro zw ija ją c e j się d o k try n y ; 3. Czy m ożliw e jest w y ło n ie n ie czynników , k tó re w p ły w ały n a ew olucję k erygm y. P. G r e c h stw ierd za, że o sta tn ie b a d a n ia p o zw a lają dać odpow iedź pozy ty w n ą na w szystkie trz y p y ta n ia i p re z e n tu je prace, k tó re zajm o w ały się ty m i pro b lem am i. W ylicza te ż czynniki, p ęd w pływ em k tó ry c h k ery g m a p ie r w otna i n a jsta rsz e fo rm u ły w ia ry p rz e k sz ta łc iły się w didache, k tó ra moigła zaradzić potrzeb o m k atec h ety c zn y m w spólnot chrześcijańskich. W brew tw ie rd z en iu szkoły R. B u ltm a n n a m ożna w ięc m ów ić nie o w ielu, lecz o je d n ej teologii NT, k tó ra stopniow o się rozw ijała.
T rzeci rozdział pośw ięcony je st ty m prąd o m ów czesnej k u ltu ry , k tó re m ogły m ieć w pływ na pism a NT. A by zrozum ieć ja k iś te k s t NT, trze b a n a jp ie rw sk o n su lto w ać p a ra le ln e te k sty b ib lijn e, ale za raz po tem otw orzyć dzieło S trB ill. P o p ra w n e w y k o rz y sta n ie nagrom adzonego ta m m a te ria łu u w a ru n k o w a n e jest znajom ością lite ra tu r y ju d a isty c z nej. P. G rech po d aje klasyczne dzieła na te m a t judaizm u, a n a stę p n ie om aw ia pism a rabinistyozne. W sposób ja sn y i p rec y zy jn y szkicuje h iste rię p o w sta n ia poszczególnych pism i ich c h a ra k te r. Od tainnaitów (rab in i I i II w. po Chr.) pochodzi M iszna, T osefta i m ałe midraisze z a w ierając e m a te ria ł halak iczn y . A m o raic i pozostaw ili po sobie T alm ud b a b ilo ń sk i i p a le sty ń sk i oraz trz y ro d za je midraiszóiw o c h a ra k te rz e haggadyeznym : hom iletyczne, n a rra c y jn e i „Wieliki Mid.ra.sz”. A u to r ostrzega, by być ostrożnym przy cytow aniu i zw racać uw agę, czy
te k s t pochodzi z M iszny, T osefty, T alm u d u czy m idraszów . Szczególna w dzięczność należy m u się za dokładne i ja sn e om ów ienie sposobu cy to w a n ia dziel rabinistyciznych. P o d aje też w y d an ia d ru k o w a n e ty c h pism .
R ów nie cenne są w p ro w a d ze n ia w lite r a tu r ę ap o k ry ficzn ą, ą u m ra ń - ską, ta rg u m y , pism a jud aizm u hellenistycznego. Za każdym ra z e m do w ia d u je m y się o c h a ra k te rz e ty c h pism , czasie ich p o w stan ia. W y m ie n ia n e są w y d a n ia dzieł oraz n a jw a żn iejsz e o p raco w an ia n a ich te m a t. B ardzo cenne są u w ag i m etodologiczne. Np. a u to r p rzestrzeg a, by z a jm u jąc się d o k u m e n tam i z Qumram u n ik a ć z je d n e j stro n y te n d en c ji tłu m a c z e n ia w szystkiego te k sta m i ą u m ra ń sk lm i, lecz z d ru g iej stro n y nie w olno też tw ierd zić, że w ogóle nie w p ły w ały one na au to ró w NT. P o słu g u ją c się ta rg u m a m i trz e b a zw racać u w ag ę n a to, że różnice z o ry g in aln y m te k ste m h e b ra jsk im m ogą m ieć c h a ra k te r d o k try n a ln y . W późniejszym okresie odstępow ano od in te r p re ta c ji m e sja ń sk ie j ze w zględu na polem ikę a n ty ch rze śaijań a k ą. P isarze NT u le
gali też w pływ om h ellen isty cz n ej k u ltu r y pogańskiej. D latego
P. G r e c h om aw ia rów nież h ellen isty cz n e in sk ry p cje, p ap iru sy , dzieła filozofów oraz relig ię g reck o -rzy m sk ą, ta k oficjalną, ja k i lu d o w ą czy m is te ry jn ą podając, gdzie m ożna znaleźć odpow iednie te k s ty i ich opracow ania. P rz eg lą d tła k u ltu ra ln e g o za m y k a ją p a ra g ra fy p o św ię cone gnozie i gnoistycyzmowi oraz ju d e o eh rze ścijań stw u .
R ozdział cz w arty dotyczy r e in te r p re ta c ji ST w NT. Z n a jd u ją c w NT c y ta t sta ro te sta m e n ta ln y trz e b a n a jp ie rw określić, czy zo stał wizięty z te k stu m asoreckiego, z LX X , czy np. z tra d y c ji re p re z e n to w a n e j przez te k s ty z Q um ran. N ależy pam iętać, że a u to rz y cyto w ali czasem z pam ięci, a tak że, że istn ia ły też niezn an e n am w a ria n ty ręk o p iśm ien - nicze. N iekiedy je d n a k m odyfikow ano te k st dla celów teologicznych. T akie a d a p ta c je trz e b a tra k to w a ć jako ro d zaj ch rz eśc ija ń sk ich „ ta r- gum ów ” . T akże w ST peiwne te k sty u leg ały r e in te rp re ta c ji, np. n ie k tó re w yrocznie n a b ie ra ły z czasem c h a ra k te ru apokaliptycznego. NT n a d a je n ie k ied y znaczenie m e sja ń sk ie te k sto m , k tó re p ie rw o tn ie go nie m iały. D uch Św. m iał sw ój udział nie ty lk o w red a g o w a n iu ksiąg św iętych, lecz ta k ż e czuw ał nad ich in te rp re ta c ją . C hcąc w iedzieć ja k ie b y ły dzieje egzegezy ST, k tó ra osiągnęła swój p u n k t k u lm in a c y j ny w NT, trz e b a studiow ać egzegezę ju d a isty c zn ą . P. G rech p o d aje p rzy k ła d y r e in te r p re ta c ji te k stó w b ib lijn y ch oraz dzieła pośw ięcone te m u zagad n ien iu .
R ozdział p ią ty om aw ia zasady kryty czn eg o k o rzy sta n ia ze sło w n i ków bib lijn y ch . A u to r p o d aje n ajw a żn iejsz e słow niki oraz za strze że nia, ja k ie zgłasza w sto su n k u do nich se m a n ty k a i egzegeza s tr u k tu raln a . N astęp n y rozdział pośw ięcony je st teologii Jezu sa. P. G rech p orusza n a jp ie rw kw estię k ry te rió w au ten ty c zn o śc i logiów Jezu sa,
276 R O M A N B A R T N I C K I
[181
a n astęp n ie p o d aje u w agi m etodologiczne dotyczące zasadniczych te m atów p rze p o w iad an ia Je zu sa : k ró le stw a Bożego-, głoszonego szczegól
n ie w przypow ieściach, św iadom ości m e sja ń sk iej Je zu sa oraz Jego
z m artw y ch w sta n ia . Zaw sze p o d an a je st n ajn o w sza lite r a tu r a . M etodo logia teologii syno p ty k ó w (rozdz. V II) om ów iona została n a p o d sta w ie p rac y H. Z i m m e r m a n n a z d odaniem p ew nych u zu p e łn ie ń i n a j now szych opracow ań.
P ro b le m a ty k a teologii P a w ła jest zag ad n ien iem ta k obszernym , że a u to r był jed y n ie w sta n ie zw rócić u w ag ę na n ie k tó re zasadnicze jej pro b lem y (rozdz. V III). P o d a je n a jw a żn iejsz e teologie P a w ła oraz w k ró tk ic h szkicach p orusza n a s tę p u ją c e zagad n ien ia: 1. Ź ródła teologii P aw ła, gdzie om aw ia ta k ż e k w estię au ten ty czn o ści listów paw iow ych i ich chronologię; 2. P rzeciw n icy P aw ła; 3. P aw eł i jego środow isko (hellen isty czn e i żydow skie); 4. P aw eł i ST; 5. P a w e ł i K ościół p ie r w otny.
S tosunkow o obszerne stu d iu m pośw ięca d ru g i z auto ró w , S. S e- g a i ł a , teologii Ja n a . O m aw ia n a jp ie rw n a jw a żn iejsz e o p raco w an ia dotyczące w pływ ów hellen isty czn y ch , ju d a isty c zn y c h i ch rz eśc ija ń sk ich (szczególnie synoptycy) n a teologię J a n a oraz jego sto su n ek do ST. T ra d y c ji i re d a k c ji w E w an g elii J a n a pośw ięcony je st d ru g i p a ra g ra f. N astęp n ie sc h a ra k te ry z o w a n e są n ajw a żn iejsz e teologie J a n a oraz b a r d ziej a n a lity cz n e ro zp raw y dotyczące chrystologii i p n eum atologii, ek lezjologii i sa k ra m e n tó w w te j E w angelii, n a u k i m o ra ln e j i esch a to logii J a n a .
K ońcow e rozdziały pośw ięcone są m etodologii stu d iu m w ażniejszych te m a tó w teologicznych NT w fe rm ie sy n tety czn ej, a m ianow icie c h ry stologii, eklezjologii, ety k i i eschatologii. K siążkę kończy d y sk u sja na te m a t h e rm e n e u ty k i teologii NT.
Nie m a p o trze b y p o d k reśla n ia , ja k w arto ścio w ą jest o m aw ian a po zycja. D aje d oskonałą in fo rm ac ję o za g ad n ien iach teologii b ib lijn e j NT, w p ro w ad za i u ła tw ia sam odzielne stu d iu m te j p ro b lem aty k i. S zczególnie cenne są p rzeg ląd y n ajw a żn iejsz ej i n ajn o w sze j lite ra tu ry . P o d k re ślić też trz e b a p rz e jrz y stą szatę g raficz n ą książki. N iezn ają- cym języ k a w łoskiego n ależ ało b y jedynie życzyć, by u k a z a ła się także w języku polskim .
R o m a n B a r t n i c k i
Kirche und, Theologie im 19. Jahrhundert,
Göttingen 1975 ss.
206— 71.
K siążka Kirche uncl Theologie im 19. J a h r h u n d e r t jest zbiorem re fe ra tó w i re la c ji zespołu roboczego zajm u jąceg o się teologią katolicką.
