BADANIA HYDROBIOLOGICZNE WÓD SIECI WODOCIĄGOWYCH*)

ROCZN. PZH, 1982, T. XXXIII, Nr 5--0

JERZY ŁUGZAK, BOŻENA RANKE-RYBIOKA, MARTA JASIŃSKA', KRYSTYNA CHMIELIŃSKA², HALINA STASZKIEWIOV, JOLANTA FIRLA3, RYSZARD SIEMEK⁴

BADANIA HYDROBIOLOGICZNE WÓD SIECI WODOCIĄGOWYCH*)

Z Zakładu Higieny Komunalnej Państwowego Zakładu Higieny w -warszawie Kierownik: prof. dr hab. Z. J. Brzeziński

oraz z Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych

Wykonano badania hydrobiologiczne wody wodociągowej w 4 dużych miastach w kraju. Próbki wody do badań pobierano z kranów sieci domowych.

W poprzednich pracach publikowanych w 1980 i 1981 r. przedstawiono wyniki badań hydrobiologicznych wody pobieranej z kilkunastu punktów sieci Wodociągu Centralnego i Wodociągu Praskiego w Warszawie [l, 2].

W publikacjach tych podano przegląd piśmiennictwa krajowego i zag- ranicznego związanego z tematem, metodykę wyboru stanowisk i sposobu- pobierania próbek wody oraz ich zagęszczenia do hydrobiologicznych ba-

dań jakościowych i ilościowych [3].

N a terenie 30 województw dla zasilania wodociągów publicznych, zakła­

dowych i lokalnych ujmowane są wody powierzchniowe. Liczba tego ro- dzaju ujęć na terenie poszczególnych województw wynosi od 2 do 30.

Niniejsza praca wykonana w 1980 roku przy współudziale Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych ujednoliconą i sprawdzoną w prak- tyee metodą miała m1 celu poznanie występowania i liczebności mikrosko- powych organizmów wodnych w wodzie pobieranej z kranów instalacji do- mowyeh w 4 dużych miastach na terenie kraju. We wszystkich tych mias- tach wodociągi ujmowały wody powierzchniowe. ·

Uzyskane wyniki ^{mogą być} wykorzystane przy inwentaryzacji biolo- gicznych zanieczyszczeń wód wodociągów publicznych.

BYDGOSZCZ

Woda pobierana z rzeki Brdy'w ilości ok. 100 tysięcy m³/dobę po przeJscm przez pompownie l i 2 stopnia , podawana jest do osadników otwartych a

następnie pospiesznych filtrów otwartych. Po usunięciu zawiesin woda jest chlorowana i podawana.do zbiornika wody czystej a następnie do sieci wo-

dociągowej.

Do badań hydrobiologicznych wybrano dwa stanowiska pobierania próbek wody w punktach sieci wodociągowej zaopatrywanej wyłącznie z ujęcia

powierzchniowego. Pierwsze stanowisko było odległe o 7 km a drugie o 10 km od ujęcia. Przebieg zmian liczebności organizmów wodnych w ciągu roku na obydwóch stanowiskach ^był analogiczny (ryc. l).

' WS8E --- Bydgoszcz, ² w:-;s~::: --- Kraków, ³ WSSE -- Katowice, ⁴ WSSE - Wrocław.

* Praca wykommn w mmrv,h problemu M:R-12.

Roczniki PZH - 6

I t-1.ie-

siQC,:? +,-,.,.-,-i,-r,-,..-t,.,,,.,7"77?rl

5780 4130

I

I~~

f-!11 ~~,

p,~~

rv~~,

~~,

! V I I ~ ~

I

~ ~ 1

I ~ . ,

I

IX D-Org_anizmy

4870 5445

I

I

4786 5376

I

_{~ ~}

I

™ ^I

XII

rzs3s '4m

Ryc. 1. Liczebność organizmów wodnych w sieci wo<lociagu bydgoskiego (o8ohnikó"·/dm³•

Największe liczebności wystąpiły w kwietniu i maju na 1 stanowisku -- 8945 oraz na 2 stanowisku - 8365 i 10040 w 1 dm^3• W pozostałych miesią­

cach liczebność byb mniejsza i wynosiła od 4130 w 1 dm³ na stanowisku 2 w styczniu do 7525 w 1 dm³ na stanowisku 1 w marcu. \V pobieranych próbkach wody stwierdzono obecność organizmów roślinnych i zwierzęcych

przedstawicieli następujących grup: Cyanophyta, Euglenophyta, Bacillario- phyceae, Chlorophyta, Protozoa, Rotatoria, Nema.toda,, i Crustacea. Najlicz- niej występowały organizmy roślinne należące do Bacillariophyceae i Chlo- rophyta. Spośród organizmów zwierzęcych największe liczebności osiągały

Ciliata (Protozoa). Sporadycznie występowały Nematoda.

KATOWICE

Wodociąg aglomeracji Katowice-Chorzów zasilany jest wodą z ujęć

usytuowanych na trzech różnych zbiornikach zaporowych. Woda każ<lego

z trzech ujęć uzdatniana jest na innej stacji uzdatniania wody do picia od-

ległych od miasta o 15, 60 i 120 km. W sieci wodociągowej znajduje się wo- da pochodząca z wsystkich ujęć - mieszana w nieznanym stosunku zmien- nym w zależności od warunków eksploatacji. We wszystkich trzech stacj,wh uzdatniania stosuje się wstępne chlorowanie wody surowej i dochlorowanie

(dezynfekcję) wody oczyszczonej podawanej do sieci wodociągowej.

Nr 5-6 Badania hydrobiologiczne wody wodociągowej 435

Próbki wody do badań hydrobiologicznych pobierano z sieci na trzech stanowiskach - dwit stanowiska w Katowicach i jedno w Chorzowie.

Analiza hydrobiologiczna pobieranych próbek wody na tych stanowis- kach w.ykazała wahania liczebności organizmów roślinnych i zwierzęcych

w granicach od 286 w 1 dm³ na stanowisku l W październiku do 41328 os/

/<lm³ na stanowisku 2 we wrześniu (ryc. 2). \V ~iągu całego roku we wszyst- kich próbkach wody przeważały organizmy roślinne.

Mie- siqce

999 305 609

Ili ~ ~ ~ ,

I

I

i I

IL.. _v_11_1

~----B-ra_k_b_a_d_o~ń---1

Ryc. ~- Liczebność organizmów wodnych w sieci wodociągu katowickiego (osolmików/dm^3).

(Ohjaśnienia jak na ryc. 1).

KRAKÓW

Wodociąg miejski zasilany jest z 10 ujęć różniących się znacznie wydaj-

nością. Woda z tych ^ujęć po uzdatnieniu w ^różnych stacjach kierowana jest do • sieci ·wodociągowej. w której ulega zmieszaniu. Stopień. zmieszania i jego zasięg w sieci wodociągowej poszczególnych dzielnic jest bliżej nie-

określony. W związku z tym wytypowano 4 stanowiska pobierania próbek 'wody w dzielnicach miasta zasilanych głównie wodą uzdatnioną pochodzą­

cą z jednego określonego ujęcia wody powierzchniowej.

Ujęcie z rzeki Rudawy - stanowisko 1 odległe od stacji uzdatniania wody o 7 km. Schemat uzdatniania ujmowanej wody - piaskownik, studnia zbior- cza, w miarę potrzeby koagulacja, osadnik, filtry pospieszne, chlorowanie, zbiornik wody czystej, pompownia, sieć wodociągu miejskiego.

Ujęcie z rzeki Dłubni - stanowisko 2 odległe od stacji uzdatniania wody o 3 km. Schemat uzdatniania ujmowanej wody jak dla ujęcia z rzeki Rudawy.

Ujęcie z rzeki Raby -- stanowisko 3 odległe od i3tacji uzdatniania wody o 23 km. Schemat uzdatniania ujmowanej wody jak dla flwóch poprzednich

ujęć.

Ujęcia z rzeki Sanki i rzeki Wisły - stanowisko 4 odlegle od stacji uz- datniania wody o 12 km. Schemat uzdatniania ujmowanej wody różni się od poprzednich tym, że woda przed podaniem do sieci jest ozonowana a

następnie ehlorowapa.

Baditne próbki wody z tego wodociągu wykazały znaczne różnice w li- czebności organizmów wodnych w granic~ch od 15 w l dm³ na stano\\'.isku 1 w stycznill do 37796 w 1 dm³ na stanowisku 2 w maju (ryc. :1).

Mie- since

I

r·m"""

T

^j

1

1,,

~ ; @ ~ ~ ~ ; n r 564 1moo"'r;'ós;T'"'

1

I

~:wa ~;TaW~~fww.l

11290s 15377 111219

1s3TI

Ryc. :3. Liczobno~ć organizmów wodnych w sioci wodociągu kmkowskingo (oHobników/dm3 ).

(Ohjaśnionia jak rnt ryc. l).

Nr 5-6 Badania hydrobiologiczne wody wodociągowej 437

Pomiędzy organizmami na poszczególnych stanowiskach nie stwierdzon@

zasadniczych różnic taksonomicznych mimo iż ujmowana woda pocho-

dziła z różnych rzek. Charakterystyczna była jedynie. duża liczebno8Ć Eu- glwna .sp. na stanowisku l przekraczająca 1000 w l dm³ w porównaniu z in- nymi sta,nowiskami, gdzie, organizmy. te występowały nielicznie. ·

WROCLAW

Wodoeiąg wrocławski zasilany jest wod~l mieszaną z ujęć powierzchnio- wych. infiltracyjnych i głębokich studni. Woda z. rzeki Oławy i infiltracji poddawana jest odżelazianiu, koagulacji, korekcji pH, fihrowaniu na fil- trach pQspiesżnych, chlorowaniu i ozonowa,niu. \Voda ze studni głębokich tłoczona jest do sieci bez uzdatniania.

Próbki wody do badaii hydrobiologicznych pobiernno na 4 stanowiskach.

Pierwsze stanowisko było odległe o 2 km w linii prostej od przepompowni centralnej, drugie o 5 km, trzecie o 3 km i czwarte o 4 km. Ąnalizy hydro- biologiczpe próbek wody ze stanowisk :~ i 4 wykonywano w TSSE Wroclaw- -Fabryczna. ,

Badania hydrobiologiczne wykazały, że w tej sieci wodociągowej liczeb-

ność organizmów wodnych była niewielka i wahała się od 4 w 1 dm³ na sta- nowisku l i 4 w lutym do 81 w l dm³ na stanowisku 3 w lipcu.

Ryc. 4. Liczebność organizmów wodnych w sieci wodociągu wrocławskiego (o~obników/dm3 ).

, (Objaśnienia jak na ryc. 1). ·

Najliczniej występowały organizmy roślinne, głównie Ba,cillariophyceae natomiast spośród organizmów zwierzęcych Rotatoria.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Wyniki badań hydrobiologicznych wody wodoci11:gowej ,v czterech du-

żych aglomeracjach miejskich wskazują na to, że met.ody stosowane w pro- cesach uzdatniania wody nie zapobiegają w pełni przedostawaniu się do sieci organizmów planktonowych. Analiza jakościowo-ilościowa wody wo-

dociągowej w poszczególnych miastach wykazała charakterystyczne se- zonowe wahania liczebności organizmów. Ponadto stwierdzono, że w ciągu całego ro~u najmniej organizmów znajdowało ,się w wodzie wodociągowej

we Wrocławiu (do 100/dm^3). W pozostałych miastach liczebność organiz- mów wahała się od kilku do kilkudziesięciu tysięcy na decymetr sześcien-

ny (Kraków - 38 OOO w 1 dm^{3). ·}

Mimo dużego zróżnicowania ilościowego organizmów ich zróżnicowanie

taksonomiczne na poziomie wyższym niż gatunek było nieznaczne. Przed- stawicieli: Gyanophyta, Euglenophyta, Bacillariophyceae, Ghlorophyta, Pro- tozoa, Rotatoria, Nematoda i Grustacea znajdowano we wszystkich próbkach badanej wody. Liczba określonych w ciągu roku gatunków w poszczegól- nych wodociągach wynosiła maksymalnie 59 (w Katowicach i Krakowie), minimalnie 29 (we Wrocławiu). Nie napotkano gatunków, które ,vystępo­

wałyby wyłącznie w jednym wodociągu.

vV wielu z badanych próbek wody napotykano żywe organizmy. Były

to głównie: - wiciowce (Flagellata n.det.) - orzęski (Oiliata n.det., Nasul- la 8p., Ph'ilodina sp., Trachelomonas sp., Paramecium caudaturn, Oolpidium colpoda,, Histrio sp., Vorticella sp.) - korzenionóżki (Rhizopoda n.det.) -- wrotki (Rotatoria n.det., Brachionus u1·ceolaris, Lecane sp.) -;-- nicienie (Ne- rnatorla n.det.). Organizmy te występowały niezależnie od zawartości chloru wolnego w wodzie wodociągowej (od 0,0 do 0,9 mg Cb/ dm³). Liczebność żywych organizmów w większości przypadków wynosiła nie więcej niż 20

w l dm^3•

...

WNIOSKI

Wykonane badania i ich wyniki pozwalają sformułować następujące wnios- ki ogólne:

1. W wodzie dostarczanej ludności przez wodociągi komunalne, ujmu-

jące wody powierzchniowe, występują organizmy wodne a ich liczebność zależy od zmian sezonowych rozwoju planktonu w zbiorniku wody ujmo- wanej oraz prawdopodobnie od przebiegu procesów uzdatniania.

2. Z punktu widzenia sanitarnej jakości wody, ocenianej metodą ana- lizy hydrobiologicznej, korzystniejsze jest zasilanie sieci wodociągowej wo-

dą mieszaną z ^ujęć powierzchniowych oraz ze studni infiltracyjnych i ^głę­

bokich niż wyłącznie uzdatnianą wodą powierzchniową.

3. Wobec dużych różn,-c w liczebności organizmów wodnych występują­

cych w sieciach wodociągów komunalnych, wymienionych w pracy aglo- meracji miejskich, nie można na obecnym etapie wykonynych badań pro-

ponować dopuszczalnej dla ^całego kraju liczby planktonowych organizmów w jednym dm³ wody do picia.

Nr 5-6 Badania hydrobiologiczne wody wodociągowej

E. Jl y 'I a K, B. Pa H K e-P bi 6 11 L\ Ka, M • .Il c 11 H h c K a, K. X Me .il 11 H h c ;: a,

·X. CTall!KeBl1•'1, fi. cI>11pJIH, P. CeMeK

f11.Il,POBMOJIOI'11"9:ECK11E 11CC.JIE.Il,OBAH11.!l BO.Il,bI B BO.Il,OIIPOBO.Il,HOfl CETM

P .e310::v1-c

439

BbIJil1 ,npoBe,!l;eHbl r11;:i:po6l10JIOrl1'!eCKtte :l•WCJ1€,!l;OBaHl1H 'BO,!l;Onp::>BO,!l;H0!1 BO,!l;bl, B 4-x ropo;:i:CKl1X arJIOMepaL\Y!HX. IIpo6bI BO,!l;bl ):\JIH l1CCJie):\OBaH.11::11 6bIJil1 B3JlTb! v!3

;;:panoa p:oMa!llH€l1 no;:i:orrpOB-O/:\!l'Ol1 ·C·eTl1. BbIJIO· ')'CT•aHOBJieHO, '!TO .MeTO):\bl rrp11Me- JlHC~lbIC B rrpOL\0CCe O'll1CTKl1 rroBepxHOCTHblX BOA He rrpei:1y,rrpe:1K):\'a!OT ITOJIHOCTblO rrpO·'l½KllOHe,m110 rrJiaHKTOHHbIX -opraHl13MOB B BO):l·O.rrp-oBO/:\HY!O c-eTb. '!l1CJI€HHO'CTb n.;ia1GTOHHb!X c·praHl13MOB ·B BO):\OITPOBO):\HO·l1 ceTl1 o6Hapy)Kl1BaJia ce30!!ble KOJie-

6amrn. He•CMOTPll Ha '50Jlbllll1e KOJ!l1'1e•cTBCHHble pa3Jl,l1'1l1Jl B OTHO!lleHl1l1 CO):lep:iK.a- Hl1Jl TI;JaHKTO.Ha B OT):\CJ!bHb!X BO•/:\O'llpOBO•)l;ax, T,alKCOH0Ml1'1e'CKl1€ pa3Jll1'1l1H 6bIJil1 He60J1bWl1e. He YCT•aHOBJ!eHO Bl1,):\·0B, K'OTOpble eo,i:1ep:1KaJ1l1Cb •6b! Jl'l1'lllb B 0,!l;HO::VI B'O-

;:i:onpoBo;:i:e. MaK•C>1MaJibHO-e KOJI,FieCTBO Bl1/:\0-B BCTpe<JaeMb!X B Te'!eH11·e ro):\a co- CTaBJUIJl·O 59, Ml1Hl1MaJ!bHOe - 29. t.IHCJieHHOCTb ~01Bb!X opraHH3MOB, He3aBl1Cl1::V,O OT coPJepmamrn CB060;:i:11oro xJiopa, He rrpeBhill!a·Jia 20 oco6el1. B 1 JI11Tpe .

• J. Luc z:•, k, B. Ra n k <•·Ryb icka., l\L J it si ń ska, K. C h mi e I i i, 8 ka, H.

St n s r. ki o w i cz, J. Fi r I n , R. Siemek

HYDROBTOLOGICAL INVESTIGATIONS OF TAP WATER Summary

H:,:drol>iologic,d invostigd,ions of t»p water were cr.rried out in four urban centrns. Water

·s:m1ples for t-hese investigntfons were titkon from taps in houses. It was found tha.t the methods

u,ed in tlw proness of surface w,1tcr propo.ration for consumption cannot prevent fully pcnc- trn.t.ion of plP,nkton org,misIT,s int.o t.ho tap wa.ter supplied to the housos. 'l'ho number 'of thoso org,miHms in tho water-supply install,,.tions showed see,sonu.1 vr1.ri?,tions. Despite high diffo- r(•1wes in tho number of the organisms in different water-supply installations their taxono- rnie rnngo WP,H small. No spocie;; was found present in only one water-supply system. The ma- xima! number of species in one yem· wa.s 59, and tho minimal one wr.s 29. The number of live organisms without regard to the love! of free chlorino in the we.ter was never above 20/dm³•

PIŚMIENNICTWO

l. Łucz(lk ./., Rybak l,IJ., Ranke-Rybicka B.: Występowanie organizmów wodnych w wodzio

wodoeiągowej. Roczn. PZH, 1980, 31, 319. -- 2. Łuczak J., Rybak M., Ranke-Rybicka B., Ło­

siewicz C., Bylina I., Bartelak M.: Występowanie organizmów wodnych w wodŻie. wodocią.

gowej. Cz. II. Porównawezo badania wody wodociągu zasilanego z ujęcia powierzchniowego i wody wodociągu zasilanego ze studni infiltracyjnych. Roczn. PZH, 1981, 32. - 3. Ran- ke-Rybicka n„ Rybi1k M.: l',(etodyka wykonania analizy hydrobiologicznej wody używan"lj do picia i potrzeb gospodarstwa domowego. Wyd. Met. PZH, 1981 r.

Dn. 16 XII 1981 r.

-00-791 ,vmszawa, ul. Chocimska 24.