Henryk Paprocki
Prawosławne rozumienie związku
Eucharystii z Kościołem
Sympozjum 15/1(20), 49-60
2011
Sympozjum Rok XV 2011, nr 1(20), s. 49-59
ks. Henryk Paprocki
Uniwersytet w Białymstoku
PRAWOSŁAWNE ROZUMIENIE ZWIĄZKU
EUCHARYSTII Z KOŚCIOŁEM
Zadaniem Kościoła jest aktualizowanie dla nas czynu zbawienia, dokonanego przez Chrystusa. Kościół jest więc tam, gdzie działa miste-rium zbawienia, gdzie biskup mocą władzy apostolskiej sprawuje
Eu-charystię, memoriał dzieła zbawienia1. Paweł Apostoł mówi o
Koście-le jako o „pełni” (gr. pKoście-leroma) Chrystusa (por. Ef 7,23). W Eucharystii
wierni stają się Ciałem Chrystusa. Dlatego też Eucharystia jest miste-rium Kościoła, tajemnicą zgromadzenia i wspólnoty (gr. mysterion
sy-nakseos, mysterion koinonias). O tę jedność modlił się Chrystus: „Aby
wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we mnie, a Ja w Tobie, aby i oni
stanowili jedno w Nas” (J 17,21). Eucharystia sprawia, że wszyscy
sta-jemy się jednym duchem i jednym sercem (por. Dz 4,32). Jedność
Ko-ścioła realizuje się w Eucharystii i dlatego Eucharystia jest misterium katolickości, pokoju i miłości, misterium pacis et unitatis nostrae (bł. Au-gustyn). Jak w modlitwie Eucharystii skierowanej do Ojca przez zstą-pienie Ducha Świętego chleb i wino stają się Ciałem i Krwią Chrystusa,
1 P. Evdokimov, Prawosławie, tłum. J. Klinger, Warszawa 1985, s. 161; por. K.Ch. Felmy, Współczesna teologia prawosławna, tłum. H. Paprocki, Białystok 2005, s. 224-228.
tak i Kościół jest w stworzeniu obrazem Trójcy Świętej. Wspólnota
eucharystyczna jest pełnią i szczytem jedności kościelnej2.
Eucharystia jest okazaniem Kościoła jako nowego eonu, zadatkiem królestwa. Kto nie uczestniczy w Eucharystii, sam siebie wyłącza z
Ko-ścioła3. Między Kościołem a Eucharystią istnieje ścisły i wewnętrzny
wzajemny związek. To Eucharystia jest fundamentem Kościoła i wy-raża jego istotę. Kościół przez Eucharystię jest sakramentem wspólno-ty (gr. koinonia) i zjednoczenia (gr. synaksis). W Kościele anwspólno-tynomia między potęgą Boga a wolną wolą człowieka zostaje rozwiązana przez ich „współdziałanie” (gr. synergeia). Eucharystia jest tego obrazem. W niej więc Kościół staje się rzeczywiście Kościołem Boga w Chrystu-sie. Obecność Chrystusa wśród wiernych sprawia, że stają się oni
Cia-łem Chrystusa4.
W teologii prawosławnej w ostatnich latach nowego wymiaru na-brała eklezjologia eucharystyczna, rozwijana zwłaszcza przez o. Miko-łaja Afanasjewa (zm. w 1966 roku), eklezjologia właściwa wczesnemu Kościołowi, pismom św. Hipolita Rzymskiego, św. Ignacego Antiocheń-skiego, św. Cypriana z Kartaginy. Po św. Cyprianie, zwłaszcza w trady-cji rzymskiej, zaczęła dominować eklezjologia typu uniwersalistyczne-go. W przeciwieństwie do niej eklezjologia eucharystyczna umieszcza okazanie pełni Kościoła w Eucharystii, sakramencie zgromadzenia,
ce-lebrowanym przez biskupa5.
Ta pierwotna eklezjologia ma związek z Eucharystią, jak świadczą o tym listy Pawła Apostoła, adresowane do poszczególnych Kościołów
lokalnych: „Do Kościoła Bożego w Koryncie”(gr. Te ekklesia tou Th eou te
en Korintho, 1 Kor 1,2), „Do Kościoła Tesaloniczan” (1 Tes 1,1), „Do
wszyst-kich […], którzy mieszkają w Rzymie” (gr. pasis tois en Rome, Rz 1,7).
2 G. Florowski, Jewcharistija i sobornost’, „Put” 5 (1929), z. 19, s. 7-9.
3 J. Meyendorff, Jak prawosławni rozumieją Eucharystię, „Concilium”, 2-3 (1966--1967), s. 162.
4 J. Klinger, O istocie Prawosławia. Wybór pism, wybór i opracowanie M. Klinger, H. Paprocki, Warszawa 1983, s. 111-114; por. J.M.R. Tillard, Chair de l’Église, chair du Christ. Aux sources de l’ecclésiologie de communion, Paris 1992.
5 B. Bobrinskoy, L’Eucharistie – plénitude de l’Église, w: Intercommunion. Les chré-tiens s’interrogent. Eucharistie – Unité, Tour 1969, s. 16-17.
Sformułowania te mają charakter geografi czny. Kościół lokalny jest czę-ścią Kościoła powszechnego i reprezentuje Kościół Boży. Kościół Boży identyfi kuje się z Kościołem lokalnym i w myśl eklezjologii Pawła
Apo-stoła chrześcijanie w Koryncie są Kościołem Bożym6. Identyfi kacja
Ko-ścioła lokalnego z Kościołem Bożym dokonuje się na zasadzie Ciała Chrystusa: „Wy przeto jesteście Ciałem Chrystusa” (gr. soma Christou,
1 Kor 12,27) oraz „To jest Ciało moje” (gr. touto mou estin to soma, 1 Kor 11,24). W tym wypadku użycie terminu „ciało” (gr. soma) staje się zna-czące. Ciało Chrystusa jest Ciałem eucharystycznym, przeto Kościół jest Ciałem Chrystusa w swym aspekcie eucharystycznym. Kościół jest zawsze jeden i doskonały, ponieważ jest Ciałem Chrystusa, którego nie można podzielić. Koncepcja Kościoła jako Ciała Chrystusa nie jest
spe-kulacją teologiczną, ale eucharystyczną percepcją Kościoła7. Ta
abso-lutna jedność dokonuje się dzięki Eucharystii, która jednoczy wszyst-kich bez względu na pochodzenie, narodowość i wszystwszyst-kich włącza
w Chrystusa (Ga 3,28). Członkowie Kościoła lokalnego tworzą Ciało
Chrystusa i to właśnie jest aspekt eucharystyczny Kościoła. Doktryna św. Pawła głosząca, że Kościół jest Boży w Chrystusie (gr. ekklesia tou
Th eou en Christo, 1 Tes 2,14; Ga 1,22; Flp 1,1), zakłada zarazem społecz-ność. Samo słowo ekklesia oznacza zgromadzenie, przede wszystkim zgromadzenie eucharystyczne. Kościół jest wspólnotą eucharystyczną. Wielość Kościołów lokalnych nie oznacza podziału Kościoła na części, podobnie jak wielość zgromadzeń eucharystycznych nie rozbija jedno-ści Eucharystii w czasie i w przestrzeni, ale zawsze na wszystkich zgro-madzeniach eucharystycznych celebrowana jest ciągle ta sama
Eucha-rystia (1 Kor 10,17). Eucharystyczne określenie Kościoła mówi więc, że
jedność Kościoła Bożego wyraża się w jedności Kościoła lokalnego, którego jedność okazuje się w zgromadzeniu eucharystycznym, gdzie
wszyscy razem na jednym miejscu (gr. epi to auto, Dz 2,47) tworzą Ciało
Chrystusa. Nie oznacza to jednak pomniejszania eklezjologii uniwer-salnej. Na zaproszenie papieża Aniceta biskup Smyrny Polikarp
cele-6 M. Afanasjew, L’Église de Dieu dans le Christ, „La Pensée Orthodoxe” 13 (1968), s. 3-5.
brował z nim Eucharystię8. Właśnie wspólna Eucharystia
reprezentan-tów ortodoksyjnych Kościołów lokalnych jest realizacją uniwersalnego
zgromadzenia eucharystycznego Kościoła9. Kościół w rzeczywistości
empirycznej istnieje tylko jako lokalny, a centrum jego życia jest zgro-madzenie eucharystyczne. Eucharystia jest fundamentem Kościoła lokalnego, a przez to jego jedności z innymi Kościołami. Zgromadze-nie eucharystyczne jest zawsze konkretne i jest wyjawieZgromadze-niem Kościo-ła lokalnego, który jest Kościołem Bożym w Chrystusie. Eklezjologia eucharystyczna o. Afanasjewa, która jest de facto powrotem do świa-domości Kościoła pierwszych wieków, podkreśla centralne miejsce
Eucharystii w życiu Kościoła jako wspólnoty i misterium10.
Eucharystia jest wspólnotą świętych, wspólnotą całego Kościoła, co jest antycypacją królestwa Bożego. Dlatego Liturgia eucharystycz-na jest okazaniem królestwa, o czym świadczy fakt, że rozpoczyeucharystycz-na się od trynitarnego błogosławieństwa królestwa: „Błogosławione królestwo
Ojca i Syna, i Świętego Ducha”11. Wezwanie to wskazuje, że
Euchary-stia jest początkiem królestwa Bożego, jest jego ikoną, dzięki paruzji
Chrystusa12. Cały Kościół bierze bowiem udział w celebracji
Euchary-stii: Christus totus, caput et corpus, według wyrażenia bł. Augustyna13.
Prośby Liturgii Świętej obejmują cały świat, który już otrzymał Boże błogosławieństwo. Każda osoba zostaje ukonstytuowana w jednym Ciele Chrystusa, okazując jedność Kościoła. Eucharystia jest więc
onto-logicznym objawieniem o Chrystusie i o Kościele14. Nie jest to jednak
odrzucenie świata, ale zaakceptowanie realnej obecności królestwa15.
Z tego powodu Eucharystia jest możliwa tylko w Kościele, a Kościół
8 Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, 5, 24. 17, tłum. A. Lisiecki, Poznań 1924, s. 242.
9 G. Wagner, Les canons comme témoignage sur l’Église, „La Pensée Orthodoxe” 13 (1968), s. 112.
10 J. M. R. Tillard, Église d’Églises. L’ecclésiologie de communion, Paris 1987, s. 14-76. 11 B. Bobrinskoy, L’eucharistie…, dz. cyt., s. 37.
12 J.M.R. Tillard, Église d’Églises…, dz. cyt., s. 76-92. 13 Bł. Augustyn, In Evangelium Ioannis, 38, PL 35, 1622. 14 G. Florowski, Jewcharistija…, dz. cyt., s. 9-12. 15 J. Klinger, O istocie Prawosławia…, dz. cyt., s. 112.
jest przede wszystkim zgromadzeniem eucharystycznym. Eklezjologia eucharystyczna oznacza więc zjednoczenie w Ciele Chrystusa, pełnia Ciała jest dana w Eucharystii. Ostatnia Wieczerza ustanowiła Kościół przez antycypację, której dopełnienie nastąpiło w Pięćdziesiątnicy. Cały Chrystus jest w Eucharystii i każda wspólnota kościelna jest integral-nym Ciałem Chrystusa. Kościół jest Ciałem Chrystusa, zjednoczointegral-nym
w Eucharystii16. Ponieważ jeden jest chleb, stajemy się jednym Ciałem
(por. 1 Kor 10,17). W tym kontekście nowego znaczenia nabierają sło-wa „poza Kościołem nie ma zbawienia” (łac. extra Ecclesia nulla
sa-lus), wskazując na eucharystyczny aspekt Kościoła. Słowa „bliskie jest
królestwo” (Mt 4,17) można rozpatrywać w perspektywie zstąpienia
Ducha Świętego, a wtedy bliskość zapowiedzianego królestwa
wyra-ża Eucharystia17. Z tego powodu jest ona sercem Kościoła i tajemnicą
jego jedności. Mówią o tym wszystkie anafory, np.:
Jak to wino pochodzące ze świętej latorośli Dawida i ta woda z Baranka nieskalanego,
zmieszane stają się jednym misterium,
tak zbierz powszechny Kościół Jezusa Chrystusa18.
Eucharystia jest sakramentem całego Kościoła. W Kościele prawo-sławnym nie wolno celebrować bez ludu, gdyż Kościół jest wspólnotą wszystkich. Tekst epiklezy świadczy, że misterium Eucharystii doko-nuje się dzięki modlitwie całego Kościoła: „Jeszcze przynosimy Tobie tę duchową i bezkrwawą służbę, i prosimy Cię, i modlimy się, i
błaga-my…”19.
Wszystkie sakramenty spełniane są przez modlitwę Kościoła. Funk-cja kapłańska jest funkcją całego Ciała Kościoła: „Kto sprawuje Eucha-rystię, jest tylko sługą łaski. Nie wnosi on tu nic od siebie […] łaska
16 P. Evdokimov, Prawosławie…, dz. cyt., s. 166, 170, 201-207. 17 J. Klinger, O istocie Prawosławia…, dz. cyt., s. 249-250.
18 Anafora z Dêr-Balyzeh, w: Wieczerza Mistyczna. Anafory eucharystyczne chrześci-jańskiego Wschodu, wybór i tłum. H. Paprocki, Warszawa 1988, s. 83.
czyni wszystko. Kapłan jest jedynie sługą i samą tę funkcję otrzymuje
dzięki łasce, nie pełni jej na własny rachunek”20. Prośba do Ducha
Świę-tego, by zstąpił „na nas i na leżące tutaj dary”, znaczy, że Duch Święty działa przez cały Kościół, którego biskup lub prezbiter jest tylko prze-wodnikiem. Przez biskupa lub prezbitera modli się cały Kościół i ta modlitwa jest skuteczna, ponieważ Duch Święty utożsamia się z Ko-ściołem. Biskup jest wyrazem jedności Kościoła, więc on głównie spra-wuje sakrament, ale to znaczy, że sakrament spraspra-wuje cały Kościół. Bi-skup w Kościele wschodnim jest przede wszystkim obrazem Chrystusa w misterium eucharystycznym: „Ty, Panie, uczyń tego człowieka,
któ-ry ogłoszony został sługą łaski biskupiej, Twoim naśladowcą…”21. Cały
jednak Kościół jest Ciałem Chrystusa, a zmartwychwstały Chrystus rzeczywiście przebywa w swoim Kościele. Biskup wskazuje na Chry-stusa, gdy w inny sposób Chrystus nie jest widoczny (np. nosi omofo-rion wtedy, gdy Chrystus nie jest podczas Liturgii bezpośrednio obec-ny w słowie i w Eucharystii), lecz biskup nie działa in persona Christi, lecz raczej in potentia Spiritus Sancti. Kapłaństwo nie jest matką wszyst-kich sakramentów, ponieważ wynikają one z Eucharystii. Biskup świad-czy, ale świadectwo nie jest ważniejsze od tego, o czym się świadczy. Kościół jest prasakramentem i sprawuje każdy sakrament, gdyż sam
jest Eucharystią22. Władza biskupa wypływa z przewodniczenia
Eucha-rystii. Komunia tworzy jedność członków Kościoła i przez Komunię realizuje się nasz udział w Kościele. Dlatego też tragiczne w dziejach Kościoła stało się stopniowe odejście od praktyki częstej Komunii. Święty Bazyli Wielki zachęcał do przyjmowania Eucharystii cztery razy w tygodniu: „w dzień Pański, w czwartek, piątek i sobotę, jak rów-nież w dni inne, jeśli przypada na nie obchód pamięci jakiegoś
świę-tego”23, podczas gdy św. Jan Chryzostom nakazywał przyjęcie
Eucha-20 Św. Mikołaj Kabasilas, Sacrae liturgiae expositio, PG 150, 46; por. J. Meyendorff, Teologia bizantyjska. Historia i doktryna, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1984, s. 264.
21 J. Meyendorff, Teologia bizantyjska…, dz. cyt., s. 268. 22 P. Evdokimov, Prawosławie…, dz. cyt., s. 339.
23 Św. Bazyli Wielki, List 93, Do Patrycjuszki Cezarei, w: Listy, tłum. W. Krzyża-niak, Warszawa 1972, s. 132.
rystii przynajmniej raz w roku24. Już w V wieku konieczne okazało się
przygotowanie przed Eucharystią oraz nakaz przyjmowania Komunii. Sobór lokalny w Agde w 506 roku postanowił, że żaden członek ścioła nie może się uważać za chrześcijanina, jeżeli nie przyjmuje Ko-munii w święta Bożego Narodzenia, Paschy i Pięćdziesiątnicy. Tenże sobór nakazał również, aby wierni pozostawali w świątyni do końca
Liturgii i nie odchodzili bez błogosławieństwa25.
Ścisły związek Eucharystii i Kościoła tłumaczy niechęć prawosła-wia do praktyki interkomunii. Gdyby możliwa była interkomunia, to
tkwiąc w podziałach, uznawalibyśmy je bluźnierczo za możliwe26. Jest
bowiem jeden Chrystus, jeden Kościół i jedna Eucharystia27.
Chrystus uczynił sakrament swego Ciała. Sam był widzialny po-przez swoje Ciało i dlatego Ciało ludzkie nosi w sobie godność zna-ku Bożej miłości i Bożej prawdy. Kościół jako Ciało Chrystusa ma przygotować świat do fi nalnej przemiany, która dokona się przez sąd. Krzyż jest sądem nad sądami, a ponieważ Eucharystia jest anamnezą krzyża, jest sądem i zwycięstwem nad mocami ciemności. Euchary-stia ma jeszcze jeden aspekt. Każdy, kto ją przyjmuje, czyni to „na
od-puszczenie grzechów i na życie wieczne”28. Uczestniczymy w
Eucha-rystii, nie tracąc swojej osobowości i wolności. Łaska i wolność nie wykluczają się wzajemnie, lecz są od siebie uzależnione, gdyż jest to
wolność przez dobrowolne uczestnictwo29. To uczestnictwo jest
nato-miast rękojmią życia wiecznego. Mówi o tym epikleza syryjskiej Liturgii św. Cyryla: „Zmiłuj się nad nami, Panie, bowiem jesteśmy Twoim dzie-łem i obrazem Twego majestatu. Niech przyjdzie Duch Twój Święty […]. Nas zaś uczyni czystymi i świętymi przez tę boską komunię, w wiecz-nym Twoim królestwie, w tym pełwiecz-nym szczęścia mieszkaniu, w miej-scu Twojej chwały, w kontemplacji owej światłości, w radości tych, któ-rzy pełnią Twoją wolę, w wesołości po Twej prawicy, i we wszystkim,
24 Św. Jan Chryzostom, In Epistulam ad Hebreos homilia 17, 4, PG 63, 131. 25 J.C. Robertson, History of the Christian Church, t. I, London 1858, s. 570. 26 J. Meyendorff, Jak prawosławni…, dz. cyt., s. 164.
27 J. Meyendorff, Teologia bizantyjska…, dz. cyt., s. 267. 28 Boska Liturgia…, dz. cyt., s. 100.
przez wszystko i ze względu na wszystko oddajemy Tobie cześć i
chwa-łę, i Jednorodzonemu Twemu Synowi, i Duchowi Świętemu”30.
Eucha-rystia jest też umocnieniem Kościoła: „na umocnienie Twego święte-go, powszechnego i apostolskiego Kościoła, który zbudowałeś na opoce
wiary, aby bramy otchłani nie przemogły go”31. Niektóre anafory oddają
przy tym szczególną cześć Syjonowi jako duchowej matce wszystkich Kościołów: „Przynosimy Tobie, Władco, to posługiwanie […] przede wszystkim za święty i sławny Syjon, matkę wszystkich Kościołów, i za cały Twój święty, powszechny i apostolski Kościół, rozprzestrzeniony
po całym świecie”32.
Eucharystia stanowi moment życia Kościoła, gdy przez Ducha Świętego eschaton wchodzi w historię. Kościół jest eschatologicznym ludem Bożym, realizującym się w Eucharystii. Ciało eucharystyczne Chrystusa ma znaczenie eklezjologiczne. Jest to apostolskie
doświad-czenie jedności i wielości33. Święty Paweł Apostoł całkowicie identyfi
-kuje Kościół z Eucharystią i dla niego te dwa pojęcia są nierozdzielne:
„gdy razem schodzicie się jako Kościół” (1 Kor 11,18). Mówiąc o
Ko-ściele w czasach apostolskich, zawsze mówiono o zgromadzeniu eu-charystycznym. „Kościół domowy” (gr. kat’oikon ekklesia) nie oznacza
w Nowym Testamencie (Dz 2,46) rodziny chrześcijańskiej, ale to
miej-sce, gdzie cała wspólnota lokalna zbiera się na celebrację euchary-styczną. W tamtych czasach w każdym mieście było tylko jedno zgro-madzenie eucharystyczne obejmujące cały Kościół i świadczy o tym św. Paweł Apostoł, który nigdy nie używa liczby mnogiej w
odniesie-niu do Kościoła w jakimś mieście34. Eucharystia jest jednością wielu
w jednym Chrystusie, ponieważ jako okazanie katolickości Kościoła przekracza wszelki podział, nawet płci i wieku. Równocześnie okazu-je trynitarny i teocentryczny charakter Eucharystii: „Ojciec mój daokazu-je
30 E. Renaudot, Liturgiarum Orientalium collectio, t. II, Frankfurt 1847, s. 278; A. Raes, Anaphorae Syriacae, t. I, cz. 3, Roma 1940, s. 345-347.
31 Wieczerza Mistyczna…, dz. cyt., s. 143. 32 Tamże, s. 143.
33 J. Zizioulas, L’eucharistie: quelques aspects bibliques, w: L’Eucharistie, Paris 1970, s. 135.
wam prawdziwy chleb” (J 6,32). O tym chlebie zdaje się mówić Modli-twa Pańska. Artos epiousion zwykle tłumaczy się jako „chleb powszedni”, ale tekst grecki jest niezwykle trudny, a nie znamy oryginału aramej-skiego. „Nasz chleb” ma odniesienie do początkowych słów modlitwy – „Ojcze nasz” – a słowo „chleb” znajduje wyjaśnienie w słowach
Chry-stusa: „Ja jestem chlebem życia” (J 6,35). Słowo epiousios oznacza chleb
ponadnaturalny, nadprzyrodzony, który ma nadejść, gdyż tylko rystia jest prawdziwym pokarmem wieczności. Dlatego też w Eucha-rystii Kościół działa jako kapłan świata i całej natury, gdyż ma na celu skierowanie świata ku Chrystusowi, ku temu dniu, gdy cały świat sta-nie się teofanią.
W Eucharystii Kościół doświadcza też swego stanu bycia „w dro-dze”, gdyż jest prowadzony przez Ducha Świętego przez mękę i zmar-twychwstanie Chrystusa ku Paruzji. Kto teraz uczestniczy w Euchary-stii, staje się „współczłonkiem Chrystusa”: „Ty, który dobrowolnie dałeś mi swoje Ciało na pokarm, ogień ten spalający niegodnych, obyś nie spalił mnie, Stwórco mój, lecz wszedł w moje członki, we wszystkie sta-wy, we wnętrzności, w serce. Spal ciernie wszystkich moich grzechów, oczyść duszę, uświęć myśli, umocnij stawy wraz z kośćmi, uświęć pięć moich zmysłów, całego mnie przeniknij bojaźnią Twoją. Zawsze obroń, zachowaj i ochroń mnie od wszelkiego czynu i słowa zgubnego dla du-szy. Oczyść, obmyj i przyozdób mnie, uczyń mnie lepszym, daj zrozu-mienie i oświeć mnie. Spraw, abym stał się Twoim mieszkaniem jedyne-go Ducha, a nie mieszkaniem grzechu, aby przed Twym domem, przez przyjęcie Twojej komunii, jak przed ogniem uciekał ode mnie wszelki
rozbójnik i wszelka namiętność…”35.
Ponieważ uczestnicy Eucharystii stają się „domem Chrystusa”, jego „współczłonkami”, Kościół prawosławny nazywa Eucharystię „niebem na ziemi”. Ziemia zostaje bowiem w Eucharystii podniesiona do
po-ziomu nieba. Słowa Apokalipsy „Oto stoję u drzwi i kołaczę” (3,20)
na-bierają aspektu eucharystycznego, gdyż jedynie w Eucharystii Chrystus „wchodzi” i ucztuje z tymi, którzy otwierają się na Jego obecność. Ko-munia tworzy jedność wszystkich z Chrystusem i otwiera bramy raju,
miejsce przebywania świętych. Taki sens Eucharystii wynika z epikle-zy Anafory św. Baepikle-zylego Wielkiego: „Władco Najświętsepikle-zy, przeto i my, grzeszni i niegodni słudzy, którym dozwalasz służyć świętemu ołtarzo-wi nie dla naszych zasług, gdyż nic dobrego nie uczyniliśmy na ziemi, ale z Twego miłosierdzia i Twojej litości, którą obfi cie na nas wylałeś, z ufnością zbliżamy się do Twego świętego ołtarza i ofi arując podo-bieństwa świętego Ciała i Krwi Twego Chrystusa, modlimy się do Cie-bie i CieCie-bie przyzywamy, Święty Świętych, abyś zesłał z łaski Twojej dobroci Świętego Twego Ducha na nas i na leżące tutaj te dary, pobło-gosławił je, uświęcił, i okazał chleb ten samym najdroższym Ciałem Pana i Boga, i Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa, a co w tym kie-lichu samą najdroższą Krwią Pana i Boga, i Zbawiciela naszego Jezu-sa ChrystuJezu-sa, wylaną za życie świata. Nas natomiast wszystkich, spo-żywających z jednego chleba i z jednego kielicha, zjednocz razem we wspólnocie jednego Ducha Świętego, aby dla nikogo z nas przyjęcie świętego Ciała i Krwi Chrystusa Twego nie było na sąd lub potępie-nie, ale abyśmy znaleźli miłosierdzie i łaskę ze wszystkimi świętymi, których od wieków sobie upodobałeś, z praojcami, ojcami, patriarcha-mi, prorokapatriarcha-mi, apostołapatriarcha-mi, ewangelistapatriarcha-mi, zwiastunapatriarcha-mi, męczennika-mi, wyznawcamęczennika-mi, nauczycielami i ze wszystkimi sprawiedliwymęczennika-mi,
któ-rzy w wierze spoczęli”36.
Cherubin z mieczem ognistym (por. Rdz 3,24) oddala się od
drze-wa życia, Eucharystia, centralne misterium Kościoła, które łączy nas z chórami aniołów i świętych, jest bowiem „zadatkiem” nieśmiertelno-ści. Stąd też Eucharystia stanowi Kościół, a tym samym jest jego naj-ważniejszą „czynnością świętą”.
La conception orthodoxe de relation
entre l’eucharistie et l’église
Résumé
Église mise à jour événement du salut accomplie par le Christ, cela signi-fi e l’Eucharistie comme un mémorial du salut. L’Eucharistie apparaît l’Église comme un nouvel éon dans la réalité de ce monde. Relation entre l’Église et l’Eucharistie est le plus important et montre l’Église comme un cosmos trans-formé. Eucharistie est le moment dans la vie de l’Église, l’eschaton entre dans l’histoire. Église dans l’Eucharistie a expérience d’être sur la route. Cette ran-donnée est l’anticipation de la parousie dans la mémoire de l’anamnèse et conduit à la parousie.
Ks. dr Henryk Paprocki, duchowny i teolog prawosławny; wykładow-ca Uniwersytetu w Białymstoku, Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie i Prawosławnego Seminarium Duchownego w Warszawie, redak-tor czasopisma teologicznego „Elpis”, rzecznik prasowy Kościoła prawosław-nego, członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Patrystycznych, członek Międzynarodowej Komisji ds. dziedzictwa św. Grzegorza Peradze. Autor kilkunastu książek oraz ponad 600 artykułów, recenzji, haseł encyklo-pedycznych i tłumaczeń.
