Antroponimia Warmii i Mazur - historia i współczesność

Wanda Szulowska

Antroponimia Warmii i Mazur

-historia i współczesność

Prace Językoznawcze 8, 49-59

2006

2006

W an d a S zu lo w sk a O lszty n

Antroponimia Warmii i Mazur - historia i współczesność

Anthroponymy of Warmia and Mazuria - History and Present Day

Present anthroponymy in article were have talked over on Warmii and Mazury. Słowa kluczowe: onomastyka, antroponimia, nazwy własne

Key words: onomastics, anthroponymy, proper names

T eren y W arm ii i M a z u r1 - p o o statniej re fo rm ie ad m in istracy jn ej tw o rz ą c e w o je w ó d z tw o w a rm iń sk o -m a z u rsk ie - to zie m ia, k tó ra w p rz e sz ło śc i k ilk a k ro t­ n ie z m ie n ia ła s w ą p rz y n a le ż n o ść p a ń s tw o w ą i n a k tó rej co n ajm n iej d w a ra z y do szło do całk o w itej w y m ia n y z a m ieszk u jącej j ą lu d n o śc i. P ie rw o tn ie re jo n te n n a le ż a ł do p le m io n p ru sk ic h , m .in . W arm ów , N atan g ó w , G alindów , S asin ó w i in n y ch . P o p o d b ic iu ty c h z ie m p rz e z K rz y ż a k ó w w X III w. p ie rw o tn a lu d n o ść u le g a ła sto p n io w e m u z a n ik o w i, a z a okres, k ie d y d o szło do je j całk o w iteg o za g in ięcia, m o ż n a p rz y ją ć p rz e ło m X V II i X V III w ., k ie d y to re sz tk i Prusów , k tó re n ie u le g ły g e rm a n iz a c ji b ą d ź p o lo n iz a c ji, w y m a rły n a sk u te k d ż u m y trw a ­ ją c e j n a W arm ii w la ta c h 1 7 0 8 -1 7 0 9 .

O d k o ń c a X III w. ziem ie te b y ły k o lo n iz o w a n e p rz e z o sa d n ik ó w n ie m ie c ­ k ich , a ta k ż e p rz e z Ś lą z a k ó w i C z e c h ó w o raz lu d n o ść z P o m o rz a Z ach o d n ieg o . P o lsk a k o lo n iz a c ja ty c h te re n ó w (d ro b n a sz la c h ta i c h ło p i z M a z o w sz a i z ziem i c h e łm iń sk ie j) ro z p o c z ę ła się w w ie k u X IV , a n a p ły w P o la k ó w n a W arm ię z a k o ń ­ czy ł się p o w o jn ie p ó łn o c n ej (1 7 0 0 -1 7 2 1 ).

O d 1466 r. d o m in iu m w a rm iń sk ie n a le ż a ło - w ra m a c h P ru s K ró le w sk ic h - do P o lsk i, n a to m ia st p o z o sta łe zie m ie te g o re g io n u - do p a ń stw a k rz y ż ack ieg o . Po h o łd z ie p ru sk im w 1525 r. w e sz ły w sk ła d P ru s K sią ż ę c y c h , k tó re w 1657 r. stały się n ie z a le ż n e o d P o lsk i (m a p a 1).

1 Dane o dziejach i osiedleniu regionu za: S. Achremczyk: Historia Warmii i Mazur. Olsztyn 1997 oraz hasła: Mazury. [W:] Wielka Encyklopedia Powszechna. T. 7. Warszawa 1966 oraz War­

Mapa 1. Prusy Książęce i Warmia po 1525 r. (wg J. Małłka)

1 - granice państw a, 2 - granice w ojew ództw i W armii, 3 - granice Prus K siążęcych, 4 - granice okręgu w Prusach K siążęcych, 5 - granice kom ornictw na W armii, 6 - m iasta ponad 10 000 m ieszkańców , 7 - m iasta poniżej 10 000 m ieszkańców , 8 - siedziby starostw w Prusach K siążęcych, 9 - ośrodki kom ornictw n a W arm ii, 10 - inne m iasta

D o m in iu m w a rm iń sk ie p rz e z ca ły czas sw eg o istn ie n ia b y ło te ry to riu m z a ­ m ie sz k a n y m p rz e z k ato lik ó w . B isk u p a m i w a rm iń sk im i b y li lu d z ie n ie ty lk o w ie lc e z a słu ż e n i dla k u ltu ry p o lsk ie j, ale ró w n ie ż p o d trz y m u ją c y siln y n u rt p o l­ sk o ści n a ty c h z ie m ia c h , ja k c h o c ia ż b y M a rc in K ro m er, J a n D a n ty sz e k czy n ie co p ó źn iej - Ig n a c y K rasick i. K o lo n iz a c ję p o ls k ą w X V I w. w sp ie ra ł ó w c z e sn y k a n o n ik fTom borski M ik o łaj K o p ern ik . Po se k u la ry z a cji p a ń stw a k rz y ż a c k ieg o p rz e w a g ę n a d z isie jsz y c h M a z u ra c h u z y sk a li p ro testan ci.

P o p ie rw sz y m ro z b io rz e P o lsk i w 1772 r. z lik w id o w a n o d o m in iu m w a rm iń ­ skie, a W arm ia ra z e m z M a z u ra m i p o z o sta w a ła aż do z a k o ń c z en ia II w o jn y św iato w ej w g ra n ic a c h P ru s W sc h o d n ich .

W ó w c z a s to d o sz ło do p o n o w n e j z m ia n y o sa d n ic z e j n a ty c h te re n a c h . 14 m a rc a 1945 r. u tw o rz o n o z z iem P o w iśla, W arm ii o raz M a z u r - O k ręg M a z u r­ ski (m ap a 2). Jeszcze podczas d ziałań w ojen n y ch , n a p rze ło m ie 1944 i 1945 r., z re jo n u W arm ii i M a z u r ew a k u o w a ło się p o n a d 800 ty s. lu d zi, co stan o w iło o k oło d w ó c h trz e c ic h całej ta m tejsze j lu d n o ści. D o k o ń c a 1950 r. w y sie d lo n o z ty c h te re n ó w 7 2 ty s . N iem có w .

Mapa nr 2. Podział administracyjny Okręgu Mazurskiego po 16 sierpnia 1945 r.

1 - granice państw a, 2 - granice okręgu, 3 - granice pow iatów

N a m ie jsce au to ch to n ó w zaczęła n ap ły w ać lu d n o ść p rzy b y ła tu z centralnej P o lsk i (g łó w n ie z K u rp ió w i p o z o stały c h części M azo w sza), z K resó w P ó łn o c n y ch (p o n ad 113 ty s.), a o d 1947 r. - U k ra iń c y w zw iązk u z a k c ją „W isła” (ponad 55 tys. lu d n o śc i u k raiń sk iej, g łó w n ie w p ó łn o cn y ch , w y lu d n io n y c h p o w ia ta c h W arm ii i M azur). P o czątk o w o b y ło to osadnictw o spontaniczne, często zw iązane z tzw. szabrem , ale sto p n io w o lu d n o ść n a p ły w o w a p o zo staw ała n a ty c h terenach, a dla ich p o to m k ó w W arm ia i M a zu ry stały się m a łą ojczyzną. O m ie jsc u p o c h o ­ dzen ia sw y ch d ziad ó w dzisiejsi W arm iacy i M azu rzy d o w ia d u ją się zapew ne z u s t­ n y c h o p o w ieści ro d zin n y ch , a o ic h z w ią zk ach z in n y m i reg io n am i św ia d c z ą czę­ sto cech y fonety czn o -m o rfo lo g iczn e, tk w iące w ic h nazw iskach.

W z w ią z k u ze z m ia n ą sk ła d u etn ic z n e g o i w y z n a n io w e g o lu d n o śc i p o z a ­ k o ń c z e n iu II w o jn y św iato w ej n a te re n ie O k rę g u M a z u rsk ie g o zap o c z ątk o w a n o d z ia ła ln o ść K o ścio łó w : rzy m sk o k a to lic k ie g o , ew a n g e lic k ieg o i p ra w o sław n eg o .

D o ty ch czaso w e b a d an ia o n o m asty czn e n a W arm ii i M azu rach o m ó w iła M aria B io lik 2. Jak w y n ik a z p rzy to czo n y ch p rz e z au to rk ę danych, zn aczn ie dokładniej dla o m aw ian y ch te re n ó w zo stały op raco w an e n a z w y zw iązan e z to p o n im ią re g io ­ n u - zaró w n o m ak ro -, ja k i m ik ro to p o n im iczn e, a tak że n a z w y h ydronim iczne. W arm iń sk o -m azu rsk im n azw o m a n tro p o n im iczn y m p o św ięco n y ch je s t zaledw ie k ilk a p ra c 3. C o n ajisto tn iejsze - p rzed m io tem zain tere so w an ia p o szczeg ó ln y ch au to ró w w sz y stk ic h o p u b lik o w an y ch , ja k ró w n ie ż w ie lu p o z o stając y ch w m a sz y ­ n o p isa c h m o n o g ra fii i arty k u łó w s ą an tro p o n im y z o k resu sp rzed II w o jn y ś w ia to ­ w ej (u d z ia ł p ro c e n to w y n a z w p o c h o d z e n ia n ie m ie c k ie g o w ty c h o p ra c o w a n ia ch j e s t b a rd z o ró żn y : o d o k o ło 28% w k o m o rn ic tw ie o lsz ty ń sk im do o k o ło 70% w k o m o rn ic tw ie lid z b a rsk im ). B ra k j e s t n a to m ia st z a in te re so w a n ia n a z w a m i o so b o w y m i w sp ó łc z e sn y c h m ie sz k a ń c ó w W arm ii i M azur, k tó re - j a k m i się w y d a je - szc z e g ó ln ie p o lo n isto m d a ją w ię k sz e m o ż liw o śc i w ła śc iw e j in te rp re ta ­ cji z ja w isk ję z y k o w y c h , a je d n o c z e ś n ie s ta n o w ią n ie z w y k le isto tn y p ro b le m n a tu ry so cjo lin g w isty c z n e j, p o n ie w a ż - j a k w ia d o m o - ru c h y m ig ra c y jn e n a ty c h te re n a c h s ą in n e n iż w p o z o sta ły c h re g io n a c h p o w o jen n ej P o lsk i, p o ró w n y ­ w a ln e b y ć m o ż e je d y n ie z m ig ra c ja m i n a z a c h o d n ic h i p ó łn o c n o -z a c h o d n ic h Z ie m ia c h O d zy sk an y ch .

C elem , ja k i p rz y św ie c a ł d o ty c h c z a so w y m z a in te re so w a n io m on o m astó w , b y ła a n a liz a n a z w o so b o w y c h w y stę p u ją c y c h w o k resie śre d n io p o lsk im w j e d ­ n y m z d z ie się c iu k o m o rn ic tw w a rm iń sk ic h , k tó re u k sz ta łto w a ły się w p o ło w ie X IV w. i p rz e trw a ły b e z z m ia n do p ie rw sz e g o ro z b io ru P o lsk i. J e d n ą z ta k

2 M. Biolik: Badania onomastyczne na Warmii i Mazurach. Problemy badawcze i metodolo­

giczne. [W:] Metodologia badań onomastycznych. Red. M. Biolik. Olsztyn 2003, s. 83-90.

3 Analizy staropruskich nazw osobowych występujących na tym terenie dokonał w okresie międzywojennym R. Trautmann: Die altpreußischen Personennamen. Göttingen 1925 (przedruk:

p o m y śla n y c h , a je d y n ą z d o ty c h c z a s o p u b lik o w a n y c h m o n o g ra fii, je s t p ra c a B a rb a ry M o ssa k o w sk ie j4, w k tó rej au to rk a an a liz u je n a z w isk a m ie sz k a ń c ó w ko- m o rn ic tw a o lsz ty ń sk ie g o o d X V I do X V III w. P o d o b n e z a ło ż e n ia m a ją n ieo p u - b lik o w a n e p ra c e d o k to rsk ie A lin y N a ru sz e w ic z -D u c h liń sk ie j, k tó ra z a ję ła się n a z w isk a m i m ie s z k a ń c ó w k o m o rn ic tw a lid z b a rsk ie g o z la t 1 5 0 0 -1 7 7 2 o raz A g n ie sz k i W ro ń sk iej o n a z w isk a c h p o lsk ic h m ie sz k a ń c ó w B a rc z e w a i o k o lic w X V II w. O b ecn ie p o w sta je w O lszty n ie p ra c a d o k to rsk a Iz y M a tu sia k o n a z w i­ sk ach m ie sz k a ń c ó w k o m o rn ic tw a je z io ra ń sk ie g o . P rz y o k a z ji p o w sta ł arty k u ł o id e n ty fik a c ji k o b ie t n a w sp o m n ia n y m te re n ie 5. A n tro p o n im ii o k o lic W ę g o rz e ­ w a z o k re su śre d n io p o lsk ie g o d o ty c z ą te ż d w a arty k u ły M arii B io lik 6. O n a ­ zw a c h o so b o w y c h m ie sz k a ń c ó w M a z u r p isa ł h isto ry k U W M , G rz e g o rz B iału ń - sk i7. W y d a je s ię je d n a k , ż e le p s z y m ro z w ią z a n ie m b y ła b y tu w s p ó łp ra c a h isto ry k a zb ie ra ją ce g o m a te ria ł (alb o p rz y n a jm n ie j p o d a ją c e g o dan e, g d zie ta k i m a te ria ł je s t d o stęp n y ) i ję z y k o z n a w c y in te rp re tu ją ce g o i w ła śc iw ie o d c z y tu ją ­ cego zap isa n e w d o k u m e n ta c h h isto ry c z n y c h nazw y.

W n io sk i, ja k ie m o ż n a w y sn u ć o d n o śn ie do an tro p o n im ii n a W arm ii w o k re ­ sie śre d n io p o lsk im , z a w ie ra ją się p rz e d e w sz y stk im w stw ie rd z e n iu , że m a m y tu do cz y n ie n ia ze w z a je m n y m o d d z ia ły w a n ie m n a z e w n ic tw a p o c h o d z e n ia p o ls k ie ­ go i n ie m ie c k ie g o (n a z w y p o c h o d z e n ia in n e g o s ą w y ją tk o w e ). W za k re sie n a ­ z w isk o p o lsk iej p ro w e n ie n c ji (por. tab. 1) m o ż n a stw ierd zić , że p o d sta w o w y m o d e l n a z e w n ic tw a o so b o w eg o je s t a n a lo g ic z n y z m o d e le m re a liz o w a n y m n a te ry to riu m p o z o sta ły c h z ie m K orony.

W y d aje się, że n ie z a le ż n ie o d k o m o rn ic tw a d o m in u ją tu n a z w isk a z su fik sa- m i -ski (i je g o w a ria n ta m i), k tó re w e w sz y stk ic h z ie m ia c h p o lsk ic h z p rz y c z y n k u ltu ro w y c h u z n a n e b y ły z a lep sze, n a to m ia st in n e ty p y n a z w isk w ró ż n y c h k o m o rn ic tw a c h w y k a z y w a ły ró ż n ą p o p u la rn o ść . I tak: w k o m o rn ic tw ie lid z b a r­ sk im do n a jb ard ziej p ro d u k ty w n y c h (po -s k i) n a le ż ą - w e d łu g stw ie rd z e ń A . N a- ru sz e w ic z -D u c h liń sk ie j8 - n a z w isk a z su fik se m -(o w /-ew )icz, n a to m ia st w k o ­ m o rn ic tw ie o lsz ty ń sk im s ą to n a z w isk a z ele m e n te m -k- w c zęści su fik saln ej. W e

4 B. Mossakowska: Nazwiska mieszkańców komornictwa olsztyńskiego. Gdańsk 1993.

5 I. Matusiak: Sposoby identyfikacji kobiet dawnego komornictwa jeziorańskiego na Warmii. „Prace Językoznawcze” nr V. Olsztyn 2003, s. 75-83.

6 M. Biolik: Nazwiska polskie mieszkańców okolic Węgorzewa w latach 1653-1853. [W:] Antroponimia słowiańska. Red. E. Wolnicz-Pawłowska i J. Duma. Warszawa 1996, s. 39-50 i tejże: Germanizacja nazwisk polskich mieszkańców okolic Węgorzewa w latach 1653-1853. „Prace Językoznawcze” nr I. WSP. Olsztyn 1997, s. 5-19.

7 G. Białuński: Nazwy osobowe na Mazurach w XV-XVIII w. (ze szczególnym uwzględnieniem

Krainy Wielkich Jezior Mazurskich). „Onomastica” XLI. Kraków 1996, s. 83-95. Ten sam autor

napisał artykuł Nazwy osobowe w Piszu w XVI-XVII wieku - pogranicznym miasteczku polsko-

niemieckim, z którym można zapoznać się w Internecie.

8 Chciałabym w tym miejscu serdecznie podziękować Alinie Naruszewicz-Duchlińskiej za udostępnienie mi Uwag końcowych pracy o nazwiskach mieszkańców komornictwa lidzbarskiego.

w sp o m n ia n y c h p o w y ż ej p ra c a c h b ra k je s t u ję c ia so c jo lin g w isty c z n e g o , a tak że p rz e d sta w ie n ia ro z w o ju k s z ta łto w a n ia się n a z w isk a w p o s z c z e g ó ln y c h w iek a ch . S ąd ząc je d n a k p o u w a g a c h B. M o ssa k o w sk ie j: „A ż w 3 6 ,4 3 % (200 h a se ł) c a łe ­ go z a so b u n a -ski s ta n o w ią n a z w isk a w tó rn e , u tw o rz o n e n a w z ó r p ro d u k ty w n e g o m o d e lu ” (s. 127) oraz „ p ro d u k ty w n o ść fo rm an tó w z k o m p o n en tem -k- w części sufiksalnej zm n iejsza się p o d k o n iec w ie k u X V II i w w ie k u X V III n a rzecz in ­ n ych, zw łaszcza su fik su -ski” (s. 130), m o ż n a zakładać, że ró w n ież n a teren ie W arm ii zn a n y b y ł p ro ces p rz ek ształcan ia n a z w isk u w a żan y ch za p o sp o lite w n a ­ z w isk a lepiej po strzeg an e p rzez ic h nosicieli. A n a lo g iczn y p ro c es z n an y b y ł p rz e ­ cież n a rd z en n y ch z iem iach K orony, czego n iew ątp liw y m św iad ectw em je s t L ib e r

cha m o ru m N ek an d y -T rep k i z pierw szej p o ło w y X V II w., ja k ró w n ie ż „ p o lep sza ­

n ie ” n a zw isk n a M azow szu, k tó re m o ż n a obserw o w ać ju ż w w ie k u X V I9.

Tabela 1 Nazwiska polskie w komornictwie olsztyńskim

Nazw iska polskie 1372 = 72,5% w yekscerpow anych ze źródeł tego okresu

n. prymarne 489 = 35,65% nazw isk polskich w tym: odimiennych ~ 30%>

dapelatywnych ~ 70%>

n. sekundarne 847 = 61,7% nazw isk polskich

-ski 549 = 64,8% nazw isk sekundamych, w tym 317 to form acje odm iejscow e

-k- 170 = 21% nazw isk sekundamych

-ic(z), 0ewic(z), -owic(z) 36 = 4,3% nazw isk sekundamych

-l- 16

-ch- 11

-n- 8

Źródło: B. M ossakowska: N azw iska m ieszkańców kom ornictw a olsztyńskiego (X V I-X V II w.). Gdańsk 1993; klasyfikacja w g S. Rosponda

Z z u p e łn ie in n e g o ty p u p ro b le m a m i m a m y do czy n ie n ia p rz y an alizie n a ­ z w is k w sp ó łc z e sn e j lu d n o śc i z a m ie sz k u ją ce j W a rm ię i M azury. W z w ią z k u z p rz e b u d o w ą e tn ic z n ą lu d n o śc i p o II w o jn ie św iato w ej, z w ią z a n ą m .in . z n a p ły ­ w e m n a o m a w ia n e te re n y lu d n o śc i p o lsk iej z K re só w i lu d n o śc i u k ra iń sk iej po

9 Piszę o tym w swojej rozprawie habilitacyjnej Dawna antroponimia Mazowsza (XV—XVII w.),

ak c ji „W isła ” , w y d a je się in te re su ją c e, n a ile te - często p rz y m u so w e - m ig ra c je z n a jd u ją o d z w ie rc ie d le n ie w n a z e w n ic tw ie o so b o w y m . D o ty c h c z a s n ik t z ono- m a stó w n ie p o d e jm o w a ł a n a liz te g o ty p u .

N a p o d sta w ie k ilk u p ra c m a g iste rsk ic h , o b ro n io n y c h w U n iw e rsy te c ie W ar­ m iń sk o -M a z u rsk im , c h c ia ła b y m p rz e d sta w ić n ie w ie lk ą p ró b ę in te rp re ta c y jn ą m a te ria łu ze b ra n e g o p rz e z m a g istra n tk i z te re n u d zisiejszej W arm ii i M a z u r (por. tab. 2).

Tabela 2 Nazwiska na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej

Sząbruk W ilczęta Dzierzgoń N idzica Kobułty*

Razem: 356 266 730 895 kat. + 114 ewang. -ski 140 66 223 465+44 zależnościow e 65 47 121 134+47 300 -ovicz 21 14 41 50+2 73 -k- 44 33 87 81+40 227 w tym: - ’uk 2 3 13 12+4 23 - ’ak 13 10 33 38+3 74 -ko 6 4 12 3 -patronim semantyczny 31 26 13 41+14 1 przezw iskow e 78 115 126 170+23

od nazw zaw odu 3 12 8 4

obce 27 - 61 32+10

* tylko zależnościow e (deryw ow ane morfologicznie i semantycznie)

Źródło: na podstaw ie prac m agisterskich UWM.

D o a n a liz y w y k o rz y sta ła m m a te ria ł (a n ie w n io sk i, do ja k ic h d o sz ły au to rk i p ra c ) n a stę p u ją c y c h p rac: A lin a B asaj A n tro p o n im ia m ie szk a ń c ó w P a ra fii R z y m ­

s k o k a to lic k ie j w W ilczętach [W ]; M o n ik a D u b ie ń N a zw isk a m ie szk a ń c ó w g m in y S ta ry D zie rzg o ń [D ]; K a ta rz y n a K ru p a A n tro p o n im ia p a r a fii S z ą b r u k w p o w ie ­ c ie o lszty ń sk im [S]; A n n a L a te k -L e jb t Im io n a i n a zw isk a m ie szk a ń c ó w N id zic y p o I I w o jn ie św ia to w e j [N] o raz Jo a n n a K o w a lc z y k N a ze w n ic tw o o so b o w e m ie j­

sc o w o śc i K o b u łty p o I I w o jn ie św ia to w e j [K]. W tej o statniej p ra c y z o sta ły

o m ó w io n e ty lk o n a z w isk a ty p u p a tro n im ic z n e g o (se m a n ty c z n e i z w y k ła d n ik a m i m o rfo lo g icz n y m i).

K a ż d a z m a g istra n te k w e w stę p ie do sw ojej p ra c y p o d a w a ła k ró tk ą ch a ra k ­ te ry s ty k ę m ie jsc o w o śc i, o k tó rej p isa ła , u w z g lę d n ia ją c ró w n ie ż zag a d n ie n ie p o ­ w o je n n e g o w niej o sad n ictw a. M a te ria ł o n o m a sty c z n y z N id z ic y p o c h o d z ił z a ­ rów no z parafii rzym skokatolickiej, ja k i ew angelickiej. W trzech pracach [K, N , W] an aliz ie p o d d a n o ró w n ie ż im io n a m ie sz k a ń c ó w o m a w ia n y c h m iejsco w o ści.

W N id z ic y i S tary m D z ie rz g o n iu d o m in o w a ła lu d n o ść z P o lsk i cen traln e j, w N id z ic y - g łó w n ie z K u rp io w szc zy zn y , p ó łn o c n e g o M a z o w sz a i W arszaw y, zaś w D z ie rz g o n iu - z w o je w ó d z tw a rz e sz o w sk ie g o 10 i lu b e lsk ie g o . W p o z o s ta ­ ły c h m ie jsc o w o śc ia c h o b o k m ie sz k a ń c ó w P o lsk i centralnej z a m ie sz k u je lu d n o ść p o c h o d z e n ia k re so w e g o i u k raiń sk ieg o .

A n a liz a im io n d o k o n a n a n a p o d sta w ie z e b ra n y c h m a te ria łó w w ciąg u p ię ć ­ d z ie się c iu p o w o je n n y c h la t p o k a z u je , p o d o b n y do o g ó ln o p o lsk ie g o p ro c e s z m ie ­ rz a ją c y do w sp ó ln ej m o d y im ien n icze j u w sz y stk ic h P o la k ó w 11. R ó ż n ic e tk w ią w sz c z e g ó ła ch i zw ią z a n e s ą ró w n ie ż z w y z n a n ie m lu d n o ści. Je śli p o ró w n a m y im io n a n a d a w a n e k a to lik o m i ew a n g e lik o m w N id zicy , to z o c z y w isty c h w z g lę ­ d ó w ic h zasó b je s t n ieco inny. P ie rw si zn a c z n ie częściej s ię g a ją do im io n p o c h o ­ dzen ia sło w iań sk ieg o (w śró d k a to lik ó w w y stęp u je 10 sło w iań sk ich im io n żeń sk ich i 27 im io n m ęsk ich , zaś w śró d ew an g elik ó w - ty lk o 3 im io n a żeńskie i 8 im io n m ęskich). N a to m ia st ci d ru d zy chętniej czerp ią z trad y cji g erm ańskiej (18 im io n że ń sk ic h u e w a n g e lik ó w i 12 - u k a to lik ó w o ra z 33 im io n a m ę sk ie u e w a n g e li­ k ó w i 15 - u k a to lik ó w ). R ó ż n ic a p o le g a n ie ty lk o n a u ż y c iu w ięk sze j lic z b y im io n g e rm a ń sk ic h p rz e z ew an g elik ó w , ale te ż n a w y k o rz y sta n iu im io n , k tó re p rz e z n a z e w n ic tw o p o lsk ie (k ato lick ie) s ą zn a c z n ie słabiej p rz y sw o jo n e , o d c z u ­ w a n e ja k o obce, m .in . ta k ie ja k : B ru n h ild a , E lfryd a , E ryka, F ryd a , Irm g a rd e n a cz y te ż E rnst, F ryd ry ch , Ginter, R ein h o ld , U rlich, Willi, Z yg fryd .

R ó ż n ic e w y s tę p u ją ró w n ie ż w im ie n n ic tw ie lu d n o śc i w y z n a n ia rz y m sk o k a ­ to lic k ie g o i g re c k o k a to lic k ieg o w W ilc zętach . P o z a w y ją tk o w o n a d a n y m im ie ­ n ie m O re st g re k o k a to lik o w i o raz n ie w y stę p u ją c y c h u g re k o k a to lik ó w im ion:

L eszek, M a r iu s z i M a c ie j z a só b w y k o rz y sty w a n y c h im io n p rz e z w y z n a w c ó w

o b u o d ła m ó w w y z n a n io w y c h je s t w spólny. R ó ż n a je s t je d n a k p o p u la rn o ść p o ­ sz c z e g ó ln y c h im io n w o b u g ru p a c h w y z n a n io w y c h . P o z a n a jp o p u la rn ie jsz y m , w sp ó ln y m A n d rze je m w śró d rz y m o k a to lik ó w w n astę p n ej k o le jn o śc i w y stęp u ją:

Jan, Z bigniew , W iesław i K rzy szto f, w ś ró d g re k o k a to lik ó w : Stanisław , B o g d a n , M ic h a ł, Jarosław .

A n a liz a n a z w is k p o k a z u je , że n a d zisiejszej W arm ii i M a z u ra c h n a d a l do n ajb a rd z ie j p o p u la rn y c h - p rz y n a jm n ie j w n ie k tó ry c h cz ę śc ia ch te g o re g io n u - b ę d ą n a le ż a ły n a z w isk a z su fik se m -s k i (i je g o w aria n ta m i). N ie za w sz e b ę d ą

10 Autorka nie pisze wyraźnie, że chodzi o ludność ukraińską, co jednak wyraźnie pokazuje analiza nazwisk występujących obecnie w tej okolicy (m.in. z dużym udziałem nazwisk z suf. - 'uk).

11 Por. K. Nowik: Zmiany frekwencyjne w zasobie imion w Polsce powojennej. [W:] Najnow­

o ne p o c h o d z e n ia o d m ie jsc o w e g o , ale z a p e w n e w w ie lu m ie jsc o w o śc ia c h typ n a z w isk o d m ie jsc o w y c h b ę d z ie d o m in o w a ł, czeg o p rz y k ła d e m w an alizo w a n ej p ró b c e m o g ą b y ć n a z w isk a n id z ic z a n -k a to lik ó w (p o n a d 50% w sz y stk ic h n a ­ zw isk , n a to m ia st w śró d e w a n g e lik ó w - ty lk o n ie c a łe 3 9% ). N ie w ą tp liw ie d u ży w p ły w m ia ł tu n a p ły w lu d n o śc i p o c h o d z e n ia m a z o w ie c k ieg o , g d z ie te n ty p n a ­ z w isk b y ł n a jp o w sz e c h n ie jsz y w ła śc iw ie ju ż o d X V II w. Tam , g d z ie p o w o je n n e o sad n ictw o m a z o w ie c k ie b y ło słab sze, ta m i u d z ia ł p ro c e n to w y n a z w isk z sufik- sem -ski j e s t m n ie jszy , por. S z ąb ru k - o k o ło 39% , S tary D z ie rz g o ń - o k o ło 30% , W ilc z ę ta - o k o ło 25% .

N a z w isk a ty p u p rz e z w isk o w e g o s ą o b o k n a z w isk z suf. -ski n ajczęściej sp o ty k a n y m ro d z a je m n a z w o so b o w y c h w sp ó łc z e sn y c h W arm iak ó w i M azurów . W y ró żn ia się tu p a ra fia W ilczęta, g d zie o s ią g a ją o ne aż 4 3 ,2 3 % w sz y stk ic h n a z w isk , w in n y c h re g io n a c h ic h u d z ia ł k sz ta łtu je się n a p o z io m ie o k oło 20% .

N a z w isk a z a le ż n o śc io w e (o d 15,1% w N id z ic y u k a to lik ó w do 4 1 ,2 3 % u e w a n g e lik ó w ) tw o rz o n e s ą g łó w n ie za p o m o c ą fo rm a n tu z e le m e n te m -k­ w części su fik saln ej, co w sk a z u je raczej n a d o m in a c ję n o w sz e g o ty p u n a z w isk ty p u p a tro n im ic z n e g o i co p o z w a la sąd zić, że p rz o d k o w ie d z isie jsz y c h n o sic ie li ty c h n a z w is k n ie n a le ż e li do s ta n u sz la c h e c k ie g o . N a z w is k a z a le ż n o śc io w e z p ie rw o tn y m i su fik sa m i p a tro n im ic z n y m i w e w sz y stk ic h o m a w ia n y c h m ie js c o ­ w o śc ia c h s ta n o w ią o k o ło 5% w sz y stk ic h w y stę p u ją c y c h w danej o k o lic y n a ­ zw isk.

W śró d n a z w isk m o ty w o w a n y c h p rz e z n a z w y z a w o d u w y ró ż n ia się p a ra fia W ilczęta, w k tó rej tw o rz ą one 4 ,5 % w sz y stk ic h n a z w o so b o w y ch , co b y ć m o że w sk a z u je , że o sie d la li się tu lu d zie z m a ły c h m ia stec zek . W p o z o sta ły c h m ie j­ sc o w o śc ia c h n a z w y o d z a w o d o w e s ą sp o ty k a n e rz a d k o (o k o ło 1% ).

Jako obce - w stosunku do ję z y k a polskiego czy szerzej ję z y k ó w słow iańskich - trak tu ję tu n az w y niesłow iańskie (częstsze niem ieckie, w yjątkow o w y stę p u ją c e lite w sk ie ), ch o ć n a ty m te re n ie w ła śc iw ie n a le ż a ło b y raczej te rm in e m ty m objąć n a z w isk a o p ro w e n ie n c ji w sc h o d n io sło w ia ń sk ie j. N a jw ię c e j ta k ro z u m ia n y c h n a z w isk o b c y c h w y stę p u je w N id z ic y w śró d e w a n g e lik ó w - p ra w ie 9% . B ra k ic h w o k o lic y P a słę k a (p a ra fia W ilczę ta), g d z ie - ja k p o d a je a u to rk a - „L u d n o ść n ie m ie c k a o trz y m a ła p o le c e n ie o p u sz c z e n ia sw o ic h d o m o stw ” (s. 6).

P o z a s tru k tu rą d z isie jsz y c h n a z w is k w y stę p u ją c y c h n a W arm ii i M a z u ra c h n a le ż y ró w n ie ż z w ró c ić u w a g ę n a ic h b u d o w ę fo n e ty c z n ą o raz m o ty w u ją c e j e p odstaw y. Ja k się w y d aje, p o w ią z a n ie ty c h z ja w isk z in fo rm a c ja m i o p o c h o d z e ­ n iu ic h n o sic ie li u m o ż liw i w ła ś c iw ą ic h a n a liz ę i p o z w o li n a p rz y ję c ie n ajse n - so w n iejsze j - z w ie lu m o ż liw y c h - in te rp re ta c ji k o n k re tn e g o n a z w isk a , np. w p rz y p a d k u n a z w isk a M a n k ie w ic z za ró w n o su fik s -ew icz, j a k i p o d sta w a m o ty ­ w u ją c a M a ń k o : w schsłow . im . M a n u ił w sk a z u je , że b ard ziej p ra w d o p o d o b n a je s t m o ty w a c ja w sc h o d n io sło w ia ń sk a , n iż o d w o łu ją c a się do n iem . a p e la ty w u

za p e w n e ukr. stin k a ‘śc ia n k a ’, a n ie n iem . S tin t, zaś w n a z w isk u B o d n a r - ukr.

b o d n a r ‘ten , k to w y ra b ia b e c z k i’, a n ie ap e la ty w n ie m iec k i.

Z w p ły w ó w w s c h o d n io sło w ia ń sk ic h n a jb a rd z ie j w y ra z iste są:

• su fik sy : -'u k , np.: D e m c zu k , K o śc ija ń c zu k , O sip czu k, P o ta p iu k , R o m a n iu k ; • z ja w isk a fo n e ty c z n e j a k p e łn o g ło s, n p .: D e rew icz, D e re w la n a ; h, n p .: H u -

bacz, H a w ry la k , H o ro szczu k;

• im io n a c e rk ie w n o -ru sk ie m o ty w u ją c e n a z w isk a , n p .: K u źm a , Ja k im , O sip ­

czuk, F ie d o ro w ic z, H a p o w ic z, K lim o w ic z, M a k a re w ic z, T ro ch im o w icz, M a - n iu k ie w ic z, W ołoszuk, Zach.

W p ły w y n ie m ie c k ie p r z e ja w ia ją się w:

• p is o w n i s ło w ia ń sk ic h z p o c h o d z e n ia fo rm , n p .: D o m u ra th , F a h l, Z o llo n d z ; • u ż y c iu n ie m ie c k ic h im io n w fu n k c ji n a z w isk , n p .: H e rm a n , S ieg m u n d ; • sto so w a n iu n ie m ie c k ic h a p e la ty w ó w w fu n k c ji n a z w isk , n p .: K lein , K ra u ze,

K rygier, N a u m a n n , R eiss, R ychter, Toffel.

O w p ły w a c h d ia le k tó w p o ls k ic h (sz c z e g ó ln ie m a z o w ie c k ie g o ) św ia d c z ą m .in . n a stę p u ją c e cechy:

• su fik s -k z a m ia st o g ó ln o p o lsk ie g o -ek, n p .: N ie w ie sk , N yszk, F a lk, M a c k ; • h ip e rp o p ra w n e m < ń , n p .: J a m io ł ‘A n io ł’;

• p re jo ta c ja , n p .: Ja m io ł, J a m ro zy;

• m a z u rz e n ie (z > z) J a m r o z y (tu je s z c z e u p ro sz c z e n ie g ru p y sp ó łg ło sk o w e j

m b r > m r) a ta k ż e w ią ż ą c e się z m a z u rz e n ie m h ip e rp o p ra w n e z, n p .: Iz b ic k a ;

• o b n iż e n ie p rz e d sp ó łg ło s k ą n o s o w ą -u N - > -o N -, np.: K o n d el; • p rz e jś c ie n a g ło so w e j g r u p y %v- > f - , n p .: F a lę c k i.

Wnioski

Z e b ra n y p rz e z m a g istra n tk i U W M m a te ria ł j e s t b a rd zo c e n n y d la w sz e lk ie ­ go ro d z a ju a n a liz an tro p o n im ic z n y c h . P rz e d sta w io n y ty lk o m a le ń k i w y c in e k w sp ó łc z e sn y c h n a z w o so b o w y c h W arm ii i M a z u r u k a z u je , że z a ry so w a n a p ro ­ b le m a ty k a , o d n o sz ą c a się za ró w n o do z a so b u im io n w y k o rz y sty w a n y c h do n a z y ­ w a n ia d z ie ci u ro d z o n y c h p o II w o jn ie św iato w ej n a o m a w ia n y c h te re n a c h , ja k i c e c h y fo n e ty c z n o -m o rfo lo g ic z n e tk w ią c e w n a z w isk a c h d z isie jsz y c h W arm ia­ k ó w i M a z u ró w o ra z m o ty w u ją c e j e p o d sta w y , k ry je w so b ie in fo rm a c je w s k a ­ z u ją c e n a e tn ic z n o -g e o g ra fic z n o -w y z n a n io w e z w ią z k i ic h n a z w o so b o w y c h z p o w o je n n ą h is to rią o s a d n ic z ą reg io n u .

W y d aje się, że ta k ja k fa sc y n u ją c e s ą p ra c e n a d n a z w a m i o so b o w y m i W ar­ m ii i M a z u r w o k re sie śre d n io p o lsk im , ta k ró w n ie w ie le d a się o d czy tać z a n tro ­ p o n im ó w d z isie jsz y c h m ie sz k a ń c ó w ty c h terenów . T yle ty lk o , że o b o m a o k re sa ­ m i h isto ry c z n y m i p o w in n i z a jm o w a ć się sp ec ja liśc i o n ie c o in n y m p rz y g o to w a ­

n iu ję z y k o w y m . P rz y p ra c a c h o k re su śre d n io p o lsk ie g o k o n ie c z n a j e s t - m o im z d a n ie m - b liż s z a w s p ó łp ra c a p o lo n is tó w i g e rm a n istó w , za ś a n tro p o n im ia w sp ó łc z e sn a w y m a g a z w ró c e n ia się ró w n ie ż k u p ro b le m a ty c e w sc h o d n io sło - w iań sk ie j.

Summary

Warmia and Mazuria are lands where ethnic population totally changed twice through the centuries. Till the end of the 18th century, anthroponymy featured solely in scarce monographs and minor articles. Personal names appearing in the individual bailiwicks chiefly reflect diversified influence of Polish and German anthroponymy. Population changes after World War II also resulted in a replacement of surname types appearing in those regions. At that time one could observe a major influence - due to non-linguistic reasons - of personal names of East Slavic origin which can be clearly seen both in the stems and in the morphological exponents of these names.