Język polski
Zagadnienia do przygotowania klasa 1 La LO P
18-22.05.2020r.
6h
Temat : Kupić by cię Mądrości ... Zwątpienie mędrca w mądrość - Tren IX (1h) 1. Geneza Trenów
Jan Kochanowski to z pewnością najwybitniejszy słowiański twórca epoki renesansu. Już za życia był uważany za wielkiego artystę. Sam poeta za swoje szczególne osiągnięcie
uważał Psałterz Dawidów. Historycy literatury równie wysoko ocenili Pieśni i Fraszki.
Jednak w XX wieku za najważniejsze dzieło Mistrza z Czarnolasu zaczęto uznawać Treny.
Widzi się w nich najdoskonalszy przykład odrodzeniowej liryki żałobnej nie tylko w Rzeczypospolitej, lecz także w całej Europie.
Jan Kochanowski napisał Treny wyjątkowo szybko. Pieśni powstawały około ćwierć wieku, Fraszki – tyle samo, Psałterz – kilkanaście lat. Treny (to prawda, że krótsze niż wymienione dzieła) ukazały się po kilku, może kilkunastu miesiącach od wydarzenia, które przyczyniło się do ich ułożenia.
W 1578 lub 1579 roku zmarła pierwsza córka Kochanowskiego, Urszula. Miała wówczas 2,5 roku. Jej śmierć stała się inspiracją do napisania Trenów. Zbiór składa się z 19 wierszy wchodzących w skład cyklu poetyckiego oraz z epitafium poświęconego drugiemu zmarłemu dziecku twórcy – Hannie. Dzieło wydał współpracujący już od wielu lat z Mistrzem
z Czarnolasu Jan Januszowski. W 1580 roku Jan Januszowski wydaje w swej krakowskiej drukarni Treny. Nad ich kształtem czuwał sam twórca.
Kochanowski poświęcił Treny nie tylko Urszuli, lecz także sobie. Gdyby skoncentrował się na roli ojca, byłoby to zrozumiałe. Tak zresztą postrzegali owo niezwykłe dzieło czytelnicy.
Jednak zbiór żałobnych utworów pokazuje też autora w innych rolach, np. filozofa.
Jaką filozofią kierował się Kochanowski, wiadomo m.in. z Pieśni. Łączył tam dwie propozycje antyczne: epikureizm i stoicyzm. Zwłaszcza ten drugi miał być obroną przed niepewnością świata i przed Fortuną. Właśnie stoicyzm zapewniał równowagę ducha nawet w obliczu największych tragedii. Tego, jak zachować się choćby wobec śmierci bliskiej osoby, uczył wybitny rzymski retor i filozof Cyceron.
O tym, że te idee nie sprawdzają się w życiu, Kochanowski przekonał się jeszcze przed śmiercią córki. Kiedy poecie zmarł starszy brat Kasper (1577), twórca – jako głowa rodu – wygłosił mowę pogrzebową.
.
3. Przeczytaj Tren IX i odpowiedz na pytania
w jaki sposób pojmowana jest w utworze mądrość ?; do jakiej koncepcji filozoficznej nawiązuje ?
jaką funkcję pełni wypowiedź umieszczona w nawiasie
wyjaśnij sens refleksji zawartej w czterech ostatnich wersach ( jaki jest powód
nieszczęścia podmiotu lirycznego; w co zwątpił podmiot liryczny; jak rozumiesz sens metafory z stopniów ostatnich rzucony ?
Temat: Człowiek nie kamień ... Filozofia Trenów Jana Kochanowskiego( 2h)
1. Tren XI uważany jest za ogniwo centralne całego cyklu. Czemu tak jest? Należy mieć na uwadze przede wszystkim dwie podstawowe role podmiotu mówiącego w Trenach, które potrzebne są, aby doprowadzić do skraju rozważania na temat pewnych problemów ogólnych. Po pierwsze występuje on jako poeta-ojciec, po drugie natomiast jako poeta-filozof (humanista, dziecko swoich czasów).
W niektórych utworach cyklu występuje tylko jedna kreacja, w innych obydwie. Nie można faktu owej mnogiej obecności lekceważyć, gdyż w połączeniu z konkretnymi treściami może się ona okazać niezwykle istotna. Tak jest w tym przypadku
.
2. Przeczytaj Tren XI i odpowiedz na pytania
przeanalizuj powtórzenia w dwuwersie otwierającym tren; jaka ocena cnoty została ukazana dzięki temu powtórzeniu?
jaką role odgrywa pytanie retoryczne w początkowej części utworu ?
zinterpretuj sformułowanie nieznajomy wróg jakiś - co kryje się pod tym określeniem ? jakie są skutki działań tej siły ?
którą idee renesansową zakwestionował poeta?
do kogo i w jakim celu zwraca się poeta w apostrofie ?
cnota (gr. arete, łac. virtus) kluczowe pojęcie dla etyki stoickiej, rozumiane jako zbiór wartości moralnych, takich jak mądrość, rozwaga, sprawiedliwość, skromność, męstwo, cechujących ludzi szlachetnych .
3. Przeczytaj Tren XVI i odpowiedz na pytania
Odrzucenie stoickiej cnoty (a wcześniej mądrości) wskazywałoby na całkowite załamanie się dotychczasowych wyobrażeń Kochanowskiego o świecie. Do stoickiej filozofii poeta powróci w Trenie XVI.Cyceron to jeden z największych rzymskich retorów (mówców) i filozofów.
Humaniści renesansowi darzyli go wręcz uwielbieniem. To właśnie z jego dzieł się dowiadywali, jakimi wartościami kierować się w życiu. Choć znali te idee z prac
filozoficznych i literackich innych myślicieli, Cycerona uważali za absolutne ucieleśnienie
stoicyzmu.
Jan Kochanowski, świetnie orientujący się w dokonaniach Cycerona, nie okazał się jednak tak bezkrytyczny. W Trenie XVI odniósł się i do przekonań, i do biografii filozofa.
Śmierć dziecka stała się dla Jana Kochanowskiego powodem do rewizji swoich
filozoficznych przekonań – dogmatyczne trzymanie się idei stoickich nie sprawdziło się w zetknięciu z rzeczywistością. W Trenie XVI pojawiła się sugestia, że w takich sytuacjach tylko „czas leczy rany”. Jednak to nie wyjaśnia problemu zasygnalizowanego w Trenie XI:
kto tym wszystkim rządzi? Może wróg-szatan? Może ślepa Fortuna? W takim przypadku jaka jest rola Boga? Czy bezsilnie stoi z boku i przygląda się, jak ktoś potężniejszy od niego kieruje światem? To przecież – z punktu widzenia chrześcijaństwa – byłyby herezje.
W kolejnych trenach Mistrz z Czarnolasu deklaruje, że wszystko pochodzi od Boga: także to, co przynosi nam smutek i ból. Czy to oznacza, że Stwórca jest okrutny i tylko bawi się ludźmi? Głosząc takie twierdzenie, Kochanowski stawiałby się poza chrześcijaństwem.
jaką funkcję pełni motyw snu w utworze ?
w czym poeta upatruje pocieszenia ?
wyjaśnij powody klęski filozofii Cycerona; jaki zarzut można postawić poglądom filozofa?
Temat: Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest .... Rozterki religijne Kochanowskiego (2h) Tren X – środkowy tren cyklu – ukazuje człowieka, który nie rozumie otaczającego go świata; nie ma nawet pewności, że istnieje jakiekolwiek życie pozagrobowe. Po widocznym w pierwszych utworach zadziwieniu, że nie masz cię, Orszulo moja, przyszedł czas na odrzucenie wszystkiego, co dotąd stanowiło filar egzystencji Kochanowskiego.
Przyszedł również czas na pożegnanie się z córką.
1. Przeczytaj Tren X i odpowiedz na pytania
określ, jaki typ liryki reprezentuje Tren X, jakie środki językowe pozwalają przyporządkować utwór do wybranej kategorii
kto jest adresatem , a kto podmiotem lirycznym; z jakiej perspektywy prowadzone są rozważania ?
określ funkcję pytań retorycznych w utworze ; podaj przykład
zapoznaj się ze znaczeniem motywu ubi sunt ; podaj przykład jego wykorzystania w Trenie X
wskaż cytat, który wyrażą kulminację zwątpienia podmiotu lirycznego
ubi sunt - gdzie są ( z łac.) - motyw ten wyraża tęsknotę za czasami minionymi , poczucie marności świata, przemijania ( por. F. Villon Wielki testament)
2. Przeczytaj Tren XIX
Tren XIX stanowi zamknięcie całego cyklu, jego podsumowanie. Ujmując go w kategoriach kompozycji epicedium, można powiedzieć, że przynosi pocieszenie (consolatio) oraz napomnienie (exhortatio). Dotyczy przede wszystkim spraw
ziemskich oraz problemu przywrócenia pierwotnego ładu i spokoju związanych z przeżyciami człowieka. Jest to najdłuższy tren, składający się z trzech obszernych strof pisanych sylabowcem trzynastozgłoskowym (7+6) z rymami, tradycyjnie, sąsiadującymi, gramatycznymi oraz dokładnymi.
Podtytuł utworu sugerujący, iż chodzi o sen, posiada dość bogatą tradycję piśmienniczą, szczególnie antyczną, choć nie tylko. Zmęczony całonocnym czuwaniem wypełnionym lamentami i modlitwami znużony ojciec chwilowo traci rozeznanie, przysypia. Sytuacja ta przedstawiona jest w ten sposób, że ani czytelnik, ani nawet sam podmiot nie wiedzą, czy faktycznie wizje, które mają się pojawić są snem, czy jawą.
określ , sytuacje liryczną w utworze
w jaki sposób matka przedstawia życie doczesne , a w jaki życie po śmierci ?
wyjaśnij, jak rozumiesz słowa matki :czas doktór każdemu ; ludzkie przygody/ludzkie noś
w jaki sposób Tren XIX łączy się z Trenem X?
Praca domowa
Przeczytaj pozostałe Treny Jana Kochanowskiego
Temat: Treny jako cykl
Jan Kochanowski to twórca, który nie pozostawił po sobie wielkiej liczby dzieł. Jak na humanistę przystało, starał się oddawać czytelnikom utwory bez skazy, dopracowane do końca, wypieszczone. O starannym przygotowaniu dzieł świadczy m.in. tworzenie zbiorów, które nie stanowią po prostu ułożonych jeden po drugim utworów, lecz są to ściśle powiązane ze sobą wiersze, składające się na cykle poetyckie.
1. Definicja: Cykl poetycki
Zespół utworów lirycznych danego autora, a przy tym należących do tego samego gatunku i dotyczących wspólnego tematu. Do znanych polskich cyklów poetyckich należą: Jana Kochanowskiego Treny oraz Pieśń świętojańska o sobótce, Sonety krymskie Adama Mickiewicza, sonety Z chałupy Jana Kasprowicza.
Treny składają się z 19 utworów, które w mniej lub bardziej wyraźny sposób odnoszą się do śmierci Urszuli, oraz z Epitafium Hannie Kochanowskiej. Można więc stwierdzić, że to cykl zaczynający się i kończący śmiercią dziecka. Jednak ta swoista klamra nie jest jedynym spoiwem kompozycyjnym najwybitniejszego żałobnego dzieła renesansowej Europy.
Warto przypomnieć: Urszula Kochanowska, 30-miesięczna, pierwsza córka poety, umiera w 1578 lub 1579 roku. Fakt, że nie mamy pewności co do kolejności powstawania utworów, nie oznacza, że gdy analizuje się i interpretuje Treny, wolno pominąć kompozycję całego dzieła. Twórca ustawił poszczególne wiersze w określonym porządku, dzięki czemu
zakodował swoją propozycję stopniowego rozpoznawania cyklu. Można zatem czytać treny pojedynczo – każdy utwór stanowi osobną całość, jednak prawdziwy sens zbioru pojmie się dopiero po lekturze cyklu: od motta do Epitafium Hannie Kochanowskiej. Wśród różnych interpretacji zastosowania w motcie łaciny należy uwzględnić fakt, że jest to tłumaczenie
autorstwa Cycerona. Cyceron w swych rozważaniach nie zgodził się na pierwotną wymowę słów z Odysei – Homer twierdził, że nasz los jest całkowicie w rękach bogów, a rzymski retor użył cytatu z greckiego eposu, by zaprzeczyć zawartemu w nich twierdzeniu. Według
Cycerona nie zależymy całkowicie od losu, bo stoik potrafi przygotować się na to, co przyniesie Fortuna. Kochanowski sięgnął po łaciński przekład, by... nie zgodzić się z Cyceronem.
2. Jan Kochanowski, nazywając swój zbiór Trenami, od razu zasygnalizował charakter dzieła.
Potwierdził go przywołaniem postaci Heraklita i Symonidesa. W ten sposób jednoznacznie wskazał, że będzie inspirować się nie rzymską (bardzo wtedy popularną), lecz grecką
liryką funeralną. Wytworzyła ona kilka gatunków, w których wyrażano żal po czyjejś śmierci.
Szczególnego znaczenia nabrał tren. Właśnie ta forma literacka pozwalała na ukazanie przeżyć osoby wypowiadającej się w utworze. Tym samym była mniej sformalizowana od dwóch innych, bardzo chętnie wykorzystywanych w XVI wieku (a wywodzących się z antyku) gatunków: epitafium oraz epicedium.
Epitafium
Gatunek liryki żałobnej. Wiersze do niego należące zachowywały małe rozmiary, typowe dla epigramatu: często były dystychami (utworami dwuwersowymi), a przy tym koncentrowały się na osobie zmarłej lub śmierci jako zjawisku. Epigramat jako gatunek zrodził się w starożytnej Grecji (popularny był od V w. p.n.e.).
Epicedium
Stosunkowo obszerny utwór żałobny. Te rozmiary wynikały m.in.
z dążenia do zachowania retorycznego schematu, zakładającego, że dzieło będzie zawierać pochwałę zmarłego, jego opłakiwanie oraz pocieszenie tych, którzy żalą się po zgonie ważnej dla nich osoby (ewentualnie:
napomnienie, by rozpacz nie była nadmierna). Gatunek zrodził się w starożytnej Grecji.
Czarnoleski cykl Trenów, w odróżnieniu od tendencji starożytnych, by utwory tego typu poświęcać wybitnym postaciom – bohaterom, królom, wielkim filozofom, zadedykowany został małemu dziecku. Również styl, który stosuje w utworach poeta, nie jest klasyczny – wszechobecny zdaje się być niepokój, nerwowe poszukiwanie właściwych słów, niejasność części użytych sformułowań i zwrotów. W porównaniu z tradycyjną, antyczną tradycją tworzenia trenów, następuje odwrócenie ról:
bohaterką poezji nie jest Urszula, na pierwszy plan wysuwa się bowiem ból ojca po starcie dziecka. W Trenach runęła misternie tworzona w Pieśniach i
we Fraszkach stoicka filozofia poety. Została z niej tylko podszyta ironią pochwała mądrości. Autor zdaje się podchodzić do świata bezkompromisowo. Przestaje wierzyć, iż światem, w którym umierają dzieci, w którym jest tyle łez i cierpienia, może rządzić dobry Bóg, którego opiewał w Pieśniach. W tym kontekście
humanistyczne dążenie do zdobywania wiedzy i służenia „poczciwej sławie” wydaje się być groteskową pogonią za marą, ułudą. Mędrca może bowiem w każdej chwili spotkać to samo, co głupca, śmierć zrównuje wszystkich w cierpieniu. Treny są więc poetyckim zapisem doświadczenia bólu, płaczu, cierpienia i śmierci. Kochanowski, co widać w cyklu trenów, nie umiał do końca odrzucić klasycznego,
humanistycznego sposobu patrzenia na rzeczywistość. Starał się jednak pogłębić swoje rozumienie ludzkiego losu, historii, zerwać z doktryną stoików, które wydała
mu się bezduszną. Zaczął również przezwyciężać rozpacz po śmierci córki. Dopuścił do siebie Boga, pozwolił się pocieszyć.
Treny są ciągiem dramatycznych pytań, na które pada mało odpowiedzi.
Kochanowski nie wie, co dzieje się z jego ukochanymi, którzy zmarli. Nie wie, czy są nieśmiertelni, nie wie, co po nim zostanie. Stale pyta i szuka najlepszych
odpowiedzi. Humanizm, jaki bije z cyklu trenów, jest trudny. Poeta stara się jednak uratować rozumną harmonię, jaka rządzi światem, nie dopuszczając do siebie najczarniejszych myśli i destrukcyjnych filozofii. Poeta dochodzi jednak do
finalnego wniosku, iż Bóg, los, fortuna i historia bawią się człowiekiem, nie patrząc na jego uczucia i marzenia, a mądrość, którą tak wielbił, jest wartością pozorną, bowiem nie chroni przed nieszczęściem i nie ocala przed śmiercią.
3.Treny jako cykl
Cykl trenów bejmuje 19 utworów. Ów zespół tekstów, które łączy postać bohaterki literackiej. Jest nią Urszulka, zaś podmiotem jest autor – czyli Kochanowski.
Treny napisane zostały w sposób gradacyjny - czyli stopniowany. (łac. gradus – stopień). Gradacji podlegają uczucia, przeżycia i oceny. Najbardziej dramatyczny charakter mają treny ze środka cyklu, tj. IX, X i XI.
Klasyczna budowa trenu
Treny antyczne budowane były według określonego schematu tematycznego.
Następowały po sobie:
Pochwała cnót zmarłego;
Ubolewanie nad wielkością straty;
Żal po śmierci;
Pocieszenie;
Pouczenie.
W schemat ten wpisuje się cały cykl utworów Kochanowskiego. Dziewiętnaście trenów tworzy całość, w której można odnaleźć poszczególne, klasyczne elementy.
I tak dwa pierwsze treny są wypowiedzią bólu po śmierci dziecka. Kolejne to wyraz rozpaczy, narastania cierpienia, których kulminacja znajduje w trenach IX i X. Są wyrazem buntu przeciwko Mądrości, Bogu, kolejom losu. Poeta wątpi w nich w sens życia, istnienie Boga, jego dobroć. Kolejne Treny to już powolne ukojenie rozpaczy, pogodzenie z losem i historią.
