Kultura
" B r a m a G r o d z k a - Teatr N N "
EDUKACJA WIELOKULTUROWA
W Regionie Lubelskim przez setki lat żyli obok siebie Polacy, Żydzi, Ukraińcy, a także Romowie, Tatarzy i Niemcy. Było to m i e j s c e k u l t u r o w e g o s p o t k a n i a Wschodu z Zachodem. Druga wojna świa- towa zniszczyła wielokulturowy świat po- granicza, a w ciągu kilkudziesięciu lat po wojnie zatarła się pamięć o nim wśród mieszkańców Lubelszczyzny.
W dziejach dwukulturowego, polsko- ż y d o w s k i e g o L u b l i n a , s z c z e g ó l n e miejsce zajmuje Brama Grodzka pełniąca przez setki lat funkcję przejścia pomiędzy miastem chrześcijańskim i nieistniejącym już dzisiaj miastem żydowskim. Mająca w niej s w ą siedzibę samorządowa in- stytucja kultury Ośrodek "Brama Grodzka - Teatr N N " , w swoich artystycznych i edukacyjnych programach nawiązuje do historycznego i symbolicznego jej zna- czenia, jako miejsca łączącego niegdyś różne narody, tradycje i religie. Począwszy od 1992 roku w Ośrodku organizowane są sesje, spotkania a u t o r s k i e , p r o m o c j e książek, projekcje filmów, wystawy, kon- certy i inne imprezy, któiych celem jest przywrócenie pamięci o nieistniejącym świecie Żydów lubelskich i prezentacja kultury żydowskiej. Z ważniejszych warto wymienić: sesję naukową i publikację
"Żydzi lubelscy" z 1996 roku, spektakl Teatru N N "Ziemskie pokarmy" zreali- zowany w 1994 roku na motywach prozy żydowskiego pisarza z Litwy - Grigorija Kanowicza, a w 2001 r. przedstawienie
"Był sobie raz..." na podstawie opowiada- nia I. B. Singera o Szlemielu z Chełma.
W 1997 roku w Galerii Ośrodka prezen- towana była wystawa prac Simchy Norn- berga z Izraela, której trwałym śladem pozostał album " K s i ę g a ascezy i radości życia". Warto wspomnieć także o wydaniu przez Ośrodek dwóch edycji Kalendarza Ekumenicznego (2000 i 2001). w których p o r u s z a n a b y ł a m . i n . p r o b l e m a t y k a dialogu między judaizmem i chrześci- jaństwem. We współpracy z Carnegie
Council (Nowy Jork) i Uniwersytetem J a g i e l l o ń s k i m ( K r a k ó w ) w c z e r w c u 2001 r. w Ośrodku została zorganizowana międzynarodowa konferencja: "Edukacja dla Pojednania", w której wzięło udział wielu nauczycieli i animatorów kultury z kraju i zagranicy.
W 1998 i 1999 roku prezentowane były w Ośrodku dwie duże wystawy dotyczące miasta z okresu sprzed 1939 r.. na których pokazane zostały unikatowe fotografie, plan)' i dokumenty związane z dwukultu- rową. polsko-żydowską historią Lublina.
W oparciu o te wystawy powstała aktualna
e k s p o z y c j a w s p ó ł t w o r z ą c a w y s t r ó j wnętrza Bramy Grodzkiej. Jej ważnym elementem jest Makieta Dawnego Lubel- skiego Zespołu Staromiejskiego w skali
1 : 2 5 0 o b e j m u j ą c a d a w n ą d z i e l n i c ę żydowską.
Doświadczenia zgromadzone w trakcie zbierania materiałów dokumentalnych są wykorzystywane przy realizacji przed- s i ę w z i ę ć a r t y s t y c z n y c h s ł u ż ą c y c h zbliżaniu Polaków i Żydów. Wyjątkowe znaczenie wśród nich miały Misteria Pa- m i ę c i ( m . i n . : " J e d n a Z i e m i a D w i e Ś w i ą t y n i e " , " D z i e ń Pięciu M o d l i t w "
( n a M a j d a n k u ) , " M i s t e r i u m U l i c y Szerokiej").
W ramach realizowanego przez Ośrodek p r o g r a m u e d u k a c j i w i e l o k u l t u r o w e j , organizowane są zajęcia dydaktyczne dla uczniów gimnazjów, szkół średnich i stu- dentów, a także szkolenia dla nauczycieli i animatorów kultury. Przygotowano też edukacyjną ofertę programową dla przy- jeżdżających do Lublina grup młodzieży
ż y d o w s k i e j . W a ż n y m e l e m e n t e m programu e d u k a c y j n e g o d o t y c z ą c e g o polsko-żydowskiej przeszłości Lublina i c a ł e g o regionu l u b e l s k i e g o było - zainicjowane przez dr. Hansa Guggen- heima, a zorganizowane we współpracy z Zakładem Kultury i Historii Żydów U M C S oraz American Association for Polish-Jewish Studies w Cambridge, Mas- sachusetts przy współudziale Fundacji Ba- t o r e g o - t r z y d n i o w e s e m i n a r i u m (w listopadzie ub.r.) dla nauczycieli gim- nazjów: "Dziedzictwo kulturowe Żydów na Lubelszczyźnie".
Tak o założeniach tego projektu pisze prof. Monika Adamczyk-Garbowska we wstępie do przygotowanych materiałów:
"Program ten ma na celu umożliwienie spojrzenia na kulturę żydowską jako na kulturę inną, ale nie obcą. ma zwrócić uwagę na pokrewieństwa i podobieństwa z kulturą polską, ale także na różnice i wzbudzić zainteresowanie, zrozumienie i szacunek dla inności".
W programie seminarium znalazły się m.in.: spacer szlakiem Żydów Lubelskich, zwiedzanie wystawy "Portret Miejsca.
Makieta L u b e l s k i e g o Zespołu Staro- miejskiego na 1939 r.", warsztaty tańca żydowskiego oraz przygotowane przez metodyków zajęcia obejmujące swym zakresem zagadnienia szeroko pojętej kul- tury i sztuki Żydów Regionu Lubelskiego (literatura jidysz, wycinanka żydowska, kalendarz i święta żydowskie). Ważnym elementem seminarium była jednodniowa w y c i e c z k a do Ł ę c z n e j i W ł o d a w y
i z w i e d z a n i e t a m t e j s z y c h s y n a g o g , w któiych mieszczą się muzea regionalne.
Muzea te posiadają w swych zbiorach liczne judaica oraz zabytki żydowskiej kultury materialnej. Wszyscy nauczyciele b i o r ą c y u d z i a ł w s e m i n a r i u m zos- tali p o p r o s z e n i o p r a k t y c z n e prze- testowanie i meiytoiyczną ocenę przygo- t o w a n y c h p a k i e t ó w e d u k a c y j n y c h zawierających propozycje lekcji, mate- riały ilustracyjne i teksty pomocnicze.
Podczas grudniowego spotkania podsu- m o w u j ą c e g o p o ł ą c z o n e g o z chanu- kowym podwieczorkiem, nauczyciele m i e l i o k a z j ę p o d z i e l i ć s i ę s w y m i d o ś w i a d c z e n i a m i i w y m i e n i ć spostrzeżenia dotyczące włączania prob- lematyki d z i e d z i c t w a Żydów Lubel- s z c z y z n y d o p r o g r a m u n a u c z a n i a w ramach ścieżki międzyprzedmiotowej Edukacja Regionalna.
Zorganizowane seminarium to kolejny krok w kierunku budowania przez Ośro- dek programu edukacyjnego dla gim- nazjów, mającego przywracać utraconą pamięć nie tylko o Żydach, ale także o in- nych grupach etnicznych i wyznanio- wych. Projekt ten pozostaje w fazie eksperymentalnej, a przygotowane pro- pozycje, materiały i konspekty lekcji wy- m a g a j ą d a l s z e g o t e s t o w a n i a p r z e z doświadczonych i twórczych nauczycieli, którzy - być może zainspirowani otrzy- maną wiedzą będą w stanieje udoskona- lać, a także samodzielnie opracowywać kolejne konspekty.
P r z e k a z y w a n i e wiedzy w zakresie edukacji wielokulturowej jest szczególnie ważne dla m ł o d e g o pokolenia, które niewiele wie o przeszłości swojego miasta i Regionu. Ten brak pamięci wynikający z braku wiedzy powoduje utrwalanie stereotypów i przekłamań, co zkolei rodzi uprzedzenia i nieufność wobec inności.
Zmienić to może jedynie przekazywanie wiedzy o wspólnej polsko-żydowskiej historii, gdyż historia budowana na am- nezji i niedomówieniach nie tworzy do- brych f u n d a m e n t ó w dla przyszłości.
Dzięki dobrze przygotowanym i konsek- w e n t n i e r e a l i z o w a n y m p r o g r a m o m edukacyjnym pamięć o przeszłości ma szansę stać się źródłem refleksji i dialogu, a nie źródłem nienawiści i uprzedzeń.
M a r t a Kubiszyn 21 Słowo Żydowskie nr 7-8 (267-268) 5-19 kwietnia 2002
