Zastosowanie metody mikromorfologicznej analizy gleb w kryminalistycznym badaniu śladów glebowych

(1)

Adam Mazurek

Marek Wachowicz

Zastosowanie metody

mikromorfologicznej analizy

gleb w kryminalistycznym

badaniu śladów glebowych

Charakterystyka gleby

Ocm

TT Mi itr •w G. JOcin _o BU Et Oi KO cm o D VV\ o l Sieni 7 II 3 4 5 6 8 9 10

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199

14

BU

Zróżnicowanie gleb wynika z ich na turalnej genezy, jak i późniejszych przekształceń antropogenicznych. Z punktu widzenia kryminalistycznego najważniejsza jest wierzchnia war stwa gleby do głębokości kilku cm. Należy mieć jednak na względzie, że gleby wykazują znaczne zróżnicowa nie w pionie (profile glebowe), jak i w poziomie (przekroje terenowe, czyli transekty).

Zróżnicowanie typologiczne gleb (wg starszej klasyfikacji Polskiego To warzystwa Gleboznawczego), które odzwierciedla zmienność profili gleb omówione zostało przez J.Dudka i S. Sadowskiego [2]. Schemat podstawo wych profili glebowych, wg najnowszej klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego (1989), przedsta wiono na ryc. 1. Powyższy podział gleb w siedliskach naturalnych i antro pogenicznych jest także podstawą kla syfikacji śladów glebowych.

W wyniku działalności człowieka naturalne profile glebowe były i są sil nie przekształcane. Dotyczy to zwła szcza najbardziej przydatnych do ba dań kryminalistycznych najpłytszych poziomów glebowych. W wyniku prac agrotechnicznych wyorywane są z podglebia calizny i na powierzchni znajdują się grudki obce dla poziomu orno-próchnicznego. Efekt ten może być wywołany w sposób naturalny przez drobne ssaki (kretowiny). Nawo żenie, zwłaszcza nawozami organicz nymi, oraz wapnowanie zmienia skład

Gleby:

1 - gleba słabo wykształcona, 2 - rędzina,

3 - gleba brunatna właściwa, 4 - gleba płowa (lessives), 5-gleba bielicowa, 6 - gleba glejowa, 7-czarna ziemia, 8 - czarnoziem, 9 - mada rzeczna,

10-gleba torfowo-mu razowa, 11 -rigosol.

Poziomy genetyczne: O - poziom organiczny,

(A) - poziom próchniczny inicjalny, A - poziom próchniczny,

E-poziom wymywania (eluwialny), B - poziom wzbogacania, C - poziom skały macierzystej,

D- podłoże mineralne (nielile, gleb organicznych), R - podłoże skalne,

G - poziom glejowy, M - poziom mu rażenia.

Niektóre przyrostki do oznaczania poziomów: gi - akumulacja węglanu wapnia,

br-akumulacja na miejscu, et - eluwialne wymycie frakcji ilastej, t-iluwialna akumulacja frakcji ilastej, es - eluwialne wymycie żelaza i glinu,

h - zawiera zhumifikowaną substancje organiczną, fe-iluwialna akumulacja żelaza,

p - poziom wzruszony przez orkę, a - przy bagienny,

an - antropogeniczny.

Soils: 1 -„ranker", 2 -„rendzina", 3 - typical brown soil,

4 -gray brown podzoliesoi) (Alfisol), 5 - podzolic soil,

6 - gley soil,

7 - mcadow black earth, 8- black mould, 9- alluvial soil, 10- halfbogsoil, Tl - rigosol, Genetichorizon: O-organie horizon, (A) - initial humus horizon, A - humus horizon, E-ełunał horizon, B - enrichmcnt horizon, C - pa rent rock,

D- underlying minerał substrate (of organie soils), R - underlying rock,

G-gley horizon, M - muck horizon.

Somc suffixes to mark horizons: ca - calcium carbonate accumulation, br-accumulation: „in situ", et - cłay fraction elueial leaching, l-clay fraction illuvial accumulation, es - iron and aluminium eluvial leaching, h - contains well humified, organie matter, fe - iron illuvial accumulation,

p - touched by ploughing horizon, a - close to bogs,

an - anlhropogenic. Ryc. I. Przykładowe profile glebowe występujące w Polsce

(2)

Stan gleby przysłanej do badań

15

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199 chemiczny gleby. Niektóre zmiany są okresowe i ustępują w wyniku proce sów ługowania oraz pobierania skład ników mineralnych przez rośliny. W wyniku wapnowania wapnem poprze- mysłowym, wapieniami i dolomitami, składniki nierozpuszczalne lub słabo rozpuszczalne mogą zalegać w glebie przez wiele lat.

Szczególnie silne zanieczyszczenie gleby naturalnej następuje w obrębie siedzib ludzkich: na podwórkach, trawnikach, ogródkach przydomo wych, obejściach gospodarskich, na sypach kolejowych i drogowych, zie leńcach, parkach oraz terenach rekre acyjnych. Składniki gleby naturalnej mogą wówczas służyć jako mniej lub bardziej zróżnicowane tlo, zaś bar dziej charakterystyczne składniki an tropogeniczne (lakiery, szkła, cegły) częściej będą materiałem identyfika cyjnym.

O wiarygodności śladów glebowych w praktyce kryminalistycznej decyduje sposób pobrania i zabezpieczania próbek. K.Szymborska i W.Szczepa- nowski [10] podają następujące wa runki wpływające na optymalne wyko rzystanie tych śladów:

Sposób pobierania i zabezpieczania próbek

Do tych niezbędnych warunków na leży dodać pewne uwagi uzupełniają ce:

- przy pobieraniu próbek porów nawczych w terenie należy pobrać próbki z różnych głębokości z tego samego miejsca, co w uzasadnionych przypadkach może ułatwić badania. Dotyczy to zwłaszcza gleb leśnych, o kilkucentymetrowym poziomie próch- nicznym i charakterystycznym pozio mie ściółki leśnej oraz gleb antropoge nicznych,

- większą wartość dowodową mają ślady, które gleboznawca zabezpie cza samodzielnie z odzieży, obuwia, sprzętu gospodarskiego, aniżeli prób ki spreparowanych śladów gleb. Zwra cają na to uwagę J.Dudek i S.Sado wski [2],

-specjalnego potraktowania wyma gają ślady gleby osadzone na podwo ziu czy innych elementach pojazdu mechanicznego. Korzystnie jest wów czas pobierać orientowane próbki gle bowe, które w przypadku niewielkiej zwięzłości próbki mogą być zabezpie czane lakierem. Opisana, zorientowa na próbka, wraz ze szkicem jej umiej scowienia na pojeździe mechanicz nym, jest w takim przypadku bardziej wartościowym śladem, aniżeli próbka zebrana do słoika z zaburzeniem ukształtowanej w czasie jazdy struktu ry i tekstury,

- właściwa dokumentacja czynno ści związanych z ujawnieniem i zabez pieczeniem śladów gleby, wg Z.Rusz kowskiego [6], winna obejmować tak że informacje o wilgotności gleby, zwięzłości, kolorze, głębokości pobra nia próbek, cechach warstw głęb szych, pokryciu roślinnym, charakte rze użytkowym, ostatnio panujących warunkach atmosferycznych, ostat nich czynnościach na niej wykonywa nych czy okresie leżenia przedmiotu w glebie.

Ślady glebowe docierają do badań w Wydziale Fizykochemii CLK w róż nej postaci. Próbki dowodowe przesy łane są najczęściej na zabrudzonej odzieży, butach, sprzęcie gospodar czym itp. Pozwala to pobrać próbkę gleby, która została naniesiona na ma

teriał w jednym miejscu (np. na boku obcasów lub przyszwie obuwia), a wy kluczyć ślady nanoszone stopniowo i wymieszane, np. na spodach zelówek czy fleków). Próbki porównawcze oraz część próbek dowodowych przysyła ne są w słoikach, kopertach, worecz kach płóciennych, pudełkach itp. O ile próbki gleby nie są zapakowane w woreczki płócienne, to powinny być one wstępnie wysuszone do stanu po wietrznie suchego. Do tak przesyła nych próbek glebowych powinno się dołączyć dokładny opis miejsca ich pobrania. Właściwe pobranie próbek porównawczych i ich opis zależy wyłą cznie od kierującego sprawą w tere nie.

Gleby nadsyłane są najczęściej w stanie zaburzonej struktury. W przy padku gleb piaszczystych są to wręcz próbki sypkie. Większa ilość drobniej szych frakcji pylastych oraz ilastych wpływa na większą zwięzłość i przy czepność gleb. Bardziej zwięzłe prób ki są sprasowane lub w inny sposób odkształcone mechanicznie. Nie mato najczęściej wpływu na wartość anali tyczną śladów.

Odrębne zagadnienie stanowią o- tarcia glebą odzieży lub innych przed miotów. Największą wartość badaw czą mają, dające się wypreparować, grudki gleby. Niewiele można wnio skować na podstawie powierzchnio wych otarć, pozbawionych łatwo osy pujących się ziarn grubszych frakcji. Na podstawie takich otarć opisuje się zwykle jedynie barwę gleby. Glebę ta ką bada się pod mikroskopem stereo skopowym, bezpośrednio na zabru dzonym przedmiocie.

Właściwości mikromorfologiczne śladów glebowych

Mikromorfologiczne cechy wskaź nikowe są powszechnie stosowane w Centralnym Laboratorium Kryminali stycznym przy badaniu śladów glebo wych. Ślady glebowe umożliwiają ustalenie ich pochodzenia z konkret nej grupy poziomów glebowych, a w konsekwencji sprecyzowanie siedli ska (las, łąka, pole orne, podwórko itp.). W przypadku, jeśli jest to poziom diagnostyczny (np. wymywania, wzbogacania, glejowy, organiczny), 1. Próbki powinny być pobrane z

miejsc konkretnego zdarzenia. 2. Próbki powinny być pobrane ze wszystkich miejsc mających logiczne uzasadnienie z przebiegiem domnie manej wersji przestępczego zdarze nia.

3. Każda próbka gleby powinna być oddzielnie opakowana.

4. Masa próbki dowodowej powinna być maksymalna dla danych warun ków, masa próbki porównawczej co najmniej kilkakrotnie większa od do wodowej.

5. W protokole należy podać szcze gółowo sposób pobrania próbki, do kładny opis miejsca pobrania, a w przypadkach koniecznych szkic sytu acyjny.

6. Zabezpieczone próbki należy opakować zgodnie z obowiązującymi zasadami.

(3)

Składniki śladów glebowych

Skład mineralogiczny Skład granulometryczny

16

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199

Charakterystykę gleb i ich składni ków z punktu widzenia ich przydatno ści do wykonywania ekspertyz krymi nalistycznych przedstawili J.Dudek i K.Sadowski [2]. Jest to opis dość ogól ny, nie uwzględniający nowocześniej szych instrumentalnych metod anality cznych [6]. Metody te częściowo opi sali K.Szymborska i W.Szczepano- wski [10]. Autorzy ci skoncentrowali się na charakterystyce rentgenowskiej analizy strukturalnej i mikroskopowej analizie w świetle spolaryzowanym. W polskich laboratoriach mineralogicz nych powszechnie stosuje się ponadto metody derywatografii, spektroskopii w podczerwieni, badania w trasmisyj- nym i skaningowym mikroskopie ele ktronowym.

W laboratoriach gleboznawczych, mikrobiologicznych i biochemicznych wykonuje się badania organicznych składników glebowych (próchnicy oraz mniej lub bardziej rozłożonych szczątków flory i fauny). Obok „mo krych" metod chemicznych wykorzy stywane są techniki instrumentalne: spektroskopii w różnych zakresach widm, chromatograficzne, mikroskopii optycznej i elektronowej oraz szereg innych.

Pełny opis składników glebowych i ich identyfikacji dla potrzeb kryminali styki przedstawił J. Adam z policji ber lińskiej w swej pracy monograficznej [1], Zastosowanie kilku instrumental nych metod badania śladów glebo wych przedstawili także W.R.Schiller oraz E.Róhm [8],

Skład mineralogiczny śladu glebo wego zależy od macierzystego utworu geologicznego, z którego utworzyła się gleba. Procesy glebotwórcze, w warunkach klimatu umiarkowanego, w niewielkim stopniu wpływają na zmia nę składu mineralogicznego poszcze-Badania mikromorfologiczne gleb prowadzone są w Polsce w takich ośrodkach akademickich, jak Akade mie Rolnicze we Wrocławiu, Krako wie, Olsztynie, Lublinie, Warszawie i Uniwersytecie w Toruniu.

gólnych poziomów glebowych (zmia na składu wraz z głębokością). Domi nujące na terenie Polski utwory polo- dowcowe tworzą swoistą mozaikę, co może ułatwić identyfikację śladu gle bowego z określonym zbiorem tere nów. Największą rozmaitość składu mineralogicznego skał macierzystych spotyka się w Sudetach i na ich przed polu oraz w Górach Świętokrzyskich. Zróżnicowanie to można prześledzić na zakrytych (z utworami czwartorzę dowymi) mapach geologicznych Pol ski. Wykaz minerałów, które występu ją w różnych glebach, przedstawiono w tabeli 1.

Skład mineralogiczny opisuje się zwykle dla poszczególnych frakcji ziarn glebowych. Wynika to ze stoso wania różnych metod analitycznych w zależności od rozmiaru ziarn. W po szczególnych frakcjach ziarnowych stwierdza się dość zróżnicowany skład mineralogiczny. Najbardziej od biegający skład, od pozostałych fra kcji, wykazuje najdrobniejsza ilasta frakcja gleby. Zmienność składu mine ralogicznego poszczególnych frakcji ziarnowych gleb wytworzonych z typo wych utworów polodowcowych przed stawiono na ryc. 2.

Frakcje: żwiru, piasku i pyłu grube go (2-i-0.05mm) oznaczacza się meto dami mikroskopowymi. Do badania drobniejszych frakcji: pyłu drobnego i frakcji spławialnych (poniżej 0.05mm) używa się metod instrumentalnych. Skuteczność metod: analizy rentge- nostrukturalnej i derywatograficznej jest największa dla frakcji o rozmia rach poniżej 0.01 mm, w której znacz ną domieszkę stanowią glinokrzemia- nowe minerały warstwowe (typu hy- dromik, chlorytów i innych minerałów) zwanych umownie ilastymi [4]. Mine rałów tych nie można oznaczyć meto dami optycznymi, ze względu na ich niewielki rozmiar.

Niezwykle istotną cechą rozpo znawczą gleb jest uziarnienie czyli skład granulometryczny. Jest to pro centowa zawartość poszczególnych frakcji ziarnowych gleby. W przypadku utworów o zbliżonym składzie mine ralogicznym, skład granulometryczny można wówczas stwierdzić dokład

niejszą lokalizację naniesienia śladu i umiejscowienie go w tzw. przekroju terenowym (wyniesienie, stok, obniże nie terenu itp.). Badania mikromorfo logiczne prowadzone są zwykle przy zachowaniu naturalnej struktury gle by. W praktyce do badań kryminalisty cznych przekazuje się glebę z naru szoną strukturą. Zaburzenie struktury nie wpływa lub w niewielkim stopniu oddziałuje na takie ważne cechy mikromorfologiczne, jak zawartość składników w glebie, forma występo wania substancji organicznej czy po wiązanie ziarn szkieletu mineralnego z frakcjami drobniejszymi. Ta ostatnia właściwość wyraża się w pokryciu po wierzchni ziarn piasku i żwiru przez tzw. „plazmę glebową”, złożoną z czę ści pylastych, ilastych, drobno zdy- spergowanej i w różnym stopniu zhu- mifikowanej substancji organicznej oraz węglanów [5],

Wtórne cechy mikromorfologiczne powstają w wyniku naniesienia części organicznych (pochodzących na wsi z obornika, w mieście od kału psów, zle pienia gleby smarami, smołami czy materiałem budowlanym typu zapra wy murarskiej, cementu itp.).

Ślady glebowe mogą wykazywać dobrze zaznaczone warstwowanie. Wynikać ono może z naniesienia po szczególnych warstwśladu np.: w cza sie przejazdu pojazdu mechanicznego w terenie o zróżnicowanym przes trzennie uziarnieniu. Naniesienie gle by na dowód rzeczowy (odzież, różne przedmioty itp.), może nastąpić także w wyniku osadzania w środowisku wodnym lub zmywów na zboczach wzniesień.

Proces nanoszenia kolejnych war stewek śladu glebowego na podłożu, można prześledzić na preparatach orientowanych. Badania preparatów orientowanych w laboratoriach petro graficznych wykonuje się w szlifach [3,10].

W uproszczony sposób można wy konać tę analizę pod mikroskopem stereoskopowym. W przypadku cien kich, różniących się warstewek, z czę ści orientowanego śladu, można je ko lejno zeskrobać i w preparatach pro szkowych oznaczyć ich skład i uziar nienie.

(4)

TABELA 1

Inne mineraływtórne P>< Wntrcj!, Iow* z Kwarc ir Piasek Pyl Śl 2. Siarczki 3. Solowce + (PH>9) 4. Tlenki i wodorotlenk ++++ 5b. Węglany 5c. Siarczany śl śl 5d. Fosforany ,2+ +

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199

₁₇

Minerały występujące w glebach oraz stosowane jako nawozy

Minerals in thesoils and usedas fertilizers

5e. Krzemiany iglinokrzemiany Grupa minerałów 1 1. Pierwiastki rodzime saletra chilijska saletra indyjska kalcyt aragonit dolomit syderyt ankeryt gips anhydryt baryt kainit melanteryt apatyt wiwianit monacyt oliwiny (grupa minerałów) granaty (grupa minerałów) cyrkon epidoty (grupa minerałów) staurolit cyanit andaluzyt sylimanit turmalin (grupa minerałów) pirokseny (grupa minerałów +(gleby org.) śl ++++ ++ śl śl

jest cechą zwykle je różnicującą. Zmienność uziarnienia zależy od ro dzaju i intensywności procesów sedy mentacji, czyli warunków i czynników występujących w czasie osadzania się skał okruchowych oraz od procesów wietrzeniowych i glebotwórczych. W przypadku gleb wytworzonych ze skał litych, tzn. magmowych, metamorficz nych, skał osadowych scementowa- nych, wapiennych itp., o uziarnieniu decydują procesy wietrzeniowe i gle- botwórcze.

Podział utworów glebowych na fra kcje granulometryczne i na grupy granulometryczne według podziału Polskiego Towarzystwa Gleboznaw czego z 1989 r. podano niżej [9].

Ryc. 2. Wykres wykazujący ogólną zależność mie dzy rozmiarem cząstek głównych i rodzajem mine rałów

Fig. 2. Diagram showing the generał relationship belween particie size and kinds of minerals present

NaNO3 KNOa CaCO3 CaCO3 CaMg(CO3)2 FeCO3 CaFe(CO3)2 CaSO4 x 2H2O CaSOą BaSOą KMgCI(SO4)x3H2O FeSO4 x 7H2O Ca5(CI,SO4.CO31F)(PO4)3 Fe3(PO4)2 x 8H2O Ce(PO4) (Mg, Fe)2SiOą +++ + śl śl ++ KOI KMgCI3x 6H2O SiO2 SiO2 SiO2 x nFfeO H2O Fe2O3 Fe3O4 a-FeOOH y-FeOOH miesz zaw. getyt Al2O3 rAI(OH)3 a-AIOOH TiO2 FeTiO3 SnO2 [3-MnO2 y-MnOOH S

c

Au FeS2 FeS2 CuFeS2 Olhcrsccondary minerals, Primary silioite minerals, Secondary silicate minerals, Quarlz, Sand, Sili, Clay 2FeOxAIO(OH)x4(Al2(O/SiO4): AI2(O/SiO4) AI2(O/SiO4) AI2(O/SiO4) Na(M,R)3Al6(BO3)3 (Si6Oi8)(OH,F)4 M(Si2O6) M=Ca2*,Mg2+;Fe2+,Fe3+,

Inne minerały wtóme,

Pierwotne minerały krzemianowe, Wtórne minerały krzemianowe, Kwarc,

Piasek, Pyl,

n.

Podział utworów glebowych na frakcje granulometryczne Wzór chemiczny 3 Częstość występowania 4

Frakcją granulometryczną nazywa my zbiór cząstek o określonych śred nicach.

Według Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego, w materiale glebo wym wyróżniamy: części szkieletowe o średnicy cząstek większych od 1 mm i części ziemiste o średnicy cząstek mniejszych od 1 mm. Części szkieleto we i ziemiste dzieli się następująco: M3R2(SiO4)3 M=Ca2+,Mn2+,Fe2+,Mg: R=Ap\Fe3+,Cr3+ Zr(SiO4) M2R2(O/OH/SiO4Si2O7) lerwotne Wtórne minerały t 'I kriemianowę j- - -Minerał ~ 2 siarka grafit złoto piryt markasyt chalkopiryt halit (sól kuchenna sylwin karnalit kwarc chalcedon opal lód hematyt magnetyt getyt lepidokrokit limonit korund hydra rgilit diaspor rutyl ilmenit kasyteryt piroluzyt manganit 5. Sole kwasów tlenowych 5a. Azotany

(5)

4 1 2 3 +++ ++++ +++ PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199

18

Podział utworów glebowych na grupy granulometryczne 6, Związki organiczne amfibole (grupa minerałów) łyszczyki (grupa minerałów) muskowit biotyt chloryt wermikulit kamieniośrednicy >20 mm: a) utwory silniekamieniste - 75% frakcji kamienistych, b) utwory średniokamieniste - 754-50% frakcjikamienistych, c) utwory słabokamieniste

-50-i-25% frakcji kamienistych.

2. Utwory żwirowe(żwiry) -zawie rają w masieglebowejponad 50% fra

kcji żwirowych o średnicy od 1 do 20

mm.

W zależności od zawartości cząstek splawialnych wśród żwirów wyróżnia

się:

skład mechanicznypiasku,

b) żwiry gliniaste, w których ilość

części splawialnych wprzeliczeniuna

++++ +++

a) piaski luźne, zawierające od 0 do 5% części splawialnych,

b) piaski słabogliniaste, zawierające od 5 do 10% części splawialnych,

c) piaski gliniaste lekkie, zawierają ce od 10 do 15% części splawialnych, d) piaski gliniaste mocne, zawiera jące od 15 do 20% części splawial

nych.

W zależności od przewagi frakcji piasku wyróżnia się: piaski gruboziar niste, średnioziarniste i drobnoziarni ste oraz równoziarniste.

4. Utwory pyłowe zawierają ponad 40% frakcji pyłowych i do 50% frakcji splawialnych. Wśród utworów pyło wych, w zależności od procentowej zawartości części splawialnych, wy

różnia się: a) pyły zwykłe zawierające do 35% frakcji splawialnych, b) pyły ilaste zawierające od 35 do 50% frakcji splawialnych.

5. Utwory gliniaste (gliny) zawierają ponad 20% części splawialnych.

W zależności od zawartości części splawialnych wyróżnia się:

a) gliny lekkie, zawierające od 20 do Części szkieletowe:

1. Frakcja kamieni - o średnicy czą stek powyżej 20mm,

2. Frakcja żwiru - o średnicy czą stek od 120-s-1 mm.

Części ziemiste:

3. Frakcje piaskowe - o średnicy

cząstek 1.0- 0.1 mm:

a) piasek gruby -ośrednicy cząstek

1.0 -i-0.5 mm,

b) piasek średni - o średnicy czą stek 0.54-0.25 mm,

c) piasek drobny- o średnicy czą stek 0.254-0.1 mm.

4. Frakcjepyłowe - ośrednicy czą stek 0.14-0.01 mm:

a) pył gruby - o średnicy cząstek 0.14-0.05 mm,

b)pyl drobny - ośrednicy cząstek 0.054-0.01 mm.

5. Frakcje spławialne - ilaste - o średnicy cząstekponiżej0.01 mm:

a)ił pyłowy gruby- o średnicy czą stek 0.014-0.005 mm,

b) ił pyłowy drobny - o średnicy

cząstek 0.0054-0.001 mm,

c) iłkoloidalny- o średnicy cząstek mniejszej od 0.001 mm.

K(AISi3O8) K(AISi3O8) Na(AISi3O8) Ca(AI2Si2O8)

całość masy glebowej wynosiod 10 do 20%, a częściziemiste wykazująskład mechaniczny glin.

3. Utworypiaskowe (piaski), w któ rych przeważa frakcja piasku, a ilość cząstek splawialnych wynosi od0 do 20%.

Wśród piasków wyróżnia się:

KAl2(OH,F)2(AISi3Oio) K(Mg.Fe,Mn)3(OH,F)2(AISi3Oio; glaukonit zbliżony do bioty tu

skalenie(grupa minerałów)

ortoklaz

miroklin

albit anortyt

minerały ilaste (grupa minerałów) kaolinit illit smektyt Ti4*,Al3*,Mn2* M((Si4Ou)(OH)) M jak w piroksenach śl - ilości siadowe, + - występuję w małej ilości, ++ - występuję w średniej ilości, +++ - występuje w dużej ilości, ++++ - główmy składnik

Poszczególne utwory glebowe, w

zależności od ich składu

granulome-trycznego a w szczególności od pro

centowej zawartości części splawial

nych oraz przewagiokreślonej frakcji,

dzielimyna następującegrupy granu lometryczne:

1.Utwory kamieniste - zawierają w

masie glebowej powyżej 25% frakcji 35% frakcji splawialnych,

b) glinyśrednie,zawierające od 35

do 50% frakcji splawialnych,

c) gliny ciężkie, zawierające ponad

50% części splawialnych.

6. Utwory iłowe (iły) zawierają ponad 50% frakcji spławialnych. Nie

zawierają one prawie wcale części

szkieletowych, a piasku niewielkądo

mieszkę:

a) iły właściwe zawierają ponad 50%frakcji spławialnych i do25% fra kcji pyłowych,

b) iły pylaste zawierają ponad 50%

frakcji spławialnych oraz 25 do 40%

a)żwiry piaszczyste, w którychilość frakcjipyłowych.

części spławialnych, w przeliczeniu w utworach żwirowychpiaskowych

nacałość masyglebowej, nie przekra- j gliniastychprzyzawartości frakcjipy-

cza 10%, a części ziemiste wykazują łowych od 25do 40% dodajemyokre

ślenie„pylasta" lub„pylasty".

Graficzne ujęcie podziału utworów

glebowych na grupy

granulometrycz-AI4((OH)8/Si40io)

(K,H30)AI2((OH)2/Si3AiOio) (1/2Ca,Na)o.7(AI,Mg,Fe)4

(OH)4(Si,AI)8O20 XnH O (Mg,Fe,AI)4-6Si4Oio(OH)8 (Mg.CajozfMg.Fe^.AIje ((OH)4/(AI,Si)802o) x 8H2O

sole kwasów organicznych - głównie szczawiany,węglowodory żywice kopalne |

(6)

10O<% iłu

Inne cechy ziarn glebowych

iły

a

9&piaskuX> 1-O.lmm

Nowotwory glebowe

Składniki organiczne gleb

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199

₁₉

glina ciężka

Przegląd metod oznaczania składu granulometrycznego w laboratoriach gleboznawczych przedstawili J.Dudek i S.Sadowski [2]. Są to metody oparte na rozdziale substancji glebowej za pomocą sit (dla frakcji: kamieni, żwi rów i piasków) oraz metody sedymen tacyjne i przepływowe (dla frakcji pia sków i spławialnych). Ślady glebowe mają często bardzo niewielką masę, w związku z czym ich uziarnienie trzeba oznaczać mikroskopowo i organolep tycznie, z pominięciem metod

wyma-1OO9B pyKi

Zróżnicowanie gleb najdobitniej wy raża się poprzez sekwencję (nastę pstwo) i stopień wykształcenia pozio mów genetycznych. Rozwijają się one w zależności od aktualnie i w przeszło ści panujących warunków siedlisko wych. W najbardziej interesującym, z punktu widzenia śladów, poziomie próchnicznym zmienność ta wyraża się między innymi w ilości i w formach wykształcenia substancji organicznej.

Poza ziarnami odziedziczonymi po skale macierzystej, gleby zawierają również nowotwory glebowe, które w zależności od składu gleby i procesów glebotwórczych wykazują znaczne zróżnicowanie. Należą tu konkrecje: żelaziste, żelazisto-manganowe, żela- zisto-próchniczne i żelazisto-ilaste, a w glebach o odczynie zasadowym, także węglanowe, siarczanowe.

Ze składem granulometrycznym wiąże się stopień wysortowania ziarn. Utwory glebowe bez widocznej prze wagi jednej frakcji są słabo wysorto- wane. Określenie stopnia wysortowa nia odnosi się zwykle do grup granulometrycznych piasków i żwirów. W tym przypadku sprawdza się pod mi kroskopem, czy ziarna mają w przybli żeniu jeden rozmiar i jaka jest jego średnia wielkość.

Ważną cechą śladów są cechy związane z morfologią poszczegól nych ziarn. Należą do nich: stopień obtoczenia (dobry, słaby i stopnie po średnie) i charakter powierzchni ziarn (matowe, czyste, powiązane z drob niejszymi frakcjami, czy widoczne są ślady łupliwości, wytrawiania ziarn). Cechy te zależą z jednej strony od rodzaju minerału, z którego ukształto wane jest ziarno, z drugiej zaś od pro cesów wietrzeniowych, glebotwór czych, ewentualnie od drogi i długości transportu ziarn w środowisku natural nym lub antropogenicznym.

gających większych ilości materiału badawczego. pyi zwykfy 10O9b piasku pył* ilasty piaski:

pgm - piaski gliniaste mocne, pgl - piaski gliniaste lekkie, ps - piaski slabogliniaste, pl - piaski luźne, glina lekka, glina średnia, glina ciężka, U, pyl ilasty, pyl zwykły, utwór pylasty, * pyl zwykły, 29% frakcji piasku, 53% frakcji pyłu,

18% frakcji części spławialnych (iłu), piasek, pył, il. sands: pgm - loamy sand, pgl - loamy sand, ps - coarse sandy soil, pl - loose sandy soil, sand loam, medium heaey loam, clay loam, clay, silt loam, very fine sandy soil, very fine sandy formation, * vcry fine sandy soil, 29% sand fraction, 53% sili fraction, 18% silt and clay, sand,

sili, clay.

Ryc. 3. Skład granulomelryczny

Fig. 3.Soil texlurc (Cnimdomctriccomposilion)

$ Pgrn p* pi <Ł 4?

oraz 18% frakcji spławialnych, w związku z czym gleba wykazuje uziar nienie pyłu zwykłego.

ne na trójkącie Fereta przedstawiono na ryc. 3.

Trójkąt został sporządzony dla czę ści ziemistych gleb o rozmiarach poni żej 1mm. Na wierzchołkach trójkąta równobocznego zlokalizowano punkty o 100% zawartości frakcji piasku, pyłu i części spławialnych. Trójkąt podzie lony jest na pola poszczególnych grup granulometrycznych, charakteryzują cych się określoną proporcją frakcji granulometrycznych. Na trójkącie tym zademonstrowano przykład określe nia grupy granulometrycznej, na pod stawie wyników analiz uziarnienia. Za znaczony na trójkącie punkt odpowia da zawartości 29% piasku, 53% pyłu

F glina brednia ■'

______Z A,

glina / o / lekka / * /

(7)

gleby

Podsumowanie

Badania uzupełniające

Dla ustalenia charakterystycznych

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199 20

także stopień powiązania próchnicy ze szkieletem mineralnym (ziarnami

mi-cji organicznej (koprolity).

Interesującą cechą rozpoznawczą gleby mogą być obecne w niej muszle, pancerzyki, skrzydełka, kości i inne twarde, odporne na rozkład

mikro-towo-budowlanej. Należą do nich wę gielki, żużle, zaprawa murarska, ceg ła, beton, szkło, ceramika budowlana tyka się, poza tymi odpadami, także resztki obornika, kompostów, trocin, wiórów oraz kory. Rzadziej występują w glebie bardziej typowe dla określo nych miejsc składniki jak: odpryski farb i lakierów, folia, fragmenty tworzyw

wych, co zdarza się niezmiernie rząd ko, analizy kationów wymiennych.

Stosowanie mikromorfologicznej analizy gleby wydaje się dość efektyw ną techniką badania śladów. Nie jest ona skomplikowana i tylko w wyjątko wych przypadkach wymaga preparo wania badanego materiału. Podsta wowym sprzętem potrzebnym w tej technice jest mikroskop optyczny, a badania uzupełniające można wyko nać we współpracy z chemikami i bio logami na sprzęcie używanym do ba dania innych śladów, zarówno nie organicznych jak i organicznych. O po wodzeniu zastosowania metody mi- kromorfologii gleb w badaniach krymi nalistycznych decyduje rzetelność po-Pomocnym narzędziem w bada niach składu gleby oraz innych mate riałów zawierających składniki krysta liczne jest dyfraktometr rentgenowski. Ilość próbki wymagana do analizy jej składu fazowego jest porównywalna do ilości stosowanej w badaniach me todą rentgenowskiej analizy fluore scencyjnej, czyli dziesiątych części grama. Dyfraktometry najnowszej ge neracji: z wirującą anodą, z licznikiem pozycyjnie czułym, pozwalają na ana lizę jeszcze mniejszych próbek [7]. Analiza rentgenowska nie niszczy pró bek, co umożliwia ich dalsze wykorzy stanie. Do badania składników glebo wych przydatna jest także analiza na spektrometrze w zakresie podczer wieni.

Z. Ruszkowski zestawił w swojej pracy [6] aktualnie stosowane metody badania śladów glebowych. Zwraca on szczególną uwagę na badania frag mentów roślin wyższych (pyłków kwia towych, nasion, części roślin), zaś bar dziej sceptycznie odnosi się do rutyno wych analiz glebowych i geochemicz nych. Postuluje on badanie składu ga tunkowego pierwotniaków, okrzemek, glonów, grzybów i bakterii. Wymagało współpracy gleboznawcy ze specjali stami - biologami. Metody biologiczne są bardziej żmudne od badań mikro- morfologicznych gleb, ale w uzasa dnionych przypadkach mogą być bar dzo pomocne w ustalaniu podo bieństw lub identyfikacji próbek dowo dowych i porównawczych.

W ogródkach przydomowych, na zieleńcach i trawnikach, w pobliżu dróg, torów kolejowych, warsztatów czy obejściach gospodarskich gleby zawierają mniej lub bardziej pełne ze stawy składników świadczące o kon kretnej działalności człowieka. Najpo wszechniej występują w glebie odpa-Próchnica, dość stabilna forma sub- sztki organiczne. Działalność mezo- stancji organicznej, rozmieszczona fauny doprowadza do powstawania jest wgórnych poziomach stosunkowo charakterystycznych struktur substan- równomiernie. W zależności od sto

pnia przetworzenia, czyli humifikacji, próchnica tworzy agregaty o barwach szarej, czarnej, brunatnej oraz w róż nych ich odcieniach. Charakterystycz

ny dla warunków powstawania jest biologiczny części zwierząt.

Struktury koprogeniczne i fragmen ty fauny mogą więc służyć jako dodat- nerałów). Lepiej zhumifikowana pró- kowe cechy śladów glebowych, chnica wykazuje barwę szarobrunatną

i szarożółtą. Obok niej nie stwierdza Antropogeniczne składniki się znaczących ilości szczątków ro

ślinnych z dobrze zachowaną budową tkankową. Próchnica taka jest dobrze powiązana ze szkieletem mineralnym (wymieszana z drobnymi ziarnami lub tworzy otoczki wokół grubszych ziarn mineralnych). Próchnica o dobrym stopniu humifikacji występuje w gle bach ornych (np. brunatnych, pło wych, czarnoziemach, rędzinach).

Substancja próchniczna o słabszym dy gospodarki energetycznej i remon- stopniu humifikacji ma zwykle czarną,

rzadziej brunatną barwę, występuje w swojej masie w oddzielnych agrega

tach, zawiera liczne fragmenty tkanek i użytkowa. Na terenach wiejskich spo- roślinnych z zachowaną budową tkan

kową, nie pokrywa ziarn szkieletu mi neralnego zwartą otoczką. Taką sub stancję spotyka się najczęściej w po ziomach ściółki i poziomach próchni- cznych piaskowych gleb leśnych i wię

kszości gleb łąkowych (gleby bielico- sztucznych, kawałki przedmiotów me- ziemne, glejowe, murszowe, część

mad itp.).

Wskaźnikowy materiał organiczny stanowi detrytus roślinny, czyli

roz-talowych, materiały krawieckie, zen- dry, włosy czy krew. Badania śladów zawierających składniki antropoge niczne wymagają współpracy wielu drobnione fragmenty korzonków, łody- specjalistów, zajmujących się różnymi żek, liści, igieł, kory, nasion, kwiatów i dziedzinami problematyki kryminali- innych części roślin. Identyfikacja tych stycznej.

składników pozwala botanikowi na bliższe określenie siedliska, z którego

pochodzi ślad. Podobne zastosowa- śladów glebowych nie mają bardziej pracochłonne bada

nia, wymagające bardzo wyspecjali

zowanych umiejętności, jak analiza cech śladów glebowych użyteczne są palinologiczna (badania składu gatun- analizy całkowitej zawartości niektó- kowego roślin na podstawie pyłków rych pierwiastków w glebie, a zwłasz- kwiatowych) oraz analizy mikrobiolo- cza metali ciężkich czy mikroelemen-

giczne [2, 6,10]. tów (metodą spektralnej analizy

emi-W glebie zaznacza się aktywność syjnej, rentgenowskiej analizy fluore- życiowa mezofauny glebowej. Zalicza scencyjnej i innymi metodami), a w się do tej kategorii zwierzęta o rozmia- przypadku większych próbek glebo- rach od 0.2 do 2mm, które mechanicz

(8)

re-21

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199

\1 b Bez anabzatora b 1 mcole b. Bez analizatora b. 1 nicole a Szlif przy skrzyżowanych poi aryza torach

a Thin st’< titni inulrr t rrsscJ polarizerś

a. Szlif przy skrzyżowanych polaryza torach

a. Thin seclion under crossed polarizers

Ryc. 4 Marka-yt bulasty

Ryc 1. AJuri usili'

Ryc. 5. Niektóre minerały skalotwurc/e i ozdobne Ryc. 5. Sonic rock forming and de< oratipi’ minerału

bż.

}

A*

KA 4j

Ryc, 6. Zwęglony szczątek organiczny w poziomie B wmycia gleb) płowej (p,

Ryc. 6. Chared organie remnant ni argillichorizon o(Ltivisol (magii. 45x)

Ryc. 7. Zwietrzałe ziarno amfibolu ze skaleniami w poziomie brunatnienia gleby brunatnej (pow. 45x) Ryc. 7. Gram of wealhercd amphibolc with feldspars in cambic honzon uf Cambisol (magii. 45xJ

(9)

22 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199 Przykład 1:

26.06.1988 r. uległa spaleniu stodo ła w Brzezinach. W trakcie oględzin miejsca zdarzenia, w odległości 170m od stodoły, na miękkiej ziemi, ujawnio no ślady mogące pochodzić od obuwia ewentualnego podpalacza. Z ujawnio nych śladów pobrano cztery próbki po równawcze (należy zaznaczyć, że śla dy obuwia nie nadawały się do badań identyfikacyjnych). W toku czynności

operacyjnych wytypowano sprawcę, u

którego zabezpieczono półbuty zabru dzone glebą.

Do badań dostarczono półbuty po dejrzanego oraz cztery próbki gleby stanowiącej materiał porównawczy.

Na wstępie przeprowadzono oglę dziny makro- i mikroskopowe obuwia, w wyniku których stwierdzono, że pół buty męskie koloru ciemnobrązowe go, sznurowane (sznurowadła jasno- brązowe) są używane, zniszczone. Na ich powierzchniach znajduje się gleba, przy czym najwięcej (w postaci gru dek) jest jej na obcasach, skąd pobra no materiał do badań porównawczych.

brania próbek oraz doświadczenie pracownika opisującego ślady.

Jako przykład tego typu badań, jak

i możliwości wnioskowania, przyto czone zostaną trzy ekspertyzy, wyko nane w Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym KGP.

głównie kwarc, skalenie i łyszczyki. W próbce obecny był pojedynczy frag ment wapienia. Nieliczny detrytus ro ślinny stanowią głównie korzonki.

Próbka porównawcza nr 3 - gleba barwy szarej o uziarnieniu piasku sła- bogliniastego, słabo wysortowanego i

słabo obtoczonego. Gleba składa się

z kwarcu, obecne są dość liczne ska lenie oraz łyszczyki. Stwierdzono wy stępowanie pojedynczych węglanów. Nieliczny detrytus roślinny stanowią korzonki.

Próbka porównawcza nr 4 - gleba

barwy jasnoszarej o uziarnieniu pia sku słabogliniastego pylastego, słabo wysortowanego i słabo obtoczonego. Gleba składa się z kwarcu oraz różo wych i białych skaleni. Dość liczny jest w glebie detrytus roślinny w postaci źdźbeł traw, łodyżek i korzonków.

Na podstawie przeprowadzonych badań wykluczono istnienie związku pomiędzy próbkami porównawczymi nr 1,2, 3 a próbką dowodową z półbu tów. Jedynie próbka porównawcza nr 4 wykazuje szereg cech zbieżnych z próbką dowodową (należy do nich skład mineralny - kwarc ze znaczną domieszką skaleni, skład mechanicz ny - piasek oraz skład i ilość detrytusu roślinnego).

Sprawozdanie z tych badań zakoń

czono opinią o treści:

„Na butach i.P. obecna jest gleba, która może pochodzić z kartofliska, od strony północnej” (miejsca pobrania próbki nr 4).

Przykład 2:

20.10.1986r. w Turośni Kościelnej dokonane zostało zabójstwo Jana J. Podejrzany Mirosław C. podał, że zwłoki pozostawił pod płotem ogro dzenia, a sam oddalił się zaoranym polem w kierunku ulicy. Na nogach miał buty marki Adidas. W czasie oglę dzin miejsca, na zaoranym polu, ujaw niono w pobliżu zwłok ślady stóp. Pies tropiący podjął ślad przez 300 m. W mieszkaniu Mirosława C. zabezpie czono buty marki Adidas z licznymi zabrudzeniami gliną.

Celem badań było ustalenie, czy próbki ziemi pobrane obok śladów obuwia na miejscu zabójstwa odpo wiadają glebie pobranej z butów Miro sława C?

Badania mineralogiczne.

Materiał dowodowy pochodzący z obu butów jest taki sam. Jest to zbita mieszanina substancji mineralnych, roślinnych i materiału pochodzenia antropogenicznego. Wśród substancji mineralnych dominują frakcje piasz czyste. Frakcja pylasta i ilasta zlepiają całość materiału. Głównym składni kiem frakcji piaszczystej jest kwarc przezroczysty, o dobrze odmytych po wierzchniach ziarn. Ziarna frakcji

grubszych są dobrze obtoczone, we

frakcjach drobnych dominują ziarna ostrokrawędziaste. Ubocznie wystę pują skalenie, łyszczyki, okruchy wa pienne, apatyt, cyrkon oraz czarne mi nerały nieprzezroczyste i dość liczne okruchy węgla kamiennego. Wśród materiału antropogenicznego wyróż nia się okruchy szkła, cegły, płytki la kieru lub farby olejnej oraz magnetycz ne opiłki metalu i liczne agregaty uwo dnionych tlenków żelaza. W próbkach występuje również substancja roślin na.

Materiał porównawczy to głównie gleba piaszczysta, lekko zbrylona, barwy brunatno-szarej. Głównym składnikiem próbki jest kwarc o ziar nach przezroczystych, dobrze obto czonych we wszystkich frakcjach ziar nowych. Na powierzchni ziarn wystę pują brunatne plamy pochodzące od substancji humusowych. Ziarna zle pione są w większe agregaty substan cją ilastą. Próbka jest monomineralna. W ilościach śladowych obecne są ziar na skalenia potasowego oraz brak jest substancji roślinnej.

Sprawozdanie z tych badań zakoń czono opinią o treści:

„W wyniku przeprowadzonych ba dań stwierdzono, że próbka porów nawcza i próbki zabezpieczone z bu tów nie wykazują związku. Próbka po równawcza stanowi glebę piaszczystą z pola lub ogrodu, zaś materiał utrwa lony na butach pochodzi z obrębu osiedli ludzkich (podwórze, trawnik, otoczenie domu itp.)".

Przykład3:

26.03.1988 r. w Ustce patrol MO przystąpił do kontroli nieprawidłowo jadącego samochodu osobowego. Po zatrzymaniu samochodu kierujący nim zaczął uciekać w kierunku lasu, gdzie

Gleba z półbutów - gleba barwy jasnoszarej o uziarnieniu piasku słabogliniastego pylastego, słabo wy sortowanego i słabo obtoczonego. W jej skład wchodzi głównie kwarc, dość liczne różowe i białe skalenie i łyszczy ki. Obecne są pojedyncze konkrecje żelaziste. Dość licznie występują wy schnięte źdźbła traw, łodyżki i korzon ki.

Próbka porównawcza nr 1 - gleba barwy jasnoszarej, o uziarnieniu pyłu zwykłego. Podstawowym składnikiem jest kwarc. Obecne są również skale nie i łyszczyki. Próbka zawiera niewiel ką ilość detrytusu roślinnego - głównie w postaci korzonków.

Próbka porównawcza nr 2 - gleba barwy szarej, o uziarnieniu piasku słabogliniastego, dość dobrze wysor towanego. Z minerałów występują

(10)

SUMMARY

BIBLIOGRAFIA

23 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 199

Badaniom poddano otarcia koloru szarobrunatnego na powierzchniach kurtki i spodni, otarcia koloru szarego na spodniach, drobiny gleby (wytrzepiny) zza mankietów spodni oraz trzy próbki gleby porównawczej.

Spodnie (wytrzepiny) - gleba barwy jasnoszarej i ciemnobrunatnej, o uziarnieniu piasku słabogliniastego o słabym stopniu wysortowania. W jej skład wchodzi głównie kwarc, a po nadto białe i różowe skalenie. W glebie stwierdzono znaczny udział detrytusu roślinnego, głównie w postaci storfia- łych liści, łodyżek i korzonków oraz świeżych fragmentów mchów. Obec ne są ponadto włókna różnej przędzy pochodzącej z odzieży.

Spodnie (otarcie) - grudki gleby barwy ciemnobrunatnej składają się z dość silnie rozłożonej masy torfowej i pojedynczych ziarn kwarcu frakcji pia sku średniego i drobnego.

Kurtka (otarcia) - gleba barwy cie mnobrunatnej oraz roślinna substan cja torfowa z pojedynczymi ziarnami kwarcu frakcji piasku drobnego.

Ślad nr 3 (mat. por.) - gleba barwy jasnoszarej, o uziarnieniu piasku luź nego, dobrze wysortowanego (prze waża frakcja piasku drobnego) i dość dobrze obtoczonego. Piasek zlepiony jest w grudki słabo rozłożonym mate riałem roślinnym. Spotyka się w niej także większe fragmenty liści, łodyżek

i korzonków.

Ślad nr 4 (mat. por.) - gleba barwy ciemnobrunatnej składająca się głów nie z rozłożonej masy torfowej, w któ rej można wyróżnić słabo zhumifiko- wane łodyżki, korzenie, nasiona. Jako domieszka występują w glebie ziarna

zmylił goniących go funkcjonariuszy. Podczas ucieczki osoba ta kilka razy wywróciła się. W trakcie pościgu jeden z funkcjonariuszy rozpoznał uciekają cego, którego udało się zatrzymać w mieszkaniu.

W celu potwierdzenia wyżej opisa nych zajść do badań zabezpieczono kurtkę i spodnie Zdzisława K. zabru dzone glebą oraz trzy próbki gleby pobrane z trasy ucieczki.

Na wstępie badań przeprowadzono szczegółowe oględziny odzieży (kurtki męskiej i spodni).

1. Adam J.: Kriminalistiche Boden -

und Staubuntersuchung. Kriminali- stisches Institutder Deutschen Vol-

kspolizei. Berlin 1981.

2. Dudek J., Sadowski S.: Fizyko

chemiczne badania gleby „Proble my Kryminalistyki" 1971, nr 94, s. 837-851.

kwarcu, o słabym stopniu wysortowa nia, z przewagą frakcji piasku grubego i średniego.

Ślad nr 5 (mat. por.) - gleba barwy ciemnobrunatnej, o cechach zbliżo nych do gleby ze śladu nr 4. Substan cja torfowa jest w niej silniej rozłożona. Ponadto spotyka się pojedyncze czar ne, zwęglone fragmenty roślin.

Wnioski z badań:

- Próbki gleb (ślady nr 3, 4, 5) po brane zostały z terenu podmokłego

(łąka, olszyna), o czym świadczy stwierdzony w nich znaczny udział substancji organicznej, o charakterze silnie storfiałym. Ponadto występuje w

nich kwarc o zróżnicowanym uziarnie

niu. Ślad nr 3 różni się od od śladów nr 4 i nr 5, gdyż składa się w większo

ści z substancji mineralnej (ziarn kwar

cu frakcji piasku drobnego), zlepionej

silnie storfiałą substancją organiczną. - Otarcia na spodniach i kurtce skła-

dająsię z grudek gleby, których zasad

niczą masę stanowi silnie rozłożona

storfiala substancja organiczna. Po nadto występują w nich pojedyncze ziarna kwarcu.

- Otrzepiny ze spodni składają się

ze słabo wysortowanego piasku, silnie

rozłożonego detrytusu roślinnego i

materiału pochodzenia antropoge

nicznego (włókna). Niektóre składniki otrzepin mają charakter substancji tor

fowej (niektóre łodyżki czy liście).

- Silnie storfiala substancja organi czna występująca w materiale dowo dowym oraz w materiale porównaw

czym ma podobne własności mikro-

morfologiczne.

Sprawozdanie z tych badań zakoń

czono opinią:

„Ziemia znajdująca się na dostar czonym do badań ubraniu może po chodzić z trasy ucieczki podejrzane

go". Authors report different ways of

putting to good use of the soil tra- ces in criminal investigation. They discuss broad characteristics of mi nerał and organie components of soil and present methods of their classification and Identification. Some special expertises, in which the main evidence was soil, has be- en also presented.

3. Kowaliński S., Bogda A.: Przydat ność polskich żywic syntetycznych do sporządzania szlifów gleb, „Ro czniki gleboznawcze" 1966, nr 16, s. 327-337.

4. Marumo Y., Nagatsuka S., Oba Y.: Rapid Clay Mineralogical Analysis for Ferensie Science lnvestigations - Clay Mineralogy Over the Short Distances, "Journal of Forensic Studies" 1988, t. 33, nr 6, s. 1360- 1368.

5. Mazurek A.: Differentiation of micromorphological properties of automorphic sandy soils, "Polish Journal of Soil Science" 1988, vol. XXI/2, s. 121-129.

6. Ruszkowski Z.: Możliwości prowa dzenia kompleksowych badań gle by w kryminalistyce polskiej. "Pro blemy Kryminalistyki" 1983, nr 160, s. 211-220.

7. Stahl K., Thomasson R.: Using CPS (Curved Sensitive Detector Covering 120°) Powder Diffraction Data in Rietveld analysis. The de- hydration Process in Zeolite Thom- sonite. 1991. University of Lund Sweden. 1991.

8. Schiller W.R., Rohm E.: Verglei- chende Bodenanalyse in der Krimi- naltechnik, "Kriminalistik" 1977, Heft 10, s. 439-443.

9. Systematyka gleb Polski, „Rocz niki Gleboznawcze" 1989, t. XL, 3/4, s. 150.

10. Szymborska K., Szczepanowski W.: Kryminalistyczne badania pró bek geologicznych, „Problemy Kry minalistyki" 1972, nr 100, s. 782- 788.