Kaniewski Henryk

1

IS ZA W A R TO Ś C I TECZKI —

.Q^Q.~f. i. .$1/ a ■

1/1. Relacja

I/2. Dokumenty (sensu slricto) dotyczące osoby relatora

I/3. Inne nlaterialy dokumentacyjne dotyczące osoby relatora

k , A 5. A ~t,

II. Materiały uzupełniające relację

l , X S . K *

111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora

III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-19 45) IIł/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.

III/5 - inne...

IV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karły informacyjne

4

■ j :A

2

1 / 2 D O K U M E N T Y - kserokopie

- pismo z dnia 19 X I I 19 20 r M inistra Spraw Wojskowych.

s t r . 1 . , k . 1 go

4 ^{. - dyplom} Krzyża Żołnierzy P o lsk ich z Ameryki dla por Kaniewskiej s t r . 2 , k . 1

V - legitymacja por . W. Kaniewskiego d o t . nadania

"Krzyżem W alecznych " nr 578 s t r . 3-4 ,k1

- zaświadczenie 1 . dz. 16687 / I I I

0

zdaniu egzaminu s t r . 5 , k .1

5

^~

■ - metryka urodzenia H . Kaniewskiego ojca Ryszarda s t r . 6 , k . 1

G. - zapowiedź o ślubie W. Kaniewskiego z S t e f a n i a ą Koryńską s t r . 7 , k . 1

i . - zaproszenie ślubne w/w s t r . 8 . k .1

<

2

.

- zaśw iadczenie z 22 grudnia

1 9 2 5 0

ukończeniu kursu s t r . 9 , k .1

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

At

22

23

C O M I T E I N T E R N A T I O N A L D E L A C R O I X - R O U G E

S E R V I C E I N T E R N A T I O N A L D E R E C H E R C H E S 3 5 4 8 A r o ls e n R ś p u b liq u e f ć d e r a l e d ' A l l e m a g n e

I N T E R N A T I O N A L T R A C I N G S E R V I C E I N T E R N A T I O N A L E R S U C H D I E N S T 3 5 4 8 A r o ls e n - F e d e r a l R e p u b lic o f G e r m a n y 3 5 4 8 A r o ls e n - B u n d e s r e p u b lik D e u t s c h i a n d

T ć l e p h o n e i A r o l s e n 434 T ó l ś g r a m m e s : ITS A r o l s e n

n

Arolsen, den 31* Oktober 19ó?

F r a u

Stefania Kosciańska K 0 <f A Ł

pow. i ,/łoclawek woj. Bydgoszcz Polen

i_ j

Unser Zeichen Ihr Zeichen Ihr Schreiben vom

(bitte angeben) - 26.8.19^7 an Genf

Br.Nr. 72 971

Betriff t : KaNIS./SICI, Ryszard, geb. ara 3 ^. 8 .1924 in. Kowal K r s . ..'loclawek Sehr geehrte Frau Kościańska!

Unter Bezugnahme auf Ihr an Genf gerichtetes Schreiben vom 26.August 19o 7

teilen wir Ihnen mit, aa£ aufgrund Ihrer .ingaben eine sorgfaltige Uber- prufung unserer Unterlagen durchgefiihrt wurde. Leider erscheint der Nacie Ihres Sohnes weder in den hier vorhandenen Unterlagen des Konzentrations- lagers Gross-Rosen, noch in unserer Zentral-Namenskartei.

Eine Burchsicht unserer Bokumente unter Zugrundelegung der angegebenen Haftlingsnummer 87197 des Konzentrationslagers Gross-Rosen verlief eben- falls ergebnislos. Bie einzige Feststellung, die wir treffen konnten, be- steht darin, dass die genannte Eaftlingsnummer urn den 2 7 . November 194 ^{^}

ausgegeben wurde.

Uber das Gefangnis Lodz Radogoszcz steht uns kein Dokumenten-Material zur Verfiigung, sc daB es uns auch nicht moglich ist, diesbeziigliche Angaben zu machen.

Ba uns kein Todesnachweis vorliegt, konnen wir nicht feststellen, ob und wo Ihr Sohn umgekommen ist.

Abschliessend mochten wir nicht versaumen, darauf hinzuweisen, daB die bei uns verwahrten Unterlagen des ehemaligen Konzentrationslagers Gross-Rosen sehr unvollstandig sind.

vVir bedauern aufrichtig, Ihnen nicht behilflich sein zu konnen und ver- bleiben

mit vorziis:licher Hochachtung

---^

C o c a t r l x S t e l l v e r t r . D i r e k t o r

Mor./G

24

25

Kaniewski Ryszard (1924-1945)

członek Tajnej Organizacji Polskiej, Miecza i Pługa i AK Obwodu Włocławek

Urodzony 3 sierpnia 1924 r. w Kowalu. Syn reemigranta Władysława, oficera armii Hallera, kapitana w służbie czynnej w Wojsku Polskim (zginął w zamachu nacjonalistów ukraińskich 29 VI 1926 r.) i Stefanii z d. Koryńskiej ( z 2. męża Kościańska). Po śmierci męża rodzina wróciła z Równego do Kowala, gdzie mieszkała do 1939 r. przy Placu Reytana 2. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Kowalu R.

Kaniewski wstąpił w 1937 r. do Korpusu Kadetów Nr 2 im. Marszałka Edwarda Rydza- Smigłego w Rawiczu.

Po zajęciu Kowala przez Niemców rodzina została wysiedlona z miasta. Do końca 1942 r. mieszkali we wsi Pustki Choceńskie, a następnie w Czerniewicach. R. Kaniewski pracował do maja 1942 r. jako pomocnik robotnika w cukrowni Brześć Kuj., a później od maja do wzreśnia 1944 r. jako ładowacz - robotnik na kolei w Czerniewicach.

Jednocześnie pracował u miejscowego Niemca jako szofer.

Do Tajnej Organizacji Polskiej wprowadzony został już w 1941 r. przez komendanta Adama Sarbińskiego, ps. „Sęp”, „Błyskawica”. W wyniku kolejnych etapów procesu scalania organizacji konspiracyjnych w Obwodzie Włocławek został jesienią

1942 r. członkiem MiP, a rok później AK. Był żołnierzem placówki Czerniewice rejonu AK Kowal. Z tym, że zarówno TOP w MiP, jak i MiP w Obwodzie AK Włocławek działały na prawach autonomicznych.

R. Kaniewski pełnił funkcję łącznika między placówką a komendą w Kowalu.

Jednocześnie był kolporterem prasy i zbierał informacje wywiadowcze, m.in. o jednostkach wojskowych przejeżdżających przez stację kolejową w Czerniewicach. Od

1943 r., kiedy miał możliwość poruszania się po terenie samochodem, także samodzielnie, został łącznikiem do zadań specjalnych A. Sarbińskiego. Jeździł z przesyłkami m.in. do Kutna, gdzie kontaktował się z osobą NN z Włocławka.

Został aresztowany 8 IX 1944 r. w Czerniewicach, w fali aresztowań, które latem tego roku przeprowadziło gestapo na terenie Włocławka i powiatu. Tego samego dnia

26

aresztowano komendanta placówki w tej miejscowości - Szczepana Szatkowskiego (w TOP od 1940 r.) i jeszcze kilka osób NN. Do początków października był przetrzymywany w więzieniu we Włocławku, następnie został przewieziony do więzienia na Radogoszczy w Łodzi, a stamtąd skierowany w listopadzie do obozu koncentracyjnego w Gross Rosen.

W czasie przesłuchań we włocławskim gestapo był wielokrotnie bity, ponieważ nie chciał się przyznać do działalności konspiracyjnej. W Gross Rosen (nr obozowy 87 197) znalazł się już chory, z niewygojonymi ranami na ciele, poodbijanymi nerkami. W obozie pracował w kamieniołomach. Już od początków grudnia przebywał prawie cały czas w baraku dla obłożnie chorych. Jego los pozostaje nieznany. Według relacji świadków, zginął w tym obozie w styczniu lub lutym 1945 r. (przed marszem śmierci).

Prawdopodobnie, tak jak A. Sarbiński, został zabity zastrzykiem z fenolu, którym Niemcy uśmiercali więźniów niezdolnych do marszu.

AP AK, Ins. W ł., t. osob.: K aniew ski R., Sarbiński W. - relacje; ZK R P, B W P w e W ł., nr ew id. 4801 (K ościańska-K aniew ska S., C ześnin I., Z iółkow ska B. - relacje (w zbiorach autora); M uzeum Tradycji N iepodległościow ych w Ł odzi, K sięga ew idencji łaźni w ięzienia radogoskiego, sygn. A -4565, k. 142b;

Chrzanowski B.,

Miecz i Pług,

T oruń 1997, s. 154-155; Zim ecki J.,

Monografia miasta Kowala i jego okolicy,

Kowal 1990, s. 206-207; Ziółkow ski B.,

Włocławskie organizacje konspiracyjne związane z

„obozem londyńskim ” w latach 1939-1945,

„B iuletyn P rzew odnicki” 2002 N r 70 s. 11-12.

Źródła:

B. Ziółkowski

27

28

29

30

31

32

33

34

Ka n i e w s k i Ry s z a r d

(1924-1945)

członek Tajnej Organizacji Polskiej, Zjednoczo­

nych Organizacji Ruchu „M iecz i Pług” Obwo­

du AK W łocławek.

Urodził się 3 VIII 1924 r. w Kowalu. Był synem reemigranta Władysława, oficera Armii Polskiej gen.

Józefa Hallera we Fran­

cji, kapitana w służbie czynnej w WP (zginął w zamachu nacjona­

listów ukraińskich 29 V I1926) i Stefanii z d.

Koryńskiej (z 2°v

Kościańska). Po śmierci męża rodzina wróciła z Równego do Kowala, gdzie mieszkała do

35

K

^Sł o w n i k b i o g r a f i c z n y

1939 r. przy Placu Rejtana 2. Po ukończeniu szko­

ły powszechnej w Kowalu R. Kaniewski wstąpił w 1937 r. do Korpusu Kadetów nr 2 im. Marszał­

ka Edwarda Rydza-Śmiglego w Rawiczu.

Po zajęciu w 1939 r. Kowala przez Niemców rodzina została wysiedlona z miasta. Do końca 1942 r. mieszkała we wsi Pustki Choceńskie (k. Czerniewic, ob. gm. Choceń), a następnie w Czerniewicach. R. Kaniewski pracował do maja 1942 r. jako pomocnik robotnika w cukrow­

ni Brześć Kujawski, a później do września 1944 r. jako ładowacz — robotnik na kolei w Czerniewicach. Jednocześnie był u miejsco­

wego Niemca szoferem.

Do Tajnej Organizacji Polskiej wprowadzony został już w 1941 r. przez komendanta Adama Sar- bińskiego, ps.: „Sęp”, „Błyskawica”. Nie jest zna­

ny pseudonim, który przyjął. Był w pionie woj­

skowym TOP. W mieszkaniu, w skrytce w piecu przechowywał broń, pistolet. W wyniku kolejnych etapów procesu scalania organizacji konspiracyj­

nych w Obwodzie Włocławek został jesienią 1942 r. członkiem „Miecza i Pługa”, a w 1944 r. AK.

Był żołnierzem placówki Czerniewice rejonu AK Kowal, z tym, że zarówno TOP w „MiP”, jak i „MiP” w Obwodzie AK Włocławek działały na prawach autonomicznych.

R. Kaniewski pełnił funkcję łącznika między placówką a komendą w Kowalu. Jednocześnie był kolporterem prasy m.in. „Polska Żyje”,

„Wiadomości Codzienne” i „Miecz i Pług” (wy­

dawanych przez wydział propagandy Central­

nego Kierownictwa Ruchu „MiP”) oraz „Biule­

tynu Informacyjnego” wydawany przez Biuro Informacji i Propagandy KG AK oraz zbierał informacje wywiadowcze, w tym o transportach wojskowych przejeżdżających przez stację ko­

lejową w Czerniewicach i funkcjonariuszach różnych formacji policji, SS i SA na terenie po­

wiatu. Od 1943 r., kiedy miał możliwość poru­

szania się po terenie samochodem, także samo­

dzielnie, został łącznikiem A. Sarbińskiego do zadań specjalnych. Jeździł z przesyłkami m.in.

do Kutna, gdzie kontaktował się z osobą NN i do Włocławka.

Został aresztowany 8 IX 1944 r. w Czernie­

wicach, w fali aresztowań, które latem tego roku przeprowadziło gestapo na terenie Włocławka i powiatu. Tego samego dnia aresztowano ko­

mendanta placówki w tej miejscowości — Szczepana Szatkowskiego (w TOP od 1940), Stanisława Gołębiewskiego i Dylewskiego (i.n.) oraz jeszcze kilka osób NN, z którymi współ­

pracował w konspiracji. Wiedział o wcześniej­

szych aresztowaniach we Włocławku, Kowalu i Lubrańcu, ale z nieznanych przyczyn nie ukrył się. Do początku października był przetrzymy­

wany w więzieniu we Włocławku, następnie został przewieziony do więzienia na Radogosz- czy w Łodzi, a stamtąd skierowany w końcu li­

stopada lub na początku grudnia 1942 r. do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen (Ro­

goźnica na Dolnym Śląsku).

W czasie przesłuchań we włocławskim ge­

stapo był wielokrotnie bity, ponieważ nie chciał się przyznać do działalności konspira­

cyjnej, także pomimo konfrontacji ze współo- skarżonymi, z których część przyznała się do niej i potwierdziła jego udział w działalności TOP, „MiP”, A K . W Gross-Rosen (nr obozo­

wy 87197) znalazł sięjużjako chory, z niewy- gojonymi ranami na ciele, poodbijanymi ner­

kami. W obozie pracował w kamieniołomach.

Od połowy grudnia przebywał prawie cały czas w lazarecie obozowym i według świadectwa lekarza — więźnia Franciszka Heliodora Szu- mera-z Włocławka stan jego był bardzo ciężki.

Los R. Kaniewskiego pozostaje nieznany.

Według relacji świadków zginął w tym obozie w styczniu lub na początku lutego 1945 r. (krót­

ko przed marszem śmierci — e w a k u a c ją więź­

niów na zachód). Prawdopodobnie, tak jak A.

Sarbiński, został zabity zastrzykiem z fenolu, którym Niemcy uśmiercali więźniów niezdol­

nych do marszu.

FAiMPAKoW SP, Insp. W ł., t. osob.: K aniew ski R->

Sarbiński W. — relacje; ZKRP, BW P w e W ł., nr ewid.

4801 (K o śc ia ń s k a -K a n ie w sk a S.); C z e śn in I., Z iół­

k o w sk a B. — re la c je (w z b io ra c h a u to ra ); M uzeum T rad y cji N ie p o d lć g ło śc io w y c h w Ł o d zi, K się g a ewi­

dencji taźni w ięzienia radogoskiego, sygn. A -4565, k.

142b; — C hrzanow ski B., „ M e c z i P łu g "(Zjednoczo­

ne O rg a n iza cje R u ch u „ M ie cz i P łu g " ) na Pom orzu w la ta c h o k u p a c ji n ie m ie c k ie j 1 9 3 9 - 1 9 4 5 , Toruń 1997, s. 154—155; Z im e c k i J ., M o n o g r a fia , s. 2 0 6 - 207; Z ió łk o w sk i B., K a n ie w sk i R y sza rd , [w :] SB K P . cz. 6, , s. 7 7 -7 8 ; tenże, „ M iecz i P łu g " — Zjednoczo­

ne O rg a n iza cje Ruchu, „ M ie cz i P łu g " w e Wlocław- sk ie m , „ Z e sz y ty N a u k o w e W S H E ” , t. X V II, 2005, s. 182, 188; ten że, W ło cła w sk ie o rg a n iz a c je konspi-

36

ly” (1 9 2 0 -1 9 9 5 ), )W „G ry f Pom or-

■elfaście (w stolicy

;ko-irlandzkiej ro- pochodzili z Pol- ficer armii brytyj- itowej w e Flandrii, /ow ą. W osiem na- jchotniczo do 51 yw. piechoty. Był

czył w szeregach kowego na terenie

'

połow ie 1940 do- ewoli. Z nalazł się a następnie w Sta- Żuławy, poznał R o- Z a pobicie grożące- kam ym kom andzie, ijącym tam rów nież

;nudu. D łuższy czas nnów w O kuniew ie.

/ urzędzie gm innym iwi) sfałszow ane do- iązał kontakt z oddz.

d e m ps. „B obbi” był Czesław owi Dakow- ywał inform acje uzy- :sienią 1944 dotarł do

em igrow ał do USA.

ał na poczcie. Zm arł

aspondencja powojenna Rohde Z., Ziemann A.

'k Kaszubów lesockich, tchu oporu, Pomerania rowo 1998, s. 183-187

Bolesław Bork

APAK, T.: Kaniewski R., Sarbiński W.; ZKRPiBWP we Wł., nr ewid. 4801; Mu­

zeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Księga ewidencji łaźni więzienia ra- dogoskiego, sygn. A-4565, k. 142 b; Relacje: Cześnin L., Kościańska-Kaniewska S., Ziółkowska B. (w zbiorach autora); C h r z a n o w s k i B., Miecz i Pług..., s. 154-155; Z i m e c k i J., Monografia miasta Kowala i jego okolicy, Kowal K aniew ski R yszard (19 24 -19 45 ?), członek

Tajnej O rganizacji Polskiej (TO P), Zjednoczo­

nych O rganizacji R uchu „M iecz i Pług” („M iP”) i Obw. A K W łocław ek.

U rodzony 3 V III 1924 w K ow lu na Kresach,

■ ■

syn reem igranta W ładysław a i Stefanii z d. K o-

'

5 ^ ryńskiej (II v. K ościańskiej). O jciec, hallerczyk,

kpt. W P w służbie czynnej, zginął w zamachu . *•

nacjonalistów ukraińskich 29 V I 1926. Po jeg o śmierci rodzina przen io sła się z Rów nego do

K owala pow. w łocław ski, gdzie m ieszkała do

Wi*JJ£r

1939 przy pl. R eym onta 2. Po ukończeniu gljj?

w 1937 szkoły pow szechnej w K ow alu wstąpił do K orpusu K adetów nr 2 im. m arsz. Edw arda

R ydza-Śm igłego w Raw iczu. ■ '-'l l t ż l l

Po zajęciu K ow ala przez N iem ców wysiedlo­

na rodzina m ieszkała do 1942 w e wsi Pustki C hoceńskie, a potem w C zern iew i­

cach. Do m aja 1942 pracow ał jak o pom ocnik robotnika w C ukrow ni B rześć Kuj., a potem ja k o ładow acz n a kolei w C zerniewicach. Jednocześnie był szo fe­

rem u m iejscow ego N iem ca. D o TO P został w prow adzony przez km dt. A dam a Sarbińskiego ps. „S ęp” , „B łyskaw ica” w 1941. W w yniku etapów procesów scaleniow ych organizacji konspiracyjnych w Obw. W łocław ek je s ie n ią 1942 został członkiem „M iP ”, a w 1944 także żołnierzem Plac. A K Czerniewice. P ełnił funkcję łącznika n a linii Plac. C zerniew ice - K m da Rej. w K ow alu. K olporter prasy konspiracyjnej i w yw iadow ca, obserw ow ał m.in. ruch jed n o stek w o jsk o ­ wych przejeżdżających przez stację Czerniewice. G dy od 1943 m iał m ożliw ość poruszania się po terenie sam ochodem , także sam odzielnie, został łączn ik iem A. Sarbińskiego m .in. do W łocław ka i do K utna, gdzie kontaktow ał się z NN.

Został aresztow any 8 IX 1944 w C zerniew icach, w fali aresztow ań, które latem tego roku przeprow adziło gestapo na terenie W łocław ka i pow iatu. T ego sam ego dnia aresztow ano kmdt. Plac. Szczepana Szatkow skiego (w TO P od 1940) i k il­

ka osób (NN ). P rzetrzym yw any w e w łocław skim w ięzieniu do ok. 20 X 1944, został potem p rzew iezio ny do w ięzienia na R adogoszczy w Ł odzi, a stam tąd, w listopadzie tr., skierow any do obozu koncentracyjnego w G ross-R osen (nr oboz. 87197). P o nieludzkich przesłuchaniach w w ięzieniach, ju ż od gru dn ia przebyw ał praw ie stale w baraku dla obłożnie chorych. Jego los je s t nieznany.

W edług relacji św iadków został praw dopodobnie zabity zastrzykiem fen olu (tak jak A. Sarbiński) w obozie w sty czniu -luty m 1945 (przed m arszem śm ierci).

>. ^ ’ .V -w''?.3:

iiA

37

:^ ^ ^ s s s ! c s a a !ss s s s m

1990, s. 206-207; Z i ó ł k o w s k i B., Włocławskie organizacje konspiracyjne związane z „obozem londyńskim" w łatach 1939-1945, Biuletyn Przewodnicki, Włocławek 2002, nr 70, s. 11-12.

B ogdan Z iółkow ski

K arczew ski M ieczysław , przybr. nazw . M ie ­ czysław Ciołek, Tadeusz K asperski, A lfred H as­

sę ps. „Ciołek” (1922 -2 00 1), k ierow nik k o m ór­

ki w yw iadu dalekosiężnego, grupa „W y brzeże”, Organizacji W ojskowej Z w iązku Jaszczurczego (ZJ) Ekspozytury „M are” .

Urodzony 22 I 1922 w D obrzyniu n. D rw ęcą, syn właściciela sklepu Stanisław a i A n n y z d.

Biernackiej. Rodzice, by zapew nić dzieciom do­

stęp do nauki, od 1937 zam ieszkali w Gdyni.

Zdał maturę w 1939 w Państw ow ym G im nazjum Humanistycznym w W ejherowie; należał do ZHP.

Był w Szkole Pilotażu Szybow cow ego w U strzy­

kach Dolnych. W lipcu-sierpniu 1939 uczęszczał w Rum i-Zagórzu do Szkoły Pilotażu M otorowego dla kandydatów do oficerskiej szkoły w Dęblinie.

W kam panii w rześniow ej ochotnik w oddziałach pom ocniczych; zbiegł z n ie w o li po zajęciu G dyni. W 1940 w W arszaw ie jak o M ieczysław C iołek zo­

stał zaprzysiężony przez K azim ierza W rzoska (znajom ego z B rodnicy) do ZJ.

K. W rzosek skontaktow ał go z łó d zk ą grupą ZJ. P od nazw iskiem T adeu sz K a­

sperski utrzym yw ał łączność kurierską m iędzy W arszaw ą i Łodzią. K urieram i na tej linii byli też S zczepan Pieszczoch i Tadeusz Pudełko. P rócz m ateriałów w yw iadow czych w skrytkach um ieszczanych w w agonach k olejow ych p rzerzu­

cał do Łodzi prasę konspiracyjną: „Szaniec”, „Na zachodnim szańcu” , „B iuletyn Inform acyjny” . (T. P udełce kolportaż prasy zlecił Stefan Ł ukow icz ps. „L uks” ,

„Szczepan” .) W W arszaw ie przy ul. Czerniakowskiej i M okotow skiej spotykał się kilkanaście razy z M ieczysław em D ukalskim ps. „M ieczysław ” . W Łodzi korzystał z dw óch p unktów kontaktowych: w m ieszkaniu pry w atnym przy ul.

A bram skiego i lokalu przeznaczonym dla N iem ców przy ul. P iotrkow skiej róg Struga. Ł ączn iczk ą by ła kelnerka „K senia” (NN). Po aresztow aniach członków ZJ w Łodzi został skierow any na Pom orze i objął kierow anie w yw iad em Z J na O bszarze P ółnocnego Pom orza. Posługiw ał się dokum entam i v olksd eutsch a

„A lfreda H assę” w ram ach E kspozytury „M are” . W ykorzystując przedw ojenne kontakty z B ro d n ic ą G dynią, W ejherowem , zorganizow ał sieć w yw iadu w Gdańsku, G dyni, W ejherow ie, Pucku, W ładysławowie, Jastarni. Jesien ią 1942 zw erbow ał Jerzego T repczyka ps. „Jurek”, H enryka M uraw skiego ps. „Ż ó łw ”,

38

39

40

41

42

43

44