1 4 7 7 1 4
n
In stytu t Ś lą s k i
S e r i a V K o m u n i k a t Nr 2 8 S e r i a V
Zaplecze gospodarcze Dolnego Śląska
Obrady II Zjazdu Przemysłowego Ziem O dzyskanych we W rocław iu toczyły się pod hasłem zespolenia tych ziem z resztą kraju.
Im szybciej i dokładniej to zespolenie w jedną nierozerw alną całość społeczno-gospodarczą nastąpi, tym szybszy i pewniejszy rozwój naszego gospodarstw a narodowego. Przebieg tego zjawiska zależny jest w dużej m ierze od c h a ra k te r u związków gospodarczych Ziem Odzyskanych, a p r z e de wszystkim ich perły Dolnego Śląska z Rzeszą, z niemieckimi rynkam i zbytu. Innymi słowy zależny jest od tego, jakie trudności n a stręcza o d e r w anie Ziem O dzyskanych od niemieckiego zaplecza i trw ałe ich włączenie do polskiego organizmu społeczno-gospodarczego.
J a k to słusznie podkreślił wiceminister E. Szyr w swym referacie na II Zjeździe Przemysłowym pt.: ,,Osiągnięcia przem ysłu Ziem O dz y sk a n y c h “, problem oderw ania tych ziem od niemieckiego zaplecza gospodar
czego w obecnej sytuacji już nie istnieje, a właściwie nie istniał nigdy.
Związki gospodarcze z Rzeszą, szczególnie w okresie m iędzywojen
nym, były narzucone koniecznością polityczną i nienaturalnym p rze b ie giem granicy polsko-niemieckiej. Ziemie Odzyskane bowiem, a w szcze
gólności Dolny Śląsk zawsze gospodarczo ciążyły w kierunku wschodnim i stanow ią naturalne uzupełnienie polskiego organizmu gospodarczego.
Najlepszym tego dowodem są liczne głosy ekonomistów niemieckich, zgod
nie podnoszących, że rozwój gospodarczy Śląska w granicach Rzeszy nie kroczył tą drogą, jaką powinien był kroczyć ze względu na jego bogactw a naturalne.
J a k o przyczyny wymieniano:
1) położenie geopolityczne (pobliże granicy p aństw słowiańskich),
2) ekscentryczne położenie Śląska w stosunku do ognisk gospodarczych i głównych rynków w Rzeszy.
Niekorzystne oddziaływanie pierwszej przyczyny przejawiało się m ię dzy innymi w ubóstwie kapitałow ego rynku śląskiego; ka pitały raczej stąd uciekały zamiast użyźniać śląskie gospodarstwo.
A dalej poza bodajże przem ysłem węglowym nie było samodziel
nych wielkich przedsiębiorstw na Dolnym Śląsku. W szystkie nieomal ist
niejące tu wielkie zakłady przem ysłow e były własnością lub podlegały kartelom , koncernom, czy firmom, mającym swą siedzibę w Berlinie, czy w zachodnich okręgach Niemiec. Dolny Śląsk był za ubogi, by w y tw o rzyć swe własne kapitały.
D rugą przyczyną niedoli gospodarczej Dolnego Śląska było jego e k s centryczne położenie w Rzeszy. W literaturze niemieckiej ekonomicznej u tarło się szereg terminów, popularnie używanych na określenie położenia Śląska w stosunku do rynków niemieckich, jak np.: W irtschaftsferne, A b satzferne, i w końcu Verkehrsferne.
Po okresie świetności, jakim dla Dolnego Śląska było średniowiecze, w rezultacie przesunięcia punktu ciężkości handlu światowego na szlaki morskie, Dolny Śląsk traci stale na znaczeniu.
Śląskie płótna i inne wyroby tekstylne, będące jeszcze w początkach XIX w. przedm iotem europejskiego handlu zagranicznego, zostają powoli w y p a rte z rynków europejskich, a n a w e t z czasem na w e w n ętrzn y c h ry n k a c h niemieckich napotykają na ostrą konkurencję w yrobów innych c en
trów przem ysłow ych Rzeszy. Podobnie było też z węglem wałbrzyskim, k tó ry stale aż do wybuchu drugiej wojny światowej w alczył z olbrzymimi trudnościam i zbytu; podobnie też z wyrobami innych gałęzi przemysłu.
Mimo rozbudow anego przem ysłu Dolny Śląsk był w Rzeszy obsza
rem gospodarczym drugiego rzędu, oddzielonym od zachodnich i środkowo- niem ieckich rynków murem przem ysłu Saksonii i okręgu berlińskiego.
S kutkiem tego położenia w czasach przed pierw szą wojną św iatow ą s k a zany był na zbyt swych w yrobów na najbliższych rynkach, tj. w okręgach o stru k tu rz e przew ażnie rolniczej, położonych na wschód od Odry, a więc na Pom orzu zachodnim i wschodnim, w W ielkopolsce, na M azurach i w miarę możliwości w Polsce Centralnej. Na właściwych rynkach niem iec
kich na zachód od Odry produkcja Dolnego Śląska nie mogła konkurow ać z wyrobami innych centrów przem ysłow ych Niemiec. Po pierwsze w y r o by śląskie nie odpowiadały gustom i potrzebom niemieckiego konsumenta, poniew aż c ała produkcja była nastaw iona na zbyt w rolniczych okręgach na wschód od Odry .i pod względem jakości odpowiadał upodobaniom i p o trzebom tamtejszej ludności; a po drugie mimo to, że skala płac roboczych była na Dolnym Śląsku niższa niż gdzieindziej w Rzeszy, produkcja tutaj ka lkulow a ła się drożej w sk u te k dużego obciążenia kosztam i transportu, przestarzałej techniki, oraz niższej wydajności pracy robotnika.
Zdolności konkurencyjne przem ysłu dolnośląskiego były wówczas tak znikome, że n a w e t na teren Dolnego Śląska wdzierały się wyroby zachod- nio-środkowo-niem ieckich zakładów przemysłowych. Przem ysł tam tejszy p ro d u k o w a ł taniej, korzystając z dobrodziejstw, jakie niesie n a grom adze
nie przedsiębiorstw przemysłowych, a dalej dzięki dogodnym w arunkom na rynku kapitałow ym , stosując nowoczesną technikę i organizację pracy.
Zmiany granic w Europie po pierwszej wojnie światowej stały się do
słownie ciosem dla gospodarki Dolnego Śląska. N ajpierw mury celne, b ę dące wynikiem trudnych po pierwszej wojnie światowej w a ru n k ó w w y m ia ny, a później długotrw ała wojna celna polsko-niem iecka przecinały zw iąz
ki Dolnego Śląska z polskim zapleczem gospodarczym.
Dow odem na to mogłyby być cyfry, dotyczące udziału Dolnego Ślą
ska w handlu zagranicznym z P olską w latach prze d i po pierwszej wojnie światowej. Niestety b r a k jest niemieckiej statystyki handlu zagranicznego dla poszczególnych prowincyj. P e w n ą w s kazów ką może być tu jedynie s ta ty s ty k a kolejowego obrotu towarowego, o tyle niedokładna, że po p ie r wsze ujmuje tylko przesyłki powyżej 500 kg, a po drugie p rzedstaw ia obro
ty tylko ilościowo, a nie wartościowo, co często może zmienić zupełnie o
braz, szczególnie przy tra n sp o rta ch tow arów o małej w stosunku do w a r tości wadze (np. w yroby przemysłu tekstylnego, ceramiki szlachetnej itp.).
Przypatrzm y się, co nam mówią dane tej statystyki z lat 1913 i 1937.
Ze Śląska wysłano na obszary, wchodzące w r. 1937 w skład państw a p o l
skiego:
(w tonach) w roku 1913 w roku 1937
węgla kamiennego 178.910 60
rud 92.807 16
żelaza i wyrobów m etalowych 89.090 105
wyrób, przem. ceramiczn. i kamieniołomów 1.119.731 52.671
w yrobów przem ysłu chemicznego 86.567 678
w yrobów przem ysłu tekstylnego 11,535 7
d rew n a 65.114 9
ś rodków żywności 134.809 21
innych 330.342 1537
Cyfry te mówią same za siebie.
Przez odcięcie polskich rynków zbytu Śląsk był zdany wyłącznie na rynki w ew nętrzne niemieckie, co przy jego ekscentrycznym położeniu było szczególnie niedogodne. Odległość bowiem do utraconych rynków zbytu była znacznie mniejsza, niż do tych, k tó re po pierwszej wojnie światowej przyszło przemysłowi śląskiemu zdobywać. Rezultatem tego była długotrw ała depresja gospodarcza, spowodowana, ogólnie biorąc, zmniejszeniem się zbytu.
0 rozm iarach tych strat mogą świadczyć dane, zebrane na podstaw ie a nk ie ty przez w rocław ską Izbę przem ysłow o-handlow ą w r. 1927.
Ustalają one procentow o w stosunku do r. 1913 zmniejszenie się zby
tu w poszczególnych gałęziach przemysłu Dolnego Śląska, skutkiem u tra ty przez Rzeszę niem iecką obszarów, k tó re po pierwszej wojnie światowej znalazły się w granicach niepodległego państw a polskiego.
1 tak w przem yśle tekstylnym i konfekcyjnym zmniejszenie się roz
m iarów zbytu przedstaw iało się następująco np.:
tkanin bawełnianych o 50%, płótna o 8%, konfekcji damskiej o 40%, męskiej o 30%, obuwia o 50%, bielizny o 65% i td.;
w przemyśle metalowym:
śrub o 16%, maszyn górniczych o 75%, wyrobów m etalowych o 66%, w yrobów z blachy o 26%, wyrobów z drutu o 40% i td.;
w przemyśle spożywczym:
cukru o 50%, cykorii o 50%, win owocowych o 75—90%, czekolady 0 50% i td.;
w przemyśle ceramicznym:
porcelany o 19%, dachów ek o 50%, cegieł o 30% i td.;
w przemyśle papierniczym:
papieru o 33%, papy o 60%, wyrobów z papieru o 50% i td.;
w przemyśle drzewnym:
mebli o 40% i td.;
w przemyśle chemicznym:
nawozów sztucznych o 40%, mydeł o 30%, innych wyrobów o 35%
1 td.
W pra w dzie rozchodzi się tutaj tylko o wartości przybliżone, to wi
dzimy jed n a k -stą d , jak wielki był udział polsKich rynków w konsumpcji w yrobów przem ysłu Dolnego Śląska.
Snując nić rozum ow ania dalej dochodzimy do jednego tylko wniosku, a mianowicie, że daw na granica polsko-niem iecka nie odpow iadała s tr u k turze ekonomicznej okręgów przygranicznych, wznosiła m ury celne między centram i konsumpcji i produkcji i ham ow ała rozwój ekonomiczny tak w a ż nego dla gospodarki całej E uropy kraju, jakim jest Śląsk.
Położenie decyduje o przeznaczeniu, a przeznaczeniem Dolnego Ślą
ska jest t r w a ł y z w i ą z e k z P o l s k ą , k tó ra jest jego n a tu r a l
nym zapleczem gospodarczym.
I śmiało można powiedzieć, że jeszcze bardziej niż Polska potrzebuje Dolnego Śląska, Dolny Śląsk, by mógł należycie rozwijać się, potrzebuje Polski silnej gospodarczo i będącej chłonnym rynkiem zbytu dla jego róż
norodnych w yrobów przemysłowych.
Katowice, w listopadzie 1946.
Krzysztof Jeżowski.
4P
U w a g a : Z ezw ala się na p rz e d ru k lub dow olne w y k o rz y sta n ie k o m u n ik ató w dla celó w p ra so w y c h z p o d an iem źródła.
D ru k a rn ia N r 7 pod Z arządem P ań stw o w y m w K ato w icach Nr 830 — W 23122
