Etyka jako nauka normatywna
11 Można więc powiedzieć, że cnoty to te przymioty moralne, które czynią życie człowieka zgodnym z jego naturą. Jednak w podejściu przyjętym również w tej pracy etyka wyznacza standardy moralnie dobrego postępowania, a nie opisuje, w jaki sposób człowiek je wykorzystuje. Tymczasem, jak pisze Tomasz z Akwinu: „Ale i tych prawd – dotyczących Boga – do których rozum ludzki może dojść, Objawienie Boże miało człowieka nauczyć.
Antropologiczne podstawy etyki tomistycznej
O takich działaniach można powiedzieć, że należy im się dobro (moralne), co oznacza, że możemy je oceniać pod kątem posiadania (lub braku) tego dobra. Ponieważ działanie jest wynikiem woli jako mocy decydowania, dobrowolne dobro i zło są zasadniczo różnymi aktami woli. Skoro zasadą woli jest dążenie do dobra, to jej złe działanie wynika z obrania za przedmiot dobra pozornego.
Pryncypia etyki chronienia osób w ujęciu Mieczysława Gogacza
Mądrość, jako harmonia prawdy i dobra w nas, staje się zasadą działań chroniących osobę, jej godność i relacje, a także razem. Etyka staje się zatem nauką o zasadach ochrony relacji osobowych i ludzi oraz ich godności, a zatem nauką o mądrości i kontemplacji, która reguluje wybór działań dla dobra osób, opartą na uznaniu prawdy, nauką o wynikający z tego sens życia, nauka sumienia i wartości”76. Przedmiotem etyki są same działania chroniące relacje osobiste i osoby, wyznaczone lub wskazane przez mądrość, kontemplację i sumienie do realizacji wartości takich jak czas trwania relacji osobistych77.
74 Dodajmy za M. Gogaczem, że „mądrość czyli rozum, w swej skuteczności mądrości nabytej w poznaniu jawnym, działa w obszarze mowy serca. Ta kontemplacja nie jest jasnym wyobrażeniem o tym, co jest dla nas dobre, ponieważ towarzyszy jej podziw, który zakłóca jasne zrozumienie. Mądrość to działanie intelektu na poziomie mowy serca, ale rozum posługuje się już mową wewnętrzną i zewnętrzną, dystansuje poznanie, jasno ujmuje prawdę, dobro bycia w sobie i dobro dla nas” – pisze: M. Gogacz, Elementarz metafizyki, s. 13-10.
Poprzez mądrość i kontemplację ukazuje działania ochronne jako sposoby zapewnienia kontynuacji relacji miłości, wiary i nadziei, które są pierwotnymi relacjami osobowymi. Ponieważ intelekt rozpoznaje, co jest dla nas dobre, poprzez specyficzne porównanie dobra i skutku, efektem jego działania jest odpowiedź aksjologiczna, czyli wartościująca. Oznacza to, że działanie nie jest „realizacją odrębnej idei, modelu życia, nie jest nawiązaniem do zmian kulturowych.
Z kolei refleksja i mądrość zastosowana w działaniu to zasady postępowania, dzięki którym chronimy człowieka, szanując jego godność.
Podział etyki. Etyka funkcji
W wymiarze indywidualnym tym „kierownikiem” ludzkich działań jest jego umysł, w wymiarze społecznym zaś odpowiadający mu przełożony107. Dobre życie to synonim życia według cnót, które regulują całe życie człowieka i jego działania we wszystkich obszarach życia. Oznacza to, że jedna osoba jest przywódcą pozostałych i podlega wówczas wyższemu przełożonemu.
Po rozważeniu, kim jest pracownik w relacjach przełożony – podwładny i pracodawca – pracownik, możemy teraz zdefiniować szczegółowe zasady moralnie dobrego postępowania pracownika. Wynika z tego, że posłuszeństwo, jako cnota pomagająca uniknąć gniewu przełożonego, powinno charakteryzować podwładnego, a więc i pracownika. Członkowie wspólnoty, wykonując polecenia przełożonego, wyrażają zgodę na jego zakres kompetencji lub władzy, tj.
Tym samym w sferze wewnętrznych przeżyć woli człowiek nie ma obowiązku być posłusznym drugiej osobie […] Natomiast w zakresie porządkowania ludzkich działań i spraw podwładni mają obowiązek słuchać przełożonych w ramach granice swojej władzy. „192. Można zatem powiedzieć, że posłuszeństwo to zobowiązanie się do wykonywania poleceń kompetentnego przełożonego i w zakresie jego kompetencji193. W jego ujęciu punktem wyjścia etyki społecznej, którą można nazwać polityką, jest charakter człowiek jako istota.
Skoro człowiek ma pewną potrzebę współistnienia z innymi, oznacza to, że życie społeczne, tj.
Pracownik najemny podmiotem etyki funkcji
Relacja przełożony – podwładny w kontekście wspólnoty
[Natura] obdarzyła człowieka rozumem, aby mógł sobie o to wszystko (pożywienie, odzienie itd.) zadbać pracą swoich rąk. Prawo, pełniąc w kulturze rolę zbliżoną do przykazań, zastępuje filozoficzną wiedzę o człowieku i jego relacjach, stając się sposobem koordynowania ludzkich działań zgodnie z ludzkim celem. Przynależność do wspólnoty wymaga zatem, aby „jej członkowie uznawali wspólne rozumienie dobra wspólnego, czyli podzielali podobny system wartości i akceptowali określone sposoby osiągania celu”116.
Ponieważ sposoby ochrony tych relacji wyznacza mądrość, można powiedzieć, że dobrem wspólnym jest najdoskonalsze zachowanie się ludzkiego intelektu i woli w stosunku do innych ludzi118. Z jednej strony dobro wspólne, zgodnie z zasadą całości, ma pierwszeństwo przed dobrem członków wspólnoty, jeśli chodzi o dobra tego samego rodzaju. Z drugiej strony wspólnota dóbr ustanawiana jest po to, aby członkowie mogli z niej czerpać w miarę wspólnoty.
Relacja, tak rozumiana władza, jest przedmiotem badań etycznych uwzględniających tezy filozofii człowieka i filozofii bytu. Odnosząc się do cnót, które mają być charakterystyczne dla władcy (przełożonego), Tomasz zauważa, że „każdy człowiek […], o ile uczestniczy w rządzeniu według sądu rozumu, powinien być roztropny”124 i że „nie ma nic bardziej przystoi władcy […]. .] jako hojność”125 i sprawiedliwość, łagodność i zrozumienie. Wśród ludzi, którzy przewodzą innym, wielkoduszność „polega na gotowości podejmowania spraw wspólnych, które z konieczności są większe niż sprawy prywatne jednostki.
Otóż uczucie gniewu skłania człowieka do wymierzenia większej kary, niż jest to konieczne, a bezpośrednią funkcją miłosierdzia jest złagodzenie kary, czemu przeszkadza nadmiar gniewu.
Relacja pracodawca – pracobiorca w związku z wytwarzaniem dóbr
Ponieważ „najlepsze w handlowcu jest działanie”142, pracownik dobrowolnie zgadza się na wykonywanie pracy pod kierownictwem, gdyż jest to dla niego forma osiągania określonych celów. Ponadto, ponieważ „cnota [...] czyni dobrego tego, kto postępuje”143, praca jest źródłem dobra dla pracownika, ponieważ dzięki pracy osiąga on efektywność. Należy zaznaczyć, że czasami cel zamierzony przez aktora różni się od celu dzieła; Celem budowy jest dom, ale celem budujących może być także zysk.
Oznacza to, że przedsiębiorstwo możemy scharakteryzować jako samodzielne gospodarstwo rolne, które przygotowuje towary i usługi (dobra ekonomiczne) na rynek w celu osiągnięcia zysku146. Umożliwiają osiągnięcie tych pozostałych celów na trzy sposoby: zapewniając człowiekowi przeżycie, stwarzając możliwości spełniania dobrych uczynków oraz zapewniając mu odpowiednią pozycję społeczną. 146 Tadeusz Klimski, Etyka ochrony ludzi jako podstawa działalności gospodarczej, w: Zagadnienie etyki zawodowej, Praca zbiorowa, wyd.
Mieczysław Gogacz definiuje to następująco: „Etyka biznesu odnosi się do zasad wyboru działań szlachetnych (skierowanych na dobro i unikanie zła), mających na celu ochronę ludzi poprzez dzieła gospodarcze (towary, usługi) wytwarzane w przedsiębiorstwach”. Zastosowanie ustaleń realistycznej filozofii człowieka może być trudne, jeśli „preferowane będą struktury ogólne, będące zbiorem relacji konstruowanych przez człowieka w postaci pojęć, uznawanych za źródło i ostateczne odniesienie dla podejmowanych działań. W tym czasie działania ludzkie, czasem nawet same, muszą zostać dostosowane do wcześniej wymyślonej struktury, aby wraz z nią i podporządkowanymi jej realnymi bytami tworzyły swego rodzaju jedność, a raczej całość”152.
Oznacza to, że obecnie firmy działają bardziej jako dostosowane do wymagań ogólnej abstrakcyjnej struktury niż do struktury ludzkiej.
Etyka pracownika najemnego
Posłuszeństwo takie wiąże się z jednej strony z obowiązkiem wypełniania poleceń prawa, który jest wspólny dla wszystkich158, a z drugiej strony z posłuszeństwem indywidualnym poleceniom, jakie podwładny otrzymuje od przełożonego159. Doskonałość posłuszeństwa polega nie tylko na wypełnianiu poleceń, ale na ich wykonywaniu najlepiej, jak to możliwe, tak aby w pełni odpowiadało woli przełożonego. Jednocześnie powinni też przyjąć jakąś osobę za swojego przełożonego, gdyż gdyby nie zgodzili się na to, że są lepsi, posłuszeństwo stałoby się niewolnictwem, a zatem niegodnym rozumu.
Skoro, jak już wspomniano, wielkoduszność oznacza dążenie do czynienia tego, co godne honoru163, zatem honor jest w pewnym sensie odzwierciedleniem wielkoduszności przełożonego wobec podwładnego. Podwładni oczekują od swoich menedżerów „wyższego stopnia hojności [niż od innych ludzi] i biada społeczeństwu, w którym tych [przełożonych] byłoby nieobecnych”164. Wydaje się, że każdy pracownik musi posiadać jakąś formę cnoty sprawiedliwości, aby właściwie wykonywać polecenia i móc odwdzięczyć się przełożonym.
W ścisłym znaczeniu jest to ciągła dobra wola słuchania poleceń lub zakazów wydawanych przez przełożonych podwładnym i dlatego stanowi najcenniejszy spoiwo jedności w każdym społeczeństwie188. Jak mówi Tomasz190: „Posłuszeństwo przełożonym odpowiada porządkowi ustanowionemu przez Boga w świecie i dlatego jest czymś dobrym; bo dobroć polega na umiarze, prawie i porządku. Wśród wielu obowiązków podwładnych wobec przełożonych odrębny charakter ma podporządkowanie się poleceniom przełożonych [...] wydawanych wprost lub pośrednio.
Zysk, tj. otrzymanie przez przełożonego większego posłuszeństwa niż się należy, oznacza nadmierne spełnianie żądań przełożonego, natomiast niedostatek oznacza brak należytego posłuszeństwa wobec niego191.
Zasady szczegółowe postępowania moralnego pracownika najemnego
Roztropność
Roztropność166, której istotą jest osiągnięcie rozsądnej miary w działaniu poprzez właściwy dobór i zastosowanie środków do zamierzonego celu167, jest najważniejszą cnotą w życiu człowieka168. Dzieje się tak dlatego, że „dobre życie polega na dobrym postępowaniu”169, a roztropność to właściwa umiejętność działania170. Jednocześnie cnota ta jest podstawą wspólnoty, gdyż – jak już wspomnieliśmy – dobre życie jest celem i podstawą tworzenia wspólnot171.
Zatem cnota, która pozwala dobrze rozkazywać, czyli roztropność, obejmuje roztropność [...] oraz rozsądek i przytomność umysłu”173. Dzieje się tak dlatego, że jeśli chodzi o dobrą skuteczność w zachowaniu, odnosi się zarówno do ogólnych, jak i szczegółowych zasad naszego postępowania. O ile zasady ogólne rozum wyprowadza dzięki umiejętności poznania, o tyle zasady szczegółowe rozumie się dzięki umiejętnościom moralnym (cnotom)175.
Do dobrego wyboru potrzebne są dwie rzeczy: słuszna intencja celu – czyli skuteczność cnoty moralnej, która skłania apetyt ku dobru odpowiadającemu rozumowi – oraz słuszna decyzja co do środków niezbędnych do osiągnięcia celu. Inaczej mówiąc, roztropność, cnota dobrze rozwiniętego sumienia, pozwala człowiekowi przyjąć właściwą postawę wobec celu wyznaczonego mu w jego naturze. Zapewnia sumienie o sprawiedliwej woli, którą jest nieustanne pragnienie dążenia zawsze do tego, co naprawdę dobre, w wyborze celów i wyborze środków do nich prowadzących179.
Roztropność przeciwstawia się czterem przywarom184: zaniedbaniu, które jest brakiem roztropności i polega na zaniedbywaniu spraw i nie dbaniu o nic.
Posłuszeństwo
Posłuszeństwo nie odnosi się do osób jako do osób, lecz do spraw, a dopiero potem do osób związanych ze sprawami. Mimo że posłuszeństwo nie dotyczy przede wszystkim osób, należy zauważyć, że „lekceważenie osoby przełożonego jest tym poważniejsze, im bardziej przełożonemu zależy na wykonaniu polecenia, którego uchybia nieposłuszny podwładny”194. wykroczenie polegające na niestosowaniu się do poleceń.
Szacunek (observantia)
Cześć (dulia)
W tym sensie szacunek jest szczególnym rodzajem umiejętności okazywania szacunku bez względu na powód okazywania szacunku przełożonemu216.
Nadprawość (epikeia)
Jak wspomniano na wstępie, całości tej pracy przyświeca aspekt na wskroś praktyczny, czyli opracowanie elementarza z realistycznej etyki pracownika najemnego. Ponieważ rozpoznanie natury człowieka, czyli tego, co jest, należy do antropologii filozoficznej, zagadnienia te zostały omówione szerzej w niniejszej pracy. Wydaje się, że podejście wychodzące od głębokiej analizy prawa naturalnego, a nie – jak w tej pracy – od kwestii cnót w relacjach z przełożonym i pracodawcą, może być alternatywnym sposobem podejścia do etyki przyszłego pracownika. na zewnątrz. .
Z drugiej strony, w tej pracy początkowo nacisk został położony na metodologiczne rozróżnienie etyki ogólnej i szczegółowej oraz na zdefiniowanie etyki funkcji. W dwóch pierwszych widać myśl, która zostanie później wyrażona w encyklice „Zanurz się w misericordia”, że cnoty sprawiedliwości i miłości są w swoistym opozycji, są ze sobą powiązane i zależne232. Zarówno sprawiedliwość, jak i miłość, mając charakter społeczny, w różnym stopniu kładą nacisk na dobro i osobę.
W wyniku tego połączenia „podstawowa struktura sprawiedliwości wkracza zawsze w sferę miłosierdzia… [które] ma moc napełnienia sprawiedliwości nową treścią”233. W pracy tej nacisk położony jest na kwestię sprawiedliwości, jako zasady ustalania wzajemnych obowiązków ludzi w imię prawdy. Wynika to z faktu, że pracownik pracuje za wynagrodzeniem, więc kwestie miłości czy miłosierdzia zarówno wobec innych, jak i w relacji innych ludzi do niego nie są w tym przypadku na pierwszym planie.
Odnosząc się do zagadnień związanych z wzajemną walką ludzi, Elementarz podkreśla, że walka ta wynika z pewnego, ograniczonego rozumienia sprawiedliwości i miłości.
