W JEZUSIE CHRYSTUSIE W LIŚCIE ŚW. PAWŁA
V. ŻYCIE CHRZEŚCIJAŃSKIE – ŻYCIEM NOWYM (Tt 3, 3-8)
Niegdyś byliśmy nierozumni, nieposłuszni, błądzący, zniewoleni przez rozmaite pożądliwości i rozkosze, żyjący w złości i zawiści, godni obrzy-dzenia, pełni nienawiści jedni ku drugim.
We fragmencie 3, 3-8 autor listu porusza temat nowego narodzenia. Przedstawia go w temporalnym schemacie: ongiś – „obecnie”, i rozwija w czterech aspektach. Pierwszy wraca do tego, co było przed nawróceniem (3, 3), drugi kreśli to, co stało się dzięki nowemu narodzeniu (3, 4-6), trzeci – jakie z tego płyną eschatologiczne korzyści dla chrześcijan (3, 7), a czwarty – jakie z tego wynikają obowiązki w obecnym życiu (3, 8).
5.1. ŻyCIE CHRZEŚCIJAN PRZEd NAwRóCENIEM (3, 3)
3 Wiersz ten jest odpowiedzią na poprzednie wezwania do łaskawej i życzliwej postawy wobec każdego człowieka. Wskazu-je na to wprowadzające i uzasadniające słowo gar – „albowiem”.
W to życie nędzne i grzeszne, pełne namiętności i błędu włą-cza się także św. Paweł przed swoim nawróceniem. Schemat:
ongiś – „obecnie”, spotykamy także w innych listach św. Pawła (por. Rz 6, 17n.; 1 Kor 6, 9-1; Kol 3, 7n., a także w Ef 2, 2-10;
1 P 1, 14-21), choć tam Apostoł ten nie włącza się w grono grzeszników, którzy przez łaskę wiary stali się chrześcijanami.
W swoich listach przedstawia się inaczej (Ga 1, 13n.; Flp 3, 7).
Boże Narodzenie – 7
Owszem, mówi o tym, co było przed jego nawróceniem, ale ak-cent kładzie właśnie na sam fakt nawrócenia. Ten element autor Tt również uchwycił i mocno zaakcentował już w następnym wierszu (4), który w dwóch dalszych (5-6) otrzymuje rozwinię-cie soteriologiczne.
5.2. ZBAwIENIE PRZEZ NOwE NAROdZENIE (3, 4-6)
4-5 W katalogu wad, które także były potępiane przez etykę pogańską, brak jednak elementu najbardziej charakterystyczne-go dla soteriologii św. Pawła, przypisującecharakterystyczne-go złe skłonności mocy grzechu (por. Rz 5, 12-21; 7, 5-24) – niewiedzy o Bogu. Niewie-dzy o stwórczej mocy Bożej, ukazującej się w ładzie i porządku panującym we wszechświecie, i o Jego woli zbawczej. A właśnie to poganie, co najmniej przez rzeczy stworzone i porządek w ko-smosie, powinni dostrzec istnienie Boga (poznanie naturalne), o którym mówi św. Paweł w Rz 1, 18-25.
Okazuje się jednak, że Bóg musiał wkroczyć w smutne dzieje ludzkiej ignorancji. Tylko Jego dobroć, nieskończona i niepojęta miłość dokonały zwrotu zbawczego. Stąd też Bogu przysługuje tytuł Zbawcy – Sōtēr (por. 1 Tm 1, 1; 2, 3; 4, 10; Tt 1, 3; 2, 10). Te dwa określenia nawiązują do żydowskiej, a poniekąd greckiej idei o dobroczynnym władcy, przenosząc ją na Boga. O Jego dobroci i łaskawości (chrestotes) mówił nie tylko ST (por. Ps 31, 20), ale także św. Paweł w Rz 2, 4; 11, 22; nadto w Ef 2, 7, a o miłości do ludzi (philantthrōpia) w Mdr 1, 6. Paweł włącza się także w sze-regi wszystkich odkupionych. Przecież na nim, w sposób mode-lowy, Bóg ukazał swoje miłosierdzie, na które nikt z ludzi, w tym i sam Paweł, nie zasłużył. Prawda ta jest wyrażona w schemacie epifanijnym, nawiązującym do identycznej myśli w 2, 11, z tym, że tam łaskawą litość i miłość do ludzi zastąpiła „łaska” (chris).
Jej treścią jest właśnie epifania Jezusa Chrystusa – Zbawiciela (2, 13; 3, 6; 1 Tm 2, 5; 3, 16). Odnosi się wrażenie, że sam Paweł
przemawia, gdyż zwrot: „nie ze względu na sprawiedliwe uczyn-ki, jakie spełniliśmy, lecz z miłosierdzia swego zbawił nas” (3, 5), jest klasyczną formułą Apostoła dotyczącą jego nauki o uspra-wiedliwieniu przez wiarę w Jezusa Chrystusa (por. 2 Tm 1, 9; Rz 3, 20; 4, 2; 9, 19; 11, 6; Ga 2, 19; Ef 2, 9). Namacalnym znakiem rozwijającym w każdym wierzącym zbawiające miłosierdzie Boże jest chrzest św. Prowadzi on do nowego narodzenia i całkowitej egzystencjalnej odnowy, którą dokonuje w nas Duch Święty (por.
2 Tm 1, 14; 4, 22). Paliggenesia – „ponowne stanie się”, „nowe narodzenie” jest pojęciem stoickim i w sensie protologicznym występuje w NT jeszcze tylko w Mt 19, 28 w tekście paruzyj-nym. Pojęcie natomiast paralelne ze środowiska hellenistycznego:
anakainōsis – „odnowienie”, św. Paweł w Rz 12, 2 odnosi tylko pośrednio do chrztu św. Samo zaś pojęcie odnowy przez łaskę chrztu nie jest obce NT (por. J 3, 3. 5; 1 P 3, 23). Skuteczne dzia-łanie chrztu w nauce św. Pawła ma nieco inne odniesienia. Nauka ta jest wybitnie chrystocentryczna, choć nie brak w niej akcentu pneumatologicznego. Najbardziej rozwinięta pareneza chrzciel-na zchrzciel-najduje się w Rz 6, 3-11, gdzie chrzest przyrówchrzciel-nany jest do tajemnicy paschalnej, do śmierci Chrystusa i Jego powstania do życia dla Boga (por. 1 Kor 6, 11; Ga 3, 17; 4, 4n.).
Zbliżone do Tt 3, 5b są zaś 2 Kor 5, 11; Ga 6, 15. Myśl o „wylaniu Ducha” sięga korzeniami proroctwa Joela (3, 1) i zo-stała podjęta w Dz 2, 4.17; 10, 48, a także przez Pawła w Rz 5, 5. W omawianym tekście pneumatologiczna strona wypowie-dzi kieruje się w stronę chrystologii. Przyczyną sprawczą „wyla-nia Ducha na nas” jest Jezus Chrystus, któremu autor nie po raz pierwszy dał ten sam tytuł co i Bogu Ojcu – „Zbawiciel” – Sōtēr.
Nauka ta godna wiary, dlatego chcę, abyś z całą stanowczością o tym przypominał, że ci, którzy uwierzyli Bogu, niech się usilnie starają o peł-nienie dobrych uczynków. To właśnie jest dobre i pożyteczne dla ludzi.
W w. 7 Paweł po raz drugi wypowiada myśl o usprawiedli-wieniu przez łaskę (por. w. 5a). Tu obecne jest jeszcze myślenie
chrystologiczne, podkreślone użyciem zwrotu: „Jezus Chry-stus, Zbawiciel nasz” (w. 6b). Myślą Pawłową jest także escha-tologiczna celowość usprawiedliwienia przez łaskę Chrystusa, a mianowicie dziedzictwo życia wiecznego (Rz 4, 11; 8, 17; Ga 3, 29).
5.3. CHRZEŚCIJANIE dZIEdZICAMI ŻyCIA wIECZNEgO (3, 7)
7 Obok świadomości obecności zbawienia w tym świecie, LP kreślą często wizję przyszłości (por. 1, 2; 2, 13). Wraz z nowym życiem i dzięki odnowie w Duchu Świętym chrześcijanie mują dar „dziedzictwa życia wiecznego”. Skoro już teraz otrzy-mali tę obietnicę, wprawdzie „w nadziei” – kat’elpida, to mogą się czuć synami Bożymi. Podobną myśl wyraził już św. Paweł w Ga 4, 6-7, i to także w związku z chrztem św.: „Na dowód tego, że jesteście synami, Bóg wysłał do serc naszych Ducha Syna swego, który woła: «Abba – Ojcze!» A zatem nie jesteś już niewolnikiem, lecz synem. Jeśli zaś synem, to i dziedzicem z woli Bożej”. On także „wycisnął na nas pieczęć i zostawił zadatek Ducha w naszych sercach” (2 Kor 1, 22; por. 2 Kor 5, 5; Ef 1, 14).
Chrześcijanin może więc śmiało i odważnie kroczyć ku przy-szłości, gdyż zarówno on sam, jak i jego przyszłość, są w rękach Boga – Zbawiciela Jezusa Chrystusa, dzięki któremu zostaliśmy już tu, na ziemi «usprawiedliwieni» przez Jego łaskę”.
5.4. OBOwIąZEk PROwAdZENIA wZOROwEgO ŻyCIA
CHRZEŚCIJAŃSkIEgO (3, 8)
8 Autor rozpoczyna zdanie znaną już formułą: „Nauka ta za-sługuje na wiarę” (por. 1 Tm 1, 15; 3, 1; 4, 9; 2 Tm 2, 11; Tt 3, 8), co jest proklamacją prawdziwości katechezy przedstawionej
w części 3, 4-7. Sam Tytus ma głosić tę jedyną naukę i osobiście świadczyć o jej autentyczności. Prawdziwa wiara owocuje w ży-ciu chrześcijańskim, a szczególnie weryfikuje się w miłości (por.
Ga 5, 6). Miłość bowiem łączy ludzi i przynosi im zbawienie.
wydźwIęk PARENETyCZNy
Drugie czytanie Mszy św. porannej w dzień Bożego Naro-dzenia ogranicza się do w. 4-7. Jest to uzasadnione, gdyż zarów-no na początku czytania (w. 4), jak i na jego końcu (w. 7), została podkreślona zasadnicza celowość Bożego Narodzenia, tj. nasze zbawienie przez „Zbawiciela” Jezusa Chrystusa (Sōtēr), określone Pawłową maksymą „usprawiedliwienia przez łaskę Jezusa”. On zaś gwarantuje nam dziedzictwo życia wiecznego.