Ujęcie teologii p astoralnej ja k o w szechstronne jednoczenie św iata w C hrystusie w wyżej naśw ietlonych ju ż w ym iarach zapew nia jej nie tylko właściwe ustaw ienie, lecz także całościowe p o trak to w an ie. Są to zaś czynniki dużej wagi. W łaściwe ustaw ienie zapew nia tej dyscyplinie teologicznej spełnianie przez nią funkcji, do której jest ona p ow ołana. W łaściwie ustaw iona teologia p a sto raln a przestaje być m ało p rzy d atn ą i nie wyw ierającą większego wpływu n a form ow anie się działalności pasterskiej w świecie, teorią dla teorii. Właściwie ustaw iona - teologia p asto raln a może nie tylko praw idłow o ustaw iać w świecie wszelkie działania pasterskie, lecz jednocześnie wpły
wać na ich rozbudow anie, pogłębianie i coraz skuteczniejsze oddziaływ anie. P o n ad to może ona wyzwalać z wszelkich w ypaczeń i zawężeń oraz prow adzić do w szechstron
nej ewangelizacji całego p o rząd k u doczesnego - pozostającej w cieniu w ustaw ieniach pasterskiej działalności tradycyjnej.
Om ów ione wyżej ujęcie zapew nia teologii pastoralnej całościow e jej ujęcie.
W niej bowiem ja k o nauce o pasterskim działaniu K ościoła wobec dynam icznej rzeczywistości św iata mieści się wiedza o każdym z poszczególnych elem entów wystę
pujących w działalności,121 m ianowicie: a) w ystępujących w niej, b) z nią ściśle zw ią
zanych i c) m ających na nią jakikolw iek wpływ. Całościow e więc ujęcie teologii p astoralnej polega na przyjęciu zasady tw orzenia jej ja k o dynam icznej nauki 0 w szechstronnym (pionow o-poziom ym ) jednoczeniu zm iennego św iata z C h ry stu sem i w Nim między sobą w społeczność miłości d o b ro w spólne tw orzącej. T aka teologia p asto raln a ustaw ia właściwie całą p asto raln ą działalność Kościoła i nie zastąpi jej żadna fragm entaryczna koncepcja. D ow odzą tego fakty z dziejów K ościoła 1 teologii pastoralnej oraz próby tw orzenia współczesnej teologii praktycznej, które mieszczą się w niej, ale jej nie w yczerpują.
W dziejach Kościoła od drugiej połow y X V III stulecia podejm ow ano wiele p ró b zbudow ania wyczerpującej całokształt pasterskich zagadnień teologii, k tó rą nazy
w ano p asto raln ą. Były to jed n ak tylko om ów ienia niektórych zaledwie elem entów należących do całościowej teologii p astoralnej. Pastoraliści z okresu józefinizm u (jak np. F.C h. P ittroff, J. L auber, F. G iftschiitz a także A. R autenstrauch, J.B . Spech- tenhauser) zajm ow ali się działalnością poszczególnych duszpasterzy i z p u n k tu potrzeb ówczesnego państw a. Przeciw staw iający się tym ujęciom autorzy, jak J.M . Sailer, P. C o n rad , A. Schram m , skupiali swoją uwagę na zasadach działania
120 W śró d nich należy w ym ienić p rzed e w szystkim śro d k i p rzek azu m yśli, z k tó ry ch każd y m a specyfi
czną n a tu rę o d d ziały w an ia i której nie łatw o się o p rzeć (D S P 4) i o n e k sz tałtu ją opinię p u b liczn ą (D S P 8).
121 7 ob. F. W o r o n o w s k i, Isto ta teologii pastoralnej, s. 133-156; tenże, W prow adzenie do teologii pastoralnej, L ublin 1972, s. 55-56.
poszczególnych duszpasterzy z Pism a św. w yprow adzanych. W innym kierunku poszedł A. G raf, uczeń J.A . M öhlera - teologa szkoły teologicznej w T übingen.
Podkreślił on, że Kościół m a być nie tylko budow any, lecz m a się sam budow ać.
Teologię sam obudow ania K ościoła nazw ał p ra k ty c z n ą .122 Podkreślił zatem , że K oś
ciół cały jest podm iotem oraz zw rócił uw agę na n atu rę jego rozw oju w świecie.
J. A m berger, 3 w racając do nazwy teologii pasto raln ej, przedstaw iał aktyw ność poszczególnych duszpasterzy. W drugiej połow ie X IX w. (m.in. M. Benger, F. Pohl, I. Schüch, J.B . R enninger, J.E . P runer) a także w pierwszej połow ie bieżącego stule
cia (zaczynając od C. K rieg a124) autorzy tra k tu ją teologię p a sto raln ą ja k o nau k ę o duszpasterskiej działalności duchow nych, o osobie duszpasterza lub o urzędzie duszpasterskim . D o ty k an o zatem tylko niektóre dziedziny olbrzym iego przedm iotu całościowej teologi pasto raln ej. Nowy kierunek w teologii p astoralnej sygnalizow ała jej koncepcja przedstaw iona przez C. N oppela zatytułow ana Aedificatio Corporis Christi (1937). A u to r ten zw raca się ku koncepcji p astoralnej teologii eklezjologicznej, do ty k a jed n ak tylko fragm entów całościow o pojętej teologii pastoralnej. K oncepcje te nie rozw iązały zagadnienia właściwego ustaw ienia całokształtu pasterskiej działal
ności K ościoła ze względu na swą fragm entaryczność w odniesieniu do jej całościo
wego ujęcia. K ażda z nich z osobna i wszystkie razem mieszczą się w całościowej teologii p astoralnej, ale żadna z nich nie stanow i całej teologii pastoralnej.
Nie wyczerpują właściwie ustaw ionej teologii p astoralnej współczesne o p raco w a
nia jej elem entów i takich ujęć nie m ożna trak to w ać ja k o całościowej teologii p a sto ralnej, lecz uznaw ać za teologię tego, czego dotyczą. T ak np. przedstaw ioną w Handbuch der Pastoraltheologie teologię sam ourzeczyw istniania się K ościoła w te
raźniejszości trzeba uznać ja k o naukę o tym , przez co K ościół sam się w świecie urzeczyw istnia i przyjm ow ać w p astoralnej działalności i teologii to, co w niej o p ra cow ano. Ja k o nauka o sam ourzeczyw istnianiu się K ościoła mieści się o na bez reszty w całościowej teologii p astoralnej, ale nie w yczerpujejej całości. Stanow i jej elem enty.
To sam o trzeba pow iedzieć o sugestii zastąpienia teologii p astoralnej n au k ą o żywym K ościele.125 O graniczając teologię p a sto raln ą do nauki o żywym Kościele, zatrzym ali
byśm y ją na om aw ianiu p o d m io tu pasterskiej działalności. Zachodzi bow iem zasadni
cza różnica między p odm iotem działalności a nią sam ą i elem entam i, których w nauce o działalności pom ijać nie sposób. T aka koncepcja teologii jest frag m en tary czna i mieści się w całościowej teologii pastoralnej ja k o jej elem ent. K oncepcja teolo
gii praktycznej - sugerow ana przez niektórych a u to ró w 126 - nic now ego do teologii pasto raln ej nie wnosi i mieści się w niej bez jakiejkolw iek reszty. Teologia p asto raln a jest n a u k ą prak ty czn ą, poniew aż dotyczy działalności.127 Określenie takie p odkreśla tylko ch arak ter n au k i, ale nie precyzuje jej p rzedm iotu. Nie ustaw ia ta koncepcja pasto raln ej działalności w sposób jednoznaczny i dopuszcza fragm entaryczne tra k to w anie przedm iotu p astoralnej działalności, jakie m iało miejsce w przeszłości.
D ośw iadczenie z dziejów rozw oju teologii pasto raln ej i analiza w spółczesnych koncepcji tej dyscypliny w ykazują, że właściwej teologii p astoralnej nie m ożna zastą
pić koncepcjam i fragm entarycznym i. C ałościow o zaś jest o p a rta na O bjaw ieniu Bożym p asto raln a teologia określonego wyżej jednoczenia dynam icznego św iata w C hrystusie. R ozw iązuje ona problem y koncepcji p astoralnej działalności i ustaw ia jed n oznacznie całą działalność posłanniczą K ościoła. T ak ą teologię należy zatem przyjąć ja k o jedyną, w yczerpującą i właściwie ustaw iającą całą działalność p o słan n i
czą K ościoła naukę oraz rozw ijać ją ja k o niezbędną po m o c dla wszystkich w nią się w łączających.
118 F R A N C I S Z E K W O R O N O W S K I [6)
122 A. G r a f . K ritische D arstellung des gegenw ärtigen Zustandes der praktischen Theologie, T ü b in g e n
1841.
123 J. A m b e r g e r , P astoraltheologie, t. 1-3, R e gensburg 1850-1857.
124 C. K rie g , D ie W issenschaft der speziellen Seelenführung, F re ib u rg 1904.
125 F. B la c h n ic k i, Teologia pastoralna ja k o teologia żyw ego K ościoła, a rt. cyt.
I2<> Por. H . S c h u s te r , W esen und A ufgabe der Pastoraltheologie als p ra k tisch er Theologie. W: Handbuch der P astoraltheologie, dz. cyt., t. 1, s. 93-117; F. B la c h n ic k i, Teologia pastoralna ogolna, L u b lin 1970, s. 23-39; A. Z u b e r b i e r , dz. cyt., s. 60-72.
127 Z ob. F. W o r o n o w s k i, Isto ta teologii pastoralnej, s. 219-220.
Przedstaw ione analizy dostatecznie naświetliły przynaglające zagadnienie właści
wego ustaw ienia całej współczesnej działalności pastoralnej. Pozw alają one zatem w yciągnąć w nioski końcow e.
W N IO S K I K O Ń C O W E
We współczesnej rzeczywistości zachodzi przynaglająca konieczność przestaw ie
nia duszpasterstw a z tradycyjnej cura animarum w apostolskie p asterstw o, o g arn ia
jące bez reszty całego człow ieka, a zatem w raz z jego zbaw ieniem rów nież w szechstronną ewangelizację całego p o rzą d k u doczesnego.
U staw ione na całościowo odczytany przez Boga wyznaczony cel pasterstw o m a za zadanie dążyć do pionow o-poziom ego jednoczenia dynam icznego św iata w C hrystu
sie, tj. z Nim sam ym i w Nim ludzi między sobą w społeczność św iadom ej jedności i miłości, budującej d o b ro wspólne i pokój między ludźmi. Istotą tak ustaw ionego pasterstw a jest form acja chrześcijaństw a ja k o ewangelicznego unum in Christo.
B udow anie unum in Christo, chrystianizującego świat i ew angelizującego cały p orządek doczesny, musi dokonyw ać się przez realizację zadań całej autentycznej miłości chrześcijańskiej: a) wyzwalającej z wszelkiej niewoli zła m oralnego oraz b) urzeczywistniającej wizję chrześcijaństw a (a w niej chrześcijanina) ja k o organicznej w C hrystusie i Jego D uchu Świętym społeczności d o b ra w spólnego, pełnego h u m a
nizm u chrześcijańskiego, poszanow ania praw każdego człowieka, p o k o ju i wolności od lęku.
D o budow ania wizji chrześcijaństw a ja k o organicznej w C hrystusie jedności miłości pasterstw o K ościoła w inno przystąpić: a) pow szechnie, b) bez zwłoki i c) angażow ania do w spółpracy cały L ud Boży, przeobrażając p rogram ow o indyw iduali
styczną religijność bierną w zaangażow aną i społecznej w spółodpow iedzialności za siebie wszystkich chrześcijan.
W celu ułatw iania, przyśpieszania i pogłębiania now ego posoborow ego ustaw ie
nia duszpasterstw a należy rozw ijać właściwą teologię p asto raln ą, k tó rą jest nauka o pionow o-poziom ym jednoczeniu dynam icznego św iata z C hrystusem (chrystiani
zacja) i w Nim ludzi m iędzy sobą (ewangelizacja przez miłość p o rząd k u doczesnego), tak p o jętą teologię p a sto ra ln ą udostępniać wszystkim uczestnikom posłanm czej dzia
łalności Kościoła i przez tę teologię w spierać ich w praw idłow ym dążeniu do celu Kościoła.
U stawienie pastoralnej działalności i pastoralnej teologii na realizację unum in Christo jest nakazem czasu, wynikającym ze współczesnego odczytania najgłębszych tajem nic chrześcijaństw a, natury Kościoła i jego posłannictw a, z konieczności pogłę
bienia jego życia i przyspieszania ewangelizacji, z zagrożeń, k tóre wyłoniły się przed współczesną ludzkością; jest nakazem czasu ze względu na jedyną m ożliw ość wyjścia ludzi z współczesnych zagrożeń na drodze powszechnej realizacji przez chrześcijań
stwo zadań całościowej miłości chrześcijańskiej.
P O S IT IO N IN G O F TF1E P A S T O R A L W O R K O F T H E C H U R C H AS A N E C E S S IT Y O F T H E P R E S E N T T IM E
S u m m a r y
P o sitio n in g the p a s to ra l w o rk o f the C h u rch exerts a g reat influence o n renew al a n d increase in the religious life o f people. It is a m a tte r o f th e last im p o rta n c e fo r th e m o d ern C h u rch th a t is d esiro u s o f deep sp iritu a l renew al.
T he tra d itio n a l m odel o f the p a s to ra l w o rk sh o u ld be m odified as fast as possible. It has fo rm ed a passive religiousness so far w hich is ch ara k te riz e d by resp ec tin g n o th in g sh o rt o f th e low. A t the p resen t tim e the C h u rch have to tra n sfo rm the legal style o f religious life in to o n e th a t is g oing b o th to redeem a n d to deliver th e w hole w o rld fro m the slavery o f m o ral evil.
1 2 0 F R A N C I S Z E K W O R O N O W S K 1 16]
T he m ain p rin cip le o f the w hole p a s to ra l w o rk sh o u ld be: u n io n o f the people w ith C h rist a n d - in H im - in the c o m m u n io n o f love. It m ay releasy an d create th e co m m o n weal a n d engage all people in m ission o f the C h u rch .
T he ab o v e p rin cip le resu lts fro m the deepest m ysteries o f th e C h ristia n ity a n d the n a tu re o f the integral m a n ’s v o c a tio n a n d fro m h e a rt o f the c o m m o n w eal a n d th e C hristian love as a w ay to full right.
R ealisatio n su ch c o n c e p tio n o f the p a s to ra l w o rk is n o t easy because o f causes a n d circu m stan ces. But th ere is a necessity to p o in t the p a s to ra l w ork a n d to u n ite all p eo p le to g e th e r in C h rist b o th o n h o riz o n ta l a n d vertical way.
T he p a s to ra l theology c a n be a g reat s u p p o rt to p o in t the p a s to ra l w ork. It sh o u ld be given a c h a ra k te r o f d y n am ic science a b o u t th e m ission o f the C h u rc h w hich c o n ta in s h o riz o n ta l a n d vertical d im e n sio n o f the u n io n o f the w hole w o rld in C h rist - Unum in Christo.