Istotną cechą niemieckiej polityki rozwojowej jest jej „gabinetowa ranga”. Od 1961 r. istnieje samodzielne ministerstwo posiadające kompetencje do kształtowania dzia-łalności prorozwojowej RFN. Wśród pozostałych ministerstw najważniejszą rolę od-grywa w tym obszarze Urząd Spraw Zagranicznych (AA, por. wykres 1). Federalne Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (BMZ) odpowiada za ukierunko-wanie współpracy na rzecz rozwoju, a zatem wypracowuje zasady i koncepcje nie-mieckiej polityki rozwojowej. Określa długofalowe strategie kooperacji z różnymi ak-torami, ewaluuje środki pomocy i definiuje reguły ich zastosowania. Ta aktywność
17 Gemeinsam für Deutschland – mit Mut und Menschlichkeit, Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSU und SPD, 11.11.2005, http://www.cdu.de/doc/pdf/05_11_11_Koalitionsvertrag.pdf, s. 136.
18 Ibidem, s. 138.
19 Wachstum. Bildung. Zusammenhalt. Koalitionsvertrag zwischen FDP, CDU und CSU, 26. Oktober 2009, www.cdu.de/ doc/pdfc/091026-koalitionsvertrag-cducsu-fdp.pdf, s. 127–128.
20 Ibidem; Schwerpunkte der neuen deutschen Entwicklungspolitik, www.bmz.de/de/was_wir_machen/ziele/deutsche_ politik/index.html (marzec 2011).
21 Deutsche Entwicklungspolitik zu Beginn des 21. Jahrhunderts, www.bundesregierung.de/nn_48292/Content/DE/Ar-chiv16/Artikel/2005/11/2005-11-21-deutsche-entwicklungspolitik-zu-beginn-des-21-jahrhunderts.html (marzec 2011).
bezpieczenstwo_1_2011_srodek_OA.48 48
49
wyznacza zasadnicze ramy niemieckiej polityki rozwojowej. BMZ realizuje pomoc rozwojową za pośrednictwem trzech różnych instrumentów: w ramach współpracy finansowej (FZ), technicznej (TZ) i personalnej (PZ), deleguje jako zleceniodawca określone zadania na odpowiednie organizacje. BMZ posiada swojego przedstawi-ciela „odpowiedzialnego za współpracę rozwojową” w niemieckich przedstawiciel-stwach w około czterdziestu najważniejszych pańprzedstawiciel-stwach świata. Ponadto BMZ re-prezentowane jest w stałych przedstawicielstwach Niemiec przy ONZ (w Genewie i Nowym Jorku), OBWE (Paryż), Unii Europejskiej (Bruksela), Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (Rzym), Międzynarodowego Funduszu Rozwoju Rolnictwa (Rzym), jak i Światowy Program Żywnościowy (Rzym)22.
Wykres 1. Niemiecki system współpracy na rzecz rozwoju
Źródło: opracowanie własne na podstawie DEUTSCHLAND. Entwicklungsausschuss (DAC). PEER REVIEW 2010, http:// www.oecd.org/dataoecd/5/43/46270433.pdf (marzec 2011).
W realizacji celów na rzecz rozwoju rząd federalny wspierany jest, jak wspo-mniano wyżej, przez trzy instrumenty bilateralnej współpracy rozwojowej: finansową, techniczną i zasobów ludzkich. Najważniejszym aktorem w ramach współpracy finan-sowej jest niemiecki państwowy bank rozwoju KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau Bankengruppe) i Niemieckie Towarzystwo Inwestycji i Rozwoju DEG (Deutsche
Investi-22 Das Bundesministerium für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung, Deutsche Entwicklungspolitik auf einen Blick, 2011, www.bmz.de/de/publikationen/reihen/sonderpublikationen/BMZ_auf_einen_Blick.pdf.
Federalne Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju BMZ Federalny Minister Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju Federalny Minister Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju Współpraca techniczna Współpraca finansowa KfW/DEG Współpraca ze światem nauki i szkolnictwem wyższym (fuzja) GIZ DIE GTZ/CIMM InWEnt DED
Federalne Ministerstwo Finansów Federalne Ministerstwo Spraw
Zagranicznych (AA)
Federalne Ministerstwo Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa
Reaktorów Atomowych
Kraje związkowe
bezpieczenstwo_1_2011_srodek_OA.49 49
50
tions- und Entwicklungsgesellschaft), wchodzące w skład Grupy Bankowej KfW (KfW Bankengruppe)23. W 2010 r. wsparcie finansowe państw rozwijających się i transfor-macji osiągnęło wysokość 5,7 mld euro (w 2009 r. 4,5 mld euro, 2008 r. 4,9 mld euro). Z tego Bank Rozwoju KfW rozdysponował pomoc o wartości 4,5 mld euro (w 2009 r. – 3,5 mld euro, 2008 r. – 3,6 mld euro). Natomiast środki w ramach DEG, którego dzia-łalność koncentruje się na wsparciu prywatnej przedsiębiorczości w krajach rozwijają-cych się i wschodząrozwijają-cych rynkach, wyniosły w 2010 r. 1,2 mld euro (w 2009 r. – 1,0 mld, w 2008 r. 1,2 mld)24. Według danych z lipca 2010 r., bank rozwoju KfW udzielał w ra-mach współpracy finansowej 1911 projektów w ponad 110 państwach25.
Najważniejszym aktorem współpracy technicznej (Technische Zusammenarbeit, TZ) jest Niemieckie Towarzystwo Współpracy Technicznej (Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit, GTZ), którego działalność obejmuje 128 krajów, Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej, region Morza Śródziemnego, Azji Środkowej, jak i Europy, Kaukazu i Azji Centralnej. Jego podstawową kompetencją jest Capacity
Develop-ment – „rozwój zdolności i kompetencji, pozwalających ludziom własnym wysiłkiem
na kształtowanie teraźniejszości i przyszłości”26. Spektrum działań GTZ obejmuje przy-gotowanie, towarzyszenie, przeprowadzenie i ocenę międzynarodowych inicjatyw na rzecz trwałego rozwoju. GTZ jest przedsiębiorstwem zorganizowanym na zasadach sektora prywatnego, ale w 100% własnością rządu federalnego. W 2009 r. jego ob-roty wzrosły o 18% do rekordowego poziomu blisko 1,5 mld euro (w 2008 r. – 1,2 mld euro)27.
Współpraca w obszarze zasobów ludzkich przebiega w ramach trzech instytucji: 1. Niemieckiej Służby na rzecz Krajów Rozwijających – Der Deutsche
Entwicklungs-dienst (DED), która jest jedną z czołowych europejskich instytucji, wysyłających personel w ramach współpracy na rzecz rozwoju: działa w 47 państwach na zle-cenie BMZ. W 2009 r. DED liczył 3 tysiące współpracowników, z czego 2600 pra-cujących poza granicami kraju.
2. Międzynarodowego Doskonalenia i Rozwoju – Die Internationale Weiterbildung und Entwicklung GmbH (InWEnt), które określa się jako instytucja o światowym za-sięgu, zajmująca się personalnym rozwojem, kształceniem i dialogiem. Jest to naj-większa wspólna inicjatywa federacji, krajów związkowych i świata gospodarki28. 3. Centrum Międzynarodowej Migracji i Rozwoju Das Centrum für internationale
Mi-gration und Entwicklung (CIM) udostępnia specjalistów i kadrę kierowniczą, uzna-wana jest za źródło zasobów ludzkich niemieckiej współpracy na rzecz rozwoju. Ponadto w działania rozwojowe angażują się tysiące różnych organizacji pozarzą-dowych, ponad 100 spośród nich połączyło się do Związku Niemieckich
Prorozwojo-23 KfW jest własnością rządu federalnego Niemiec (80%) i niemieckich krajów związkowych.
24 GESCHÄFTS- UND FÖRDERZAHLEN 2010, KfW Bankengruppe per 31. Dezember 2010, http://www.kfw.de/kfw/de/ KfW-Konzern/Medien/Veranstaltungen_und_Termine/Pressetermine_2011/PDF-Dokumente_2011/110407_Ges-chaefts-_und_Foerderzahlen_per_31_12_2010.pdf, s. 4 (marzec 2011).
25 KfW Entwicklungsbank, http://www.kfw-entwicklungsbank.de/DE_Home/KfW_Entwicklungsbank/Unser_Unterneh-men/index.jsp (marzec 2011).
26 GTZ, http://www.gtz.de (marzec 2011).
27 Ibidem; http://www.gtz.de/de/unternehmen/1722.htm (marzec 2011).
28 Szerzej zob.: http://www.inwent.org/ueber_inwent/partner_auftraggeber/index.php.de (marzec 2011).
bezpieczenstwo_1_2011_srodek_OA.50 50
51
wych Organizacji Pozarządowych Verband Entwicklungspolitik deutscher NROs e.V. (VENRO)29, jak i fundacje polityczne30.
Od początku lat 90. trwa dyskusja na temat efektywności struktury organizacyjnej oficjalnej pomocy rozwojowej Official Development Assistance (ODA)31. W raporcie Komitetu Pomocy Rozwojowej OECD (DAC) z 2005 r. krytyka koncentrowała się na niemieckim systemie współpracy w tym zakresie32. Do słabości jego instytucjonalnej struktury zalicza się: zbyt duże oddzielenie współpracy finansowej i technicznej, nie-dostateczne uzgadnianie i koordynacja kwestii dotyczących polityki rozwojowej w in-nych ministerstwach, jak i niewystarczająca pozycja przywódcza BMZ. Blisko 30 nie-mieckich organizacji przekazuje środki ODA rządu federalnego.
Umowa koalicyjna rządu Wielkiej Koalicji z 2005 r. zapowiadała reformę niemie-ckiej struktury organizacyjnej realizującej pomoc rozwojową: „Naszym głównym celem jest wysoka skuteczność niemieckiej polityki rozwojowej. […] Dla podniesienia efektyw-ności i polepszenia struktur […] konieczne są dalsze usprawnienia. Przede wszystkim dotyczy to lepszego powiązania współpracy technicznej i finansowej”33. Wprawdzie wspomniana reforma nie doszła wówczas do skutku, ale kolejny gabinet kanclerz An-geli Merkel w porozumieniu koalicyjnym z 2009 r. przewidywał „rozpoczęcie reformy struktur odpowiedzialnych za przekazywania pomocy rozwojowej od zintegrowania instytucji technicznej współpracy (TZ) oraz ich powiązania z efektywniejszym połącze-niem współpracy technicznej (TZ) i finansowej (FZ)”34. W ślad za tym federalny mini-ster współpracy ekonomicznej i rozwoju Dirk Niebel i sekretarz stanu Hans-Jürgen Be-erfeltz przygotowali w czerwcu 2010 r. projekt decyzji, która „[…] tworzy podstawę dla zniesienia istniejących duplikujących się struktur współpracy technicznej i pod-niesienia rentowności współpracy na rzecz rozwoju” (sekretarz stanu w BMZ, Hans-Jürgen Beerfeltz)35. W ramach reformy przewidywano fuzję trzech organizacji współ-pracy technicznej: GTZ, DED i InWEnt pod wspólnym dachem nowo utworzonego Niemieckiego Towarzystwa Współpracy Międzynarodowej (Deutsche Gesellschaft für technische Zusammenarbeit, GIZ). W przekonaniu Hansa-Jürgena Beerfeltza reforma strukturalna obszaru związanego z działaniami na rzecz rozwoju „jest korzystna z punktu widzenia rentowności […] koszty fuzji zostaną zamortyzowane już w 2014 r., a od 2012 r. osiągane będą roczne oszczędności. Ten wzrost zysków będzie podlegać
29 Szerzej zob.: http://www.venro.org/ (marzec 2011).
30 Szerzej zob.: http://www.bmz.de/de/was_wir_machen/wege/bilaterale_ez/akteure_ez/einzelakteure/index.html (ma-rzec 2011).
31 D. Brombacher, Geberstrukturen in der Entwicklungspolitik, SWP-Studie 27/2009, Berlin.
32 Szerzej zob.: F. Nuscheler, Die umstrittene Wirksamkeit der Entwicklungszusammenarbeit, INEF-Report 93/2008, http:// inef.uni-due.de/cms/files/report93.pdf; G. Ashoff, Die Umsetzung der Paris-Erklärung zur Wirksamkeit der
Entwick-lungszusammenarbeit: Wo steht Deutschland?, Analysen und Stellungnahmen die, (Deutsches Institut für
Entwicklungs-politik) 2008, nr 5; G. Ashoff, Institutioneller Reformbedarf in der bilateralen staatlichen deutschen
Entwicklungszusam-menarbeit, Analysen und Stellungnahmen die, (Deutsches Institut für Entwicklungspolitik) 2009, nr 8; J. Morea, A. von
Kap-Herr, Öffentliche Entwicklungshilfe in Deutschland und Frankreich – ein Vergleich, DGAP Analyse 2008, nr 10.
33 Gemeinsam für Deutschland – mit…, op. cit., s. 136.
34 Wachstum. Bildung. Zusammenhalt…, op. cit., s. 129.
35 Bundesentwicklungsminister Dirk Niebel: „Ein Meilenstein in der Strukturreform der Technischen Zusammenarbeit ist erreicht”, 15.06.2010, www.bmz.de/de/presse/aktuelleMeldungen/2010/juni/20100615_vorfeld/index.html (marzec 2011).
bezpieczenstwo_1_2011_srodek_OA.51 51
52
jedynie małemu ryzyku […]. BMZ zadba o to, by osiągnąć optymalny rezultat”36. W ślad za tym 16 grudnia 2010 r. podpisany został dokument o fuzji trzech państwo-wych organizacji GTZ, DED i InWEnt. Nowa organizacja w 100% jest własnością fe-deracji. Komentując powstanie GIZ minister Dirka Niebel powiedział „jest to histo-ryczny dzień dla niemieckiej polityki rozwojowej. To, w czym trzy poprzednie rządy poniosły klęskę, nam się powiodło w ambitnym harmonogramie i mimo olbrzymich oporów – akurat na ostatnich metrach: dzięki fuzji państwowych organizacji rozwo-jowych GTZ, DED i InWEnt osiągniemy znaczny wzrost wydajności, zlikwidujemy po-dwójne struktury, a rząd federalny odzyska polityczny ster pomocy na rzecz rozwoju. Poprzez GIZ stworzyliśmy smukłą, ekonomiczną i transparentną organizację realizu-jącą pomoc rozwojową, która stanie się niemiecką wizytówką za granicą. […] Tym samym w rekordowym czasie osiągnięty został ważny cel, tak jak przewiduje to umowa koalicyjna”37.