Podstawowym zadaniem samorządu gminnego w procesie stymulowania działań racjonalizacyjnych jest pełnienie funkcji wzorcowej jw., w tym również funkcji centrum informacyjnego oraz bezpośredniego wykonawcy i koordynatora działań racjonalizacyjnych, szczególnie tych, które związane są z podlegającymi gminie obiektami (szkoły, przedszkola, domy kultury, budynki komunalne itp.), ale również w pozostałych grupach obiektów. Funkcja centrum informacyjnego winna przejawiać się poprzez:
uświadamianie konsumentom energii korzyści płynących z jej racjonalnego użytkowania;
edukację i promowanie poprawnych ekonomicznie i ekologicznie rozwiązań w dziedzinie zaopatrzenia w ciepło;
edukację i uświadamianie możliwości związanych z dostępnym dla mieszkańców gminy preferencyjnym finansowaniem niektórych przedsięwzięć racjonalizacyjnych.
Podstawowymi instrumentami prawnymi gminy w zakresie działań jw. są ustawy:
ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym;
ustawa Prawo ochrony środowiska;
ustawa Prawo energetyczne;
ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów;
ustawa o efektywności energetycznej.
Dla kierunków rozwoju źródeł energii istotne znaczenie będzie mieć, będąca aktualnie na etapie konsultacji społecznych, ustawa o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji.
Zgodnie z ustawą Prawo energetyczne do zadań samorządu terytorialnego należy planowanie i organizacja zaopatrzenia gminy w nośniki energii. Aby prawidłowo realizować nałożone na gminy zobowiązania należy dysponować odpowiednim planem działań, siłą i wiedzą fachową w danej dyscyplinie. Całokształt działania gmin w obszarze energetyki komunalnej powinien obejmować między innymi:
1. Planowanie i zarządzanie gospodarką energetyczną w zakresie obowiązków nałożonych na gminy przez właściwe ustawy jw.
2. Systematyczne prowadzenie zarządzania energią w gminnych obiektach użyteczności publicznej oraz pozostałych obiektach.
3. Monitorowanie i modernizowanie systemu oświetlenia ulicznego w celu poprawy jego efektywności i racjonalnego zużycia energii.
4. Kształtowanie spójnej polityki energetycznej w gminie, zmierzającej do obniżenia zużycia energii, zmniejszenia obciążenia środowiska naturalnego oraz obniżenia kosztów energii.
5. Propagowanie nowych rozwiązań w dziedzinie energetyki, w tym alternatywnych źródeł energii, rozwiązań systemowych (m.in. klastry OZE) i edukacja.
W okresie ostatnich 5-ciu lat zaobserwowano wzrost doceniania ważności wymienionych zagadnień, i co jest z tym bezpośrednio związane, wzrost aktywności działania gmin w tym
zakresie, co obrazują przedstawione poniżej zestawienia porównawcze prowadzonych działań.
Opracowanie i przyjęcie uchwałą Rady Gminy dokumentów lokalnego planowania energetycznego opracowywanych z uwzględnieniem współpracy z przedsiębiorstwami energetycznymi z jednej strony pozwala na zapewnienie dostaw nośników energii do nowych obszarów rozwoju, z drugiej daje szansę na pozyskanie dofinansowania dla działań modernizacyjnych proefektywnościowych i związanych z ochroną i poprawą jakości środowiska, w tym w zakresie najbardziej aktualnego zagadnienia, jakim jest ograniczenie występowania smogu.
Stopień wzrostu aktywności gmin z terenu województwa w obszarze planowania działań w gminnej energetyce komunalnej przedstawia Tabela 7-1.
Tabela 7-1 Planowanie energetyczne w gminach województwa lubuskiego Dokumenty strategiczne /
planistyczne gminy
Uchwalone Planowane do opracowania W okresie ilość W okresie ilość Założenia (lub ich aktualizacja) do
planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe
Kolejnym krokiem aktywizacji gmin w kierunku optymalizacji zużycia energii i jej nośników oraz dążenia do obniżania kosztów wynikających z jej zużycia jest wprowadzenie monitoringu zużycia nośników energii w obiektach gminnych oraz udział gmin w rynkowym zakupie energii elektrycznej oraz wprowadzonym od 2014 r. rynkowym zakupie gazu ziemnego. Informacje o prowadzonych działaniach przedstawiono w poniższych tabelach.
Tabela 7-2 Zarządzanie energią w gminach województwa lubuskiego – monitoring zużycia energii
Rodzaj prowadzonego monitoringu
monitoring zużycia energii elektrycznej 765 8
monitoring zużycia energii elektrycznej i energii cieplnej 5 2 monitoring zużycia energii elektrycznej, energii cieplnej i gazu 79 2
RAZEM 849 12
* na 82 ankietowane gminy odpowiedzi udzieliły 53 gminy
Tabela 7-3 Udział gmin województwa lubuskiego w rynkowym zakupie energii elektrycznej i gazu
Rynkowy zakup
Ilość gmin*
zakup grupowy zakup indywidualny brak aktywności
energii elektrycznej 35 15 3
gazu ziemnego 4 2 47
* na 82 ankietowane gminy odpowiedzi udzieliły 53 gminy
Szczególnie ważną rolę w realizacji działań gminy w obszarze energetyki komunalnej (z uwagi na ich różnorodność i szeroki zakres) winny odgrywać wyspecjalizowane komórki samorządów (np. Energetycy Gminni). Realizacja ww. zadań przez wyspecjalizowane komórki opierać się powinna m.in. na bazie danych, zawierającej informacje na temat obecnego i przyszłego zapotrzebowania na nośniki energetyczne przez wszystkie obiekty z terenu gminy (np. opracowana przy okazji tworzenia Planów Gospodarki Niskoemisyjnej). Pełne wdrożenie systemu zarządzania energią w obiektach gminnych wymaga systematycznego rozwijania bazy danych. Określenie bazy wyjściowej dla analiz poszczególnych obiektów i stworzenie systemu monitoringu kosztów i zużycia energii w obiektach jest niezbędnym narzędziem, w oparciu o które można programować zakup, określać i realizować działania, w pierwszej kolejności koncentrujące się głównie na korektach zawartych umów z dostawcami energii. Dalej – określenie kosztów i realizacja działań niskonakładowych w obiektach miejskich wytypowanych na drodze analizy.
Systemem tym objąć również można oświetlenie uliczne. W dalszej kolejności należy określić i wybrać do realizacji działania wysokonakładowe, uporządkować stan własności oświetlenia ulicznego w celu przeprowadzenia docelowo jego pełnej modernizacji.
Stałe i właściwe działanie tego systemu związane jest również z koordynacją realizacji doraźnych działań modernizacyjnych, monitoringiem inwestycji w sektorze energetycznym, mającym na celu ograniczenie kosztów środowiskowych na terenie gminy oraz stałym monitoringiem i aktualizacją baz danych obiektów oraz monitoringiem inwestycji w sektorze energetycznym po stronie przedsiębiorstw energetycznych.
W świetle powyższego szczególnej wartości nabiera fakt, że w okresie 2015 – 2017 ponad 50 gmin opracowało Plany Gospodarki Niskoemisyjnej zawierające jako materiał wyjściowy opracowane bazy danych dotyczące zlokalizowanej na terenie gmin zabudowy, ze szczególnym uwzględnieniem zabudowy mieszkaniowej i obiektów użyteczności publicznej z ich charakterystyką energetyczną (wielkość obiektu, okres budowy, zapotrzebowanie na nośniki energii, sposób ich pokrycia, przeprowadzone działania modernizacyjne) oraz zestawienie planowanych do realizacji działań w kierunku poprawy efektywności energetycznej. Celowym jest systematyczne monitorowanie zarówno realizacji zadań ujętych w ww. Planie, jak i wykorzystanie i systematyczna aktualizacja istniejącej bazy danych do procesu dalszego planowania energetycznego w kierunku kontynuowania i intensyfikacji działań proefektywnościowych. Roli stymulującego ten proces powinien podjąć się samorząd województwa we współpracy z samorządami gminnymi. Takie podejście do zagadnienia wpisuje się w programowe działanie na rzecz poprawy jakości powietrza, a PGN mogą stanowić podstawowy zestaw działań gmin dla poprawy warunków życia w województwie.