5. PROCESY ZACHODZĄCE W GOSPODARCE OBSZARÓW WIEJSKICH
5.1. Aktywność podmiotów gospodarczych przygranicza południowo-zachodniego
przygranicza południowo-zachodniego w gminach
wybranych do badań szczegółowych
Aktywizacja i rozwój przygranicznych obszarów wiejskich oraz społeczności zamieszkujących te tereny jest procesem, który jest uwarunkowany cechami konkretnej społeczności oraz wła-ściwościami zamieszkałego przez nią obszaru. Ważną rolę odgrywają tutaj walory położenia geograficznego, takie jak np. położenie przy ważnych szlakach komunikacyjnych, w pobliżu dużych centrów miejskich lub obiektów o szczególnych walorach historycznych, kulturalnych czy też przyrodniczych. Korzystnym „zasobem” dla danej społeczności, dzięki któremu ist-nieje możliwość przyśpieszenia przemian gospodarczych i społecznych, może być położenie danej gminy w bezpośredniej bliskości przejścia granicznego zarówno z małym, lokalnym, jak i z dużym tranzytowym ruchem granicznym. Szanse aktywizacji i rozwoju społeczności wiejskiej zależą jednak nie tylko od czynników egzogennych (np. intensywnie wykorzystywa-nego przejścia graniczwykorzystywa-nego), lecz także w dużej mierze od aktywności samych mieszkańców (czynniki endogenne), a dokładnie od ich stosunku do zmian, jakie w życiu wspólnoty powo-duje otwarcie granic i napływ przybyszy z sąsiedniego państwa. Wzajemne postawy, oczeki-wania i wyobrażenia budują dobre lub złe sąsiedztwo [Mickiewicz, Mickiewicz 2003].
Na wykresie 1 została przedstawiona liczba podmiotów gospodarczych zarejestro-wanych w systemie REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym dla przygranicza ogółem w latach 1995–2011. Analizując podmioty gospodarcze, wyraźnie widać systematyczny wzrost ich liczby w badanym okresie. Na uwagę zasługuje fakt, że nie-co więcej firm na 1000 mieszkańców odnotowano na przygraniczu z Czechami niż na przy-graniczu z Niemcami, co może wskazywać na wyższą aktywność ludności zamieszkującej te obszary.
Rosnąca liczba podmiotów gospodarczych na obszarze przygranicznym przekłada się na wzrost dynamiki w analizowanym okresie badawczym (wykres 2). W całym okresie ba-dań, w latach 1995–2011, dynamika liczby podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosiła 191%. Jednak wyższym poziomem dynamiki (210%) charakteryzowało się przygranicze z Czechami, co jednocześnie potwierdza wcze-śniejszą ocenę dotyczącą większej liczby podmiotów gospodarczych występujących na tym obszarze. Na przygraniczu z Niemcami dynamika zmian w analizowanym okresie osiągnęła poziom 166% i była niższa od poziomu dynamiki na przygraniczu południowo-zachodnim ogółem. Mając na uwadze przekształcenia oraz zmiany, jakie mogły się uwidocznić po 2004 r., określono dodatkowo dynamikę w dwóch oddzielnych przedziałach czasowych: w latach 1995–2004 oraz 2004–2011. Na tej podstawie można jednoznacznie stwierdzić, że dynamika liczby podmiotów gospodarczych na całym przygraniczu była znacznie wyższa do 2004 r., na-tomiast po roku 2004 obserwujemy wyraźnie niższy poziom dynamiki liczby podmiotów go-spodarczych. Być może przekształcenia, jakie miały miejsce w tym okresie, spowolniły tempo wzrostu liczby podmiotów gospodarczych, jednocześnie powodując zahamowanie dalszego podejmowania nowych działalności na tych obszarach. Może to być również konsekwencją wzrostu konkurencji na rynku przez otwarcie granic oraz pojawienia się nowych alternatyw-nych źródeł pozyskiwania dodatkowego dochodu za granicą bez konieczności rozpoczynania działalności w kraju.
0 20 40 60 80 100 120 140 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Przygranicze ogółem – Borderland total of
Przygranicze z Czechami – Borderland with Czech Republic Przygranicze z Niemcami – Borderland with Germany
Wykres 1. Liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON/1000 ludności w wieku produkcyjnym w gminach przygranicza południowo-zachodniego [%]
Graph. 1. The number of entities registered in the system REGON/1000 age population productive for communes south-western borderland
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Source: Own study based on GUS data
0 50 100 150 200 250 1995–2011 1995–2004 2004–2011
Przygranicze ogółem – Borderland total of
Przygranicze z Czechami – Borderland with Czech Republic Przygranicze z Niemcami – Borderland with Germany
Wykres 2. Dynamika liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON/1000 ludności w wieku produkcyjnym w gminach przygranicza południowo-zachodniego [%]
Graph. 2. Dynamics of the number of entities registered in the system REGON/1000 age population for communes south-western borderland
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Source: Own study based on GUS data
W podobny sposób zbadano dynamikę liczby podmiotów gospodarujących w po-szczególnych gminach wybranych do badań szczegółowych (tab. 1). W analizowanych gmi-nach przygranicznych widoczna jest podobna tendencja zmian w liczbie podmiotów gospo-darczych przypadających na 1000 mieszkańców. Po roku 2004 również widać wyraźnie niższą dynamikę liczby podmiotów w porównaniu z okresem wcześniejszym, a w niektórych gmi-nach wiejskich na przygraniczu z Niemcami odnotowano nawet jej spadek (do poziomu 85% w gminie Trzebiel oraz do 90% w gminie Brody).
Tabela 1 Table 1 Dynamika liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON/1000 ludności w wieku
produkcyjnym w wybranych obszarach przygranicza południowo-zachodniego [%]
Dynamics of the number of entities registered in the system REGON/1000 population working age for selected areas of the south-western borderland
Wyszczególnienie
Specification 1995–2011 Lata – Years1995–2004 2004–2011
m. Łęknica – t. Łęknica 107,0 105,5 101,4
gm. w. Brody – co.r. Brody 170,8 190,4 89,7
gm. w. Trzebiel – co.r. Trzebiel 126,9 148,7 85,3
Badane gminy razem
Investigated communes together 124,0 134,4 92,3
Powiat żarski – bez m. >5 tys.
District of żarski – without t.> 5 thousand 158,7 169,2 93,8
Lubawka – obszar wiejski
Lubawka – rural area 211,5 179,8 117,6
Powiat kamiennogórski – bez m. >5 tys.
District of kamiennogórski - without t.> 5 thousand 181,8 149,3 121,8
Pieńsk – obszar wiejski – Pieńsk – rural area 167,4 139,5 120,0
gm. w. Zgorzelec – co.r. Zgorzelec 171,4 142,8 120,0
Badane gminy razem
Investigated communes together 170,6 142,1 120,1
Powiat zgorzelecki – bez m. >5 tys.
District of zgorzelecki - without t.> 5 thousand 170,9 148,4 115,1
Międzylesie – miasto – Międzylesie – town 211,9 191,2 110,8
Międzylesie – obszar wiejski – Międzylesie – rural area 246,1 257,9 95,4
Radków – miasto – Radków – town 438,7 417,1 105,2
Radków – obszar wiejski – Radkow – rural area 197,3 207,7 95,0
Badane gminy razem
Investigated communes together 255,1 257,7 99,0
Powiat kłodzki – bez m. >5 tys.
District of kłodzki – without t.> 5 thousand 276,8 295,8 93,6
Badane gminy ogółem
Investigated communes together 174,3 168,9 103,2
Badane 4 powiaty – bez m. >5 tys.
Investigated 4 poviats – without t.> 5 thousand 201,9 202,1 99,9 Razem 12 powiatów – bez m. >5 tys.
Total 12 counties – without t.> 5 thousand 191,4 181,9 105,2