Jeśli Bóg z nami, któż przeciwko nam?
św. Paweł z Tarsu
1. Gustaw II Adolf przeciw Habsburgom…
Rzeczypospolita w planach papieskich w latach 1629–1632
Zawarcie rozejmu w Altmarku miało szerokie konsekwencje polityczne, zarówno dla państw -sygnatariuszy, jak i dla całej Europy, trawionej ogniem wojny trzydzie-stoletniej. Gustaw II Adolf mógł zaangażować się militarnie w Rzeszy, ale też będąc świadomym roszczeń monarchy polskiego do korony szwedzkiej, musiał podjąć dzia-łania, mające zapewnić Szwecji i całemu obozowi protestanckiemu bierność Rzeczy-pospolitej na arenie międzynarodowej. Dla Zygmunta III zakończenie wojny w Pru-sach oraz interwencja Szwedów na terytorium Niemiec otwierały nowe możliwości i tworzyły szansę wystąpienia przeciwko monarchii trzech koron w innej konfiguracji.
W nowej sytuacji politycznej znalazła się Stolica Apostolska, dotychczas działająca na rzecz przeciągania w czasie wojny o ujście Wisły. Polsko -szwedzkie porozumie-nie oznaczało dla Kurii koporozumie-nieczność weryfikacji polityki względem Rzeczypospolitej Obojga Narodów i wyznaczyło nowy etap w relacjach między papiestwem a Polską.
Jak zostało wykazane w poprzednich częściach pracy, jeszcze w czasie trwania działań zbrojnych w Prusach w obozie katolickim dostrzegano możliwość przerzu-cenia wojsk szwedzkich znad Wisły nad Odrę. Podczas rokowań altmarskich nun-cjusz w Wiedniu – Giovanni Battista Pallotto przestrzegał: il Sueco sia per passare nell’Imperio, hora, che si suppone conclusa la tregua con Polonia1. Tydzień później zwracał uwagę, że Gustaw II Adolf może uzyskać potężne wsparcie z zagranicy: può quà temersi del Re di Suetia dopo la tregua conclusa col’Polacco. Scrivendosi che detto Re passi con potento essercito verso il Ducato di Michelburgh con l’assistenza di gente e danari di Francia, Ingliterra, Danimarca, Venetiani et Olandesi2. O
niebezpieczeń-1 G.B. Pallotto do F. Barberiniego, Wiedeń 22 IX niebezpieczeń-1629, ASV, Nunziatura di Germania, vol. niebezpieczeń-1niebezpieczeń-19, f. 103r; [Szwed może wkroczyć do Imperium, teraz kiedy spodziewane jest podpisanie rozejmu z Polską].
2 G.B. Pallotto do F. Barberiniego, Wiedeń 29 IX 1629, ASV, Nunziatura di Germania, vol. 119, f. 121r; [Można się tu obawiać króla szwedzkiego po zawarciu rozejmu z Polską. Pisze się, że wspo‑
stwie włączenia się Szwecji do skonfliktu w Rzeszy wzmiankował również w liście napisanym pod koniec grudnia: Di Suetia, sento che sia risoluto d’entrare nel Ducato di Michelburgh et altri luoghi ancora dell’Imperio3.
Obawy nuncjusza wiedeńskiego były jak najbardziej uzasadnione. Od czasu inter-wencji szwedzkiej w Stralsundzie, Gustaw II Adolf starał się zachować pozorną neu-tralność wobec konfliktu w Rzeszy, jednak wraz ze stopniowym rozszerzaniem się zasięgu działań wojennych, coraz częściej ścierały się interesy jego i cesarza. Dyplo-mata papieski rezydujący w Wiedniu – Carlo Carafa – w sprawozdaniu końcowym ze swej nuncjatury4 ukazał relacje te w dość uproszczony sposób, pisząc: Con il Re di Suetia, ancorche l’Imperatore non ci habbia alcuno particolar interesse, non essendo egli per qualche stato Principe dell’Imperio, ne havendo alcuna confidenza il suo Regno con li stati dell’Imperatore e dell’Imperio, tuttavia per esser nemico del Re di Polonia, per esser lutherano, et adherente e congiurato con tutti li nemici di Sua Maestà e della Casa d’Austria, l’Imperatore lo tiene per nemico5. Decyzja o przystąpieniu Szwedów do wojny przeciwko Ferdynandowi II zapadła jeszcze przed ostatnią kampanią pruską. Na prze-łomie 1628 i 1629 roku podczas posiedzenia Rady w Sztokholmie zaaprobowano ideę interwencji militarnej w Rzeszy6. Chęć przeniesienia działań wojennych z Prus do Rze-szy wynikała z pobudek ekonomicznych, politycznych oraz ideologicznych. Szwedzi pragnęli kontynuować ekspansję wzdłuż południowego wybrzeża Bałtyku, a w dalszej kolejności zdobyć kontrolę nad ujściami dużych rzek, by w ten sposób zapewnić sobie dochód z ceł. Istotna dla tej decyzji była również kwestia bezpieczeństwa państwa.
Pojawienie się wojsk cesarskich w północnych Niemczech, podobnie jak i plany Oliva-resa, niepokoiły Sztokholm. Gustaw II Adolf, chcąc uniknąć wojny na terytorium swo-jego państwa, zdecydował się zaatakować cesarstwo. Propaganda szwedzka tłumaczyła decyzję o wkroczeniu do Rzeszy względami ideologicznymi i chęcią niesienia pomocy protestantom. Istotny wpływ na decyzję Szweda miały również działania dyplomacji francuskiej, która chciała wykorzystać siłę oręża szwedzkiego, by przechylić na swoją stronę szalę zwycięstwa w wojnie o sukcesję mantuańską.
mniany król wkroczy z potężnym wojskiem do Księstwa Meklemburgii przy wsparciu militarnym i finansowym od Francji, Anglii, Danii, Wenecji i Holendrów].
3 G.B. Pallotto do F. Barberiniego, Wiedeń 23 XII 1629, ASV, Nunziatura di Germania, vol. 120, f. 12v; [Ze Szwecji, słyszy się, że zdecydowano o wkroczeniu do Księstwa Meklemburgii i jeszcze innych części Imperium].
4 Relacja Carafy została szczegółowo omówiona przez G. Brauna, zob. Kaiser und Reich…, s. 77–104.
5 C. Carafa, Relazione di Germania 1628, ASV, Nunziatura di Germania, vol. 26a, f. 133r; [Z królem Szwecji cesarz nie ma żadnych szczególnych interesów, gdyż nie jest on księciem w cesarstwie, ani jego państwo nie ma żadnego związku z księstwami cesarza i cesarstwem, w każdym razie, dlatego że jest wrogiem króla polskiego, że jest luteranem, że jest zwolennikiem i sojusznikiem wrogów Jego Cesarskiej Mości i domu austriackiego, cesarz uważa go za wroga].
6 Posiedzenie Rady odbyło się w dniach 15 XII 1628 – 8 I 1629. Więcej o decyzji przystąpienia Szwe-cji do wojny przeciw cesarzowi, zob. M. Roberts: Gustavus Adolphus…, vol. 2, s. 372–373; Z. Anu‑
sik: Gustaw II…, s. 179.
Trwająca od 1628 roku wojna o sukcesję w Mantui7, której stawką była dominacja w północnych Włoszech, przekonała Kardynała de Richelieu o konieczności wciągnię-cia Szwedów w wir działań wojennych przeciw Habsburgom. Przekonanie to było tym bardziej uzasadnione, że po zawarciu pokoju w Lubece Ferdynand II mógł skupić swą uwagę na Półwyspie Apenińskim8. Jesienią do wojny o sukcesję mantuańską włączyła się hiszpańska linia Habsburgów, wysyłając do Monferratu wojska pod dowództwem Ambrogio Spinoli. Intensyfikacja działań militarnych sprawiła, że Francesco Barbe-rini dostrzegł w konflikcie rozgrywającym się na północy Włoch zarzewie przyszłych konfliktów: la mossa del medesimo Sueco contro il paese di Germania hanno havuto origine et hanno fornite da i moti d’Italia, i quali fanno anche trionfiare gli Olandesi et alzar la testa ad altri, non essendone dubbio, che camminando avanti la guerra d’Ita‑
lia s’inspiranno sempre più le altre diversioni9. Teza ta została powtórzona w jednym z kolejnych listów wysłanych do Wiednia: questi impegni della guerra d’Italia danno animo et occasione a Dani, a Sueci, a Olandesi, a protestanti dell’Imperio, a Gabor, al Turco di machine e disegni nuovi contro il Christianesmo cattolico10.
Działania wojsk habsburskich w wojnie o sukcesję mantuańską skłoniły Paryż do poszukania odpowiedniego sojusznika. Richelieu liczył, że interwencja Gustawa II Adolfa w Rzeszy zmusi cesarstwo do militarnego zaangażowania się na dwóch fron-tach – włoskim i niemieckim, a w dalszej perspektywie pozwoli na korzystne dla Bur-bonów rozstrzygnięcie konfliktu w Italii. Jednocześnie chciano doprowadzić do pod-pisania sojuszu francusko -szwedzkiego, wymierzonego przeciwko austriackiej linii Habsburgów. Prace nad nim nabrały tempa po upadku Mantui. Przedstawiciel Stolicy
7 Więcej o wojnie mantuańskiej, zob. R. Quazza: La guerra per la successione di Mantova e del Monferrato (1628–1631), t. 1–2. Mantova 1926; Idem: Mantova e Monferrato, nella politica europea alla vigilia della guerra per la successione (1624–1627). Mantova 1922; M. Fernández Álvarez:
Don Gonzalo Fernández de Córdoba y la guerra de sucesión de Mantua y del Monferrato, 1627–1629.
Madrid 1955; R. Ródenas Vilar: La política europea..., s. 149–175; J.H. Elliott: Il miraggio dell’Im‑
pero…, s. 402–413; R. Stradling: Prelude to Disaster: The Precipitation of the War of the Mantuan Succession, 1627–1629. „Historical Journal”, n. 33 (1990), s. 769–785; D. Parrott: A Prince Souverain and the French Crown: Charles de Nevers, 1580–1637. W: Royal and Republican Sovereignty in Early Modern Europe. Essays in Memory of Ragnhild Hatton. Red. R. Oresko, G.C. Gibbs, H.M. Scott.
Cambridge 1997, s. 149–187; Idem: The Mantuan Succession: A Sovereignty Dispute in Early Modern Europe. „English Historical Review”, n. 112 (1997), 20–65. Stosunek papiestwa do wspomnianego kon-fliktu przedstawili: S. Giordano, zob. Urbano VIII, la casa d’Austria e la libertà d’Italia. W: Papato e Impero…, s. 73–82; P. Tusor: The Baroque…, s. 55–58.
8 G.B. Pallotto do F. Barberiniego, Wiedeń 18 VIII 1629, NAD, Nuntiatur des Pallotto…, vol. I, nr 160, s. 294.
9 F. Barberini do G.B. Pallotto, Rzym 7 XI 1629, ASV, Nunziatura di Germania, vol. 119, f. 172r;
[ruch Szweda przeciw państwom niemieckim miał swe początki i został sprowokowany przez sytuację w Italii, która pozwoliła także zatriumfować Holendrom i podnieść głowę innym, nie ma wątpliwości, że postępująca naprzód wojna w Italii inspiruje nadal inne dywersje].
10 F. Barberini do G.B. Pallotto, Rzym 1 XII 1629, NAD, Nuntiatur des Pallotto…, vol. 2, nr 217, s. 395; [zaangażowanie wojną we Włoszech daje odwagę i okazję Duńczykom, Szwedom, Holendrom, protestantom w cesarstwie, Gaborowi, Turkom do machinacji i nowych projektów przeciwko chrześ‑
cijaństwu katolickiemu].
Apostolskiej we Francji – Guidi di Bagno – w czerwcu 1630 roku informował Rzym o zawarciu sojuszu na okres 6 lat, przy założeniu, że skarb szwedzki będzie otrzymy-wał z Paryża subsydia na prowadzenie wojny w Niemczech w wysokości 100 tysięcy franków miesięcznie11. Informacje te okazały się jednak nieprawdziwe, a rokowania sojusznicze prowadzone w Sztokholmie wiosną 1630 roku nie przyniosły spodzie-wanego porozumienia12. Mimo to Gustaw II Adolf nie zrezygnował ze swych planów, a prowadzone przez niego przygotowania utwierdzały obóz katolicki w przekonaniu, że szwedzka interwencja w Rzeszy jest jedynie kwestią czasu13.
O ile Urban VIII w czasie trwania wojny mantuańskiej sprzyjał Karolowi de Nevers, obawiając się zwiększenia wpływów habsburskich w północnej części Półwyspu Ape-nińskiego, o tyle w konflikcie w Niemczech zdecydowanie opowiedział się po stro-nie cesarza. Świadczy o tym ewidentstro-nie antyszwedzki ton korespondencji papieskiej z lat 1630–1632. Tym samym wydaje się, że pogląd dominujący w starszej historio-grafii, jakoby papież sprzyjał Gustawowi II Adolfowi, a wręcz był jego sojusznikiem jest zbyt daleko idący14. W rzeczywistości w Rzymie obawiano się przechylenia szali zwycięstwa na korzyść protestantów, a także możliwości zaangażowania się Szwedów w wojnę mantuańską, po wcześniejszym pokonaniu wojsk cesarskich.
Istotne znaczenie dla szwedzkiej interwencji w Rzeszy miała postawa Rzeczypo-spolitej Obojga Narodów. Gustaw II Adolf niewątpliwie zdawał sobie sprawę z ambicji Zygmunta III Wazy i obawiał się o trwałość rozejmu altmarskiego. Przystępując do wojny przeciwko cesarzowi, podjął działania, które miały zdestabilizować sytuację wewnętrzną oraz zewnętrzną państwa polsko -litewskiego, a także zagwarantować bierność zarówno polityczną, jak i militarną kuzyna. Plany Szweda wobec Rzeczy-pospolitej biegły dwutorowo. Po pierwsze, władca Szwecji chciał odizolować monar-chię Zygmunta III Wazy na arenie międzynarodowej poprzez stworzenie sieci soju-szy politycznych ze wsoju-szystkimi jej potencjalnymi wrogami – Turcją, Siedmiogrodem, Chanatem Krymskim, a w szczególności z Moskwą. Po drugie – zamierzał osłabić Polskę wewnętrznie. Mając na uwadze zaawansowany wiek Zygmunta III Wazy oraz nadchodzące bezkrólewie, zaczął sygnalizować chęć ubiegania się o koronę polską.
Szwedzka interwencja w Rzeszy i antypolskie knowania Gustawa II Adolfa skło-niły Stolicę Apostolską do szybkiej reakcji. Z jednej strony dyplomacja papieska we współpracy z cesarską podjęła działania, które miały przekonać Zygmunta III Wazę
11 G. Guidi di Bagno do F. Barberiniego, Ciamberi 18 VI 1630, ASV, Nunziatura di Francia, vol 73, f. 156v -158r.
12 Więcej o rokowaniach sojuszniczych z 1630 r., zob. M. Cichocki: Mediacja Francji..., s. 163–
164; M. Roberts: Gustavus Adolphus..., t. II, s. 407–410; M. Serwański: Francja wobec Polski..., s. 71;
Z. Anusik: Gustaw II..., s. 191.
13 W marcu 1630 r. nuncjusz Santa Croce, powołując się na doniesienia Torquato Contiego, infor-mował, iż Gustaw czyni wielkie przygotowania do wojny z cesarzem, zob. A. Santa Croce do F. Bar-beriniego, Warszawa 16 III 1630, ASV, Nunziatura di Polonia, vol. 40, f. 522r.
14 Pogląd taki reprezentują dawni niemieccy historycy m.in. L. von Ranke, zob. Dzieje papie‑
stwa w XVI –XIX wieku, Warszawa 1974, s. 553–555; także L. von Pastor: Storia dei Papi…, vol. XIII, s. 424–425.
do wystąpienia przeciwko monarsze szwedzkiemu i udzielenia wsparcia militar-nego Ferdynandowi II, z drugiej – starała się zapobiec wprowadzeniu w życie pla-nów monarchy szwedzkiego. Biorąc pod uwagę zaawansowany wiek i pogarszający się stan zdrowia monarchy polskiego, a co za tym idzie – coraz mniejszą aktywność na arenie międzynarodowej, więcej miejsca poświęcono drugiej kwestii. W efekcie w latach 1630–1632 Kuria w mniejszym stopniu postrzegała państwo polsko -litewskie jako wykonawcę swych planów politycznych, widząc w niej przede wszystkim obiekt działań prewencyjnych, będących reakcją na zabiegi dworu sztokholmskiego. Zmiana papieskiej optyki względem Rzeczypospolitej zbiegła się w czasie ze zmianą na stano-wisku nuncjusza papieskiego w Warszawie. Antonio Santa Croce został wyniesiony do rangi kardynała i opuścił Rzeczypospolitą15. Na jego miejsce Urban VIII desygnował arcybiskupa Larissy – Onorato Viscontiego16, który z pochodzenia był Mediolańczy-kiem, a tym samym poddanym hiszpańskim i zwolennikiem Habsburgów17.
2. Papiestwo wobec szwedzkiej interwencji…
Próba wciągnięcia Rzeczypospolitej do wojny w Rzeszy
Dnia 6 lipca 1630 roku Gustaw II Adolf wraz ze swoją armią wylądował w miejscowości Peenemünde na wyspie Uznam, inicjując szwedzką interwencję w Rzeszy18. Szczęście sprzyjało królowi, bowiem na wstępie kampanii, na skutek intryg dworskich, Ferdy-nand II podczas zjazdu elektorów w Ratyzbonie odwołał Albrechta von Wallensteina, a także obniżył liczebność armii. Kolejne miesiące pokazały, jak fatalne były to decy-zje. Zredukowane oddziały cesarskie, pozbawione doświadczonego dowódcy, nie były w stanie skutecznie przeciwstawić się naporowi wroga. W efekcie Szwedzi szybko opanowali Szczecin i inne miejscowości wokół ujścia Odry, a następnie wkroczyli do Meklemburgii. Postępy oddziałów trzech koron na terytorium Niemiec z uwagą i niepokojem śledzono w Rzymie. W październiku 1630 roku pierwsze zwycięstwa Gustawa II Adolfa Francesco Barberini tłumaczył rozbiciem polityczno -religijnym panującym w Rzeszy19. Późniejsze sukcesy dyplomatyczne i militarne Skandynawów tylko spotęgowały niepokój Kurii. Mimo zabiegów nuncjusza Guidi di Bagno 23
stycz-15 F. Barberini do A. Santa Croce, Rzym 23 II 1630, ASV, Nunziatura di Polonia, vol. 174a, f. 159r -160v.
16 F. Barberini do A. Santa Croce, Rzym 20 IV 1630, ASV, Nunziatura di Polonia, vol. 174a, f. 163r -v.
17 Z. Sułowska: Działalność nuncjusza Viscontiego…, s. 35.
18 Działania wojenne wojsk szwedzkich w Rzeszy w latach 1630–1632 doczekały się wielu opra-cowań, z których warto wymienić: A. Gindely: History of the Thirty Years’war. New York/ London 1892, s. 39–150; M. Roberts: Gustavus Adolphus..., t. II, s. 426–559; C.V. Wedgwood: The thirty years…, s. 269–334; W.P. Guthrie: Battles of the Thirty…, s. 149 i nn.; R. Fukala: Dramat Europy..., s. 210–243; P.H. Wilson: Wojna trzydziestoletnia…, s. 449–498.
19 F. Barberiniani do O. Viscontiego, Rzym 19 X 1630, ASV, Nunziatura di Polonia, vol. 44 f. 7r;
kopia: BAV, Barberiniani Latini, vol. 6587, f. 7.
nia w Bärwalde został zawarty francusko -szwedzki sojusz wymierzony przeciwko Habsburgom i gwarantujący Gustawowi II Adolfowi finansowanie jego działań przez dwór paryski20.
Wkrótce Szwed podjął kolejną wyprawę do Meklemburgii, zakończoną zdobyciem Demmina i leżącego w biskupstwie kamieńskim – Kołobrzegu21. Działania te zbie-gły się w czasie z obradami konwentu niemieckich państw protestanckich w Lipsku, mającego zdecydować, którą ze stron konfliktu poprzeć22. Ostatecznie zwyciężyła koncepcja stworzenia trzeciej siły w Rzeszy. Decyzję tę z niezadowoleniem przyjęto w Wiedniu, bowiem państwa uczestniczące w konwencie dysponowały znacznym potencjałem militarnym. Jak donosił Ciriaco Rocci: Duca di Sassonia, e l’Elettore di Brandenburgh armino in conformità della risolutione presasi nel Convento di Lip‑
sia, che i Pricipi Protestanti, e le città Ansiatiche mettono insieme ripartitamente un esercito di 44 milla fanti23. Gdy w kwietniu Tilly podjął decyzję o skoncentrowaniu wszystkich swych wysiłków na zdobyciu Magdeburga, Gustaw II Adolf, chcąc odciążyć miasto, zdecydował o przeprowadzeniu akcji dywersyjnej, w efekcie której 13 kwiet-nia 1631 roku zajął Frankfurt nad Odrą. W maju Barberini pisał do Viscontiego: Sono dispiacevoli i progressi che ha fatti Gostavo (...) Con tutto ciò si deve sperare che le cose sian per mutar fronte per il gagliardo ostacolo che li fa il conte di Tilli con le sue genti Cessaree e della Lega Cattolica24. W bardziej pesymistycznym tonie utrzymany jest list wysłany kilka tygodni później z Rzymu do nuncjusza we Francji, w którym sekretarz stanu twierdził: Le cose di Germania con lo Sueco vanno malissimo, e si sta in timore di gravissime perdite25.
Nadzieje na odwrócenie niekorzystnej sytuacji Stolica Apostolska wiązała z zaję-ciem Magdeburga. Wiadomość o zdobyciu miasta przez wojska cesarskie została pozytywnie odebrana przez Urbana VIII26 i papieskich dyplomatów. Visconti pro-gnozował, że oddziały Tilly’ego i Pappenheima po zakończeniu oblężenia będą mogły
20 Więcej na temat traktatu z Bärwalde, zob. G. Parker: The Thirty Years…, s. 120–121; M. Ser‑
wański: Francja wobec Polski..., s. 72–76.
21 O. Visconti do F. Barberiniego, Warszawa 27 III 1631, ANP, t. XXIV/1, nr 171, s. 183–184.
22 Konwent państw protestanckich w Lipsku trwał w dniach 16 II – 12 IV 1631. Więcej na ten temat, zob. A. Gindely: History of the thirty years…, s. 67–73; M. Roberts: Gustavus Adolphus…, t. II, s. 483–489; C.V. Wedgwood: The thirty years…, s. 282–285.
23 C. Rocci do F. Barberiniego, Wiedeń 10 V 1631, ASV, Nunziatura di Germania, vol. 121, f. 106v;
kopia: ASV, Nunziatura di Germania, vol. 131c, f. 85v; ASV, Nunziatura di Germania, vol. 131m, f. 45r;
[Książę Saksonii i Elektor Brandenburgii zbroją się zgodnie z rezolucją zawartą na konwencie w Lip‑
sku, na którym książęta protestanccy i miasta hanzeatyckie wspólnie zadecydowali o wystawieniu 44 tysięcy piechoty].
24 F. Barberini do O. Viscontiego, Rzym 3 V 1631, ANP, t. XXIV/1, nr 220, s. 235–236; [Nie podo‑
bają się nam progresy, które czyni Gustaw (...) należy wierzyć, że stan rzeczy się zmieni poprzez usilne zabiegi czynione przez Tilly’ego i jego wojska cesarskie i Ligę Katolicką].
25 F. Barberini do A. Bichiego, Rzym 24 V 1631, ASV, Nunziatura di Francia, vol. 74, f. 109v; [Sprawy w Niemczech ze Szwedem idą bardzo źle, i żyje się w poważnej obawie przed wielkimi klęskami].
26 R. Bireley: Ferdinand II..., s. 230.
zostać wykorzystane do walki z siłami Gustawa II Adolfa27, a Barberini spekulował, że sukces ten pokrzyżuje plany militarne króla szwedzkiego28. Kapitulacja miasta nie przyniosła jednak spodziewanych sukcesów obozowi katolickiemu. Wręcz prze-ciwnie – rzeź, jakiej dokonali zdobywcy na obrońcach29 została wykorzystana przez propagandę szwedzką, sprawiając, że większość państw protestanckich opowiedziała się przeciwko Ferdynandowi II i poparła Gustawa II Adolfa. Szczególnie istotne było wsparcie elektorów. W czerwcu po stronie Szweda opowiedział się Jerzy Wilhelm, a na początku września Jan Jerzy. Pozyskanie nowych sojuszników wyraźnie wzmocniło potencjał militarny monarchy szwedzkiego. Nuncjusz w Wiedniu ostrzegał: i sucessi della guerra sono da non hora all’altra variabili, con tutto ciò si fanno molto da temere le forze del Re di Suetia congiunte con quelle di Sassonia, e d’altri Principi Protestanti30.
Czarny scenariusz urzeczywistnił się bardzo szybko. 17 września 1631 roku pod Bre-itenfeld zjednoczone siły szwedzko -saskie rozgromiły połączone wojska cesarza i Ligi.
Wiadomość o zwycięstwie Gustawa II Adolfa odbiła się szerokim echem w całej Euro-pie, pogłębiając niepokój Stolicy Apostolskiej31. Tymczasem Szwedzi kontynuowali swój zwycięski marsz w kierunku Bawarii i Nadrenii. Na północy udało im się opano-wać Rostok i Wismar, w środkowej części Rzeszy – Frankonię i Turyngię, natomiast oddziały saskie w listopadzie zajęły Pragę32. Sukces armii cesarskiej pod Bambergiem, jakkolwiek ucieszył papieża33, nie miał wielkiego znaczenia wobec późniejszego zwy-cięstwa Gustawa II Adolfa pod Rhein nad rzeką Lech i śmierci Tilly’ego. Pasmo nie-powodzeń cesarstwa i Ligi zwieńczyła utrata Norymbergii, Augsburga i Monachium.
W reakcji na postępy króla szwedzkiego zaktywizował się obóz katolicki. Doszło do zacieśnienia współpracy wojskowej Wiednia z Madrytem, choć nie bez trudności34, a w otoczeniu Filipa IV zaczęto dyskusję nad utworzeniem wielkiej ligi sojuszniczej.
Ferdynand II szukał pomocy również w Rzymie i w Warszawie, gdzie zostali wysłani kardynał Péter Pázmány35 oraz Mathias Arnoldin von Clarstein. W kwietniu cesarz
27 O. Visconti do F. Barberiniego, Warszawa 6 VI 1631, ANP, t. XXIV/1, nr 251, s. 271–272.
28 F. Barberini do O. Viscontiego, Rzym 28 VI 1631, ibidem, nr 276, s. 299–300.
29 G. Barudio: Der Teutsche Krieg…, s. 363–372.
30 C. Rocci do F. Barberiniego, Wiedeń 4 X 1631, ASV, Nunziatura di Germania, vol. 121, f. 206v;
[zdarzenia wojny są obecnie zmienne, staną się przerażające w wypadku połączenia się wojsk króla Szwecji z tymi z Saksonii i z innymi książętami protestanckimi].
31 F. Barberini do O. Viscontiego, Rzym 1 XI 1631, ASV, Nunziatura di Polonia, vol. 174a, f. 190v.
32 Więcej o zajęciu Pragi przez wojska saskie, zob. Ł. Tekiela: Wojna trzydziestoletnia na Gór‑
nych Łużycach. Aspekty militarne. Racibórz 2010, s. 98–99.
33 F. Barberini do O. Viscontiego, Rzym 3 IV 1632, ASV Nunziatura di Polonia, vol. 175, f. 11r -v.
34 Zdaniem A. Szelągowskiego już w lutym 1632 r. dyplomacji cesarskiej udało się zawrzeć sojusz wojskowy z Hiszpanią, zob. Rozkład Rzeszy…, s. 32. Traktat ten jednak został odrzucony przez Filipa IV, który uznał, że hiszpańscy negocjatorzy przekroczyli swoje uprawnienia. Decyzja monarchy nie wstrzymała jednak dalszych pertraktacji sojuszniczych, por. R. Skowron: Pax i Mars. Polsko‑
‑hiszpańskie relacje polityczne w latach 1632–1648. Kraków 2013, s. 24–25.
35 W. Troxler: Pázmány Peter, Biographisch ‑Bibliographisches Kirchenlexikon [dalej – BBKL], vol. 7. Herzberg 1994, s. 116–120. Więcej o misji Pázmányego, zob. R. Bireley: Pope Urban VIII and Emperor Ferdinand II. W: Papato e Impero…, s. 41–42.
przywrócił do łask Wallensteina36 i powierzył mu zadanie stworzenia nowej armii, która skutecznie stawiłaby opór przeciwnikom. Papież Urban VIII o ile był w stanie poprzeć sojusz antyszwedzki, to w kwestii napięcia habsbursko -burbońskiego starał się zachować neutralność, tłumacząc to brakiem chęci i możliwości zaangażowania się w konflikt między władcami katolickimi po stronie jednego z nich.
przywrócił do łask Wallensteina36 i powierzył mu zadanie stworzenia nowej armii, która skutecznie stawiłaby opór przeciwnikom. Papież Urban VIII o ile był w stanie poprzeć sojusz antyszwedzki, to w kwestii napięcia habsbursko -burbońskiego starał się zachować neutralność, tłumacząc to brakiem chęci i możliwości zaangażowania się w konflikt między władcami katolickimi po stronie jednego z nich.