Nauczanie-uczenie się pojęć
4. Analiza myślenia i scalanie efektów uczenia się
Istotna w modelu nauczaniu pojęć jest faza druga – wprowadzenie przykładów i nieprzy-kładów – która w zależności od wyboru metody posiada odmienną organizację nauczania.
W metodzie nauczania bezpośredniego składają się na nią następujące czynności nauczyciela:
- nazywanie pojęć i podawanie definicji,
- określenie cech istotnych oraz podanie przykładów i nieprzykładów pojęcia, - sprawdzenie opanowania pojęcia (uczniowie podają przykłady i nieprzykłady).
Natomiast postępowanie nauczyciela w metodzie przyswajania pojęć zawiera cztery etapy:
- podanie uczniom trafnych przykładów i nieprzykładów,
- stymulowanie uczniów do indukcyjnego odkrywania przez nich cech istotnych poję-cia wraz z podawaniem argumentacji,
- nazywanie i opisywanie procesów myślowych uczniów,
- sprawdzanie przyswojenia pojęcia poprzez rozpoznawanie dodatkowych przykładów i nieprzykładów oraz podanie przez uczniów własnych przykładów i nieprzykładów.
Kolejną ważną fazą w syntaksie modelu nauczania pojęć jest faza ostatnia – analiza myśle-nia i scalanie efektów uczemyśle-nia się. Podczas niej nauczyciel pomaga uczniom odkryć i analizować ich własne schematy poznawcze (Arends, 1994).
Przykłady metod nauczania
Biologia
Formy ochrony przyrody, czyli jak mądrze chronić przyrodę (12).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej.
Uczeń: przedstawia różnicę między ochroną bierną a czynną, przedstawia praw-ne formy ochrony przyrody w Polsce oraz podaje przykłady roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową.
Wyjaśnianie pojęć: ochrona bierna, ochrona czynna, parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrod-niczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów, ochrona ex situ, ochrona in situ.
Geografia
Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata (01).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej.
Uczeń:
- wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do za-mieszkania w skali globalnej i regionalnej; formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie;
- charakteryzuje główne procesy demograficzne (fazy przejścia demograficznego i przejścia epidemiologicznego) na przykładzie całego świata i poszczególnych kontynentów;
- klasyfikuje migracje, podaje ich przyczyny i ocenia skutki tego zjawiska; charaktery-zuje współczesne kierunki migracji Polaków i czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych państwa dla imigrantów.
Wyjaśnianie pojęć: skała – terminy geologiczne, klasyfikacja skał stosowanych w budownictwie, wapienie, kalcyt – kolekcje, jaskinie, np. Raj
Geografia
Przemysł wysokiej technologii (09).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej: zróżnicowanie gospo-darcze świata.
Uczeń:
- wyjaśnia na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w ska-li globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych;
- przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii i podaje przykłady jego loka-lizacji na świecie; poznaje nowe funkcje ośrodków przemysłowych i nowe formy przestrzenne – technopolie, klastry i dystrykty przemysłowe.
Odszukaj w zasobach Internetu wyjaśnienia następujących pojęć: przemysł zaawansowanej technologii, przemysł high-technology, technopolia, park naukowy, park technologiczny, klastry i dystrykty przemysłowe.
Biologia
Formy ochrony przyrody, czyli jak mądrze chronić przyrodę (12).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej.
Uczeń: przedstawia różnicę między ochroną bierną a czynną, przedstawia prawne formy ochrony przyrody w Polsce oraz podaje przykłady roślin i zwierząt objętych ochro-ną gatunkową.
Polecenie: Znajdź w sieci akty prawne, które w Polsce regulują zasady ochrony przyrody, przejrzyj je i przeanalizuj ich treść.
Chemia
Skały wapienne i ich znaczenie dla gospodarki (02).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej: materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego.
Uczeń: opisuje rodzaje skał wapiennych (wapień, marmur, kreda), ich właściwości i zastosowania; projektuje wykrycie skał wapiennych wśród innych skał i minerałów;
zapisuje równania reakcji.
Prezentacje tematyczne, prezentacje PowerPoint: PP/1.1. Skały wapienne – ich ro-dzaje, właściwości i zastosowania.
Polecenie: Dopasuj następujące rodzaje skał: magmowe, osadowe, przeobrażone, wapienie, krzemiany, luźne, zwięzłe – do podanych poniżej definicji:
• ……… – powstałe w wyniku krzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej np. granit lub zastygania lawy na powierzchni terenu, np. bazalty.
•……… – to skały, powstają przez nagromadzenie się materiału przynoszone-go przez czynniki zewnętrzne (np. wodę, lodowiec, wiatr), na skutek jeprzynoszone-go osadzania się lub wytrącania z roztworu wodnego, np. skały wapienie.
• ……… – powstałe ze skał magmowych lub osadowych, przez ich przemianę pod wpływem wysokiej temperatury lub ciśnienia, np. marmury.
Geografia
Przemysł wysokiej technologii (09).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej: zróżnicowanie gospo-darcze świata.
Wymagania ogólne Uczeń:
- wyjaśnia na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych;
- przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii i podaje przykłady jego loka-lizacji na świecie; poznaje nowe funkcje ośrodków przemysłowych i nowe formy przestrzenne – technopolie, klastry i dystrykty przemysłowe.
Zapoznaj się z odpowiednim tekstem oraz prezentacją przedstawiającą zaawansowane technologie, a następnie wykonaj poniżej zamieszczone polecenia:
Załącznik 9.2A. Przemysł high-technology Załącznik 9.2B. Zaawansowane technologie
I. Wymień cechy charakteryzujące produkcję high-technology:
a)………..
b)………..
c)………..
d)………..
II. Podaj 4 przykłady produkcji odpowiadających wysokim technologiom:
a)……….
b)………
c)………
d)………
III. Wyjaśnij dlaczego rozwój przemysłów high-tech jest związany z ośrodkami naukowymi.
Matematyka
Kąty w kole (06).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej.
Wymagania ogólne Uczeń:
- interpretuje tekst matematyczny i formułuje uzyskane wyniki, - używa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych, - dobiera model matematyczny do prostej sytuacji (także praktycznej), - stosuje strategię, która jasno wynika z treści zadania,
- prowadzi proste rozumowanie, składające się z niewielkiej liczby kroków.
Wymagania szczegółowe Uczeń:
- stosuje zależności między kątem środkowym, wpisanym i kątem między styczną a cięciwą okręgu,
- korzysta z własności stycznej do okręgu.
Zapoznaj się z definicją kąta dopisanego.
Definicja kąta dopisanego
Kątem dopisanym do okręgu w punkcie A należącym do okręgu nazywamy kąt wypukły, wyznaczony przez styczną do okręgu w punkcie A oraz półprostą zawie-rającą cięciwę, której jednym z końców jest punkt A.
Kąty dopisane do okręgu
Zastanów się, co znaczy, że kąt dopisany jest oparty na łuku?
Matematyka
Od trójkątów podobnych do funkcji trygonometrycznych (09).
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej.
Wymagania ogólne Uczeń:
- interpretuje tekst matematyczny; po rozwiązaniu zadania interpretuje otrzymany wynik,
- używa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych,
- prowadzi proste rozumowanie, składające się z niewielkiej liczby kroków.
Wymagania szczegółowe Uczeń:
- wykorzystuje definicje i wyznacza wartości funkcji sinus, cosinus i tangens kątów o miarach od 0° do 180°,
- korzysta z przybliżonych wartości funkcji trygonometrycznych,
- oblicza miarę kąta ostrego, dla którego funkcja trygonometryczna przyjmuje daną wartość (miarę dokładną lub – korzystając z tablic albo kalkulatora – przybliżoną), - stosuje proste zależności między funkcjami trygonometrycznymi,
- znając wartość jednej funkcji sinusa lub cosinusa, wyznacza wartości pozostałych funkcji tego samego kąta ostrego.
Uzupełnij dowód sformułowanej hipotezy:
Trójkąty ABC i ADE mają wspólny kąt przy wierzchołku A.
Z założenia proste BC i DE są równoległe. Równe są więc kąty ABC i ADE jako kąty odpowiadające. Trójkąty ABC i ADE są zatem podobne (cecha …………).
Stąd AC : AE = AB : AD.
Zauważ, że AE = AC + CE i analogicznie AD = ………… .
Proporcję AC : AE = AB : AD możemy zatem zapisać w postaci: ………… . Prawdziwa jest też równość: ………… .
Po odpowiednich przekształceniach otrzymujemy: ………… . Przekształć tę równość tak, aby otrzymać równość AC : AB = CE : BD.
Powyższe rozumowanie jest dowodem sformułowanej przez Ciebie hipotezy.
Twierdzenie
Jeżeli dwie proste równoległe BC i DE przecinają ramiona kąta o wierzchołku A, przy czym punkty B i D leżą na jednym, a punkty C i E na drugim ramieniu kąta, to AC : AB = CE : BD.
Twierdzenie to nazywamy twierdzeniem Talesa.