7. ANALIZA PORÓWNAWCZA NARAŻEŃ PRZEPIĘCIOWYCH
7.3. Analiza porównawcza wartości maksymalnych przepięć w transformatorze
przepięć w transformatorze podczas prób napięciem
udarowym piorunowym i w warunkach eksploatacji
Oddziaływanie udaru napięciowego piorunowego
Dla transformatorów o napięciu znamionowym 15 kV stosowane są znamionowe napięcia udarowe probiercze piorunowe o wartościach maksymalnych Umax = 95 kV i 75 kV. Napięcie równe 95 kV jest napięciem podstawowym, natomiast napięcie 75 kV może być stosowane, jeżeli zapewniona jest koordynacja izolacji transformatora [53]. Do tych wartości
maksymalnych znormalizowanych napięć wytrzymywanych odniesione zostały wyznaczone eksperymentalnie maksymalne przepięć w punktach x/l w uzwojeniach transformatora przedstawionych na rysunku 7.2. Na przykład w punkcie o współrzędnej x/l = 0,67 przepięcie doziemne podczas próby udarem napięciowym piorunowym 95 kV wynosi 1,08 * 95 = 102,6 kV (Tabela 7.1).
Tabela 7.1. Wartości maksymalne przepięć doziemnych w transformatorze doświadczalnym 20 kVA podczas prób napięciem udarowym piorunowym i w warunkach eksploatacji, wyznaczone na
podstawie wyników badań przedstawionych na rysunkach 7.2−7.12(dla Z2 =400 Ω) przepięcia podczas prób przepięcia w warunkach eksploatacji napięcie udarowe piorunowe
1,2/50 µs/µs udar prostokątny sinus sweep sinus sweep ramp sinus tłumiony kV 1 2 3 4 5 6 7 napięcie probiercze 95 kV (Tabela 2.2)
sieć z automatycznym wyłączaniem zwarć (ograniczniki o napięciu Uc=12 kV) 1,00 95,0 42,0 31,1 31,1 31,1 31,1 0,82 95,0 53,3 48,2 52,9 -43,5 34,2 0,67 102,6 59,2 78,4 77,8 -65,3 52,9 0,38 84,6 45,4 102,6 94,9 62,2 59,1 napięcie probiercze 95 kV (Tabela 2.2)
sieć bez automatycznego wyłączania zwarć (ograniczniki o napięciu Uc=18 kV) 1,00 95,0 63,0 46,7 46,7 46,7 46,7 0,82 95,0 80,0 72,4 79,4 -65,4 51,4 0,67 102,6 88,8 117,7 116,8 -98,1 79,4 0,38 84,6 68,0 154,1 142,4 93,4 88,7 napięcie probiercze 75 kV (Tabela 2.2)
sieć z automatycznym wyłączaniem zwarć (ograniczniki o napięciu Uc=12 kV) 1,00 75,0 42,0 31,1 31,1 31,1 31,1 0,82 75,0 53,3 48,2 52,9 -43,5 34,2 0,67 81,0 59,2 78,4 77,8 -65,3 52,9 0,38 66,8 45,4 102,6 94,9 62,2 59,1 napięcie probiercze 75 kV (Tabela 2.2)
sieć bez automatycznego wyłączania zwarć (ograniczniki o napięciu Uc=18 kV) 1,00 75,0 63,0 46,7 46,7 46,7 46,7 0,82 75,0 80,0 72,4 79,4 -65,4 51,4 0,67 81,0 88,8 117,7 116,8 -98,1 79,4 0,38 66,8 68,0 154,1 142,4 93,4 88,7
Jeżeli próba jest wykonywana napięciem udarowym piorunowym 75 kV, to wartość maksymalna przepięcia w tym punkcie uzwojenia wynosi 81 kV. Oznacza to, że wartości przepięć w uzwojeniu podczas prób napięciem udarowym piorunowym są większe od wartości maksymalnej stosowanego udaru napięciowego probierczego.
x/l
rodzaj udaru
Oddziaływanie napięć modelujących przepięcia w warunkach eksploatacji
W celu analizy narażeń przepięciowych układu izolacyjnego transformatora w warunkach eksploatacji wyznaczono wartości maksymalne przepięć w punktach x/l transformatora występujące podczas działania napięć modelujących przepięcia pojawiające się na zaciskach transformatora w warunkach eksploatacji. Przepięcia wyznaczono na podstawie wyników badań zamieszczonych na rysunkach 7.3−7.12. Wartości przepięć odniesiono do znamionowych napięć obniżonych piorunowego i łączeniowego ograniczników przepięć stosowanych w sieciach elektrycznych 15 kV pracujących z punktem neutralnym:
połączonym z ziemią przez rezystor, izolowanym od ziemi.
W sieciach z automatycznym wyłączaniem zawarć doziemnych stosowane są ograniczniki przepięć o napięciach: Uc=12 kV, Ur=15 kV, natomiast w sieciach bez
wyłączania automatycznego zwarć doziemnych stosowane są ograniczniki przepięć
o napięciach: Uc=18 kV, Ur=22,5 kV (rozdział 2).
Do analizy przepięć założono, że transformator jest chroniony ogranicznikami typu
POLIM–D12N lub POLIM−D 18N (Tabela 3.3). Napięcia obniżone ograniczników są
następujące:
− ograniczniki typu POLIM–D12N (sieć z automatycznym wyłączaniem
zwarcia doziemnego);
− napięcie obniżone znamionowe piorunowe Uop = 42 kV,
− napięcie obniżone znamionowe łączeniowe Uoł = 31,1 kV
− ograniczniki typu POLIM−D 18N (sieć bez automatycznego wyłączania
zwarcia doziemnego);
− napięcie obniżone znamionowe piorunowe Uop = 63 kV,
− napięcie obniżone znamionowe łączeniowe Uoł = 46,7 kV. Wartości maksymalne przepięć powstających podczas działania:
udaru napięciowego prostokątnego
odniesiono do znamionowego napięcia obniżonego piorunowego ograniczników, wyznaczonego dla udarów prądowych 10 kA, 8/20 µs/µs, a przepięcia powstające podczas działania napięcia o przebiegach:
sinus,
„sweep sinus”, „sweep ramp”, sinus tłumiony
odniesiono do znamionowego napięcia obniżonego łączeniowego ograniczników, wyznaczonego dla udarów prądowych 125A, 30/60 µs/µs. Przepięcia wewnętrzne wyznaczono na podstawie wyników rejestracji przepięć w układzie, w którym
Z2 =400 Ω (Rys. 7.3, 7.4, 7.6, 7.8, 7.10, 7.12) i ich wartości zamieszczono w tabeli 7.1 (kolumny 3, 4, 5, 6 i 7).
Wartości maksymalne przepięć powstających w warunkach eksploatacji, przedstawione w tabeli 7.1, przekraczające wartości przepięć w transformatorze podczas badań:
− napięciem udarowym piorunowym: 95 kV
w transformatorze chronionym ogranicznikami przepięć stosowanymi:
w sieci z automatycznym wyłączaniem zwarć doziemnych – kolor czerwony, w sieci bez automatycznego wyłączania zwarć doziemnych – kolor zielony. Wartości maksymalne przepięć powstających w warunkach eksploatacji, przedstawione w tabeli 7.1, przekraczające wartości przepięć w transformatorze podczas badań:
− napięciem udarowym piorunowym: 75 kV
w transformatorze chronionym ogranicznikami przepięć stosowanymi:
w sieci z automatycznym wyłączaniem zwarć doziemnych – kolor fioletowy, w sieci bez automatycznego wyłączania zwarć doziemnych – kolor niebieski. Na przykład wartość maksymalna przepięcia doziemnego w punkcie x/l=0,38 transformatora poddanego działaniu udaru napięciowego piorunowego 95 kV wynosi 84,6 kV, a przepięcie w transformatorze chronionym ogranicznikami stosowanymi w sieciach z automatycznym wyłączaniem zwarć doziemnych podczas działania napięcia sinus wynosi 102,6 kV, a podczas działania między zaciskami transformatora napięcia „sweep sinus” przepięcie doziemne w tym punkcie uzwojenia wynosi 94,9 kV.
Na podstawie badań porównawczych narażeń przepięciowych transformatorów podczas oddziaływania napięć udarowych piorunowych, stosowanych w próbach napięciowych oraz przepięć powstających w warunkach eksploatacji, można stwierdzić, że narażenia przepięciowe fragmentów układu izolacyjnego transformatora doświadczalnego, chronionego zewnętrznymi ogranicznikami przepięć podczas działania napięć modelujących przepięcia powstające w układach elektroenergetycznych, są większe od narażeń powstających podczas działania napięcia udarowego piorunowego, stosowanego podczas prób napięciowych transformatorów.
Ocena narażeń układów izolacyjnych transformatorów od przepięć wymaga szczegółowej analizy reakcji transformatorów na przepięcia powstające w układach elektroenergetycznych w celu potwierdzenia skuteczności ochrony transformatorów współpracujących z zewnętrznymi ogranicznikami przepięć. W celu zwiększenia skuteczności ochrony przepięciowej układów izolacyjnych uzwojeń transformatorów oprócz ograniczników przepięć zewnętrznych stosowane są także ograniczniki wewnętrzne, włączane między fragmentami uzwojeń [4, 65, 66, 67, 69, 119], oraz złożone układy elektryczne RLC, instalowane na zewnątrz transformatorów [91, 92, 93, 94]. Stosowanie dodatkowej ochrony przepięciowej transformatorów wymaga potwierdzenia wpływu włączenia ograniczników wewnętrznych lub dodatkowych układów elektrycznych na zmianę narażeń przepięciowych układów izolacyjnych uzwojeń na podstawie wyników badań eksperymentalnych lub symulacji komputerowych.
Podsumowanie
Szczegółowa analiza narażeń eksploatacyjnych urządzeń elektroenergetycznych, wśród których szczególne zajmują transformatory, jest niezbędna dla zapewnienia niezawodności pracy układów elektroenergetycznych. Spośród narażeń eksploatacyjnych przepięcia mają decydujący wpływ na optymalizację wytrzymałości elektrycznej układów izolacyjnych transformatorów.
Rozprawa doktorska obejmuje swym zakresem problematykę narażeń przepięciowych i koordynacji izolacji układów izolacyjnych transformatorów energetycznych. Praca jest poświęcona narażeniom transformatorów od przepięć powstających w warunkach eksploatacji i podczas prób napięciowych. Obejmuje badania eksperymentalne oraz symulacje komputerowe.
Efektem rozprawy doktorskiej jest:
− wykonanie badań przepięć narażających układy izolacyjne zewnętrzne i wewnętrzne transformatorów w warunkach eksploatacji podczas wyładowań piorunowych i procesów łączeniowych transformatorów z zastosowaniem wyłączników próżniowych oraz wykonanie badań przepięć w transformatorach w warunkach prób napięciowych,
opracowanie modelu fragmentu układu elektroenergetycznego z transformatorem rozdzielczym w programie Electromagnetics Transients Program – Alternative
Transients Program (EMTP−ATP) z wykorzystaniem środowiska programowania
wewnętrznego MODELS i wykonanie symulacji przepięć piorunowych i łączeniowych w układzie z wyłącznikiem próżniowym, narażających układy izolacyjne zewnętrzne transformatorów oraz wykonanie symulacji przepięć narażających układy izolacyjne wewnętrzne uzwojeń,
− analiza narażeń przepięciowych układów izolacyjnych zewnętrznych, zmieniających się w warunkach eksploatacji transformatorów, podczas oddziaływania udarów napięciowych o zróżnicowanych przebiegach powstających w układach elektroenergetycznych podczas wyładowań piorunowych i czynności łączeniowych wyłącznikami próżniowymi z uwzględnieniem ochrony przepięciowej transformatorów, realizowanej z zastosowaniem beziskiernikowych ograniczników przepięć z tlenków metali, oraz narażeń układów izolacyjnych wewnętrznych uzwojeń o różnych rozwiązaniach konstrukcyjnych od przepięć stanowiących efekt reakcji transformatorów na przepięcia zewnętrzne jako wynik działania ochronnego zastosowanych ograniczników,
W toku przygotowywania rozprawy:
- wykonano badania przepięć powstających wewnątrz uzwojeń podczas oddziaływania napięć o przebiegach modelujących przepięcia w układach elektroenergetycznych, a mianowicie: udarów napięciowych prostokątnych, napięcia sinusoidalnego, napięcia o przebiegu „sweep sinus” i „sweep ramp” oraz napięcia udarowego piorunowego znormalizowanego w celu wyznaczenia narażeń przepięciowych układów izolacyjnych uzwojeń transformatorów o różnych rozwiązaniach konstrukcyjnych i parametrach elektrycznych,
- opracowano model fragmentu sieci średniego napięcia w programie Electromagnetic
Transients Program–Alternative Transients Program (EMTP–ATP) i wykonano symulacje
przepięć narażających transformatory rozdzielcze podczas wyładowań piorunowych oraz podczas wyłączania transformatorów wyłącznikami próżniowymi. Wykonano symulacje przepięć narażających układ izolacyjny wewnętrzny uzwojenia transformatora powstających podczas działania udaru napięciowego prostokątnego,
- przeprowadzono analizę porównawczą narażeń przepięciowych transformatorów w warunkach eksploatacji - na podstawie wyników badań rozkładów przepięć wewnętrznych podczas oddziaływania udarów modelujących przepięcia powstające w układach elektroenergetycznych – i podczas prób napięciem udarowym piorunowym – na podstawie rejestracji przepięć w transformatorze powstających podczas działania udaru napięciowego piorunowego.
Na podstawie wyników badań eksperymentalnych, symulacji komputerowych i analiz przepięć narażających układy izolacyjne transformatorów, można stwierdzić, że:
- podczas wyładowań piorunowych transformatory są narażone na oddziaływanie przepięć pomimo ochrony przepięciowej ogranicznikami przepięć z tlenków metali. Przepięcia wynikają z reakcji ograniczników na wzrosty napięcia w układach elektroenergetycznych i zjawisk przejściowych w linii łączącej ograniczniki z transformatorem. Przepięcia narażające transformatory w sieciach bez automatycznego wyłączania zwarć doziemnych są większe od przepięć w sieciach z automatycznym wyłączaniem zwarć doziemnych, z powodu różnych znamionowych napięć obniżonych ograniczników stosowanych w tych sieciach. Zwiększenie długości odcinka linii łączącej ograniczniki przepięć z transformatorem powoduje zwiększenie wartości maksymalnych przepięć narażających transformatory.
- wartości przepięć podczas wyłączania transformatorów są zależne od przebiegów zjawisk w komorach wyłączników oraz zjawisk przejściowych w układach elektrycznych. Największe przepięcia występują przy wyłączaniu transformatorów nieobciążonych w układach elektrycznych, w których wyłącznik jest zainstalowany bezpośrednio przy transformatorze. Przebiegi napięć przejściowych podczas wyłączania transformatorów wyłącznikiem próżniowym, zawierają składowe oscylacyjne, wynikające z wielokrotnych przeskoków w komorach wyłączników oraz zjawisk przejściowych w układach elektrycznych, na które zasadniczy wpływ ma długość linii łączącej transformator z wyłącznikiem.
- przebiegi napięć przejściowych podczas wyłączania transformatorów nie są zmieniane przez ograniczniki przepięć, jeżeli wartości maksymalne napięcia są mniejsze od wartości napięcia obniżonego ograniczników,
- model wyłączników próżniowych, opracowany w środowisku programowania wewnętrznego MODELS programu EMTP-ATP uwzględnia zjawiska przejściowe w komorach próżniowych i może być stosowany do symulacji napięć przejściowych podczas łączenia transformatorów w układach z wyłącznikami próżniowymi,
- podczas załączania transformatorów układy izolacyjne są narażone na oddziaływanie napięć przejściowych o wartościach większych od wartości maksymalnych napięcia roboczego sieci. Duży wpływ na przepięcia mają zjawiska przejściowe zależne od długości linii kablowej łączącej wyłącznik z transformatorem.
- narażenia przepięciowe wewnętrznych układów izolacyjnych transformatorów nie mogą być wyznaczone na podstawie wartości udaru napięciowego na zaciskach uzwojenia. Reakcja uzwojenia na wymuszenie zewnętrzne, od której zależą wartości maksymalne napięć wewnętrznych i ich przebiegi, zależy od przebiegów napięcia zewnętrznego i zjawisk przejściowych w uzwojeniach. Narażenia przepięciowe układów izolacyjnych wewnętrznych powinny być analizowane indywidualnie dla każdego rozwiązania konstrukcyjnego uzwojenia dla celów doskonalenia rozwiązań konstrukcyjnych układów izolacyjnych.
- przepięcia narażające wybrane fragmenty układów izolacyjnych uzwojeń podczas działania napięć modelujących przebiegi przepięć powstających w układach elektroenergetycznych, są większe od przepięć wewnętrznych powstających w transformatorze poddanym działaniu napięć udarowych piorunowych. Wartości maksymalne napięć doziemnych wewnątrz uzwojeń transformatorów z ogranicznikami zmieniają się i zależą o przebiegu napięcia przejściowego na zaciskach wejściowych chronionego transformatora i propagacji przepięć wewnątrz transformatorów. Przepięcia wewnętrzne o dużych wartościach mogą powstawać podczas działania napięć cyklicznych o częstotliwości równej lub zbliżonej do częstotliwości własnej transformatora w wyniku zjawiska rezonansu w uzwojeniach.
- niezbędna jest szczegółowa analiza reakcji transformatorów na przepięcia w układach elektroenergetycznych w celu potwierdzenia skuteczności ochrony transformatorów współpracujących z zewnętrznymi ogranicznikami przepięć ze względu na występowanie narażeń przepięciowych układów izolacyjnych uzwojeń w warunkach eksploatacji. W celu zwiększenia skuteczności ochrony układów izolacyjnych uzwojeń transformatorów oprócz ograniczników przepięć zewnętrznych mogą być stosowane także ograniczniki włączane między fragmentami uzwojeń oraz układy elektryczne RLC instalowane na zewnątrz transformatorów. Stosowanie dodatkowej ochrony przepięciowej transformatorów wymaga prowadzenia szczegółowej analizy narażeń przepięciowych układów izolacyjnych na podstawie wyników badań lub symulacji.
Przeprowadzone badania wykazały, że ocena występujących w eksploatacji narażeń przepięciowych układów izolacyjnych transformatorów energetycznych wymaga szczegółowej analizy wpływu warunków pracy transformatorów na propagację przepięć. Podstawę oceny mogą stanowić badania eksperymentalne i symulacje przepięć, wykonane z uwzględnieniem warunków eksploatacji i rozwiązań konstrukcyjnych uzwojeń.
Literatura
[1] Anderson E.: Przepięcia wewnętrzne w sieciach średnich napięć i ich ograniczanie, Postępy Techniki Wysokich Napięć. Komitet Elektrotechniki PAN, Z. 22, Warszawa, 1997
[2] Anderson R. B., Eriksson A. J., Kroninger H., Meal D. V., Smith M. A.: Lightning and thunderstorm parameters. Conf.: Lightning power systems, London, U. K, Jun. 1984, IEE Conference Publ. No 236, pp. 57– 61
[3] Arciszewski J., Komorowska I.: Ochrona sieci elektroenergetycznych od przepięć. Wskazówki wykonawcze. PTP i REE, Poznań, 1999
[4] Baehr R. (Study Committee 12): Use of ZnO– varistors in transformers. Electra, No 143, August 1992, pp. 33 – 37
[5] Bak– Jensen B., Bak– Jensen J., Mikkelsen S. D., Sorensen T. J.: General equivalent circuit model of a ZnO arrester. 8th Intern. Symp. on High Voltage Engineering. Yokohama (Japan) 23 – 27 August 1993, pp. 409 – 412
[6] Bak– Jensen B., Bak– Jensen J., Mikkelsen S. D., Sorensen T. J.: Modelling of medium voltage ZnO arresters in the leakage Region. 8th Intern. Symp. on High Voltage Engineering. Yokohama (Japan), 23 – 27 August, 1993, pp. 405 – 408
[7] Belden, Inc 8267 Coax – RG-213/U Type, Detailed specification & technical data – metric measurement version, 2014; http://www.belden.com/techdatas/metric/8267.pdf [8] Bickford J. P., Heaton A. G.: Transient overvoltages on power systems, IEE Proc.,
Vol. 133, pt. C, No 4, May 1986, pp. 201 – 223
[9] Changping A., Wenxia S., Shiwei L., Leguan G.: Vacuum circuit breaker overvoltage for interrupting unloaded transformer. 12th Int. Symp. on High Voltage Eng., 20–24 August 2001, Bangalore (India), paper 3.4
[10] CIGRE WG 12.07: Resonance behavior of high–voltage transformers, 1984
[11] CIGRE Working Group 33-01 of Study Committee 33 Overvoltages and Insulation Coordination: Guide to procedure for estimating the lightning performance of transmission lines. CIGRE Publication, No 63, Ocotober 1991
[12] Ciok Z.: Procesy łączeniowe w układach elektroenergetycznych, WNT, Warszawa, 1983
[13] Dommel H. W and et.al., Electromagnetic transients program reference manual (EMTP Theory Book), Portland, OR: Prepared for BPA, Aug. 1986
[14] Feser K., Kehl L., Kohler W.: Behaviour of ZnO-arrester to fast transients, Fifth Intern. Symp. on High Voltage Eng., Braunschweig, 24-28 August, 1987, pp. 1 - 4
[15] Fleszyński J., Jaroszewski M., Tumań A.: Ograniczniki przepięć w napowietrznych liniach elektroenergetycznych, Przegl. Elektrot. (Electrical Review), Nr 5, 2010, str. 258-261
[16] Flisowski Z., Kosztaluk R.: Współczesne metody koordynacji izolacji. Przegl. Elektrot., R. LXXIV, Nr 2, 1998, str. 36 – 40
[17] Flisowski Z.: Technika wysokich napięć. WNT, wydanie czwarte, Warszawa 1999 [18] Florkowski M., Florkowska B., Furgał J., Pająk P.: Impact of oil and temperature on
initial voltage distributions in transformer windings at ultra fast stresses, 2010 IEEE Conference on Electrical Insulation and Dielectric Phenomena, CEIDP’2010, Purdue University, West Lafayette, IN 47907, USA, October 17 – 20, 2010, pp. 114 – 117 [19] Florkowski M., Florkowska B., Furgał J., Pająk P.: Influence of oil temperature on
frequency characteristics of disk and layer transformer windings, 2011 IEEE Conference on Electrical Insulation and Dielectric Phenomena, CEIDP’2011, Cancun, Mexico, Oct. 16 – 19, 2011, pp. 2003 – 2006
[20] Florkowski M., Furgał J., Kuniewski M., Pająk P.: Narażenia przepięciowe transformatorów w układach z wyłącznikami próżniowymi, Przegl. Elektrot., 2014, str. 125 – 128
[21] Florkowski M., Furgał J., Pająk P.: Narażenia transformatorów od przepięć łączeniowych w układach elektroenergetycznych, Przegl. Elektrot., R.86, Nr 5/2010, str. 245 - 248 [22] Florkowski M., Furgał J.: Detection of transformers winding deformation based on
transfer function – measurement and simulations, Meas., Science and Techn., No 14, 2003, pp. 1986 – 1992
[23] Florkowski M., Furgał J.: High frequency methods for condition assessment of transformers and electrical machines, Wydawnictwa AGH, Kraków, ISBN 978–83– 7464–614–7, 2013
[24] Florkowski M., Furgał J.: Transfer function based recognition of resonance overvoltages in transformer windings, High Voltage Eng., Vol. 34, No 12, Dec. 2008, pp. 2558 – 2563
[25] Furgał J, Kuniewski M., Pająk P.: Badania i symulacje przepięć łączeniowych przenoszonych przez uzwojenia transformatorów, Przegl. Elektrot. (Electrical Review), R. 88, Nr 11b, 2012, str. 130 – 133
[26] Furgał J., Kuniewski M., Pająk P.: Pomiary i symulacje prądów załączania transformatorów energetycznych, Pomiary Automatyka, Kontrola, Vol. 58, Nr 5, 2012, str. 431 – 434
[27] Furgał J., Pająk P.: Analiza narażeń układów izolacyjnych transformatorów rozdzielczych od przepięć piorunowych , Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, 2012, nr 31, str. 53 – 56
[28] Furgał J., Pająk P., Fuśnik Ł.: Analiza rozkładów napięć przejściowych w uzwojeniach, generowanych podczas łączenia transformatorów energetycznych, Zeszyty Naukowe Wydziału. Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, ISSN 1425–5766, Nr 30, 2011, str. 37 – 40
[29] Furgał J., Pająk P.: Analiza narażeń przepięciowych transformatorów średnich napięć generowanych podczas czynności łączeniowych, Zeszyty Naukowe Wydziału. Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, 2009, ISSN 1425–5766, Nr 26, 2009, str. 37 – 40
[30] Furgał J., Pająk P.: Badania przepięć w uzwojeniach transformatorów energetycznych, Zeszyty Naukowe Wydziału. Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej, ISSN 1425–5766, Nr 28, 2010, str. 59 – 62
[31] Furgał J.: Analiza napięć udarowych na warystorach z tlenków metali. Konf. Nauk.– Techn.: Nowe Materiały i Technologie w Elektrotechnice MATEL’95, Łódź– Dobieszków, 7 – 9 czerwca 1995, str. 115 – 119
[32] Furgał J.: Analiza narażeń przepięciowych izolacji transformatora chronionego iskiernikowymi i beziskiernikowymi ogranicznikami przepięć, Wydawnictwa AGH, Kraków, 2003
[33] Furgał J.: Analysis of overvoltages in windings of power transformers protected by use of metal oxide surge arresters, Europ. Trans. on Electr. Pow. Engin., No 19, 2009, pp. 400 – 410
[34] Furgał J.: Modelowanie ograniczników przepięć z tlenków metali w stanach przejściowych i ustalonych. IV Ogólnopolskie Sympozjum: Inżynieria Wysokich Napięć IW'98, Poznań/Kiekrz, 25 – 27 czerwca 1998, str. 97 – 100
[35] FurgałJ.: Porównanie modeli ograniczników przepięć z tlenków metali stosowanych w obliczeniach narażeń przepięciowych izolacji urządzeń elektrycznych. VIII Sympozjum: Problemy Eksploatacji Układów Izolacyjnych Wysokiego Napięcia EUI'01, Zakopane, 18 – 20 października 2001, str. 176 – 181
[36] Furgał J.: Własności dynamiczne ochronników przepięciowych z tlenku cynku. II Ogólnopolskie Sympozjum: Inżynieria Wysokich Napięć IW– 94, Poznań– Kiekrz, 25 – 28 września 1994r, str. 197 – 200
[37] Furgał J.: Zastosowanie wybranego schematu zastępczego do modelowania ograniczników przepięć z tlenków metali o zróżnicowanych parametrach. III Sympozjum: Inżynieria Wysokich Napięć IW'96, Poznań/Kiekrz, czerwiec 1996, str. 317 – 322
[38] Gjaerde A. , Lundgard L.: Ildstad E. , Effect of temeperature and moisture on the dielectric properties of oil–impregnated celullose, Int. Symp. High Voltage Eng., Gratz, ISH’95, paper No 1060, 1995
[39] Golde R. H.: Lightning, Academic Press, London, LTD, 1977
[40] Greenwood A.: Electrical Transients in Power Systems, New York, 1991
[41] Greuter F., Perkins R., Rossinelli M., Schmuckle F.: The metal-oxide resistor as the heart of modern surge arresters, ABB Review, No 1, 1989, pp. 35 – 42
[42] Gubanski S. M. , Boss P. , Csepes G. , Houhanessian V. , Filippini J. , Guuinic P. , Gafvert U. , Karius V. , Lapworth J. , Urbani G. , Werelius P. , Zaengl W.: Dielectric response methods for diagnostics of power transformers, IEEE El. Insul. Mag., Vol. 19, No 3, 2003, pp. 1 – 18
[43] Gubanski S.: Dielectric response methods for diagnostics of power transformers, CIGRE, No 254, 2004
[44] Gustavsen B.: Study of transformer resonant overvoltages caused by cable−transformer high–frequency interaction, IEEE Trans. on Pow. Deliv., Vol. 25, No 2, April, 2010, pp. 770 − 779
[45] Gutierrez J. A. R., Moreno P., Guardado L., Naredo J. L.: Comparison of transmission tower models for evaluating lightning performance, IEEE Bologna Power Techn. Conference, 23– 26 June 2003, Bologna, Italy
[46] Hasterman Z., Mosiński F., Maliszewski A.: Wytrzymałość elektryczna transformatorów energetycznych, WNT, Warszawa, 1983
[47] Hasterman Z.: Przebiegi udarowe w transformatorach, Postępy Techniki Wysokich Napięć, PWN, Warszawa, Z. 2, 1960
[48] Heller B., Veverka A.: Surge phenomena in electrical machines, Czechoslovak Academy of Sciences, Prague, 1968
[49] Helmer J., Lindmayer M.: Mathematical modeling of the high frequency behavior of vacuum interrupters and comparision with measured transients in power systems, XVIIth Int. Symp. on Discharges and Electr. Insul. in Vacuum, Berkeley 1996, pp. 323 – 331
[50] Henriksen E. E.: Study of very fast transients overvoltages in transformers, Electra, No 179, Aug. 1998, pp. 13 – 23
[51] Hileman A. R., Rogunin , Weck H.: Metal oxide surge arrester in AC systems part V: protection performance of metal surge arresters, Working Group 06 of Study Committee 33 Electra, No 133, 1990, pp. 132 – 143
[52] Hori M., Nishioka M., Ikeda Y., Naguchi K., Kajimura K., Motoyama H., Kawamura T.: Internal winding failure due to resonance overvoltages in distribution transformer caused by winter lightning, IEEE Trans. on Pow. Deliv., Vol. 21, No 3, July 2006, pp. 1600 – 1606
[53] IEC 60076–3 Power transformers – Part 3: Insulation levels, dielectric tests and external clearances in air
[54] IEEE Modeling and analysis of system transients working group: Modeling guidelines for fast front transients. IEEE Trans. on Pow. Deliv., Vol. 11, No 1, Jan. 1996, pp. 493 – 506
[55] IEEE Working Group 3.4.11.: Modeling of metal oxide surge arresters. IEEE Trans. on Pow. Delivery, Vol. 7, No 1, January 1992, pp. 302 – 309
[56] Imece A., Durbak D., Elahi H., Kolluri S., Lux A., Doug M., McDermott E., Mousa A., Natarajan R., Rugeles L., Tarasiewicz E.: Modeling guidelines for fast front transient. IEEE Trans. on Pow. Deliv. Vol. 11, No 1, January 1996, pp. 493 – 503 [57] Jakubowski J. L.: Podstawy teorii przepięć w układach elektroenergetycznych, PWN,
Warszawa, 1968
[58] Jaya M., Leibfried T.: Dielectric modeling and diagnosis of the oil–paper insulation