Wraz z odzyskaniem niepodległości Poznań odziedziczył po zaborcy zespół budynków administracji, oświaty i kultury. Pilną potrzebą w rozwijającym się szybko mieście było szczególnie uzupełnienie budownictwa mieszkalnego. Obserwuje się ponadto znaczny ruch budowlany związany z architekturą sakralną. Wśród architektów poznańskich tej doby zapisali się w szczególności: Marian Andrzejewski, Adam Ballenstaedt, Stefan Cybichowski, Władysław Czarnecki, Stanisław Mieczkowski, Adolf Piller, Jerzy Miller, Marian Pospieszalski, Kazimierz Ruciński, Roger Sławski i Jerzy Tuszowski.
Ryc. 8. Poznań, pan sytuacyjny 1937 r. Opracowanie O. Artyshuk
Powszechna Wystawa Krajowa w 1929 roku stała się przeglądem osiągnięć pierwszego dziesięciolecia niepodległej Polski we wszystkich dziedzinach życia, w tym i w architekturze.
Siły i uwaga architektów skupione były w dużej mierze wokół tego przedsięwzięcia.
W architekturze sakralnej na wyróżnienie zasługują nowo powstałe budowle takie jak:
kościół zmartwychwstańców (ul. Dąbrówki na Wildzie) o formach neoklasycystycznych, z charakterystyczną 43 metrową wieżą wolnostojącą, tzw. campanillą. Tuż przed II wojną światową wzniesiono nowy kościół i klasztor dominikanów (Al. Niepodległości/ul. Libelta) projektu Stefana Cybichowskiego. Świątynia uzyskała formę bazyliki wczesnochrześcijańskiej poprzedzonej atrium z kolumnami. Inną realizacją tego samego twórcy był neoklasycystyczny kościół św. Stanisława Kostki (ul. Rejtana, na Winiarach) z kolumnowym portykiem.
Interesującym rozwiązaniem, także w konwencji neoklasycyzmu jest założony na planie centralnym, zwieńczony kopułą kościół św. Jana Vianney (ul. Podlaska, na Sołaczu) – dzieło Stanisława Mieczkowskiego. Przykładem typowym końca lat 30-tych XX w. jest rozpoczęta w 1936 roku prosta bryła kościoła św. Trójcy (ul. Czechosłowackiej, na Dębcu).
Istotną inicjatywą w dwudziestoleciu międzywojennym było utworzenie nekropolii zasłużonych Wielkopolan zwanej popularnie „Skałką Poznańską w podziemiach kościoła św. Wojciecha.
Do znaczących obiektów reprezentacyjnych o funkcjach administracyjnych wybudowanych w tym okresie należą takie gmachy jak: Izba Rzemieślnicza (ul. Niezłomnych) z charakterystycznymi dwiema fasadami w konwencji neobarokowej czy Dom Żołnierza (ul. Niezłomnych) projektu Władysława Czarneckiego.
W związku z organizowaną w Poznaniu Powszechną Wystawą Krajową dokonano renowacji i modernizacji budynków teatralnych i kin. Ważnym osiągnięciem było wybudowanie jednego z największych i najelegantszych kin w Polsce – Kina „Słońce”. Powstało ono z inicjatywy właściciela – kupca Stefana Kałamajskiego. Obiekt usytuowany był na zapleczu kamienicy przy Placu Wolności nr 6. Widownia liczyła 1500 miejsc, wokół niej biegły loże i obszerny balkon. Sufit wyobrażał gwiaździste niebo ze słońcem pośrodku. Obiekt nie przetrwał niestety do naszych czasów.
Dwudziestolecie międzywojenne przyniosło też budowę wielu obiektów szkolnych, w tym gmachów akademickich. Dla potrzeb powstałego w 1919 roku Uniwersytetu Poznańskiego, powstał m. in. potężny gmach Collegium Chemicum projektu Rogera Sławskiego i Edwarda Madurowicza (ul. Grunwaldzka), o formach neorenesansowych, zwieńczony attyką, uchodzący za najlepszy w Poznaniu przykład tzw. stylu narodowego oraz także Rogera Sławskiego Collegium Anatomicum (ul. Śniadeckich). W trakcie przygotowań do PWK-i zbudowano Pałac Sztuki a także gmach Wyższej Szkoły Handlowej (dziś Uniwersytetu Ekonomicznego, Al. Niepodległości), przykład odwołania do niemieckiej architektury modernistycznej. Należy on do najciekawszych realizacji okresu międzywojnia w Poznaniu.
Monumentalną bryłą harmonizuje z zabudową sąsiadującej Dzielnicy Zamkowej.
Także przy Al. Niepodległości powstał pierwszy Dom Akademicki („Hanka”) nawiązujący do architektury rezydencjonalnej, proj. Rogera Sławskiego, a także budynek szkolny Gimnazjum Sióstr Urszulanek, proj. Stefana Cybichowskiego. Przy u. Głogowskiej wzniesiono Gimnazjum Męskie im. Mickiewicza (obecnie VIII LO) o formach klasycyzujących projektowane przez Adolfa Pillera, a także Seminarium Zagraniczne (Wyższe Seminarium Duchowne Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej, ul. Marii Panny) autorstwa Stefana Cybichowskiego i inne. W związku z PWK-ą dokonano modernizacji budynku Dworca Głównego, a od strony ul. Głogowskiej wzniesiono gmach tzw. Dworca Zachodniego.
Na potrzeby gości wystawy powstał według projektu J. Tuszowskiego monumentalny Hotel Polonia (dziś szpital Wojskowy) – największy w tamtych czasach hotel w Polsce, liczący ok. 400 pokoi [Zakrzewski 1986, ss. 117-124].
Jednym z pierwszych w Poznaniu budynków o konstrukcji stalowej, osłoniętym tradycyjnymi elewacjami był budynek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ul. Dąbrowskiego) zaprojektowany w 1931 roku przez Mariana Andrzejewskiego.
W niepodległej Polsce Poznań, będąc w oddaleniu od głównych centrów sztuki – Krakowa, Warszawy i Wilna, znalazł się trochę na uboczu wielkiej działalności artystycznej.
Dominującą tendencją w malarstwie poznańskiego środowiska artystycznego stał się koloryzm. Z czołowymi przedstawicielami Wacławem Taranczewskim (przewaga martwych natur, po wojnie twórca polichromii w świątyniach poznańskich, m. in. św. Marcina i NMP in Summo, św. Anny, a także w auli UAM) i Tadeuszem Piotrem Potworowskim (martwa natura, portret). Trzecim malarzem z kręgu kapistów był Józef Krzyżański (twórczość bliska fowistom, krajobrazy, portrety). Wysoki poziom osiągnęła poznańska grafika tego czasu (Jan Wroniecki, Karol Mondral).
Środowisko rzeźbiarskie, w porównaniu z ulegającym nowym trendom środowiskiem malarskim, charakteryzowało się konserwatyzmem i przywiązaniem do tradycji. Powodem była twórczość dość zachowawczych, wychowanych na tradycjach klasycznych artystów – Władysława Marcinkowskiego (autor medali, portretów, pomników, m. in. nagrobka kard. M. Ledóchowskiego i pomnika bpa Stablewskiego w katedrze oraz rozbudowy pomnika Adama Mickiewicza przy kościele św. Marcina) i Jana Wysockiego (medale, medaliony, plakiety). Źródłem ich inspiracji były antyk i renesans. Najbardziej popularnym rzeźbiarzem lat międzywojennych w Poznaniu był Marcin Rożek. Pozostawił po sobie wiele rzeźb pomnikowych: Siewca w Luboniu (kopia przed Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu), pomniki Moniuszki, Chopina, a także monumentalną figurę Chrystusa Króla w pomniku Serca Jezusowego w Poznaniu (zniszczony w 1939 roku). Jego twórczość miała charakter realistyczny,
nawiązujący do tradycji sztuki ludowej. Domeną artysty była rzeźba portretowa. Dzięki pracowni Stanisława Powalisza działającej do dziś, w Poznaniu odżyły tradycje witrażownictwa. Prace tego warsztatu zdobią wiele poznańskich świątyń w tym katedrę, kościół św. Jana Vianney, św. Marcina i inne [Błażewicz 1998, ss. 1280-1287].
Fot. 23. Rektorat Uniwersytetu Ekonomicznego
Fot. 24, 25. Władysław Marcinkowski i jego dzieło – nagrobek kard.
Mieczysława Ledóchowskiego w katedrze poznańskiej (zbiory własne)