BIBLIOTHECA NOSTRA. ŚLĄSKI KWARTALNIK NAUKOWY NR 4 (42) 2015, S. 104-116
S
ytuacja polityczna i ekonomiczna kraju oddziałuje na społeczeństwo.W każdym zawodzie i w każdej sytuacji socjalnej odczuwane jest zaniepoko-jenie możliwością utraty dotychczasowego standardu życia, zarówno przez jednostki, jak i całe grupy społeczne, poczynając od rodziny, a na zespołach pracowników jednej lub kilku instytucji kończąc. W ramach działalności prospołecznej państwo ma zapewnić bezpieczeństwo socjalne swoim oby-watelom. Działania te mają zarówno wymiar materialny, jak i społeczny.
Co to jest „bezpieczeństwo socjalne”?
Pod nazwą „bezpieczeństwo socjalne” kryje się gwarancja zaspokojenia potrzeb społecznych powstałych w wyniku zaistnienia ryzyka socjalnego, np. bezrobocia, niepełnosprawności, biedy, zdarzeń losowych. Realizacja celów bezpieczeństwa socjalnego jest możliwa dzięki różnorodnym narzę-dziom socjalnym, prawnym i instytucjonalnym. Wśród nich znajdują się np. systemy ubezpieczeń społecznych, działania instytucji ochrony zdro-wia, jednostek udzielających pomocy społecznej.
Bezpieczeństwo socjalne, rozpatrywane w aspekcie materialnym, obej-muje funkcje państwa mające na celu zapewnienie obywatelom niezbęd-nych środków do życia, w formie wynagrodzenia za pracę czy też świadczeń dla osób pozbawionych pracy (świadczenia socjalne). Dodatkowe działania skupiają się na zapewnieniu ochrony zdrowia, dostępu do różnych form kształcenia, rozrywki itp. oraz utrzymaniu infrastruktury społecznej słu-żącej tym celom, takim jak placówki służby zdrowia, instytucje oświatowe i kulturalne, bazy wypoczynku urlopowego i inne. Społeczna strona zagad-nienia przekłada się na zapewnienie ładu społecznego przez przygotowanie odpowiednich aktów prawnych mających zapobiegać działaniom
niezgod-nym z prawem i zabezpieczać status obywateli. Taki system prawny jest uruchamiany, gdy jednostka lub grupa społeczna znajdzie się w sytuacji zagrożenia dotychczasowego ładu społecznego. Z aspektem społecznym wiążą się pojęcia bezpieczeństwa publicznego, spokoju społecznego i kul-tury życia zbiorowego. Obecnie rozszerza się zakres bezpieczeństwa spo-łecznego na działania rodziny, przyjaciół i innych grup ludzi poprzez ich współdziałanie i współpracę (Ancyparowicz, 2004).
Coraz częściej pracodawcy zdają sobie sprawę z korzyści, jakie daje zatrudnianie pracowników nie tylko dobrze wykwalifi kowanych, ale rów-nież lojalnych i pozostających w długim stosunku pracy. Także pracownicy, wobec nowych uwarunkowań na rynku pracy, decydują się często na dzia-łania zmierzające do pogodzenia kariery zawodowej z życiem rodzinnym, w celu uzyskania równowagi między tymi środowiskami.
Bezpieczeństwo socjalne mogą zapewnić działania, zarówno ze strony państwa, jak i poszczególnych pracodawców, które prowadzą do minima-lizowania skutków negatywnych działań pracodawców. Należą do nich:
pewność zatrudnienia – poprzez przepisy uniemożliwiające przeprowadza-nie zwolprzeprowadza-nień na własne życzeprzeprowadza-nie przedsiębiorcy, podnoszeprzeprowadza-nie umiejętności zawodowych jako wynik szkoleń i kształcenia, ustalanie minimalnej stawki wynagrodzenia, możliwość łączenia poboru emerytury z pracą w niepełnym wymiarze, elastyczność w ustalaniu czasu pracy i inne.
Przesłanki fl exicurity
Z zagadnieniem bezpieczeństwa socjalnego wiąże się także nowe poję-cie: fl exicurity. Koncepcja pojawiła się wraz z uelastycznieniem rynku pracy polegającym na możliwości zmian form działalności przedsiębiorstw w związku z zaistnieniem nowych warunków ekonomicznych. Pociąga to za sobą konieczność dostosowania zasobów ludzkich do zmian wynikają-cych z konkurencyjności, innowacyjności itd. Celem fl exicurity jest dążenie do rozwiązania mającego na celu zapewnienie możliwie stałego poziomu ochrony socjalnej, mimo zmieniających się warunków zewnętrznych.
Liliana Jodkowska wymienia przesłanki służące idei fl exicurity (Jodkow-ska, s. 227):
1) łatwość podjęcia pracy;
2) dostępność ofert podnoszących kwalifi kacje;
3) motywowanie bezrobotnych do poszukiwania pracy w ramach aktywnej polityki rynku pracy;
4) uzgadnianie stanowisk partnerów społecznych, tj. związków zawo-dowych i organizacji pracodawców w celu uzyskiwania rozwiązań korzyst-nych dla obu stron pozostających w stosunku pracy;
5) upowszechnianie nietypowych form zatrudnienia;
6) wprowadzanie nowoczesnych systemów zabezpieczenia socjalnego.
106 BIBLIOTHECA NOSTRA. ŚLĄSKI KWARTALNIK NAUKOWYNR 4 (42) 2015
Rodzaje bezrobocia
Jednym z większych zagrożeń bezpieczeństwa pracowników jest bezro-bocie. Pojawia się ono wówczas, gdy pewna grupa osób aktywnych zawodowo nie może znaleźć odpowiedniej pracy mimo chęci jej podjęcia i starań. Zjawi-sko musi mieć wymiar społeczny i dotyczyć większej grupy ludzi, którzy nie mogą własnymi siłami pokonać barier stojących na drodze do zatrudnienia.
Sytuacja ta wiąże się z określonymi wymaganiami zarówno ze strony praco-dawców (określona oferta pracy dotycząca kwalifi kacji i umiejętności zawo-dowych), jak i kandydatów do pracy (wymagania związane z wynagrodze-niem za pracę, warunkami pracy, w tym także związanymi z koniecznością połączenia pracy z życiem rodzinnym itp.) (Ancyparowicz, 2004). Ze względu na okoliczności towarzyszące powstawaniu bezrobocia wyróżnia się:
bezrobocie frykcyjne – osoby poszukujące pracy nie przyjmują ofert, ale czekają na pojawienie się lepszych i korzystniejszych; często także bez-robotni nie są w ogóle zainteresowani zatrudnieniem lecz rejestrują się w urzędzie pracy celem dokumentowania starań o pracę z zamiarem uzy-skania zasiłku czy świadczeń socjalnych;
bezrobocie strukturalne – związane ze zmianą i przekształceniami gospodarczymi polegającymi na likwidacji różnych gałęzi przemysłu, prze-prowadzką wykwalifi kowanych osób do miejsc, gdzie ich kwalifi kacje nie odpowiadają ofercie zatrudnienia;
bezrobocie technologiczne – wynika z wprowadzenia nowych roz-wiązań wpływających na zmniejszenie zapotrzebowania na zatrudnienie osób (nowe technologie wspomagające pracę), a także z niezgodnej z popy-tem oferty w zakresie kształcenia na kierunkach, dla których brak zapo-trzebowania na rynku pracy;
bezrobocie koniunkturalne – pracownicy są czasowo zwalniani z pracy z powodu nadmiaru wytworzonych dóbr i brakiem ich zbytu; po poprawie sytuacji na rynku zbytu pracownicy są zatrudniani ponownie;
bezrobocie poprywatyzacyjne – powstaje w sytuacji, gdy sprzedaż przedsiębiorstwa państwowego pociąga za sobą zmiany w zatrudnieniu mające służyć poprawie rentowności sprywatyzowanego przedsiębiorstwa.
Specyfi cznym rodzajem bezrobocia jest bezrobocie instytucjonalne, powstające na poziomie konkretnego przedsiębiorstwa. Jego cechą jest zaistnienie takiej sytuacji w stosunkach między pracodawcą a pracow-nikiem, że powoduje to chorobliwy lęk przed utratą pracy i tym samym wyzwala między pracownikami rywalizację utrudniającą współdziała-nie. Ma to szczególne znaczenie w przedsiębiorstwach, w których istnieje konieczność działania zespołowego i kooperacji umożliwiającej realizację konkretnych usług czy zadań.
Bezrobocie dzieli się również na pierwotne i indukowane. Pierwsze powstaje w wyniku utraty pracy bezpośrednio w konkretnym
przedsiębior-stwie, drugie jest związane z likwidacją miejsc pracy w gałęzi przemysłu, do której należy przedsiębiorstwo zatrudniające pracownika. Rośnie wówczas liczba osób poszukujących pracy w konkretnym zawodzie przy zmniejszo-nej liczbie miejsc pracy.
Praca w bibliotece
Jedną z instytucji, które zmieniają się wraz ze zmieniającym się otocze-niem, jest biblioteka. Zwykle praca w niej jest postrzegana jako mało stre-sująca, wręcz nudna, ale bezpieczna. Portal CareerCast.com opublikował ranking najmniej stresujących zawodów świata w roku 2014. Bibliotekarz uplasował się w nim na bardzo wysokiej 38 pozycji (z poziomem stresu w wysokości 9.000 podczas gdy np. techniczna pomoc dentystyczna została oceniona stresogennie jako 11.000). Bibliotekarz w tym rankingu został opisany jako osoba „wybierająca i opracowująca materiały w celu dostar-czenia odbiorcom informacji” (CareerCast.com, 2015). Dodatkowo właści-ciel portalu Tony Lee zachęca do podjęcia pracy w bibliotece, wskazując na liczne zalety tego zajęcia: „Jeśli twoje życie jest pełne stresu, zastanów się nad wyborem zawodu oferującego pewne zatrudnienie i satysfakcjo-nujące zarobki, zawodu, który jednocześnie nie ma specjalnych wymogów fi zycznych, nie naraża na niebezpieczne sytuacje i w którym nie obowiązują deadline’y”. (cyt. za: Bibliotekarz – zawód marzeń? 2014).
Inaczej stresogenność zawodu widzą polscy bibliotekarze. Jacek Woj-ciechowski opisuje to następująco: „Praca w bibliotece, zdaniem naszych przyjaznych wrogów i wrogich przyjaciół, jest bardzo podobna do puchu, w którym trudno zrobić sobie kuku […] W mojej osobistej, dwunastotowej skali stresogenności zawodów, przypisuję bibliotekarstwu 9,5 punk-tów, zatem ciut więcej niż nauczycielom i treserom lwów […]” (Wojcie-chowski, 2015, s. 4). Sytuacji nie poprawiają zmieniające się warunki zewnętrzne, wpływające na zmienność pracy w bibliotekach.
Zmiany w bibliotekach związane są z:
1) malejącym zainteresowaniem czytelnictwem materiałów w formie tradycyjnej (drukowanych) i poszukiwanie, czasem tych samych treści, w formie elektronicznej; prym w takich działaniach wiodą w społeczności akademickiej studenci; nierzadko również pracownicy naukowi, w związku z bogatą ofertą e-źródeł znajdują poszukiwane pozycje literaturowe w wer-sjach elektronicznych;
2) automatyzacją procesów bibliotecznych pociągającą za sobą zmiany w strukturze organizacyjnej bibliotek;
3) zmianą w zakresie wymagań odnośnie do kwalifi kacji bibliotekarzy;
4) zmianą zadań bibliotekarzy (hybrydowy model biblioteki).
Największe zmiany w bibliotekach polskich dokonały się w latach dzie-więćdziesiątych ubiegłego stulecia. Komputeryzacja procesów