Baby blues a depresja ciężarnych i depresja poporodowa

Baby blues, czyli smutek poporodowy czy przygnębienie poporodowe, to różne nazwy

dość powszechnego stanu, przypadającego na pierwsze 2–4 tygodnie po porodzie, a którego największa intensywność odczuwana jest po pierwszych 5–6 dniach. Do objawów baby bluesa zalicza się przede wszystkim nerwowość, napięcie, zmęczenie oraz zmienność nastrojów, które nie wymagają podejmowania kroków farmakolo-gicznych. Zazwyczaj stan ten ustępuje, jest to jednak możliwe dzięki emocjonalnemu wsparciu bliskich oraz ich pomocy przy obowiązkach w opiece nad noworodkiem15. Powrót do stanu równowagi trwa wówczas maksymalnie trzy miesiące od momentu porodu16. W przypadku braku wsparcia ze strony rodziny (lub przy wsparciu niewy-starczającym) istotna może okazać się również pomoc profesjonalistów, tj. lekarza lub położnej. Wskazuje się, że smutek poporodowy dopada od ok. 40% do nawet ok. 80% kobiet17, i chociaż jego objawy nie zawsze są zintensyfikowane i często ustępuje samo-istnie, to lekceważony baby blues może doprowadzić do depresji poporodowej i mieć poważne konsekwencje dla matki oraz dziecka, zwłaszcza w sytuacji, gdy rodzina w negatywnym ujęciu podkreśla stan kobiety i krytykuje jej zachowanie.

Ciąża i poród to ważne wydarzenie nie tylko pod względem wielu przemian bio-logicznych i fizycznych zachodzących w ciele kobiety. To także powiązane z nimi przemiany w sferze psychicznej, w tym związane z oswajaniem się z nową rolą – rolą matki. Kobieta przestaje odpowiadać tylko za siebie – od chwili poczęcia przyjmuje na siebie również odpowiedzialność za dziecko18, a jej decyzje mają na nie bezpo-średni wpływ (np. przez sposób odżywiania się i tryb życia w trakcie ciąży).

14 Ibidem, s. 135.

15 J. Krzyżanowska-Zbucka, Okołoporodowe zaburzenia psychiczne a krzywdzenie dzieci, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2010, nr 3 (32), s. 45. 16 K. Kossakowska-Petrycka, K. Walęcka-Matyja, Depresyjnezaburzenianastrojuukobietpona-rodzinachdziecka, „Acta Univesitatis Lodziensis. Folia Psychologica” 2007, nr 11, s. 48. 17 M. Golec, A. Rajewska-Rager, K. Latos, A. Kosmala, A. Hirschfeld, M. Molińska-Glura, Ocena zaburzeńnastrojuupacjentekpoporodzieorazczynnikówpredysponującychdowystępowa-niatychzaburzeń, „Psychiatria” 2016, t. 13, nr 1, s. 2. 18 M. Sosnowska, Doświadczeniazwarsztatuodepresjiokołoporodowej–zmianatożsamości kobietypoporodzieiodkrywanienowego„ja”, „Psychiatria” 2019, t. 16, nr 3, s. 141–144.

W różnych kręgach kulturowych depresja (w tym depresja okołoporodowa) przestaje być niewidzialna. Dzieje się to jednak powoli i nie w każdej społecz-ności, dużo zależy bowiem od wykładni aksjonormatywnej (wartości i  norm obowiązujących w danej kulturze), poziomu rozwoju edukacji i wiedzy (także od świadomości jednostek) oraz od poziomu rozwoju gospodarczego, politycznego i technologicznego. Oznacza to, że stygmatyzacja depresji wciąż występuje w wie-lu środowiskach, przez co choroba ta utożsamiana jest nawet z pewnego rodzaju fanaberią. Tymczasem Hahn-Holbrook, Cornwell-Hinrichs oraz Anaya przepro-wadzili analizę danych z 56 krajów19, z której wynika, że na depresję poporodową cierpi średnio 17,7% kobiet z państw objętych badaniem, zaś najwyższy wskaźnik (37,7%) dotyczył Chile20. Według innych badań szacuje się, że w Polsce na depre-sję poporodową choruje około 10–25% kobiet21.

Powołując się na powyższe dane, można zaryzykować stwierdzenie, że u co piątej kobiety po urodzeniu dziecka diagnozuje się chorobę, której najczęstsze ob-jawy to: drażliwość, zmęczenie, bezsenność, a także niepokój czy poczucie winy. Zazwyczaj wiąże się to niskim poczuciem własnej wartości, z negatywnym oce-nianiem siebie jako matki i  krzywdzącymi, przerastającymi często możliwości oczekiwaniami nakładanymi na samą siebie w ramach wypełniania tejże funkcji społecznej22. Niektóre spośród objawów charakterystycznych dla epizodu depre-sji, takie jak np. zaburzenia snu czy spadek libido, są także naturalnie występują-cymi objawami po porodzie, kiedy kobieta jest obolała, zmęczona i często wstaje do karmienia dziecka. Z tego powodu za główny wyznacznik i symptom depre-sji uznaje się niepokojący charakter relacji między matką a noworodkiem23. Lęk przed popełnieniem błędu podczas opiekowania się dzieckiem przyczynia się tym samym do wycofania i  niechętnego wykonywania czynności pielęgnacyjnych. Brak lub zmniejszenie kontaktu wzrokowego oraz dotykowego z noworodkiem znacznie utrudnia proces kształtowania się więzi24, nie pozostaje to także bez zna-czenia w oczach partnera i rodziny, którzy często mają pewne wyobrażenie prze-kształcone w oczekiwania wobec matki dziecka. Obawa przed krytyką czy surową oceną najbliższych w kwestii sprawdzania się kobiety w roli matki może wpłynąć

19 Wśród badanych krajów znalazły się np. Finlandia, Hiszpania, Singapur, Malezja, Izrael, Fran-cja, Turcja. W badaniu nie analizowano danych z Polski. 20 J. Hahn-Holbrook, T. Cornwell-Hinrichs, I. Anaya, EconomicandHealthPredictorsofNational PostpartumDepressionPrevalence:ASystematicReview,Meta-analysis,andMeta-regression of291Studiesfrom56Countries, „Frontiers in Psychiatry” 2018, nr 8, s. 248. 21 K. Maliszewska, K. Preis, Terapiadepresjipoporodowej–aktualnystanwiedzy, „Annales Aca-demiae Medicae Gedanensis” 2014, nr 44, s. 105. 22 M. Chrzan-Dętkoś, L. Kalita, Rolawczesnejinterwencjipsychologicznejwprofilaktyceiterapii depresjipoporodowej, „Psychoterapia” 2019, nr 1 (188), s. 48. 23 A. Małus, J. Szyluk, B. Galińska-Skok, B. Konarzewska, Występowaniedepresjipoporodowej ajakośćrelacjiwzwiązku, „Psychiatria Polska” 2016, t. 50, nr 6, s. 1136. 24 M. Golec, A. Rajewska-Rager, K. Latos, A. Kosmala, A. Hirschfeld, M. Molińska-Glura, op.cit., s. 2.

na podjęcie przez nią decyzji o ukrywaniu swojego zmęczenia czy odczuwanego lęku. Udając, że świetnie sobie radzi, pozbawia samą siebie wsparcia i pomocy, których potrzebuje. Tym samym ryzyko pogorszenia samopoczucia i wystąpienia depresji poporodowej staje się wyższe i bardziej realne25.

Depresja poporodowa, jak nazwa wskazuje, pojawia się po przyjściu na świat no-wej istoty, nie należy jednak zapominać, że stres i niepokój związany z przyjęciem roli matki pojawić się mogą także w trakcie ciąży. Poważne objawy depresji popo-rodowej mogą więc być wynikiem zachorowania jeszcze przed porodem, a w nie-których przypadkach nawet przed ciążą26. W tej sytuacji moment porodu staje się jedynie bodźcem do pogłębienia złego stanu psychicznego kobiety. W badaniu prze-prowadzonym w województwach lubelskim oraz mazowieckim w latach 2011–2012 aż 29,9% badanych kobiet wykazywało objawy lękowe w trzecim trymestrze ciąży, a niewiele mniej (27,4%) odczuwało je już w trakcie pierwszego trymestru. Rzadziej wskazywano na objawy depresyjne (15,3% w pierwszym trymestrze, 14% w trze-cim), wciąż jednak oznacza to, że co siódma badana w trakcie swojej ciąży przeży-wała objawy charakteryzujące stan depresyjny27. To z kolei może mieć bezpośrednie przełożenie na zdrowie jeszcze nienarodzonego dziecka – wiele badań wskazuje na destrukcyjny wpływ odczuwanego przez kobietę w ciąży niepokoju i lęku. Istnieje wówczas większe prawdopodobieństwo, że u dziecka w przyszłości wystąpią takie problemy, jak zaburzenia emocjonalne czy też zaburzenia w rozwoju poznawczym28.

Wskazuje się, że depresyjność matki niesie negatywne konsekwencje dla dziecka na różnych etapach jego rozwoju – u noworodków wyraża się głównie większą drażliwością i wyższym poziomem hormonów stresu, zaburzeniami snu oraz mniejszą aktywnością, natomiast u niemowląt i małych dzieci jest to przede wszystkim inny sposób podejmowania interakcji (tzw. depresyjny) oraz opóźnie-nie w rozwoju motorycznym. Wraz z wiekiem dziecka możliwy jest wzrost jego depresyjności, a także na niskim poziomie utrzymać się może jego poziom empa-tii, co zazwyczaj ma przełożenie na inicjowanie zachowań agresywnych29.

25 K. Maliszewska., M. Świątkowska-Freund, M. Bidzan, K. Preis, Ryzykodepresjipoporodowej acechyosobowościiwsparciespołeczne.Polskieprzesiewowebadanieobserwacyjnematek 4tygodniei3miesiącepoporodzie, „Psychiatria Polska” 2017, t. 51, nr 5, s. 895–896. 26 J. Samochowiec, J. Rybakowski, P. Gałecki, A. Szulc, J. Rymaszewska, W.J. Cubała, D. Dudek, RekomendacjePolskiegoTowarzystwaPsychiatrycznegodotycząceleczeniazaburzeńafek-tywnychukobietwwiekurozrodczym.CzęśćI:Leczeniedepresji, „Psychiatria Polska” 2019, t. 53, nr 2, s. 246–247. 27 J. Morylowska-Topolska, M. Makara-Studzińska, J. Kotarski, Wpływwybranychzmiennychso- cjodemograficznychimedycznychnanasilenieobjawówlękowychidepresyjnychwposzcze-gólnychtrymestrachciąży, „Psychiatria Polska” 2014, t. 48, nr 1, s. 174–181. 28 G. Gebuza, M. Kaźmierczak, M. Gierszewska, E. Mieczkowska, M. Banaszkiewicz, A. Wróbel--Bania, LękprzedporodemwIIItrymestrzeciążyijegopowiązaniazestanemnoworodka, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2015, t. 21, nr 1, s. 39–40. 29 K. Kossakowska, Depresjapoporodowamatkiijejkonsekwencjedladzieckairodziny, „Życie i Płodność. Ujęcie Interdyscyplinarne” 2019, nr 39, s. 140–142.