Wśród rodziców biorących udział w badaniu zde-cydowaną większość stanowiły matki 93,3%. Le-gitymowały się one najczęściej wykształce-niem wyższym 45% i średnim 41,7%. Ojcowie w większości również posiadali wykształcenie wyższe 50%
i średnie 28,3%. Rozpiętość wieku badanych mie-ściła się w granicach 16 do 50 lat, najliczniej-szą grupę 36,7% stanowili rodzice w wieku 26-30 lat a najmniej liczną 1,7% w wieku 16-20 lat i 46-50 lat. Więcej niż połowa 60% respondentów posiadała jedno dziecko, 30% dwoje dzieci, a 10% badanych miało 3 i więcej dzieci. Większość ankietowanych 63,3% miesz-kało w mieście >50 tysięcy mieszkańców, 6,7% w mieście
<50 tysięcy mieszkańców, a 30% to mieszkańcy wsi. Swoją sytuację materialną 75,5% badanych określiło jako dobrą, 5% jako bardzo dobrą, a jako niezbyt dobrą - 16,7% i złą - 3,3%.
Struktura wieku dzieci badanych rodziców przedstawia się następująco: 0-1 rok 38,3%, 2-3 lata 45,0%, 4-6 lat 16,7%.
Grupę hospitalizowanych dzieci w większości 56,7% sta-nowili chłopcy, dziewczynek było 43,3%. Większość z nich 73,3% uczęszczała do żłobka/przedszkola, 26,7% pozosta-wała w domu.
Powodem hospitalizacji dzieci była biegunka. Szczepienia przeciw Rotawirusom nie były wykonane u 80% dzieci.
91,7% dzieci badanych rodziców chorowało po raz pierw-szy na biegunkę, 8,3% po raz drugi. Czas trwania hospita-lizacji wynosił: 1-2 dni dla 26,7% dzieci, 3-10 dni – 50,0%,
>10 dni dla 23,3% dzieci. Sporo, bo ¾, dzieci przyjęto do szpitala w sposób planowy, a pozostałe 25,0% w trybie na-głym. Ponad 3/4 rodziców uważało, że przyjęcie dziecka do szpitala odbyło się szybko i sprawnie, 23,3% było zda-nia, że mało sprawnie i długo. W opinii 96,7% badanych rodziców lekarz uzasadnił potrzebę leczenia szpitalnego dziecka, a 3,3% opiekunów miało zdanie przeciwne.
Ponad 90% ankietowanych rodziców oczekiwało wie-lu informacji odnośnie różnych aspektów leczenia, pie-lęgnowania i odżywiania ich dziecka w czasie pobytu w oddziale szpitalnym. Od lekarza rodzice oczekiwali przede wszystkim informacji na temat choroby dziecka i jej leczenia, a od pielęgniarki głównie informacji z zakre-su opieki i pielęgnowania dziecka w chorobie (tab. 1).
Analiza materiału empirycznego przeprowadzona za po-mocą testu Kruskala-Wallisa nie udowodniła istotnie sta-tystycznego związku między oczekiwanym przez rodziców wsparciem informacyjnym a czasem trwania hospitalizacji i wiekiem ich dziecka oraz trybem jego przyjęcia do szpi-tala, a także liczbą posiadanych dzieci, wykształceniem i miejscem zamieszkania rodziców – p>0,05.
Najwięcej informacji ankietowani rodzice otrzymali od lekarza na temat choroby dziecka, jej leczenia i diagnosty-ki oraz konieczności hospitalizacji dziecka. Pielęgniardiagnosty-ki natomiast najwięcej informacji dostarczały rodzicom na temat wykonywanych badań i żywienia w chorobie, profi-laktyki choroby oraz pielęgnowania i opieki nad dzieckiem (tab 2).
Badanych rodziców poproszono również o ocenę wpły-wu wsparcia informacyjnego uzyskanego od perso-nelu medycznego na ich umiejętności w opiece nad dzieckiem i stan psychiczny Wsparcie informacyjne uzyskane od lekarzy i pielęgniarek wywarło znaczny wpływ zwłaszcza na poczucie bezpieczeństwa rodzi-ców i wzrost zaufania do pracowników szpitala (tab. 3).
Prawie 3/4 (71,4%) ankietowanych rodziców dzieci wy-raziła opinię, iż zainteresowanie personelu medycznego problemami zdrowotnymi ich dzieci w czasie hospitali-zacji było adekwatne do sytuacji, 20,0% odpowiedziało, że było duże. Niewielki odsetek badanych 3,3% miał zda-nie przeciwne uważając, że zainteresowazda-nie personelu medycznego problemami zdrowotnymi ich dzieci było za małe w odniesieniu do sytuacji, na brak spontanicz-nego zainteresowania wskazało również 3,3%, a 1,7%
z nich odpowiedziało, że zainteresowanie to było wręcz wymuszone. Odpowiednio do przedstawionych opinii, na pytanie: Czy oddział i szpital, w którym leczone jest dziec-ko zasługuje na polecenie go innym? – 75% odpowiedziało
„tak”, 25% odpowiedziało „nie mam jednoznacznej opinii”.
W przeprowadzonych badaniach analizowano również oczekiwania rodziców hospitalizowanych dzieci w od-niesieniu do sylwetki lekarzy i pielęgniarek sprawujących opiekę nad ich dziećmi. Największy odsetek responden-tów, zarówno od lekarzy jak i pielęgniarek, oczekiwało przede wszystkim odpowiedzialności, dobrej komunikacji i fachowości. Od pielęgniarki wymagano ponadto, więk-szej niż od lekarzy, życzliwości i opiekuńczości (ryc. 1).
Większość rodziców hospitalizowanych dzieci uważało, że lekarze i pielęgniarki opiekujący się ich dziećmi posiada-ją oczekiwane przez nich cechy osobowości, a tylko nie-wielki odsetek badanych rodziców miał inne zdania w tym względzie (ryc. 2).
W przeprowadzonych badaniach analizie poddano rów-nież wsparcie otrzymane ze źródła rodzinnego (mąż, żona, rodzice, rodzeństwo i dalsi krewni) i pozarodzinne-go (przyjaciele, znajomi i sąsiedzi). Znaczącym źródłem wsparcia dla ankietowanych rodziców była najbliższa rodzina. Aż 71,7% ankietowanych uważa, że najbliższa rodzina spełniła oczekiwania, raczej tak – 23,3%, raczej nie – 3,3% i nie – 1,7% badanych. Większość rodziców hospitalizowanych dzieci oczekiwała od najbliższej ro-dziny: różnych form pomocy 85%, zrozumienia 55%, życzliwości 28,3% i pocieszenia 20%. W opinii 65% an-kietowanych rodziców choroba dziecka zbliżyła członków rodziny do siebie, 31,7% uważa, iż nic się nie zmieniło, ale w przypadku 3,3% badanych choroba dziecka oddaliła ich od siebie. Ważnym źródłem otrzymanego wsparcia w sy-tuacji choroby i hospitalizacji dziecka, byli również przyja-ciele/znajomi 46,7%, dalsza rodzina 33,3%, sąsiedzi 1,7% i zakład pracy 10% badanych rodziców.
Ankietowanym rodzicom zadano także pytanie od kogo ge-neralnie oczekiwali najwięcej wsparcia w chorobie dziecka i kto udzielił go w największym stopniu. Z pozyskanych da-nych wynika, że podstawowym źródłem wsparcia, zarówno oczekiwanego jak i otrzymanego, był/a mąż/żona 86,7%.
W 100% zaspokojone zostało wsparcie oczekiwane w układzie mąż/żona. Wsparcie otrzymane od rodziny i przyjaciół było wyższe niż oczekiwano. Natomiast gene-ralnie nie otrzymali oni wsparcia w oczekiwanym stopniu od lekarza i pielęgniarki (ryc. 3).
O
mówienieW analizowanym materiale empirycznym analizie poddano przede wszystkim ocenę poziomu wspar-cia oczekiwanego i otrzymanego od profesjonali-stów (pielęgniarek i lekarzy) związanych z chorobą i opieką dzieci leczonych w szpitalu z powodu
bie-Lp. Zakres merytoryczny wsparcia informacyjnego Zapotrzebowanie na wsparcie Osoba udzielająca wsparcia
tak nie lekarz pielęgniarka
1. choroba dziecka 100,00% 0 96,7% 6,7%
2. konieczność leczenia szpitalnego 96,7% 3,3% 95,0% 6,7%
3. wykonywane badania 100% 0 80,0% 35,0%
4. przebieg leczenia 100% 0 98,3% 11,7%
5. konsekwencje obecnej choroby 96,7% 3,3% 95,0% 13,3%
6. sposoby zapobiegania nawrotom choroby 100% 0 88,3% 21,7%
7. pielęgnowanie i opieka 95,0% 5,0% 50,0% 60,0%
8. rozpoznawanie nawrotów choroby 95,0% 5,0% 80,0% 26,7%
9. reagowanie na pierwsze objawy choroby 96,7% 3,3% 85,0% 28,3%
10. odżywianie dziecka zdrowego 90,0% 10,0% 68,3% 35,0%
11. odżywianie dziecka w chorobie 96,7% 3,3% 88,3% 36,7%
Tabela 1. Oczekiwania odnośnie zakresu i źródła (osoby) wsparcia informacyjnego (* podawano więcej niż jedną odpowiedź, procenty nie sumują się do stu)
gunki oraz od rodziny, przyjaciół i znajomych. Ana-lizując oczekiwania odnośnie zakresu wsparcia in-formacyjnego należy podkreślić, że było ono wysokie a w niektórych obszarach takich jak: konieczność hospi-talizacji, rodzaj choroby, badania diagnostyczne wyko-nywane podczas terapii profilaktyka nawrotów choroby, sięgało 100%. Jednocześnie należy zaznaczyć, że było ono większe w odniesieniu do lekarza niż pielęgniarki. Wynika to prawdopodobnie głównie z różnych zakresów kompe-tencji w tych zawodach. Ponad 90% rodziców oczekiwało informacji od lekarza odnośnie: konieczności
hospitaliza-cji, choroby dziecka, badań diagnostycznych wyko-nywanych podczas terapii oraz przebiegu leczenia i wsparcie to otrzymali na zbliżonym poziomie pie-lęgnowania i opieki nad dzieckiem (60%), go odpowiednio na poziomie: 33,3, 31,7, 21,7, 36,7%. Badania przepro-wadzone przez E. Puczkowską i wsp.
(Puczkowska et al. 2005:294-298 ), dokumentują, iż poziom oczekiwań matek hospitalizowanych dzieci w za-kresie szeroko rozumianej opieki nad dzieckiem jest podobny (61,3% ocze-kiwało informacji dotyczących zasad higieny dziecka, 32,5% informacji o zasadach zdrowego żywienia dziecka), ale informacji tych matki oczekiwa-ły głównie od pielęgniarek (97,3%), a znacznie rzadziej od lekarzy (6,3%).
Większe zapotrzebowanie rodziców na wsparcie z zakresu pielęgnowa-nia dziecka (98,2%), odnotowała w swoich badaniach K. Sędzimir i B.
Prażmowska (Sędzimir, Prażmowska 2008:7), a może to wynikać z faktu, że badania dotyczyły rodziców no-worodków. Na uwagę zasługuje fakt, że rodzice dzieci prezentowanych badań byli w wysokim stopniu zainteresowani informa-cjami odnośnie reagowania na pierwsze objawy choroby u dziecka – 96,7%, przy czym oczekiwali ich głównie od lekarza – 85%. Otrzymało wsparcie w tym względzie tylko 26,7% ankietowanych, w tym 16,7% od lekarza i 8,3% od pielęgniarki. Należy także zwrócić uwa-gę na duże zapotrzebowanie na informacje do-tyczące sposobu zapobiegania nawrotom choro-by (100%), przy czym preferowanym źródłem tych informacji miałby być lekarz (88,3%), pielęgniarkę
Lp.
Zakres merytoryczny wsparcia informacyjnego
Uzyskane wsparcie Osoba udzielająca wsparcia
tak nie lekarz pielęgniarka
1. choroba dziecka 95,0% 5,0% 95,0% 3,3%
2. konieczność leczenia szpitalnego 96,7% 3,3% 96,7% 1,7%
3. wykonywane badania 91,7% 8,3% 73,3% 36,7%
4. przebieg leczenia 90,0% 10,0% 86,7 % 10,0%
5. konsekwencje obecnej choroby 46,7% 53,3% 40,0% 3,3%
6. sposoby zapobiegania nawrotom choroby 31,7% 68,3% 21,7 % 33,7%
7. pielęgnowanie i opieka 45,0% 55,0% 20,0% 33,3%
8. rozpoznawanie nawrotów choroby 26,7% 73,3% 16,7% 8,3%
9. reagowanie na pierwsze objawy choroby 30,0% 70,0% 18,3 % 11,7%
10. odżywianie dziecka zdrowego 41,7% 58,3% 18,3% 21,7%
11. odżywianie dziecka w chorobie 68,3 % 31,7% 38,3% 31,7%
Tabela 2. Wsparcie otrzymane w odniesieniu do zakresu i źródła (osoby) informacji (* podawano więcej niż jedną odpowiedź, procenty nie sumują się do stu)
L.p Kategorie odpowiedzi
1. poczucie kontroli sytuacji 58,3 38,3 3,3
2. poczucie bezpieczeństwa 71,1 25,0 3,3
3. wzrost zaufania do pracowników szpitala 63,3 30,00 6,7
4. umiejętność opiekowania się dzieckiem 51,7 31,7 16,7
5. umiejętność świadomej obserwacji dziecka 56,7 31,7 11,7 6. sprawdzenie się w roli opiekuna chorego dziecka 51,7 26,7 21,7
7. wzrost pewności siebie 40,0 33,3 26,7
8. wzrost wiedzy o objawach i przebiegu choroby 56,7 33,3 10,0 9. świadomość czynności, które należy wykonać 48,3 36,7 15,0
10. umiejętność odpowiedniego zachowania się
w obecności dziecka 46,7 36,7 16,7
11. poprawa relacji z dzieckiem 23,3 28,3 48,3
12. zaburzenia poczucia bezpieczeństwa 5,0 20,0 75,0
13. powodowanie bezsilności 6,7 23,3 70,0
14. powodowanie dezorientacji 10,0 11,7 78,3
15. obniżenie zaufania do pracowników szpitala 6,7 15,0 78,3 Tabela 3. Wpływ uzyskanego wsparcia informacyjnego na stan psychiczny i umiejętności badanych w opiece nad dzieckiem
wskazało tylko 21,7% badanych. Wsparcie to otrzyma-no tylko w 31,7% przypadków przy czym źródłem wsparcia w tym zakresie były w przewadze pielęgniar-ki – 33,7%, lekarze stanowili mniejszość – 21,7%. Zbli-żone wyniki badań uzyskała K. Stefaniak i wsp. (Stefa-niak, Basa, Wójcik 2009:212-216), wykazano w nich, iż 61% rodziców oczekuje informacji o pielęgnowaniu dziecka po wyjściu ze szpitala i profi laktyce od lekarza, a 25% od pielęgniarki. W badaniach własnych wykaza-no, że zapotrzebowanie na informacje dotyczące różnych aspektów leczenia i opieki nad dzieckiem, np. profi laktyki choroby czy rozpoznawania objawów nawrotu choroby było także mniejsze w stosunku do pielęgniarki niż lekarza (tab. 1). Może to wynikać z tradycyjnego przeświadczenia
rodziców o pielęgniarce identyfi kowanej jako osobie głów-nie pomagającej lekarzowi w realizacji jego zadań zawo-dowych, niż jako samodzielnej profesjonalistce mogącej decydować o zakresie i charakterze pomocy udzielanej z zakresu prewencji chorób i utrzymania zdrowia tym, któ-rzy potrzebują wsparcia w tym względzie (Górajek Jóźwik 1994:17-22).
Istotą pracy lekarza i pielęgniarki jest udzielanie pomocy innym w kryzysowych sytuacjach zdrowotnych. Redu-kowanie stresu spowodowanego hospitalizacją poprzez wsparcie społeczne, wzmaga zarówno u dziecka jak i u jego rodziców poczucie koherencji (Kurowska, Żurek 2011:84).
Ten typ aktywności zawodowej związany jest także z ko-niecznością wchodzenia w bliskie relacje interpersonalne i ciągłej komunikacji. Dodatkowo mamy tutaj do czynienia ze specyfi cznym rodzajem odpowiedzialności, wynikającej zarówno z własnych standardów wykonywania pracy, jak i wysokich oczekiwań społecznych wobec osób pracujących w tych zawodach (Balcar el at. 2011: 11:12). Jak ważne są to cechy w zawodzie lekarza i pielęgniarki potwierdzają przy-toczone poniżej wyniki badań własnych i innych autorów.
W badaniach własnych największy odsetek badanych ro-dziców oczekiwał zarówno od pielęgniarki, jak i od leka-rza, odpowiedzialności, dobrej komunikacji i fachowości (ryc. 1). Badania przeprowadzone przez E. Puczkowska i wsp. (Puczkowską et al. 2005:294-298), wskazują, że bada-ne matki zwróciły uwagę na aspekt właściwej komunikacji interpersonalnej i 35,5% uważa, że zmiany w komunika-cji interpersonalnej (poprzez zwiększenie kontaktu słow-nego) wpłynęłyby na polepszenie opieki pielęgniarskiej.
W tych samych badaniach ankietowane matki w większo-ści uważały, że pielęgniarka powinna posiadać duży za-sób wiedzy. Badania K. Stefaniak i wsp. (Stefaniak, Basa, Wójcik 2009:212-216), podają, że 73% rodziców przede wszystkim oczekuje aby pielęgniarka była odpowiedzial-na za swoje zawodowe zachowania wobec pacjentów i ich najbliższych.
Efektywność wsparcia społecznego jest m.in funkcją cech osobowości pomagającego, takich jak jego życz-liwość, empatia i asertywność. Działania wspierające wynikają na ogół z dobrej woli, z motywacji altruistycz-nej i uwarunkowane są życzliwością, współczuciem i zrozumieniem empatycznym drugiego człowieka (Ga-jewska, 2009:53-78). Ankietowani rodzice oczekiwali od lekarzy i pielęgniarek sumienności i przystępności, a od pielęgniarki ponadto, większej niż od lekarzy, życzliwości i opiekuńczości (ryc. 1). Na priorytetowe znacze-nie tych cech osobowych pielęgniarki, wskazują rów-nież ankietowani rodzice w badaniach K. Stefaniak i wsp. (Stefaniak, Basa, Wójcik 2009 212-216), oczekując od pielęgniarki przede wszystkim życzliwości (77%), a następnie troskliwości (73%). Badania E. Puczkowskiej
Rycina 2. Zbieżność cech życzeniowych z cechami lekarzy i pielęgniarek opiekujących się dzieckiem
Rycina 1. Oczekiwania rodziców w odniesieniu do sylwetki lekarza i pielęgniarki
Rycina 3. Źródła oczekiwanego i otrzymanego wsparcia społecznego
i wsp. (Puczkowska et al. 2005:294-298), dokumentują iż, ankietowani rodzice możliwość polepszenia opieki pie-lęgniarskiej widziało w zwiększeniu życzliwości (8,7%) i okazywaniu większej troski (15%). W badaniach M. Ja-kubczyk i wsp. (JaJa-kubczyk et al. 2003:897-904), zarówno dzieci, jak i rodzice, bardzo pozytywnie ocenili cechy oso-bowe pielęgniarek i lekarzy, zaznaczając że cechy zdecy-dowanie ujemne są rzadko spotykane w tych grupach za-wodowych. W wynikach badań własnych na podkreślenie zasługuje fakt, że większość rodziców hospitalizowanych dzieci uważało, że lekarze i pielęgniarki opiekujący się ich dziećmi posiadają cechy osobowości, których od nich oczekiwano, chociaż niewielki odsetek badanych był inne-go zdania (ryc. 2).
Źródła wsparcia dzieli się zwykle na: rodzinne (mąż, żona, rodzice, rodzeństwo i dalsi krewni), towarzyskie (przyja-ciele, znajomi, sąsiedzi) i związane z osobami profesjo-nalnie przygotowanymi do udzielania wsparcia w tym przypadku m.in lekarzami i pielęgniarkami. Wszystkie te osoby mogą dostarczyć wsparcia informacyjnego, jak i emocjonalnego w sytuacjach choroby dziecka. Bada-nia wykazały (Sęk 2005:87-107 ), że dla emocjonalnych problemów związanych z wydarzeniami krytycznymi w sferze rodzinnej najważniejszą rolę odgrywa małżonek, przyjaciele i profesjonaliści związani z chorobą i opieką nad dzieckiem. Badania własne dokumentują, iż ankieto-wani rodzice wsparcie od męża/żony otrzymali w takim zakresie w jakim go oczekiwali – 86,7%, co należy odno-tować jako zjawisko pozytywne. W przypadku dalszej ro-dziny i przyjaciół wsparcie otrzymane było nawet wyższe niż oczekiwane.
Podstawowym problemem badawczym było udzielone wsparcie społeczne (zarówno informacyjne, instrumen-talne jak i emocjonalne), rodzicom hospitalizowanych dzieci przez personel medyczny opiekujący się tymi dzieć-mi. Uzyskane wyniki pokazują, że wsparcie to od lekarzy i pielęgniarek ankietowani rodzice otrzymali w mniejszym zakresie niż go oczekiwali (ryc. 3). Pozyskane dane nie umożliwiają jednak podania przyczyny powyższego stanu rzeczy.
Badania D. Bilickiej i wsp. (Bilickia et al. 2009:20-25) podają, że 64% rodziców oceniło wysoko zaintere-sowanie pielęgniarek ich dzieckiem, 33% przecięt-nie a 7% negatywprzecięt-nie. Badania własne dokumentują, iż 8,3% badanych rodziców wyraziło negatywną opinię o zainteresowaniu personelu medycznego problemami zdrowotnymi ich dzieci w czasie hospitalizacji a ponad 90% oceniło go pozytywnie. Jednocześnie aż 1/4 bada-nych waha się by jednoznacznie polecić innym szpital, w którym leczone było ich dziecko. Oczekiwali większego zakresu informacji odnośnie różnych aspektów leczenia i pielęgnowania ich dziecka. Niewielki odsetek badanych
zasygnalizował też nieadekwatne do ich oczekiwań cechy osobowości u lekarzy i pielęgniarek (ryc. 2).
Uzyskane wyniki odnoszące się do różnych aspektów hospitalizacji, w tym otrzymanego wsparcia, są general-nie zbieżne z wynikami innych badań. Znajdują się tu także oceny niepochlebne, zarówno wobec placówki jak i personelu medycznego sprawującego opiekę nad dziec-kiem. Mimo, że jest to niewielki odsetek badanych, nie można uznać tych wyników za w pełni zadowalające.
Osobom pełniącym zawód lekarza i pielęgniarki społe-czeństwo stawia wysokie wymagania, oczekując nienagan-nej postawy moralnienagan-nej, wysokiej świadomości zawodowej (wynikającej z etosu i roli i funkcji zawodowych) oraz wysokiego poziomu świadczonych usług zdrowotnych.
Spełnienie tych oczekiwań wpływa pozytywnie na jakość oferowanych przez lekarzy i pielęgniarki świadczeń a tak-że przyspiesza rekonwalescencję świadczeniobiorców po przebytej chorobie.
w
niOski1. Liczba badanych osób nie upoważnia do formułowa-nia szerokich uogólnień ale stanowi sygnał do konty-nowania badań i dowodzi, że w sytuacjach trudnych członkowie rodziny wspierają się najbardziej.
2. Źródłem wsparcia informacyjnego był dla badanych przede wszystkim lekarz i pielęgniarka a wsparcia emocjonalnego rodzina. Zdecydowana większość ba-danych oczekiwała wsparcia społecznego (zarówno informacyjnego, jak i emocjonalnego) na wysokim poziomie zarówno od personelu medycznego jak i rodziny. Wsparcie uzyskane od lekarza i pielęgniarki było niższe od oczekiwanego a uzyskane od rodziny równe oczekiwanemu.
3. W edukowaniu rodziców należy bardziej akcentować zagadnienia dotyczące profilaktyki nawrotów choroby i rozpoznawania wczesnych jej objawów.
4. Zapotrzebowanie na wsparcie nie zależało od wieku dziecka i czasu trwania hospitalizacji, ani od ilości dzieci w rodzinie, wykształcenia rodziców i ich miej-sca zamieszkania.
5. Otrzymane przez rodziców wsparcie informacyjne od personelu medycznego miało znaczący wpływ na ich poczucie bezpieczeństwa i kontroli sytuacji, poprawę umiejętności opiekowania się dzieckiem, oraz przy-czyniło się do wzrostu zaufania rodziców do pracow-ników szpitala.
6. Profil osobowy lekarzy i pielęgniarek opiekujących się dzieckiem raczej spełnił oczekiwania rodziców.
l
iteRatuRa1. Balcar B., Borkowska A., Czerw A., Gąsiorowska A., Satysfakcja z pracy w zawodach z misją społeczną. Psychologiczne uwarunkowania. Sopot 2011.
2. Barczykowska E., Gierszewska M., Specyfika pracy pielęgniarki na oddziale pediatrii, [w:] Pielęgniarstwo w pediatrii, red. E.
Barczykowska, R. Ślusarz, M.T. Szewczyk, Warszawa 2006, s. 7-20.
3. Bilicka D., Korbińska M., Popow A., Szewczyk Maria T., Oczekiwania rodziców względem opieki pielęgniarskiej nad dzieckiem w warunkach szpitalnych, „Pielęgniarstwo chirurgiczne i angiologiczne”, nr 3(1), 2009; s. 20-25.
4. Dyga-Konarska M., Jak rodzice mogą pomóc dziecku w szpitalu. Komitet Ochrony Praw Dziecka, Warszawa 1996, s. 7-13.
5. Gajewska G., Wsparcie dziecka w rozwoju. Konteksty opieki i edukacji, Zielona Góra, 2009, s. 53-78.
6. Górajek-Jóźwik J., Wsparcie jako element procesu pielęgnowania, [w:] Wsparcie społeczne w zdrowiu i chorobie, red. Z. Kawczyńska-Butrym, Warszawa, 1994, s. 17-22.
7. Jakubczyk M., Sakson A., Krzemkowska A., Charlikowska H., Czerwionka-Szaflarska M., Analiza stosunku chorych dzieci i ich rodziców do hospitalizacji, „Pediatria Polska”, nr 78(10), 2003, s. 897-904.
8. Kurowska K., Żurek D., Poczucie koherencji a wsparcie społeczne okazywane matkom hospitalizowanych, „Nowiny Lekarskie”, nr 80(2), 2011, s. 84-90.
9. Lipiec I., Pawlaczyk B., Rola pielęgniarki w społeczeństwie. [w:] Pielęgniarstwo pediatryczne, (red.) B. Pawlaczyk, Warszawa, 2007, s.
15-20.
10. Maciarz A., Dziecko przewlekle chore. Opieka i wsparcie, Warszawa, 2006, s. 51-61.
11. Matecka M., Wsparcie emocjonalne i informacyjne jako formy oddziaływania pielęgniarki na stan psychiczny dziecka hospitalizowanego, „Pielęgniarstwo Polskie”, nr 1-2, 2004, s. 22-28.
12. Obuchowska I., Pielęgniarka a chore dziecko, [w:] Pielęgniarstwo pediatryczne, red. B. Pawlaczyk, Warszawa 2007, s. 21-26.
13. Puczkowska E., Krajewska-Kułak E., Jankowiak B., Wasilewska A., Kułak W., Ocena stopnia zadowolenia matek z opieki na oddziale pediatrycznym, „Pediatria Polska”, nr 80(3), 2005, s. 294-298.
14. Sędzimir K., Prażmowska B., Wsparcie rodziców dzieci hospitalizowanych w oddziałach neonatologii, „Pielęgniarstwo XXI wieku”, nr 2-3(23-24), 2008, s. 5-9.
15. Sęk H., Rola wsparcia społecznego w sytuacji kryzysu, [w:] Psychologiczny wymiar zdrowia, kryzysu i choroby, red. D. Kubacka-Jasiecka, Ostrowski T.M, Kraków 2005.
16. Stefaniak K., Basa A., Wójcik R., Oczekiwania rodziców dzieci hospitalizowanych wobec Pielęgniarki, „Pielęgniarstwo Polskie”, nr 3(33) 2009, s. 212-216.