Analizując wcześniejsze rozważania dotyczące oceny stanu fitosanitarnego roślin, należy stwierdzić, iż przeprowadzana kontrola zdrowotności i badań ma-kroskopowych jest niewystarczająca. Zarzuty, jakie można postawić wobec tej metody, dotyczą małej precyzji, stąd też w przypadku materiału roślinnego, co do którego istnieje podejrzenie porażenia przez organizmy kwarantannowe, ko-nieczne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych. Materia ta podlega daleko rozwiniętej regulacji w aktach prawnych, np.:
— Załącznik II. Schemat badania diagnostycznego, wykrywania oraz identyfi-kacji Ralstonia Solanacearum (Smith) Yabuuchi et al. – dyrektywa Rady 98/57/WE z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie kontroli organizmu Ralstonia
Solanacearum (Smith), Yabuuchi i wsp. z dnia 20 lipca 1998 r.46;
— art. 2 dyrektywy Rady 93/85/EWG z dnia 4 października 1993 r. w sprawie zwalczania bakteriozy pierścieniowej ziemniaka, z dnia 4 października 1993 r.47
; — art. 79 pkt 11, art. 85 pkt 7, art. 95 i następne – ustawy o ochronie roślin; — art. 46 ustawy o środkach ochrony roślin;
— rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie pobierania próbek środków ochrony roślin do badań laboratoryjnych z dnia 27 listopada 2013 r.48;
— rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegóło-wych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrze-niania się bakterii Ralstonia Solanacearum z dnia 2 kwietnia 2007 r.49
;
z 2012 r., poz. 1049) – przepisy rozporządzenia wdrażają decyzję wykonawczą Komisji 2011/787/UE z dnia 29 listopada 2011 r. upoważniającą państwa członkowskie do tymczasowego podejmowania środków nadzwyczajnych przeciwko rozprzestrzenianiu się Ralstonia solanace-arum (Smith) Yabuuchi et al. w odniesieniu do Egiptu (Dz. Urz. UE, L 319 z 2.12.2011, s. 112); Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zwalczania i zapobiegania rozprze-strzenianiu się zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej z dnia 12 maja 2010 r. (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 171) – przepisy rozporządzenia wdrażają postanowienia decyzji Komisji 2003/766/WE z dnia 24 października 2003 r. w sprawie środków nadzwyczajnych zapobiegają-cych rozprzestrzenianiu się we Wspólnocie Diabrotica virgifera Le Conte (Dz. Urz. UE, L 275 z 25.10.2003, s. 49, z późn. zm.; Dz. Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 40, s. 442) – uchylone rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi uchylające rozporządzenie w sprawie zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się zachodniej kukurydzianej stonki ko-rzeniowej z dnia 24 kwietnia 2014 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 707) – przepisy rozporządzenia wdra-żają postanowienia decyzji wykonawczej Komisji 2014/62/UE z dnia 6 lutego 2014 r. uchylającej decyzję 2003/766/WE w sprawie środków nadzwyczajnych zapobiegających rozprzestrzenianiu się we Wspólnocie Diabrotica virgifera Le Conte (Dz. Urz. UE, L 38 z 7.02.2014, s. 45).
46 Dz. Urz. UE., L Nr 235, s. 1. 47 Dz. Urz. UE., L Nr 259, s. 1. 48 Dz.U. z 2013 r., poz. 1512.
49 Dz.U. Nr 65, poz. 436 – przepisy rozporządzenia wdrażają postanowienia dyrektywy Rady 98/57/WE z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie kontroli organizmu Ralstonia solanacearum
(Smi-— rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegóło-wych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrze-nianiu się bakterii Clavibacter Michiganensisi SSP. Sepedonicus z dnia 6 kwietnia 2007 r.50
Działalność laboratoryjna PIORiN-u ze względu na zakres badań, wykrywa-nie i identyfikację szczególwykrywa-nie wykrywa-niebezpiecznych organizmów wymaga posiadania specjalistycznej, odpowiednio zabezpieczonej bazy laboratoryjnej, spełniającej kryteria stawiane tego typu laboratoriom51. Jednostką odpowiedzialną za całość działalności diagnostycznej w zakresie ochrony roślin jest Centralne Laborato-rium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Toruniu52
. Dru-gim poziomem badań diagnostycznych są cztery laboratoria regionalne – w Ka-towicach, Lesznie, Bydgoszczy i Radzyniu Podlaskim, które m.in. rozpo-wszechniają nowoczesne metody badań w laboratoriach wojewódzkich. Labora-toria wojewódzkie funkcjonują w każdym z 16 województw i przeprowadzają rutynowe badania metodami podstawowymi. Oprócz tego funkcjonują oddziały graniczne PIORiN, które posiadają własne laboratoria wykonujące badania prób roślin, produktów roślinnych i przedmiotów pobranych w trakcie fitosanitarnej kontroli granicznej towarów wwożonych na terytorium Polski.
Próby do badań laboratoryjnych pobiera się monitoringowo podczas kontroli zdrowotności u zarejestrowanych producentów lub na zlecenie posiadacza mate-riału roślinnego, w celu potwierdzenia lub wykluczenia porażenia przez organi-zmy kwarantannowe. Próby są pobierane przez upoważnionych pracowników PIORiN-u, zgodnie z zasadami i procedurami ich pobierania. Pobrana próba powinna być miarodajna oraz prawidłowo pobrana, tzn. tak, aby możliwe było rozpoznanie ewentualnego czynnika sprawczego. Powinna być także reprezenta-tywna dla całej partii materiału. Próby do analizy powinny być pobrane
th), Yabuuchi i wsp. (Dz. Urz. WE, L 235 z 21.08.1998, s. 1; Dz. Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 23, s. 375), zmienionej dyrektywą Komisji 2006/63/WE z dnia 14 lipca 2006 r. zmieniającą załączniki II–VII do dyrektywy Rady 98/57/WE w sprawie kontroli organi-zmu Ralstonia solanacearum (Smith) Yabuuchi et al. (Dz. Urz. UE, L 206 z 27.07.2006, s. 36).
50 T.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1121.
51
Np.: Laboratorium Wojewódzkie WIORiN w Lublinie prowadzi działalność diagnostyczną: – w Laboratorium Fitosanitarnym w Radzyniu Podlaskim,
– w Laboratorium Fitosanitarnym w Lublinie, – w Pracowni Oceny Nasion w Lublinie.
52
W skład centralnego laboratorium wchodzą: – pracownia diagnostyki fitosanitarnej, – sekcja entomologii,
– sekcja bakteriologii, – sekcja mikologii, – sekcja nematologii, – sekcja wirusologii,
– pracownia badania pozostałości środków ochrony roślin, – pracownia badania tożsamości odmianowej i analiz GMO.
Wybrane rozwiązania prawne… 69
mi i zdezynfekowanymi narzędziami, w jednorazowych rękawiczkach ochron-nych, szczelnie zapakowane w nieużywane opakowania i zaopatrzone etykietą umożliwiająca identyfikację materiału. Z każdego próbobrania sporządza się protokół pobrania, którego kopię wraz z próbą dostarcza się do laboratorium.
Jeśli w trakcie kontroli stwierdzony zostanie organizm kwarantannowy, wo-jewódzki inspektor identyfikuje organizm szkodliwy i źródło jego pochodzenia oraz ocenia możliwości dalszego rozprzestrzeniania się organizmu szkodliwego i możliwości jego zwalczania. W takim przypadku zostaje wydana decyzja ad-ministracyjna – tzw. decyzja kwarantannowa, w której wojewódzki inspektor określa sposoby postępowania z porażonym materiałem roślinnym oraz sposoby postępowania w uznanym za porażone miejscu produkcji.
Podsumowanie
Analiza wybranych zagadnień związanych z regulacjami dotyczącymi kon-troli zdrowotności roślin pozwala na stwierdzenie, iż przepisy dyrektyw fitosani-tarnych UE tworzą spójny system zdrowotności roślin. Ideą przewodnią tego systemu jest zagwarantowanie stanu faktycznego, w którym materiał roślinny spełnia wymagania zdrowotności i jakości. Skutkiem tego może on być swobod-nie przemieszczany w obrębie Wspólnego Rynku, podlega minimalnej liczbie zakazów i formalności. Aktualnie można mówić o funkcjonowaniu pewnych standardów zdrowotności i jakości materiału roślinnego, wspomniane rozwiąza-nia charakteryzują się bowiem jednolitością we wszystkich krajach UE, co z ko-lei przekłada się na przepisy krajowe państw członkowskich. Polskie prawo kra-jowe zostało dostosowane do rozwiązań UE w zakresie przepisów fitosanitar-nych i obejmuje między innymi:
— wprowadzenie paszportów roślin;
— tworzenie i funkcjonowanie stref chronionych;
— zwalczanie niektórych chorób i szkodników kwarantannowych;
— warunki prowadzenia prac naukowo-badawczych przy wykorzystaniu mate-riałów stanowiących zagrożenie fitosanitarne.
Pozytywnie należy ocenić stworzenie w przepisach unijnych wymagań, aby w każdym państwie członkowskim funkcjonowała jednolita służba (inspekcja) odpowiedzialna za wdrażanie i realizację unormowań w dziedzinie zdrowia ro-ślin. W przypadku RP jest to instytucja o nazwie Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, której działalność nadzoruje, kontroluje i koordynuje centralny organ państwa w zakresie ochrony fitosanitarnej – Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Jednakże w praktyce funkcjonowania służb czy też in-spekcji istotne będą działania podejmowane na podstawie przepisów, takie jak: — przewidywanie skutków podjęcia określonych decyzji,
— spójność podejmowanych działań i współpraca z innymi strukturami pań-stwowymi lub unijnymi.
Należy bowiem pamiętać, iż sam przepis nie rozwiąże istniejących lub po-jawiających się zagrożeń dla zdrowotności roślin.
Bibliografia
Fiodorow Z., Gołębniak B., Weber Z., Choroby roślin rolniczych, Wyd. AR Poznań 2004.
Flis J., Szkolny słowniki geograficzny, Warszawa 1985. Kryczyński S., Podstawy fitopatologii, Warszawa 2001.
Kryczyński S., Mańka M., Sobiczewski P., Słownik fitopatologiczny, Warszawa 2002.
Lipa J. (red.), Kwarantannowe agrofagi Europy, Warszawa 1994.
Pruszyński S. (red.), Metody sygnalizacji i prognozowania pojawu chorób i szkodników roślin. Instrukcja dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i rejestracji. Cz. II (1–2), IOR, Poznań 1993.
Walczak F. (red.), Metody sygnalizacji i prognozowania pojawu chorób i szkodników roślin. Aneksy do instrukcji dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i rejestracji do Cz. II(1–2) (1993) oraz Cz. III (1976). Rejestracja ogólna i szczegółowa chorób i szkodników roślin uprawnych, IOR, Poznań1998.