S p e c y fic z n e w ła s n o ś c i s y s te m ó w p r z e tw a r z a n ia d a n y c h s ta ty s ty c z n y c h (d u ż a o b ję to ś ć z b io ró w d a n y c h , p r o s te p r z e tw a r z a n ie , s ta b il n a f o r m a i p e rio d y c z n y s p ły w d a n y c h , n ie p r e c y z y jn y f o r m a ln y m o d e l d a n y c h ) s p r a w i a ją , że ro z w ó j te c h n o lo g ii b a z d a n y c h p o s tę p u je w te j d z ie d z in ie s to s u n k o w o p o w o li. N ie u s t a n n a p o p r a w a p a r a m e tr ó w s p r z ę tu k o m p u te ro w e g o , c o r a z w ię k s z e p o tr z e b y u ż y tk o w n ik ó w , a ta k ż e c o ra z w ię k s z e tr u d n o ś c i z p r z y g o to w a n ie m o p r o g r a m o w a n ia o o d p o w ie d n ie j ja k o ś c i i w o d p o w ie d n ie j ilości k la s y c z n y m i m e to d a m i w p ły w a ją je d n a k n a z m ia n ę s ta n u rzeczy . J e d n y m ze s p o s o b ó w w y jś c ia n a p rz e c iw ty m p r o b le m o m je s t sz e rs z e w y k o r z y s ta n ie m o ż liw o śc i, 'ja k ie o fe r u j e d o s tę p n e n a r y n k u u n iw e r s a ln e o p ro g r a m o w a n ie s y s te m ó w z a rz ą d z a n ia b a z ą d a n y c h (SZB D ), im p le m e n tu ją c e w w ię k sz o ś c i p r z y p a d k ó w sie c io w ą m e to d ę D B T G C O D A S Y L [1], [2].
W r a m a c h p r a c n a d R z ą d o w y m S y s te m e m P a ń s tw o w e j I n f o r m a c ji ^ S ta ty s ty c z n e j p o d ję to b a d a n ia z m ie r z a ją c e do p r a k ty c z n e g o o k r e ś le n ia p r z y d a tn o ś c i sie c io w e g o S Z B D w d z ie d z in ie p r z e tw a r z a n ia d a n y c h s ta ty s ty c z n y c h . P ie r w s z y m k r o k ie m w ty m k i e r u n k u b y ło o p r a c o w a n ie d o ś w ia d c z a ln e j b a z y d a n y c h s ta ty s ty c z n y c h B A S T A , o b e jm u ją c e j d a n e ro c z n e j, o g ó ln o k r a jo w e j s p r a w o z d a w c z o ś c i p r z e d s ię b io r s tw b u d o w la n o -m o n ta ż o w y c h . W y k o rz y s ta n o do teg o c e lu s y s te m D M S 1100, z a in s ta lo w a n y n a m a s z y n ie U N I- „ V A C 1106. P o z y ty w n e r e z u l t a t y teg o e k s p e r y m e n tu [3] z a c h ę c iły do k o n ty n u o w a n ia p r a c w ty m k ie r u n k u . Ic h e f e k te m s ta ło s ię u tw o r z e n ie B a n k u I n f o r m a c ji S ta ty s ty c z n e j (B IS) w o p a r c iu o k o m p u t e r y J e d n o lite g o S y s te m u o ra z S Z B D R O D A N , z r e a liz o w a n y w O ś ro d k u B a d a w c z o - R o z w o jo w y m I n f o r m a t y k i. Z e b r a n e p rz y te j o k a z ji d o ś w ia d cz e n ia , z w ią z a n e ze s p e c y f ic z n y m i p r o b le m a m i b u d o w y sie c io w e g o b a n k u d a n y c h s ta ty s ty c z n y c h , s ta n o w ią tr e ś ć te g o a r t y k u łu .
A R C H IT E K T U R A B A N K U D A N Y C H B IS
Z e s ta w e le m e n tó w tw o rz ą c y c h b a n k d a n y c h B IS i ic h w z a je m n e p o w ią z a n ia (ry s. 1), m o ż n a p o d z ie lić n a tr z y p o z io m y . N a jw y ż s z y z n ic h — o p e r a c y jn y — z a jm u ją : s y s te m o p e r a c y jn y O S M F T i S Z B D R O D A N , tw o r z ą c ś r o d o w isk o I d o s ta r c z a ją c n a r z ę d z i do p r o d u k c ji o p r o g r a m o w a n ia u ż y tk o w e g o . P o z io m ś r o d k o w y — o r g a n iz a c y jn y — to z b io r y d a n y c h i o p r o g r a m o w a n ie d e c y d u ją c e łą c z n ie o to ż s a m o ś c i b a n k u . Z n a jd u j e m y t u w ię c b a z ę d a n y c h (je j o p is i z a so b y ) o ra z s y s te m p r z e tw a r z a n ia w e w n ę trz n e g o — u n iw e r s a ln y p a k ie t p ro g r a m ó w , r e a l iz u ją c y f u n k c j e w p r o w a d z a n ia , a k t u a l iz a c j i i w y s z u k iw a n ia d a n y c h . W a rto d o dać, ż e ty lk o o p r o g r a m o w a n ie te g o p o z io m u k o m u n i k u je się b e z p o ś r e d n io z b a z ą d a n y c h . T u z a te m k o ń c z y się o d d z ia ły w a n ie m e c h a n iz m ó w (g łó w n ie m e to d d o s tę p u do d a n y c h ) w ła ś c iw y c h d la S Z B D R O D A N . N a jn iż s z y p o z io m
— a p lik a c y jn y — je s t z e s ta w e m o p r o g r a m o w a n ia u ż y tk o w eg o , z a p e w n ia ją c e g o z a s ila n ie b a n k u d a n y c h i tw o rz e n ie d o k u m e n tó w w y jś c io w y c h . N a ty m p o z io m ie w y k o n u je się w ię c c z y n n o śc i, ty p o w e d la s ta ty s ty c z n e g o s y s te m u p r z e tw a r z a n ia , ta k i e j a k s p r a w d z a n ie , k o n w e r s ja i ta b u lo w a - n ie d a n y c h .
J a k w id a ć o g ó ln a k o n c e p c ja b a n k u d a n y c h B IS n ic je s t ś c iśle z w ią z a n a z s y s te m e m p r z e tw a r z a n ia d a n y c h s t a t y s ty c z n y c h . U k ie r u n k o w a n a je s t n a to m ia s t n a o g ó ln e p r o - >
b le m y d o s tę p u d o d u ż e g o z b io ru d a n y c h . C e c h a t a d e c y d u je o m o ż liw o śc i z a s to s o w a n ia B IS w in n y c h n iż s t a t y s ty k a d z ie d z in a c h z a s to s o w a ń , n a p r z y k ła d d la s y s te m ó w in f o r m a c y jn y c h re s o rtó w .
P o d s ta w o w e c e c h y b a z y d a n y c h , w c h o d z ą c e j, w s k ła d b a n k u d a n y c h B IS , m o ż n a o k re ś lić n a s tę p u ją c o :
— m o ż liw o ść s u k c e s y w n e j ro z b u d o w y p o d c z a s 5—6 o k r e - ' só w s p r a w o z d a w c z y c h
— d u ż a lic z b a je d n o s te k b a d a n ia (rz ę d u 10000)
— d u ż a lic z b a d a n y c h d o ty c z ą c y c h je d n e j je d n o s tk i (do 2000 n a je d e n o k re s s p ra w o z d a w c z y )
— r ó ż n o r o d n y s p o s ó b p r z e t w a r z a n ia , z w ią z a n y z z a s p o k a ja n ie m p o tr z e b ró ż n y c h u ż y tk o w n ik ó w .
I s to tn y m p ro b le m e m w a s p e k c ie ty c h w y m a g a ń je s t s p o só b o rg a n iz a c ji z a so b ó w b a z y d a n y c h , n io s ą c y c h ró ż n e i n fo r m a c je i w y k o r z y s ty w a n y c h w r ó ż n y sp o só b . S z c z e g ó ln ie w a ż n ą s p r a w ą je s t o k re ś le n ie p o s ta c i g łó w n y c h z b io ró w d a n y c h . Z a ró w n o ro z w a ż a n ia te o r e ty c z n e , j a k i d o ś w ia d cz e n ia z b a z ą d a n y c h B A S T A p o tw ie r d z iły c e lo w o ść n a d a n ia im n ie s k o m p lik o w a n e j s t r u k t u r y w e w n ę tr z n e j. Z d r u g ie j s tr o n y , d la z a p e w n ie n ia b a z ie d a n y c h o d p o w ie d n ic h w ła s n o ś c i e k s p lo a ta c y jn y c h n ie z b ę d n e je s t w p ro w a d z e n ie m o ż liw o śc i e f e k ty w n e j s e le k c ji d a n y c h w e d łu g r o z m a ity c h k r y te r ió w . M e to d ą p o g o d z e n ia ty c h p r z e c iw s ta w n y c h w y m a g a ń s ta ło s ię u tw o r z e n ie b a z y d a n y c h B IS z d w ó c h r o d z a jó w k o m p o n e n tó w : m a s y w ó w d a n y c h o ra z w ią ż ą c e g o je m a s y w u k a ta lo g o w e g o (ry s. 2).
P u n k te m o d n ie s ie n ia d la k a ż d e j z ty c h c z y n n o śc i je s t s t a n b a z y d a n y c h z r o k u p o p rz e d n ie g o . W sz e lk ie z m ia n y i u z u p e łn ie n ia m o g ą p o le g a ć je d y n ie n a d o p is y w a n iu n o w y c h in f o r m a c ji (te c h n o lo g ic z n ie z re a liz o w a n o to g łó w n ie p rz e z d o p u s z c z e n ie m o ż liw o śc i d u p lik o w a n ia p e w n y c h re k o r d ó w ). Z a p e w n io n a je s t p r z y ty m m o ż liw o ść o k r e ś le n ia , ja k i e z m ia n y z a sz ły w b a z ie d a n y c h w d o w o ln y m c z a sie. D z ię k i te m u , o p ró c z d o b ry c h w ła s n o ś c i e k s p l o a ta c y j
n y c h , z a p e w n io n o b a z ie d a n y c h p e łn ą o c h ro n ę in te g ra ln o ś c i.
D ru g im m o d u łe m s y s te m u p r z e t w a r z a n ia w e w n ę trz n e g o j e s t m o d u ł d o s tę p u . Z a d a n ie m je g o je s t w y b ó r w s k a z a n y c h d a n y c h z b a z y d a n y c h w e d łu g k r y t e r ió w o b o w ią z u ją c y c h je d n o s tk i b a d a n ia . P r z e w id u je się tu tr z y z a sa d n ic z e tr y b y p r z e tw a r z a n ia :
1) k a ta lo g o w y — w y b ó r je d n o s te k b a d a n ia je s t o k re ś lo n y n a p o d s ta w ie i c h . c e c h k la s y f ik a c y jn y c h , z k tó r y c h w ię k szo ść u w z g lę d n io n o w k a ta lo g u g ru p o w a ń
2) r e j e s tr o w y — w y b ó r je d n o s te k b a d a n ia n a s t ę p u je n a p o d s ta w ie z b io r u id e n ty f ik a to r ó w , p o d a n e g o p rz e z u ż y t
k o w n ik ó w
3) w a rto ś c io w y — w y b ó r je d n o s te k b a d a n ia o k re ś lo n y je s t w a r to ś c ią d a n y c h lu b r e la c ją m ię d z y n im i.
D la k a d ż e g o z ty c h tr y b ó w m o ż liw e są ró ż n e w a r ia n t y p r z e tw a r z a n ia w ie lo le tn ie g o . I n f o r m a c je z a w a r t e w b a z ie d a n y c h u m o ż liw ia ją m .in . w y p r o w a d z a n ie d a n y c h w k o le j
n y c h la t a c h w e d łu g s ta n u fa k ty c z n e g o , w e d łu g s t a n u r o k u b a z o w e g o , w u k ła d z ie m a k s y m a ln ie p o r ó w n y w a ln y m itd.
Z a s a d ą d z ia ła n ia m o d u łu d o s tę p u je s t d w u e ta p o w y tr y b s e le k c ji d a n y c h . W p ie r w s z y m e ta p ie z o s ta n ie u tw o r z o n y z b ió r id e n t y f i k a to r ó w je d n o s te k , s p e łn ia ją c y z a d a n e k r y t e r i u m a lb o o k re ś lo n y p r z e z u ż y tk o w n ik a w in n y s p o só b . Z b ió r te n b ę d z ie n a s tę p n ie s te r o w a ć c z y n n o ś c ia m i d ru g ie g o e ta p u — o d c z y ty w a n ie m d a n y c h je d n o s tk o w y c h i ic h a g r e g a c ją .
R o z w ią z a n ie t a k i e je s t o p ty m a ln e w w a r u n k a c h k o rz y s t a n ia z S Z B D R O D A N , k tó r y d y s p o n u je b u f o r e m o p o je m n o ś c i je d n e j s tr o n y d la k a ż d e g o o b s z a ru . W ty c h b o w ie m w a r u n k a c h lic z b a z m ia n z a w a r to ś c i b u f o r a (i w z w ią z a n y c h z ty m d łu g o tr w a ły c h p r z e s ła ń p o m ię d z y P A O i u r z ą d z e n ia m i p a m ię c i z e w n ę tr z n e j) z a le ż y je d y n i e od.
p r a w d o p o d o b ie ń s tw a z n a le z ie n ia p o tr z e b n e j d a n e j w b u forze.
W p ro w a d z e n ie d w u fa z o w e g o w y s z u k iw a n ia d a n y c h p o z w a la s k u te c z n ie j n iż p rz y w y s z u k iw a n iu je d n o f a z o w y m o p ty m a liz o w a ć p ro c e s p r z e tw a r z a n ia .
S y s te m p r z e tw a r z a n ia z e w n ę trz n e g o
je s t z z a ło ż e n ia m n ie j s p ó jn y m f r a g m e n te m o p r o g r a m o w a n ia b a n k u d a n y c h B IS . O b e jm u je o n m ia n o w ic ie o p r o g ra m o w a n ie ś c iśle u ż y tk o w e , a z a te m m o c n o z w ią z a n e z d z ie d z in ą , w k tó r e j z o s ta n ie w y k o r z y s ta n y b a n k d a n y c h . O p ie r a ją c się n a s t r u k t u r z e s y s te m u p r z e tw a r z a n ia w e w n ę trz n e g o , m o ż n a je d n a k o k re ś lić t u ró w n ie ż d w a p o d s t a w o w e m o d u ły : m o d u ł z a s ila n ia i m o d u ł w y jś c ia .
Z a d a n ie m m o d u łu z a s ila n ia je s t p r z y g o to w a n ie d a n y c h p rz e z n a c z o n y c h do w p r o w a d z e n ia d o b a z y d a n y c h . W z a k r e s te j c z y n n o śc i w c h o d z ą m .in . n a s tę p u ją c e f u n k c je :
— k o n tr o la p o p ra w n o ś c i d a n y c h (f o rp ia ln a i ra c h u n k o w a )
— k o n tr o la k o m p le tn o ś c i d a n y c h , g d y k r y t e r iu m k o m p le t
n o śc i n ie m o ż e b y ć w y p ro w a d z o n e z z a so b ó w b a n k u d a n y c h
—. k o n w e r s ja d a n y c h w e d łu g w y m a g a ń m o d u łu a k t u a l i z a c ji s y s te m u p r z e t w a r z a n ia w e w n ę trz n e g o .
Z a d a n ie m m o d u łu w y jś c ia je s t z k o le i u d o s tę p n ie n ie d a n y c h w z a ło ż o n e j fo rm ie . M o ż n a t u w y ró ż n ić :
— e m is je w y d a w n ic tw o c h a r a k te r z e ta b e la r y c z n y m
— u d o s tę p n ie n ie z e s ta w ie ń s f o r m u ło w a n y c h i p r z e tw o r z o n y c h w e d łu g ró ż n y c h k r y t e r i ó w
— tw o rz e n ie m a s z y n o w o z o rie n to w a n y c h z b io ró w d a n y c h d la z a s ila n ia in n y c h s y s te m ó w in f o rm a ty c z n y c h , s t a t y s t y c z n y c h i re s o rto w y c h .
W c e lu r e a liz a c ji ty c h m o d u łó w s z e ro k o w y k o r z y s ta n e b ę d z ie is tn i e ją c e ju ż o p r o g r a m o w a n ie u ż y tk o w e i s y s te m o w e. S z c z e g ó ln e m ie js c e z a jm u ją tu g e n e r a to r ta b lic T P L ,
s t a n d a r d o w e p r o g r a m y s o r to w a n ia i p o d p r o g r a m y s t a t y - s ty c z n o -m a te m a ty c z n e . P o n a d to z o s ta n ą ' u ż y te e le m e n ty o p r o g r a m o w a n ia ró ż n y c h , e k s p lo a to w a n y c h w G U S s y s te m ó w p r z e tw a r z a n ia , o c z y w iśc ie p o p r z e p r o w a d z e n iu o d p o w ie d n ic h p r a c a d a p ta c y jn y c h . W ła s n e p r o g r a m y , tw o r z o n e w r a z ie n ie z b ę d n e j k o n ie c z n o śc i, c e c h o w a ć s ię b ę d ą d u ż ą u n iw e r s a ln o ś c ią . O s ią g n ię te to z o s ta n ie p r z e z ic h p a r a m e tr y z a c ję , k o d o w a n ie w ję z y k u w y so k ie g o rz ę d u , w y k o r z y s ta n ie m o ż liw o śc i g e n e r a c y jn y c h p r e p r o c e s o r a P L 1 itp .
B ez ry z y k a m o ż n a s tw ie rd z ić , że n ie m a in n ć j m o ż li
w o śc i d la r o z w o ju s y s te m ó w p r z e t w a r z a n ia d a n y c h n iż c o ra z sz e rs z e w y k o r z y s ty w a n ie u n iw e r s a ln y c h p a k ie tó w p r o g ra m o w y c h ty p u SZ B D . P r z e s ą d z a ją o ty m p rz e d e w s z y s t
k im k o s z ty r e a liz a c ji i u tr z y m a n i a in d y w id u a ln e g o o p r o g r a m o w a n ia , k tó r e z a p e w n ia ło b y s y s te m o w i p r z e tw a r z a n ia w ła s n o ś c i ró w n o r z ę d n e z o s ią g a n y m i p rz y z a s to s o w a n iu p a k ie tó w s ta n d a rd o w y c h .- W a r u n k ie m u w ie ń c z o n e g o p o w o d z e n ie m w d r o ż e n ia S Z B D je s t je d n a k w ła ś c iw e w y k o r z y s ta n ie je g o w ła s n o ś c i n a p o tr z e b y k o n k r e tn e g o z a s to s o w a n ia . W p r z y p a d k u sie c io w e g o S Z B D k lu c z o w y m p r o b l e m e m je s t o k r e ś le n ie s t r u k t u r y b a z y d a n y c h , z a p e w n ia ją c e j s y s te m o w i p r z e t w a r z a n ia o d p o w ie d n ie w a lo r y u ż y tk o w e .
E k s p e r y m e n t z b a z ą d a n y c h B A S T A w y k a z a ł o g ra n ic z o n ą e fe k ty w n o ś ć in tu ic y jn e g o p o d e jś c ia d o te g o p ro b le m u , p o le g a ją c e g o n a o d w z o ro w a n iu w s c h e m a c ie b a z y d a n y c h o b ie k tó w i r e l a c ji o p is y w a n e j rz e c z y w is to ś c i. Z a k re s s t o s o w a n ia te j m e to d y je s t o g ra n ic z o n y do m a ły c h i n ie s k o m p lik o w a n y c h b a z d a n y c h . B a z a d a n y c h p r z e d s ta w io n e g o t u b a n k u B IS p o w s ta ła w w y n ik u p o d ję c ia d e c y z ji p r o je k to w y c h , k tó r y c h c e le m b y ło s k r ó c e n ie śc ie ż e k s e le k c ji d a n y c h i z m n ie js z e n ie u tr z y m y w a n e g o p rz e z S Z B D s t o p n ia ic h u p o r z ą d k o w a n ia . D o n a jw a ż n ie js z y c h z n ic h n a le ż ą :
© o d e jś c ie od s k o m p lik o w a n e j s t r u k t u r y g łó w n e g o z b io r u d a n y c h
• p o d z ia ł g łó w n e g o z b io ru d a n y c h n a je d n o s tk i te m a ty c z - n o -c z a s o w e
® w y d z ie le n ie w sp ó ln e g o d la c a łe j b a z y d a n y c h m a s y w u k a ta lo g o w e g o
® m a k s y m a ln e ro z s z e rz e n ie m o ż liw o śc i w e w n ę tr z n e g o s y s te m u p rz e tw a r z a n ia .
D z ię k i te m u o s ią g n ię to ta k ż e z n a c z n e k o rz y ś c i w p r o d u k c ji o p r o g r a m o w a n ia u ż y tk o w e g o . K o rz y ś c i t e u z y s k a n o ró w n ie ż d z ię k i te m u , że S Z B D p r z e j m u je n a sie b ie w s z e lk ie c z y n n o śc i z w ią z a n e z o p e ro w a n ie m n a fiz y c z n e j s t r u k t u r z e d a n y c h , co u m o ż liw ia z a w ę ż e n ie te m a ty k i o p r o g r a m o w a n ia w y k o n y w a n e g o s a m o d z ie ln ie do s p e c y fic z n y c h p ro b le m ó w d a n e g o z a s to s o w a n ia . U d o g o d n ie n ia te c h n ic z n e z a w a r te w S Z B D , p o le g a ją c e n p . n a a u to m a ty c z n e j k o n tr o li i k o n w e r s ji d a n y c h lu b a u to m a ty c z n e j a k t u a liz a c ji w y s p e c y f ik o w a n y c h d a n y c h , m a ją r ó w n ie ż w p ły w n a k o r z y s tn ą o c e n ę w a r u n k ó w r e a liz a c ji o p r o g r a m o w a n ia u ż y t
ko w eg o .
L IT E R A T U R A
Ul R a p o r t G r u p y R o b o c z e j d s. B a z D a n y c h C O D A S Y L . O B R I W a r sz a w a 1977
[21 C O D A S Y L . J ę z y k O p isu D a n y c h . O B R I W a r sz a w a 1977
|3] B a n k D a n y c h S t a t y s t y c z n y c h w t e c h n o lo g i i D B T G C O D A S Y L .
„ S y s t e m y I n f o r m a t y c z n e ” n r 2/78
I-ł] L a s o t a M .: M e to d a g r a f ic z n e g o o p is u b a z y d a n y c h . „ W ia d o m o ś c i S t a t y s t y c z n e " n r 9/78
[5] L a so ta M ., L ip k o w s k a E .: S t a t is t ic a l D a ta B a n k in D B T G C O D A S Y L T e c h n o lo g y . P r o c e e d in g s o f t h e IS IS 78 S E M IN A R (w p r z y g o t o w a n iu )
P a te n to w a n ie o p r o g r a m o w a n ia k o m p u te r ó w
O zy p r o j e k ta n c i n o w y c h o r y g in a ln y c h r o z w ią z a ń m a j ą p r a w o d o o c h r o n y p a te n to w e j sw y c h p r o g r a m ó w ? P y ta n ie to n ie je s t n o w e. D ziś po la t a c h w ie lu d y s k u s ji p r a w n y c h i te c h n ic z n y c h w U S A , t r z e b a p o w ie d z ie ć , ż e : ta k , a le g dy z a c h o d z ą o k r e ś lo n e o k o lic z n o śc i. D e c y d u ją c y je s t t u w a r u n e k , a b y w y n a la z e k b y ł .z a k w a lifik o w a n y d o k a te g o r ii
„ s z tu k a u ż y tk o w a ”.
U rz ą d o c h ro n y p r a w a u to r s k ic h (C o p y rig h t O ffic e ) sto i d o tą d n a s ta n o w is k u , że n ie w a r t o r e j e s tr o w a ć p r o g r a m ó w k o m p u te ro w y c h . P r a w d o p o d o b n ie d la te g o , że lic z b a r o z s trz y g n ię ć s ą d o w y c h j e s t b a rd z o m a ła . M im o to w u rz ę d z ie z a r e je s tr o w a n o j u ż o k o ło 1300 p ro g r a m ó w k o m p u te r o w y c h .
P r a w o a u to r s k ie n ie n a d ą ż a za d z is ie js z y m ro z w o je m in f o r m a ty k i. Z a b r a n i a ono b e z p ra w n e g o p r z e d r u k u n ie z a le ż n ie od tr e ś c i d z ie ła , a je d y n y m k r y t e r iu m je s t je g o o r y g in a ln o ść . P la g i a to r czy n ie u c z c iw y k o n k u r e n t m o ż e t a k d łu g o k o r z y s ta ć z c u d z e j id e i, d o p ó k i n ie u ż y je s p e c y fic z n y c h w y ra ż e ń , a .więc z a s trz e ż o n e j fo rm y .
P r a w o p a te n to w e 'n a to m ia s t n a s t a w i o n e je s t n a o c h ro n ę u rz ą d z e ń ti m e to d b ę d ą c y c h urzeozyiw iistnieniem id ei. J e ż e li w y n a la z e k d o ty c z y w y łą c z n ie o b s z a r u „ c z y ste j n a u k i” , a n ie
„■sztuki u ż y tk o w e j” , w ó w c z a s z o s t a n ie u z n a n y za „ n ie s ta t u - to w y ” , a w ię c n ie n a d a ją c y się d o o p a te n to w a n ia .
O b y d w a te p r a w a d o ść d o b rz e s łu ż ą s w y m celo m w o b s z a r z e tr a d y c y jn y c h z a s to s o w a ń , z a w o d z ą z a ś w p r z y p a d k u s y s te m ó w in f o rm a ty c z n y c h . K o m p u te r j e s t b o w ie m o r g a n ic z n ą je d n o ś c ią p r o g r a m u .i s p r z ę tu r e a liz u ją c e g o t e n p r o g ra m . I s to tą p r o g r a m u s ą „ a b s tr a k c y j n e i n t e l e k t u a l n e k o n c e p ty ” , a w ię c k o n s t r u k c je m y ś lo w e . J e s t >to k la s y c z n y p r z y k ła d o sią g n ię ć n a g r u n c ie teo n ii, a w ię c .o sią g n ię ć n ie m a ją c y c h , j a k d o tą d , z d o ln o śc i p a te n to w e j.
O to k ilk a p r z y k ła d ó w . W k a ż d y m z p rz y to c z o n y c h n iż e j p r z y p a d k ó w a m e r y k a ń s k i P a i e n t a n d T r a d e m a r k O ffic e (U rz ą d d s. p a te n tó w i z n a k ó w f a b r y c z n y c h — P T O ) w y m a g a ł, a b y w n io s e k o u d z ie le n ie p a t e n t u n ie p o z o s ta w ia ł w ą tp liw o ś c i co d o teg o , że p r z e d m io t w y n a la z k u m a w a r to ść u ż y tk o w ą , j e s t ro z w ią z a n ie m n o w y m i „ n ie o c z y w i
s ty m ”. O d rz u c a n o p o d a n ia , w k tó r y c h p r z e d m io t w y n a la z k u n ie s p e ł n ia ł ty c h w y m o g o ó w lu b n ie o d p o w ia d a ł p r z y j ę te j k la s y f ik a c ji. K a ż d y z p o d a n y c h p r z y p a d k ó w b y ł p rz y c z y n ą p o s tę p o w a n ia odw oław czego-, j e d n a k ze .z m ie n n y m sz c z ę ściem .
G a ry B e n so n i A r t h u r T a b b o t w y n a le ź li m e to d ę p r z e tw a r z a n i a s y g n a łó w d z ie s ię tn y c h k o d o w a n y c h d w ó jk o w o n a s y g n a ły k o d o w a n e w in n y c h u k ła d a c h . W n io s e k o u d z ie le n ie p a t e n t u z o s ta ł o d rz u c o n y p o n ie w a ż „ m e to d a p r z e t w a rz a n ia s y g n a łó w ” n ie f ig u r o w a ła w k la s y f ik a c ji p a te n to w e j.
W y n a la z c y o d w o ły w a li s ię d o c o ra z w y ż sz y c h in s ta n c j i aż do S ą d u N a jw y ż sz e g o , k t ó r y n ie s te t y p o d tr z y m a ł s ta n o w is k o u rz ę d u p a te n to w e g o (PT O ). P o dobny-ch s p r a w b y ło b a r d z o dużo. J e ż e li ty lk o w z g ło s z e n iu p a te n to w y m w y s tę p o w a ły w z o ry m a te m a ty c z n e , r ó w n a n ia czy p ro c e s y a lg o r y tm ic z n e , p a te n t u ,z r e g u ł y n ie u d z ie la n o .
G le n n C h a tf ie ld r o z w ią z a ł z a g a d n ie n ie u n ik n ię c ia k o liz ji d w u l u b w ię c e j p r o g r a m ó w .w s y s te m ie w ie lo p r o g r a m o w y m , g d y ż ą d a j ą o n e w ty m sa m y m c z a s ie ty c h s a m y c h u rz ą d z e ń s y s te m u k o m p u te ro w e g o . P o o d rz u c e n iu w n io s k u p rz e z
u r z ą d p a te n to w y w y n a la z c a o d w o ła ł s ię d o s ą d u i p ro c e s w y g ra ł. S ą d a p e la c y jn y n ie zg o d z ił się z e s ta n o w is k ie m u rz ę d u p a te n to w e g o , że w y n a la z e k n ie n a d a je s ię d o o p a te n to w a n ia je ż e li n o w o ść z a w a r ta je s t w a lg o r y tm ie p r o g r a m u p rz e z n a c z o n e g o d la m a s z y n y c y fr o w e j.
W p o d o b n y sp o só b , n a d ro d z e s ą d o w e j, o tr z y m a ł p a t e n t M u r r a y D e u tsc h . W y n a la z c a s y s te m u s t e r o w a n ia i o p ty m a liz a c ji p r a c y z a k ła d ó w w u elo o d zia ło w y ch d te r e n o w o r o z p ro s z o n y c h , j a k n a p r z y k ła d r a f i n e r i e r o p y n a f to w e j, w y s t ą p ił t a k ż e n a d ro g ę są d o w ą .
D e a n C h r is te n s e n w y n a la z ł s p o s ó b o k r e ś la n ia p o ro w a to ś c i w arstiw p o d p o w ie rz c h n io w y c h ( p o r o s it y o f s u b s u r f a c e f o r m a tio n s ). U rz ą d p a te n t o w y z ig n o r o w a ł w y n a la z e k C h iriste n - se n a ( ja k o b y b y ł b e z .w a rto ś c i p r a k ty c z n e j) , a w s z e lk ie a p e la c je i w ty m p r z y p a d k u n ie p o m o g ły .
G e ra ld W a ld b a u m o p ra c o w a ł sp o só b n a lic z a n ia c z a su z a - ję to ś c i i n ie z a ję to ś c i „ n u m e r ó w ” lin ii a b o n e n c k ic h w c e n tr a la c h te le fo n ic z n y c h p o p rz e z p e w n ą n o w ą o rg a n iz a c ję b itó w w p o s z c z e g ó ln y c h w y r a z a c h p r z e s y ła n y c h in f o r m a c ji.
N ie s te ty s ą d u z n a ł te n p r z y p a d e k za a n a lo g ic z n y d o p r z y p a d k u p a n a C h n is te n s e n a i p r z y z n a ł r a c j ę u r z ę d o w i p a t e n
to w e m u . |
J e d n a k ż e d w ie d a ls z e s p r a w y p r z y n io s ły p o s tę p w r o z u m o w a n iu ¡sędziów .
D a le F lo o k w y n a la z ł s p o s ó b k o n tr o lo w a n ia je d n e g o b ą d ź k ilk u p a r a m e tr ó w w p ro c e s ie k a ta lity c z n e j p r z e m ia n y w ę g lo w o d o ró w i je d n o c z e ś n ie s y g n a liz o w a n ia s ta n ó w z a g r o ż e n ia , g d y b y p ro c e s o d b ie g ł od n o rm y . R o z p o z n a n ie s ta n u z a g ro ż e n ia n a s tę p o w a ło w w y n ik u p e r io d y c z n ie d o k o n y w a nego ¡r a c h u n k u w o p a rc iu o p e w n e r ó w n a n ie m a te m a ty c z n e , w y p ro w a d z o n e p r z e z F lo o k a , i w a r to ś c i p o m ia r u p a r a m e tr ó w p ro c e s u a k tu a ln y c h i u p rz e d n io d o k o n a n y c h , p r z y czy m c a ły r a c h u n e k w y k o n y w a ł k o m p u te r .
U r z ą d p a te n t o w y , d o p a tr z y w s z y się p r z e d m io tu w y n a la z k u w r ó w n a n iu m a te m a ty c z n y m -, o d d a lił w n io s e k o u d z ie le n ie p a te n t u . N a to m ia s t s ą d s t a n ą ł n a s t a n o w is k u , że P lo o k c h c ia ł o p a te n to w a ć n ie s a m a lg o r y tm , a le sz c z e g ó ln y sp o só b p r a k ty c z n e g o u ż y tk o w a n ia te g o a lg o r y tm u , s p o s ó b p o w o d u ją c y is to tn ą m o d y f ik a c ję z n a n e g o w c z e ś n ie j p ro c e s u t e c h n o lo g ic z n e g o i n a k a z a ł w y d a n ie p a te n tu .
D ru g i p r z y k ła d d o ty c z y w y n a la z k u D o n a ld a R ic h m a n a . W y n a la z ł o n m e to d ę o b lic z a n ia k o r e k c ji k ą to w e j d l a lo t
n icze g o p o k ła d o w e g o radaTu w y k o rz y s tu ją c e g o e f e k t D o p p le r a , u m o ż liw ia ją c ą .w y z n a c z e n ie ś r e d n ie j ¡szybkości w z n o s z e n ia się l u b z n iż a n ia się s a m o lo tu . P o n ie w a ż m e to d a ta w is to c ie s w e j s p r o w a d z a ła s ię d o d z ia ła ń m a te m a ty c z n y c h , s ą d o rz e k ł, ż e n i e m a o n a z d o ln o śc i p a te n to w e j.
T a k w ię c m e to d a F lo o k a n a d a w a ła się do o p a te n to w a n ia p o n ie w a ż m o g ła b y ć z a k w a lif ik o w a n a ja k o „ s z tu k a u ż y tk o w a ” , a m e to d a R ic h m a n a — n ie , p o n ie w a ż u z n a n o , ż e n a le ż y do „ c z y ste j n a u k i ” . I b ą d ź tu m ą d r y .
W n o w y m a m e r y k a ń s k im p r a w ie a u to r s k im , o b o w ią z u ją c y m od 1 s ty c z n ia 1978 r ., z n a la z ła się je d n a k w z m ia n k a , k tó r a m o g ła b y w s k a z y w a ć n a te n d e n c ję z m i e r z a ją c ą do o b ję c ia p r o g r a m ó w k o m p u te ro w y c h o c h ro n ą p r a w n ą .
O p ra ć , według- „ I n f o r m a c ji A d r e s o w a n e j” , O B R I 1978
B a rd z o p rz e p r a s z a m y za b łą d w t y t u le a r t y k u ł u Z. C z y rk a i K . G e r - w in a , o p u b lik o w a n e g o w n u m e r z e 1/79 IN F O R M A T Y K I. P o w in n o b y ć:
„ S y s te m o b słu g i b a z y k o n te n e r o w e j (n ic k o m p u te ro w e j) z ru c h o m y m i t e r m in a la m i i r a d io w ą tr a n s m i s j ą d a n y c h ” .
R e d a k c ja
Cena 25 7.1