Poradnik psychologiczny, Warszawa, 2018. —
(Biblioteczka Poradnika Bibliotekarza; nr 33).
Bożena Karzewska — psycholog i pedagog, związana zawodowo z Katedrą Badań nad Bibliotekami i Innymi Instytucjami Kultury, autorka prac z zakresu psycholo-gii dziecięcej, dysfunkcji społecznych osób dorosłych oraz roli bibliotek w kształ-towaniu postaw i osobowości — w książce Nietypowi użytkownicy bibliotek omawia zaburzenia emocjonalne występujące u dzieci i młodzieży. Przedstawia katego-rie tych zaburzeń, wskazuje na źródła ich powstania, prezentuje możliwości ich rozpoznania oraz sposoby właściwego kontaktowania się z użytkownikiem cier-piącym na takie zaburzenia. Autorka stara się zwrócić uwagę na właściwą aktyw-ność bibliotekarza w relacji z nietypowym młodym czytelnikiem, czym sugeruje potrzebę kształcenia bibliotekarzy, szczególnie tych pracujących z dziećmi i mło-dzieżą, w dziedzinie szeroko pojętej psychologii. Pracownik biblioteki ma być nie tylko osobą znającą literaturę dziecięcą i umiejącą dobrać odpowiednią lekturę, ale również potrafiącą oddziaływać psychoterapeutycznie.
Autorka omawia zaburzenia dzieci znerwicowanych, nadpobudliwych, z ADHD, dzieci nieśmiałych oraz zahamowanych psychoruchowo. W kolejnych rozdzia-łach omówione są rodzinne uwarunkowania zaburzeń zachowania. Rodzina, jako podstawowa i najważniejsza komórka społeczna, powinna umożliwić dziec-ku właściwy rozwój osobowościowy. Stworzenie prawidłowych relacji jest jed-nak niekiedy zadaniem niemożliwym do spełnienia. Stąd rodzące się u dziecka mechanizmy obronne, zaburzenia zachowania, brak prawidłowej komunikacji, co objawia się różnorodnymi dysfunkcjami. Autorka omawia również problem dzieci z rodzin alkoholowych, w których choroba ta dotknęła wszystkich doro-słych. Nie bez wpływu na rozwój dziecka pozostaje też zaburzenie struktury rodziny, tzn. brak któregoś z rodziców. Coraz częściej matka samotnie
wycho-Bibliotekarz, czyli psychoterapeuta 195
wująca dziecko wpływa w zasadniczy sposób na pojmowanie porządku otacza-jącego je świata, a więc na system norm etycznych i hierarchię wartości. Takie specyficzne, ale jakże częste obecnie uwarunkowania życia, wpływają na nie-typowe zachowania młodych użytkowników bibliotek. Wiedza z tego zakresu może pomóc w obsłudze takiego czytelnika, bibliotekarz może stać się kimś bardzo ważnym w życiu młodego człowieka, a biblioteka — miejscem przyja-znym i bezpiecprzyja-znym.
Jak zaznacza autorka, praca ma charakter poradnikowy. Według mnie jest to ra-czej wiedza „w pigułce”, gdyż brakuje mi dokładniejszej analizy konkretnych dzia-łań pomocowych, opisania reakcji na specyficzne zachowania młodego czytelnika oraz instrukcji postępowania. Jako bibliotekarze, w pracy z czytelnikiem musimy opierać się na intuicji i własnych doświadczeniach. Problemy i zaburzenia dzieci omówione są w sposób bardzo skondensowany w pierwszych rozdziałach książki. Ostatni jej rozdział zawiera wskazówki na temat sposobów pracy z nietypowym młodym użytkownikiem i byłoby dobrze go rozbudować, poprzez podanie kon-kretnych przykładów, popartych doświadczeniami autorki.
Zawód bibliotekarza w naszym kraju nie ma wysokiej oceny społecznej, jest też nisko opłacany. Mimo to bibliotekarze podejmują nowe wyzwania, ich wy-kształcenie i wiedza niejednokrotnie pomagają przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu osób z różnymi dysfunkcjami oraz uwarunkowaniami kulturo-wymi lub religijnymi. Działania bibliotekarza powinny skłaniać czytelnika do odpowiedniej reakcji: aktywnego czytania, poszukiwania wiedzy, informacji, uczestniczenia w różnych inicjatywach biblioteki (wystawach, konkursach, spotkaniach autorskich itp.). Jak się okazuje, bibliotekarz musi być wszech-stronny, musi też samodzielnie walczyć o swój system wartości, rozwój psy-chiczny, aktywnie przeciwdziałać stereotypom i zaszufladkowaniu. To wyma-ga dużej asertywności i samoakceptacji.
Bibliotekarzem może zostać osoba posiadająca gruntowne specjalistyczne wykształcenie, otwarta na potrzeby społeczeństwa, posiadająca zdolności in-terpersonalne, potrafiąca ocenić własne potrzeby oraz reagować na potrze-by użytkowników. Autorka zwraca uwagę na stałe podnoszenie kwalifikacji przez tę grupę zawodową, zwłaszcza z zakresu psychologii zachowań, peda-gogiki i socjologii.
Książka Nietypowi użytkownicy bibliotek Bożeny Karzewskiej jest pracą ze wszech miar potrzebną w spisie lektur zawodowych. Dla bibliotekarzy stano-wi bostano-wiem wsparcie w praktycznej pracy z użytkownikiem. Zainteresowanie, indywidualny kontakt z dzieckiem z zaburzeniami, umiejętność zajęcia się jego problemami, życzliwość, wsparcie w rozwiązywaniu trudnych spraw może w dużej mierze przyczynić się do rozwoju osobowości i realnej pomocy w ni-welowaniu problemów dziecka i rodziny. Dziękuję Autorce za tę pracę, Czytel-ników zaś gorąco zachęcam do lektury.
Biblioteka i Edukacja 14 (2018), ISSN 2299-565X
BIBLIOTEKA I EDUKACJA
e
Iwona Górny
Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie
Małopolska. Regiony, regionalizmy, małe ojczyzny.
T. 20 (2018) / [zespół pod red. Zdzisława Nogi]. — Kraków : Wojewódzka Biblioteka Publiczna; Małopolski Związek Regionalnych Towarzystw Kultury, 2018, 418 s.
Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie wspólnie z Małopolskim Związkiem Regionalnych Towarzystw Kultury oraz Polskim Towarzystwem Historycznym w Krakowie wydali dwudziesty już tom rocznika Małopolska. Regiony —
regionali-zmy — małe ojczyzny. Wydawnictwo to w tym roku, niejako jubileuszowo,
osiągnę-ło 418 stron i jak zawsze omawia ciekawe i różnorodne tematy z historii Maosiągnę-łopolski i współczesnych inicjatyw w regionie. Znalazły się tu teksty naukowe, popular-nonaukowe, materiały źródłowe do dziejów idei regionalizmu i osób związanych z tym ruchem, artykuł do edukacji regionalnej — studencki projekt inwentaryza-cji grobów wojennych w Małopolsce oraz recenzje i sprawozdania z ważnych dla środowiska regionalistów wydarzeń.
Jako że rok 2018 to czas świętowania 100. rocznicy odzyskania niepodległości przez nasz kraj, nie mogło w roczniku zabraknąć tekstów dotyczących wydarzeń związanych z powrotem Polski do państwowości. Na uwagę zasługują teksty po-święcone walkom o odzyskanie niepodległości, formowaniem się Legionów Pol-skich na terenach historycznej Galicji. W tomie przeczytamy artykuły o jakże cie-kawych zwyczajach i obrzędach świątecznych; związanych z weselem, ale także ze śmiercią i pogrzebami — zajmują one sporą część tomu. Z tekstu Jacka Kuliga dowiemy się nie tylko o renowacji historycznych organów, ale również o działal-ności krakowskiej Pracowni Konserwacji Zabytków, dzięki pracom której udało się uratować niejeden zapomniany i zdewastowany instrument.
O reklamie w zabytkowej przestrzeni Krakowa pisano wiele na łamach codzien-nych gazet; w roczniku zaprezentowano ciekawy tekst o komercjalizacji dziedzic-twa kulturowego na Podhalu. Autorka, Katarzyna Ceklarz przedstawia projekt badawczy pt. „Góralszczyzna na sprzedaż” i w oparciu o jego realizację
oma-198 Iwona Górny
wia, w jakim stopniu kultura, tradycja staje się produktem na sprzedaż. Materia-łem badawczym są fotografie różnego rodzaju reklam, począwszy od pamiątek, poprzez produkty spożywcze, do zaproszeń do barów, restauracji czy skorzystania z noclegów. Postać górala, elementy góralskości, motyw Tatr, wykorzystywane na różne sposoby, w bardzo dużym nasileniu i przy tak czasami zaskakujących oko-licznościach, nie wpływa pozytywnie na wizerunek Zakopanego i Podhala. Gó-ralszczyzna zostaje spłaszczona, zafałszowana, staje się przede wszystkim towa-rem na sprzedaż, a kojarzona z popularnymi symbolami odbiega od dziedzictwa kulturowego regionu. Autorka barwnie opisuje kolejne przykłady reklam, wska-zuje na błędy językowe, złe posługiwanie się gwarą, powodujące u jednych kry-tykę, u innych co najwyżej pobłażanie. Artykuł skłania do zastanowienia się nad problemem sposobu i jakości rozpowszechniania wiedzy o regionie, jego atrak-cjach, kulturze, zachęcania do poznawania małych ojczyzn, a co za tym idzie roz-woju turystyki regionalnej, postawieniu granic komercjalizacji kultury, korzysta-nia z dóbr kultury i usług.
Interesującym tekstem jest artykuł Angeliki Filipczyk Obrzędy pogrzebowe chłopów
podkrakowskich na przełomie XIX i XX wieku. Cywilizacja XXI wieku mało zwraca
naszą uwagę ku obrzędowości, zwyczajom, tradycji przodków co do spraw zwią-zanych ze śmiercią i pogrzebem. Wolimy kultywować zwyczaje ślubne, weselne, chrzcielne, okazjonalne, natomiast śmierć w dzisiejszych czasach stanowi pew-ne tabu, choć jest nieunikniona. Tajemnica związana z odejściem ludzi ze świa-ta żywych na tyle jest jednak inspirująca, że od zarania dziejów była motorem powstania dzieł literackich, artystycznych, psychologicznych, etnograficznych. Autorka przedstawiając motyw śmierci opiera się na rękopisach małopolskich etnografów, przeprowadzających wywiady, spisujących zasłyszane historie bez-pośrednio wśród osób, które miały jakiś kontakt z osobami zmarłymi, ich bli-skimi czy brały udział w takich obrzędach. Najstarsze podania datuje się na rok około 1850, swoim zasięgiem obejmuje kilkanaście małopolskich miejscowo-ści oraz tereny dzisiejszego Krakowa. Autorka pracę podzieliła na trzy częmiejscowo-ści — najpierw przedstawiła wyobrażenia śmierci i duszy, stosunek śmierci do ludzi, jej wygląd, charakter; w drugiej części, właściwej, opisała zwyczaje pośmiertne bliskich zmarłych, organizację pogrzebu, stypę i okres żałoby. Trzecia część ar-tykułu poświęcona jest niezwyczajnym praktykom pogrzebowym związanym z niezwyczajnymi zgonami. Artykuł daje wyobrażenie o obrzędowości zwiąnej ze śmiercią i pochówkiem — niektóre zwyczaje zostały zapomnienie lub za-niechane, część z nich stosowana jest do dziś, zwłaszcza na wsiach. Przekazy-wane przez starsze pokolenie nadają sens i znaczenie niektórym kultywowanym praktykom przy grzebaniu zmarłych czy w okresie żałoby. Temat przedstawio-ny bardzo zajmująco jako inprzedstawio-ny wymiar ludzkiego istnienia.
W obszernym tomie umieszczono również teksty poświęcone wybitnym
po-staciom: generałowi Józefowi Hallerowi, rodzinie Goetzów-Okocimskich (twór-ców znanego i cenionego browaru), pisarce Marii Konopnickiej. Zaprezentowano
Zdj. 1. Inskrypcja we wnętrzach spichlerza plebańskiego z Tenczynka. Fot. P. Bujakiewicz. Zdjęcie w artykule Anny Latko-Serafińskiej Inskrypcje w zabytkowych obiektach architektury wiejskiej i małomiasteczkowej (s. 183). Zdj. 2. Wnętrze domu z Chrzanowa, fragment inskrypcji. Fot. P. Bujakiewicz. Zdjęcie w artykule Anny Latko-Serafińskiej Inskrypcje w zabytkowych obiektach architektury wiejskiej i małomiasteczkowej (s. 182).