BIBLIOTEKA I EDUKACJA
e
2018 nr 14
BIBLIOTEKA I EDUKACJA
ISSN 2299-565X
Elektroniczne czasopismo Biblioteki Głównej
Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
ZBIORY BIBLIOTEK
SPECJALISTYCZNYCH
2018 nr 14
ZBIORY BIBLIOTEK
SPECJALISTYCZNYCH
BIBLIOTEKA I EDUKACJA
e
redaktor prowadzący numeru
Renata Ciesielska-Kruczek
2018 nr 14
BIBLIOTEKA I EDUKACJA
ISSN 2299-565X
Elektroniczne czasopismo Biblioteki Głównej
Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
ZBIORY BIBLIOTEK
SPECJALISTYCZNYCH
Rada programowa
dr hab. prof. UP Hanna Batorowska, Instytut Bezpieczeństwa
i Edukacji Obywatelskiej, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
mgr Krystyna Droździewicz, Biblioteka Pedagogiczna w Skawinie, Polska dr Güssün Güneş, Central Library, Department of Information
and Records Management, Marmara University, Stambuł, Turcja
Shai Inbar, Central Library, Levinsky College of Education, Tel Awiw, Izrael dr Lidia Ippoldt, Biblioteka Pedagogiczna w Skawinie, Polska
dr Luc Leguerinel, Instytut Neofilologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska dr Małgorzata Niziołek, Instytut Neofilologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska dr hab. Maria Pidłypczak-Majerowicz, Polska
Beth Posner, Library Resource Sharing, The Graduate Center
of the City University of New York, Stany Zjednoczone Ameryki
dr Stanisław Skórka, Biblioteka Główna, Instytut Nauk o Informacji,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
dr Bogumiła Twardosz, Biblioteka Główna, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Polska dr Renata Zając, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Redaktor naczelny
mgr Ewa Piotrowska, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Redaktor prowadzący numeru
mgr Renata Ciesielska-Kruczek, Instytut Neofilologii, Filologia Angielska,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Redaktorzy
mgr Renata Ciesielska-Kruczek, Instytut Neofilologii, Filologia Angielska,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
mgr Maria Stachnik, Instytut Neofilologii, Filologia Romańska,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Korektorzy
mgr Agnieszka Folga, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska dr Marcin Kania, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Opracowanie graficzne i łamanie
mgr Barbara Krasińska, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska mgr Bartłomiej Siedlarz, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Administrator
mgr inż. Miroslav Uram, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Czasopismo jest dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Publikacja recenzowana.
ISSN 2299-565X
Wydawca
Biblioteka Główna Uniwersytetu Pedagogicznego 30–084 Kraków, ul. Podchorążych 2
tel. (12) 662-63-61, fax (12) 637 22 43 strona: http://www.bg.up.krakow.pl/newbie
SPIS TREŚCI
Od redakcji (Renata Ciesielska-Kruczek) . . . 9
ARTYKUŁY
Biblioteki specjalistyczne — typologia i prawne
podstawy działania (Piotr Milc) . . . 13 Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego
w Krakowie (Magdalena Skrejko) . . . 21 Rola biblioteki więziennej w systemie
penitencjarnym (Anna Wróbel) . . . 37 Royal Academy of Arts Library w Londynie — na tle 250-letniej
historii Royal Academy of Arts (Sławomir Sobczyk) . . . 43 Biblioteki specjalne we Francji (Maria Stachnik) . . . 67 Biblioteki izraelskie. Biblioteka im. Younesa i Sorayi Nazarian
Uniwersytetu w Hajfie oraz Biblioteka Izraelskiego Instytutu
Technologii Technion (Renata Ciesielska-Kruczek) . . . 83
DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNA BIBLIOTEK
Державна наукова архітектурно-будівельна бібліотека
імені В. Г. Заболотного (Галина Войцехівська) . . . 97 Państwowa Naukowa Biblioteka Architektoniczno-Budowlana
imienia W. G. Zabołotnego w Kijowie (Galina Vojcehivs’ka) . . . 109 Lwowska Regionalna Naukowa Biblioteka Medyczna —
spadkobierczyni towarzystw lekarskich (Irina Kubatska) . . . 115 „Literacki Kraków”, czyli wystawa jako forma działalności
edukacyjnej w bibliotece akademickiej (Marzena Błach) . . . 123 Biblioteki i bibliotekarstwo na świecie — bibliografia publikacji
w języku polskim za lata 2000–2018 (Ewa Piotrowska) . . . 147
REKOMENDACJE
Bibliotekarz, czyli psychoterapeuta (Iwona Górny) . . . 193 Małopolska. Regiony, regionalizmy, małe ojczyzny (Iwona Górny) . . . 197 Jak to robią Szwedzi? I czy Polacy naprawdę nie chcą czytać?
(Justyna Nartowska) . . . 203 Informacje o autorach . . . 207
Biblioteka i Edukacja 14 (2018), ISSN 2299-565X
Renata Ciesielska-Kruczek
Redaktor prowadzący numeru
Od redakcji
W czternastym numerze „Biblioteki i Edukacji”, tematycznie oscylującym wo-kół Zbiorów bibliotek specjalistycznych, prezentowane teksty mają charakter za-równo ogólny, przekrojowy, jak i przedstawiają zbiory i działalność konkret-nych bibliotek artystyczkonkret-nych, medyczkonkret-nych, techniczkonkret-nych. W artykułach autorzy uwzględnili aspekty prawne, specyfikę usług, użytkowników, personel biblio-teczny, ale przede wszystkim wyjątkowe kolekcje.
Blok artykułów rozpoczyna tekst Piotra Milca, który wprowadza Państwa w ty-pologię i akty prawne będące podstawą działania bibliotek specjalistycznych. Zagadnienia związane z rolą bibliotek więziennych w systemie penitencjarnym zostały podjęte przez Annę Wróbel. Przykład biblioteki muzealnej prezentuje artykuł Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w
Krako-wie Magdaleny Skrejko, która opisuje rozwój na tle dziejów Muzeum oraz cenne
zbiory. Liczne teksty o bibliotekach zagranicznych, ich szczególnych i wyjątko-wych kolekcjach przybliżają również ich historię, rozwój księgozbioru i aktualną działalność. I tak, bibliotekom specjalnym we Francji poświęciła swoje opraco-wanie Maria Stachnik, która w obrębie poszczególnych typów bibliotek przed-stawiła placówki, ich historię, organizację i działalność. Sławomir Sobczyk za-poznaje Czytelników z historią i zbiorami najstarszej biblioteki artystycznej w Wielkiej Brytanii — Royal Academy Library w Londynie. Natomiast Renata Ciesielska-Kruczek prezentuje zbiory bibliotek izraelskich: Biblioteki im. Youne-sa i Sorayi Nazarian Uniwersytetu w Hajfie oraz Biblioteki Izraelskiego Insty-tutu Technologii — Technion. Pragnę również zwrócić uwagę na artykuły, któ-rych autorzy są bibliotekarzami reprezentującymi dwie ukraińskie biblioteki: Naukową Bibliotekę Medyczną we Lwowie oraz Naukową Bibliotekę Architek-toniczno-Budowlaną w Kijowie.
Naszych Czytelników zapewne zainteresuje tekst Marzeny Błach szczegó-łowo omawiający wystawy jako formę działalności edukacyjnej w bibliotece
10 Od redakcji
akademickiej, formę komunikacji z czytelnikiem, poczyniony na przykładzie ekspozycji „Literacki Kraków”. Opracowana przez Ewę Piotrowską bibliogra-fia publikacji w języku polskim za lata 2000–2018 pt. Biblioteki i bibliotekarstwo
na świecie jest doskonałym źródłem dla wszystkich autorów podejmujących
te-matykę działalności współczesnych bibliotek zagranicznych.
W niniejszym numerze zamieszczamy kilka recenzji. Zagadnienia związane z czy-telnictwem porusza Justyna Nartowska w tekście o intrygującym tytule Jak to robią
Szwedzi? I czy Polacy naprawdę nie chcą czytać? Z kolei Iwona Górny poleca książkę
Bożeny Karzewskiej, Nietypowi użytkownicy bibliotek oraz rekomenduje już dwudzie-sty tom czasopisma Małopolska. Regiony, regionalizmy, małe ojczyzny.
Istotne jest też podkreślenie zmian technicznych i edytorskich, które wdro-żono w najnowszym numerze (przypomnę, że poprzedni numer był pierw-szym, w którym wprowadzono numery identyfikacji każdego artykułu, nume-ry DOI). Opracowany przez Barbarę Krasińską oraz Bartłomieja Siedlarza nowy projekt wprowadza identyfikację wizualną, logotyp oraz profesjonalny układ typograficzny. Zmiany w składzie dotyczą doboru formatu publikacji, fontu, edycji i kadrowania fotografii. Publikacja wzbogacona została o okładkę, stro-ny tytułowe, spis treści, ciągłą numerację stron. Mimo iż czasopismo ma for-mę jedynie elektroniczną, zostało przygotowane w sposób umożliwiający wy-danie go drukiem (w formie tradycyjnej papierowej publikacji). Uaktualniona została także strona internetowa czasopisma.
Biblioteka i Edukacja 14 (2018), ISSN 2299-565X doi:10.24917/2299565X.14.1 BIBLIOTEKA I EDUKACJA
e
Piotr Milc Biblioteka GłównaUniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie ORCID: 0000-0002-7529-4176
Biblioteki specjalistyczne —
typologia i prawne podstawy działania
Streszczenie: Ustawa o bibliotekach z 1997 r. określa typy bibliotek, jakie mogą istnieć w Polsce. Obok
bi-bliotek publicznych, w dokumencie wymieniono szereg bibi-bliotek specjalistycznych, które swoją działal-nością służyć mają określonej grupie użytkowników. Artykuł przedstawia prawne ramy działalności tych bibliotek, a także krótko charakteryzuje funkcje, jakie powinny one spełniać. Słowa kluczowe: biblioteki dla specjalnych grup użytkowników, biblioteki fachowe, biblioteki szpitalne, typy bibliotek.
Książka towarzyszy człowiekowi przez całe jego życie. Rodzice czytają swoim dzie-ciom bajki i baśnie. W szkole oraz na studiach książka jest elementem wspomaga-jącym edukację, w dorosłym życiu może być znakomitą formą rozrywki i oderwa-nia się od problemów codzienności. W jesieni życia książka staje się towarzyszem, który uruchamia pokłady wyobraźni, a także pozwala ciekawe spędzić wolny czas.
Według raportu Biblioteki Narodowej1, opartego na badaniach Głównego
Urzę-du Statystycznego, w 2016 r. funkcjonowało w Polsce blisko 9600 bibliotek, z cze-go największą grupę stanowiły biblioteki publiczne (7984 placówki), na drugim miejscu znalazły się biblioteki naukowe (w tym szkół wyższych, 938 placówek), a na trzecim — fachowe (302). Do tych ostatnich zaliczają się wszelkiego rodzaju biblioteki resortowe, branżowe, zakładów pracy, muzeów itp.
Prawne ramy działalności bibliotek
Ustawa o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r.2 stanowi, że organizatorami
biblio-tek mogą być ministrowie i kierownicy urzędów centralnych, jednostki samorządu terytorialnego, a także osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej3. Status organizatora określa rolę i
1 Biblioteki w Polsce w 2016 r., Raport Biblioteki Narodowej, 2017, https://www.bn.org.pl/download/document/ 1518520996.pdf [dostęp: 2018-10-16].
2 Ustawa o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r., Dz. U. 1997, Nr 85, poz. 539. 3 Por. art. 8 Ustawy o bibliotekach.
14 Piotr Milc
czenie, jakie pełnić powinna biblioteka. W dalszych rozdziałach ustawy dokona-ny został podział bibliotek, gdzie oprócz bibliotek publiczdokona-nych, przeznaczodokona-nych dla ogółu społeczności, przewidziano również funkcjonowanie bibliotek nauko-wych oraz szkolnych i pedagogicznych, wspomagających proces nauki i edukacji. Określona została również szczególna grupa placówek: biblioteki fachowe i zakła-dowe4, a także biblioteki dla specjalnych grup użytkowników. Biblioteki fachowe,
według ustawodawcy, wspierają realizację zadań zakładów pracy oraz służą po-trzebom doskonalenia zawodowego pracowników. Do grupy bibliotek dla użyt-kowników specjalnych potrzeb zaliczyć można przede wszystkim placówki, któ-rych zbiory dostosowane są do różnego rodzaju dysfunkcji — niepełnosprawności narządu wzorku lub słuchu, ograniczonej ruchowości, niedołężności czy wresz-cie izolacji społecznej, wynikającej z przepisów prawa. W ustawie podkreślono rolę Centralnej Biblioteki Niewidomych, która zapewnia obsługę biblioteczną osób niewidomych oraz koordynuje działalność pokrewnych bibliotek i instytu-cji5. Ustawodawca przewidział również możliwość prowadzenia bibliotek w
pla-cówkach medycznych (w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej), w do-mach pomocy społecznej, zakładach karnych, poprawczych i schroniskach dla nieletnich, a także w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi
Obro-ny Narodowej i ministrowi właściwemu do spraw wewnętrzObro-nych6.
Biblioteki dla niewidomych
Rolę centralnej biblioteki dla osób niewidomych i niedowidzących pełni aktu-alnie Dział Zbiorów dla Niewidomych Głównej Biblioteki Pracy i Zabezpiecze-nia Społecznego, który w roku 2013 przejął działalność Centralnej Biblioteki Polskiego Związku Niewidomych.
Biblioteka ta jest nadzorowana przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Spo-łecznej. Jej strukturę tworzą dwa działy: Dział Zbiorów Pracy i Zabezpieczenia
Społecznego oraz Dział Zbiorów dla Niewidomych7. Dział Zbiorów dla
Niewido-mych gromadzi i udostępnia książki, nuty oraz czasopisma (bieżące i archiwalne) drukowane systemem Braille’a, książki nagrane na kasetach magnetofonowych, płytach (CD-Audio i MP3), płyty z nagraniami muzycznymi, książki w formacie Czytak i standardzie DAISY, książki w plikach tekstowych, syntetyczne MP3 oraz publikacje tyflologiczne, przeznaczone dla osób z deficytami wzroku.
Warto tu wspomnieć, że działalność bibliotek dla osób niewidomych
uregu-lowana została również w prawie pocztowym8. Przesyłka nadana przez
oso-bę niewidomą lub ociemniałą, zaadresowana do biblioteki bądź organizacji
4 Por. art. 23–24 Ustawy o bibliotekach. 5 Por. art. 25 Ustawy o bibliotekach. 6 Por. art. 26 ust. 1 Ustawy o bibliotekach.
7 Informacje o GBPiZS — O bibliotece, 2018, http://www.gbpizs.gov.pl/index.php/info-o-gbpizs/prawo- panstwowe [dostęp: 2018-10-16].
Biblioteki specjalistyczne — typologia i prawne podstawy działania 15
osób niewidomych lub ociemniałych, jest zwolniona od opłaty za usługę pocz-tową dla przesyłki pocztowej niebędącej przesyłką najszybszej kategorii9.
Ta-kie samo zwolnienie stosuje się w wypadku przesyłek adresowanch do osoby niewidomej lub ociemniałej i nadanych przez bibliotekę lub organizację osób niewidomych lub ociemniałych bądź organizację, której celem statutowym jest
działanie na rzecz osób niewidomych lub ociemniałych10.
Biblioteki resortu obronności
Działalność bibliotek resortu obronności reguluje Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2013 r. w sprawie sposobu organizacji obsłu-gi bibliotecznej w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi11, a także Decyzja Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 czerwca 2011 r.
w sprawie resortowej sieci bibliotecznej12. Paragraf 4 Rozporządzenia
precyzu-je, że „biblioteki wojskowe tworzy się w celu zapewnienia obsługi bibliotecznej żołnierzom, pracownikom wojska, emerytom i rencistom wojskowym oraz ich
rodzinom”13. Do ich powoływania uprawniony jest dowódca, szef, komendant,
dyrektor jednostki organizacyjnej podległej Ministrowi Obrony Narodowej14.
Punkt drugi cytowanego dokumentu stanowi, że sieć biblioteczna tworzona jest w celu pełniejszego dostosowania organizacji i funkcji bibliotek wojskowych do rosnących wymogów w zakresie nauki, kształcenia, wychowania, działalności naukowo-badawczej, procesów dydaktycznych oraz upowszechniania wiedzy
obronnej w społeczeństwie15. Wśród bibliotek resortowych wyróżnić można
bi-blioteki naukowe, fachowe i oświatowe. Do bibliotek naukowych zaliczane są: Centralna Biblioteka Wojskowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie, biblioteki akademii wojskowych i wyższych szkół oficerskich oraz biblioteki wojskowych instytutów badawczych. Do zadań Centralnej Biblioteki Wojskowej należy m.in.: gromadzenie, opracowywanie, udostępnianie i wieczyste przecho-wywanie polskiego piśmiennictwa wojskowego; prowadzenie działalności nauko-wo-badawczej w zakresie nauk o bezpieczeństwie i nauk o obronności, bibliote-karstwa i informacji naukowej, działalności konferencyjnej, wystawienniczej i wydawniczej; dystrybucja w resorcie obrony narodowej jawnych publikacji naukowych uzyskiwanych z NATO RTO (Organizacja NATO do spraw Badań
9 Por. art. 26 ust. 1 Ustawy Prawo pocztowe. 10 Por. art. 26 ust. 2 Ustawy Prawo pocztowe.
11 Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2013 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi, Dz. U. 2013, poz. 340. 12 Decyzja Nr 209/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie resortowej sie-ci bibliotecznej, Dz.Urz.MON.2011.13.175 z dnia 15 lipca 2011 r.
13 Paragraf 4 Rozporządzenia MON. 14 Por. paragraf 2 Rozporządzenia MON. 15 Por. pkt 2 Decyzji MON.
16 Piotr Milc
i Technologii), EDA (Europejska Agencja Obrony) i innych organizacji między-narodowych. Resortowe biblioteki fachowe służą potrzebom wynikającym z wy-konywania przez użytkowników zadań służbowych, ich szkolenia oraz dosko-nalenia zawodowego.
Resortowa biblioteka oświatowa jest powołana w celu rozwijania i zaspoka-jania potrzeb czytelniczych użytkowników, zapewnienia literatury niezbęd-nej do wykonywania zadań służbowych i szkoleniowych, a także współdziała-nia w upowszechwspółdziała-nianiu wiedzy i kultury.
Do bibliotek oświatowych zalicza się biblioteki klubów: Dowództwa Wojsk Lądo-wych, Dowództwa Sił Powietrznych, Dowództwa Marynarki Wojennej, Dowódz-twa Wojsk Specjalnych, DowódzDowódz-twa Operacyjnego Sił Zbrojnych, DowódzDowódz-twa Garnizonu Warszawa, Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, Komendy Głównej Żandarmerii Wojskowej; biblioteki klubów dywizyjnych, brygadowych, pułko-wych, batalionowych; biblioteki klubów uczelnianych, centrów i ośrodków szko-lenia specjalistycznego; a także samodzielne (poza strukturami klubów) biblio-teki podległe szefom oddziałów, wydziałów i sekcji wychowawczych.
W służbach i jednostkach podległych Ministrowi właściwemu do Spraw We-wnętrznych i Administracji również mogą być prowadzone biblioteki. Ich or-ganizacja i funkcjonowanie regulowana jest zapisami Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 17 sierpnia 2012 r. w sprawie sposobu organiza-cji obsługi bibliotecznej w jednostkach organizacyjnych podległych Ministro-wi Spraw Wewnętrznych oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi16.
Biblioteki w placówkach nadzorowanych
przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
Wśród jednostek nadzorowanych przez resort Spraw Wewnętrznych własną sieć biblioteczną posiada Straż Graniczna. Organizacja sieci jest regulowana Decyzją nr 101 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 2 czerwca 2017 r. w
spra-wie wprowadzenia instrukcji bibliotecznej straży granicznej17. Mowa w niej
o zadaniach, organizacji oraz zasadach działania bibliotek Straży Granicznej18.
Instrukcja przewiduje istnienie bibliotek, które funkcjonują w strukturach ko-mórek organizacyjnych ośrodków szkolenia Straży Granicznej oraz punktów bibliotecznych, funkcjonujących w strukturach komórek organizacyjnych od-działów Straży Granicznej. W bibliotekach tej formacji gromadzone są zasoby biblioteczne z przedmiotów szkolenia Straży Granicznej, a także z innych dzia-łów wiedzy i nauki, w zależności od potrzeb jednostki organizacyjnej19.
16 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 17 sierpnia 2012 r. w sprawie sposobu organi-zacji obsługi bibliotecznej w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi spraw wewnętrznych oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 984. 17 Decyzja Nr 101 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 2 czerwca 2017 r. w sprawie wpro-wadzenia instrukcji bibliotecznej Straży Granicznej, Dz.Urz.KGSG.2017.33 z dnia 2 czerwca 2017 r. 18 Por. paragraf 1 Decyzji KG SG.
Biblioteki specjalistyczne — typologia i prawne podstawy działania 17
Wśród innych bibliotek służb mundurowych wymienić można Centralną Bi-bliotekę Policyjną, która funkcjonuje w strukturach Centrum Szkolenia Poli-cji w Legionowie20. Zbiory tej biblioteki tworzą głównie publikacje na temat
bezpieczeństwa i porządku publicznego, kryminalistyki i kryminologii, pra-wa i medycyny sądowej.
Biblioteki w placówkach leczniczych i opiekuńczych
Paragraf 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w podmiotach leczniczych oraz spo-sobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi21
precy-zuje, że „obsługę biblioteczną pacjentów podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdro-wotne, z wyłączeniem podmiotu leczniczego wykonującego działalność lecz-niczą wyłącznie w zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych z zamiarem zakończenia ich udzielania w okresie nieprzekraczającym 24 godzin, zwanego dalej «podmiotem leczniczym», realizuje: biblioteka utworzona przez podmiot leczniczy lub punkt biblioteczny takiej biblioteki albo filia lub punkt biblio-teczny biblioteki publicznej, na podstawie porozumienia zawartego przez pod-miot leczniczy z tą biblioteką”22. Z bibliotek tego typu mogą korzystać również
pracownicy zakładów leczniczych. W sposób szczególny potraktowano osoby przebywające na oddziałach zakaźnych. Rozporządzenie nakazuje, aby organi-zator wydzielił specjalną kolekcję księgozbioru, przeznaczoną dla tych pacjen-tów i dostępną na wydzielonym oddziale. Z tak wyodrębnionych materiałów mogą korzystać wyłącznie pacjenci odbywający leczenie. Prawodawca zadbał również o to, aby lokale biblioteczne były dostępne dla osób mających trudno-ści z poruszaniem się, a w szczególnych przypadkach materiały biblioteczne mogły być dostarczane do miejsca hospitalizacji.
Książka może być również znakomitym towarzyszem dla osób w podeszłym wieku, szczególnie tych, którzy jesień życia spędzają w domach pomocy spo-łecznej i placówkach opiekuńczo-leczniczych. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w domach pomocy społecznej oraz sposobu współdziała-nia bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi23 wskazuje, że „obsługa
biblioteczna w domach pomocy społecznej może być organizowana w formie
20 Centralna Biblioteka Policyjna, 2018, http://www.csp.edu.pl/csp/biblioteka/o-bibliotece/151,O-Biblio tece.html [dostęp: 2018-10-16].
21 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bi-bliotecznej w podmiotach leczniczych oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykony-waniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 1406.
22 Paragraf 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia.
23 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w domach pomocy społecznej oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 1291.
18 Piotr Milc
biblioteki, filii lub punktu bibliotecznego, zwanych dalej «placówką bibliotecz-ną», w zależności od warunków istniejących w domach pomocy społecznej oraz potrzeb jego mieszkańców”24. Organizatorem takiej placówki bibliotecznej jest
dyrektor domu pomocy społecznej.
Biblioteki w zakładach karnych i aresztach śledczych
Obcowanie z książką może być również jedną z metod resocjalizacji, stąd też placówki biblioteczne pojawiają się w zakładach karnych i ośrodkach izolacji społecznej. Wiodącą rolę w zakresie gromadzenia i opracowania materiałów z zakresu kryminologii, działalności penitencjarnej, więziennictwa, a także psychologii społecznej pełni Centralna Biblioteka Więziennictwa, działająca przy Centralnym Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu25. Należy
jed-nak pamiętać, że biblioteki więzienne nie są sobie wzajemnie podporządkowa-ne (organizacyjnie lub merytorycznie) i nie tworzą sieci.
Działalność i organizację placówek bibliotecznych w zakładach odosobnienia regulują przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 paździer-nika 2012 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w zakładach kar-nych, poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi26. Stanowi ono, że w zakładzie
karnym, poprawczym i schronisku dla nieletnich organizuje się i prowadzi bi-bliotekę dla skazanych, tymczasowo aresztowanych oraz nieletnich umieszczo-nych w zakładzie poprawczym i schronisku dla nieletnich, a także dla pracowni-ków zakładu oraz pracownipracowni-ków i funkcjonariuszy Służby Więziennej27. Obsługa
biblioteczna może być zorganizowana w dwojaki sposób: albo poprzez bibliote-kę wchodzącą w skład jednostki organizacyjnej, albo poprzez współpracę biblio-teki publicznej z funkcjonującą jednostką. Organizatorem bibliobiblio-teki jest dyrek-tor odpowiedniego zakładu karnego, na terenie którego placówka ma działać28.
Rozporządzenie precyzuje również charakter księgozbioru, który powinien się znaleźć w tego typu bibliotece. Wyróżnić tutaj można: księgozbiór ogólny — prze-znaczony dla wszystkich użytkowników; księgozbiór podręczny — stanowiący księgozbiór czytelni (o ile została ona utworzona w bibliotece), przeznaczony dla wszystkich użytkowników; fachowy — przeznaczony wyłącznie dla pracowni-ków zakładu (w przypadku biblioteki w zakładzie poprawczym i schronisku dla nieletnich), pracowników i funkcjonariuszy Służby Więziennej (w przypadku bi-blioteki w zakładzie karnym). W miarę potrzeby, w bibliotece zakładu można
24 Paragraf 2 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
25 Por. Regulamin Centralnej Biblioteki Wojskowej, 2018, https://biblioteka.cossw.pl/index.php [dostęp: 2018-10-16].
26 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 października 2012 r. w sprawie sposobu organi-zacji obsługi bibliotecznej w zakładach karnych, poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz spo-sobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 1238. 27 Por. par. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
Biblioteki specjalistyczne — typologia i prawne podstawy działania 19
że stworzyć zbiory dokumentów audiowizualnych i elektronicznych dopuszczo-nych do publicznego odtwarzania29. W zależności od organizacji zakładu mogą
być również tworzone punkty biblioteczne w szpitalnych oddziałach więzien-nych, oraz terapeutycznych.
Biblioteki innego rodzaju
Oprócz wymienionych powyżej bibliotek, funkcjonują również biblioteki zakła-dowe. Ich księgozbiór jest ściśle powiązany z rodzajem prowadzonej działalno-ści, a w skład zbiorów często wchodzą tytuły czasopism branżowych, które są pre-numerowane na potrzeby załogi i kadry zarządzającej. Wśród zbiorów bibliotek zakładowych znajduje się wiele dokumentów wytworzonych na potrzeby dane-go zakładu, instrukcje metodyczne, publikacje wewnętrzne, akty prawne i orga-nizacyjne wydane przez kierujących zakładem. Oprócz literatury fachowej w ta-kich placówkach znaleźć można także beletrystykę, czy innego rodzaju literaturę służącą zaspokajaniu potrzeb oświatowych i kulturalnych pracowników, a także ich rodzin30. Za organizację i działalność takich bibliotek odpowiadają kierujący
danym zakładem pracy. Podobnie jak i inne biblioteki wyżej wymienione nie są placówkami samoistnymi. Biorąc pod uwagę bieżącą sytuację gospodarczą i roz-drobnienie na rynku przedsiębiorców, założyć można, że tego typu biblioteki na-leżą już do przeszłości, a ich liczba będzie systematycznie maleć.
Jeszcze inną grupą bibliotek są biblioteki parafialne i kościelne. Działają one zwykle z oddolnych inicjatyw, prowadzone przez miłośników i bibliofilów. Ich księgozbiór jest zbliżony do uniwersalnego ze szczególnym uwzględnieniem literatury religijnej.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2016 r. funkcjonowało 376 bibliotek w zakładach pracy, posiadających łącznie ponad 6000 woluminów, w zakładach karnych i aresztach śledczych — 165 bibliotek i punktów bibliotecz-nych (filii), w których zgromadzono ponad 1 568 000 woluminów. Raport Biblio-teki Narodowej31 podaje także, za informacją z Ministerstwa Obrony Narodowej,
liczbę 115 bibliotek oświatowych wojskowych, w których dostępne dla czytelni-ków było około 2 500 000 woluminów. Poza klasyfikacją pozostają biblioteki ko-ścielne, ale z danych jakie udało się uzyskać Bibliotece Narodowej (za 2011 rok) wynika, że funkcjonuje ich blisko 1500.
Biblioteki fachowe, specjalistyczne, zakładowe i dla specjalnych grup użyt-kowników stanowią cenne uzupełnienie na mapie książnic krajowych. Choć one same z mocy ustawy nie wchodzą w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecz-nej, to jednak znajdują swoich użytkowników, a w niektórych przypadkach są nawet jedyną szansą dla czytelników do obcowania z książką.
29 Por. par. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. 30 Por. art. 24 ust. 2 Ustawy o bibliotekach.
31 Biblioteki w Polsce w 2016 r., Raport Biblioteki Narodowej, 2017, https://www.bn.org.pl/download/docu ment/1518520996.pdf [dostęp: 2018-10-16].
20 Piotr Milc
Bibliografia
Ciechorski Jan, Ustawa o bibliotekach. Komentarz, Warszawa 2012. Golat Rafał, Aspekty prawne działalności bibliotek, Warszawa 2016. Kozakiewicz Wanda, Czytelnictwo chorych, Warszawa 1968.
Romańska Anna, Sitarska Anna, Specjalizacja zbiorów bibliotecznych. Zagadnienia
meto-dyczne, Warszawa 1984.
Żmigrodzki Zbigniew (red.), Bibliotekarstwo, Warszawa 1998. Akty prawne
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, Dz. U. 1997, Nr 85, poz. 539. Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe, Dz. U. 2012, poz. 1529.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 17 sierpnia 2012 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w jednostkach organizacyjnych podle-głych Ministrowi Spraw Wewnętrznych oraz sposobu współdziałania bibliotek pu-blicznych w wykonywaniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 984.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 października 2012 r. w sprawie spo-sobu organizacji obsługi bibliotecznej w zakładach karnych, poprawczych i schro-niskach dla nieletnich oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wyko-nywaniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 1238.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 listopada 2012 r. w spra-wie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w domach pomocy społecznej oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 1291.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu organi-zacji obsługi bibliotecznej w podmiotach leczniczych oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wykonywaniu tej obsługi, Dz. U. 2012, poz. 1406.
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2013 r. w sprawie sposobu organizacji obsługi bibliotecznej w jednostkach organizacyjnych podległych Mini-strowi Obrony Narodowej oraz sposobu współdziałania bibliotek publicznych w wy-konywaniu tej obsługi, Dz. U. 2013, poz. 340.
Decyzja Nr 209/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie re-sortowej sieci bibliotecznej, Dz.Urz.MON.2011.13.175 z dnia 15 lipca 2011 r.
Decyzja Nr 101 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 2 czerwca 2017 r. w sprawie wprowadzenia instrukcji bibliotecznej Straży Granicznej, Dz.Urz.KGSG.2017.33 z dnia 2 czerwca 2017 r.
Specialist libraries: typology and legal framework
Abstract: The 1997 Act on Libraries describes types of libraries that may exist in Poland. In addition to
the most popular — public libraries, a number of specialist libraries are mentioned, which serve a speci-fic group of users with their activities. The article presents the legal framework for the activities of the-se libraries and briefly characterizes the functions they should perform. Keywords: libraries for special user groups, professional libraries, hospital libraries, types of libraries.
Biblioteka i Edukacja 14 (2018), ISSN 2299-565X doi:10.24917/2299565X.14.2
BIBLIOTEKA I EDUKACJA
e
Biblioteka Muzeum Historii Fotografii
im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie
Streszczenie: Artykuł przedstawia bibliotekę funkcjonującą w Muzeum Fotografii w Krakowie.
Opisu-je Opisu-jej historię — powstanie i rozwój na tle dziejów Muzeum, Opisu-jest próbą scharakteryzowania miejsca, ja-kie zajmuje w strukturze Muzeum. Omówiono w nim zbiory biblioteki oraz proces ich digitalizacji oraz wyodrębniono kolekcje, ze szczególnym uwzględnieniem zbioru podręczników do fotografii z pierw-szej połowy XX w. oraz autografów i dedykacji. Słowa kluczowe: biblioteka muzealna, biblioteka spe-cjalna, księgozbiór specjalistyczny, digitalizacja, fotografia, zbiory specjalne.
Historia
Dzieje biblioteki — będącej integralną częścią Muzeum Fotografii w Krakowie — nie-odłącznie wiążą się z historią samego Muzeum i dlatego należy opisać je w kontek-ście tej instytucji. Księgozbiór ściśle łączy się z profilem Muzeum i jako taki uwa-runkowany jest potrzebami działów merytorycznych, służy bowiem pracownikom jako warsztat do naukowego opracowania zbiorów muzealnych. Zgromadzony księ-gozbiór odzwierciedla historię Muzeum, jego misję, zadania, politykę gromadzenia zbiorów oraz kształtowanie się poszczególnych kolekcji, czy wreszcie zainteresowa-nia samych pracowników — kustoszy sprawujących opiekę nad zabytkami.
W bibliotece zgromadzono piśmiennictwo specjalistyczne o charakterze nauko-wym, uwzględniające potrzeby odbiorców, przede wszystkim zainteresowania ba-daczy skupiających się na fotografii, technice jej wytwarzania, historii oraz iko-nografii. Przeszłość i teraźniejszość, historia i postęp, jaki dokonał się w ostatnich latach, mają pierwszorzędny wpływ na charakter i kształt księgozbioru. Jednak aby dobrze zrozumieć działanie biblioteki muzealnej należy przyjrzeć się bliżej dziejom samego Muzeum1.
Państwowe Muzeum Fotografii w Krakowie (dalej: MF) zostało utworzone 31 grud-nia 1986 r., na bazie zbiorów Muzeum Historii Fotografii im. Władysława
1 Więcej na ten temat: Król Lucyna, Skrejko Magdalena, Muzeum Historii Fotografii im. Walerego
Rzewu-skiego w Krakowie w środowisku lokalnym i przestrzeni miejskiej Krowodrzy. W: Strojnowska Dorota (red.), Krowodrza: przestrzeń i tożsamość, Kraków, 2017, s. 141–150.
Magdalena Skrejko
22 Magdalena Skrejko
go2, działającego przy Krakowskim Towarzystwie Fotograficznym (KTF)3. Pierwszą
siedzibą Muzeum był Pałac Pugetów przy ulicy Starowiślnej 13. Od jesieni 1987 r. Muzeum mieściło się w Kamienicy Hetmańskiej przy Rynku Głównym 17 (z wej-ściem także od strony ulicy Brackiej 4). W lipcu 1992 r. MF wprowadziło się do mo-dernistycznej willi przy ulicy Józefitów 164.
W styczniu 1999 r. Muzeum wpisano do rejestru instytucji kultury, dla których organizatorem jest Gmina Miejska Kraków, a 12 lutego 2014 r. włączono do Pań-stwowego Rejestru Muzeów5. W 2007 r., w dwudziestą rocznicę istnienia, Muzeum
otrzymało imię Walerego Rzewuskiego6.
Muzeum Fotografii w Krakowie (Muzeum ma prawo używać skróconej nazwy)7
to jedyna państwowa instytucja w Polsce, której głównym obiektem zainteresowa-nia jest fotografia. Zadaniem Muzeum jest: gromadzenie, opracowywanie, prze-chowywanie, konserwowanie oraz upowszechnienie wiedzy o fotografii i techni-ce fotograficznej. Powinności instytucji dookreślono w dokumencie pt. Polityka Gromadzenia Zbiorów Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie z 2 listopada 2016 r.:
Misją Muzeum jest dbanie o powierzone dziedzictwo kulturowe, uzmysławianie roli przeszłości i pamięci we współczesnym społeczeństwie, ale także bycie instytucją nowoczesną, rozumianą jako miejsce żywych spotkań i wymiany poglądów dotyczą-cych współczesnych problemów wizualności oraz kanonów kulturowych8.
2 Muzeum, założone w 1972 r. na mocy decyzji Krakowskiego Towarzystwa Fotograficznego, powstało ze zbiorów prywatnych prezesa KTF Władysława Klimczaka. Patron Muzeum Władysław Bogacki (1886–1975) był aktywnym fotografikiem, od 1937 r. członkiem Foto-Klubu Polskiego, zaś od 1957 r. członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików. Zdobył złoty medal na IV Międzynarodowym Salonie Fotografiki w 1933 r. oraz nagrodę na I Polskiej Wystawie Fotografii Ojczystej w 1938 r. Zob. Stachowski Antoni Henryk (red. pro-wadzący), Encyklopedia Krakowa, Warszawa–Kraków, 2000, s. 74, 638.
3 Krakowskie Towarzystwo Fotograficzne — tą nazwą od 1902 r. posługiwało się Towarzystwo Fotogra-fów Amatorów, od 1927 r. znane jako Fotoklub YMCA, po 1945 r. jako Polskie Towarzystwo Fotograficzne Oddział Wojewódzki w Krakowie, zaś od 1960 r. jako samodzielne Krakowskie Towarzystwo Fotograficz-ne. KTF zrzesza fotografów amatorów. Do jego zadań należy organizowanie wystaw, szkoleń, konkur-sów w zakresie fotografii, realizacja projektów wystawienniczych i wydawniczych. Tamże, s. 500. 4 Dom własny krakowskich przedsiębiorców Henryka i Michała Fleischerów.
5 Zob. Państwowy Rejestr Muzeów, 2018, http://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wyka zy/rejestry-muzeow.php [dostęp: 2018-09-04].
6 Walery Rzewuski (1837–1888) — fotograf, radny miejski i działacz społeczny. Właściciel atelier miesz-czącego się kolejno przy ulicach: Krupniczej 5, Kopernika 29, od 1867 r. przy obecnej ul. Westerplatte. Au-tor fotografii portretowych krakowian, zdjęć akAu-torów i powstańców styczniowych, twórca tzw. żywych obrazów. Fotograf Krakowa, autor pierwszej panoramy miasta z 1860 r. Inicjator zasypania koryta sta-rej Wisły, budowy nowego teatru, reformy straży pożarnej; członek komitetów: Odbudowy Sukiennic, do spraw zorganizowania Muzeum Narodowego w Krakowie oraz Budowy pomnika Adama Mickiewi-cza. W testamencie zobowiązał spadkobierców do powołania szkoły fotograficznej oraz ufundowania nagrody dla autora polskiego podręcznika fotografii. Zob. Stachowski Antoni Henryk (red. prowadzą-cy), Encyklopedia Krakowa, Warszawa–Kraków, 2000, s. 871.
7 Na podstawie Statutu Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie, zatwier-dzonego Uchwałą nr LIV/1111/16 Rady Miasta Krakowa z dnia 12 października 2016 r.
8 Więcej informacji na stronie internetowej: Muzeum Historii Fotografii, 2018, http://www.mhf.krakow.pl [dostęp: 2018-09-04].
Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie 23
Powstanie i rozwój zbiorów bibliotecznych
Księgozbiór gromadzono od chwili powołania Muzeum. Pomimo że koncepcja rozwoju instytucji przewidywała gromadzenie zbiorów bibliotecznych i archi-walnych, biblioteki nie zorganizowano, a jedynie skupowano i magazynowano książki oraz czasopisma fotograficzne. Nie zatrudniono też wykwalifikowane-go bibliotekarza. Zgromadzono wówczas fragmentaryczny zbiór piśmiennic-twa o tematyce fotograficznej, nietworzący jednak spójnego zespołu. Z księgo-zbioru wyodrębniono:
— encyklopedie i słowniki (języków obcych i biograficzne);
— poradniki i podręczniki z zakresu fotografii wydawane w latach 50.–70. XX w., często w języku niemieckim;
— niekompletne polskie czasopisma fotograficzne z okresu międzywojennego; — czasopisma fotograficzne obce (radzieckie, czeskie, niemieckie,
bułgar-skie z lat 70. XX w.);
— serie popularnych w międzywojniu poradników fotograficznych autorstwa fotografików działających w latach 20.–30. XX w.;
— nieliczne podręczniki fotografii, także te z początku XX w.; — książki z zakresu historii i historii sztuki;
— albumy krajoznawcze, bogato ilustrowane fotografiami;
— „Tygodnik Ilustrowany” i „Światowid”, jako przykłady prasy ilustrowanej. Wraz z książkami i czasopismami do biblioteki trafiły archiwalia i dokumenty, będące najczęściej uzupełnieniem przekazywanych do Muzeum kolekcji foto-graficznych, stanowiące wraz z nimi spuścizny rodzinne.
Pierwszą książnicę zorganizowano dopiero po przeprowadzce Muzeum do wil-li przy ul. Józefitów 16. W drugiej połowie lat 90. XX w., w wyremontowanym nie-dużym pomieszczeniu utworzono bibliotekę podręczną. Założono księgi inwen-tarzowe, rozpoczęto celowe i systematyczne gromadzenie literatury fachowej ze szczególnym uwzględnieniem:
— historii fotografii polskiej; — historii fotografii światowej; — techniki i technologii fotografii;
— albumów fotografów polskich i światowych; — historii i wojskowości.
Ze względu na warunki lokalowe księgozbiór udostępniano prawie wyłącznie pra-cownikom MF.
W tym samym czasie nawiązano kontakty z wieloma instytucjami — muzeami i galeriami zajmującymi się gromadzeniem, opracowywaniem, udostępnianiem i badaniami nad fotografią. W MF zgromadzono wówczas zbiory dokumentują-ce aktywność instytucji i osób prywatnych, najczęściej fotografów — nierzadko członków Związku Polskich Artystów Fotografików (ZPAF) — w obszarze foto-grafii. W ten sposób podjęto próbę utworzenia w muzealnej bibliotece centrum o wydarzeniach fotograficznych w Polsce.
24 Magdalena Skrejko
Zgromadzono liczne zbiory obejmujące: — katalogi wystaw;
— plakaty wystaw fotograficznych;
— materiały pokonferencyjne i sprawozdania z działalności organizacji foto-graficznych;
— materiały biograficzne fotografów.
Dodatkowo udało się skompletować zbiór polskich czasopism fotograficznych pu-blikowanych od lat 40. do 80. XX w., w tym rzadkie zeszyty „Obscury”.
W 2000 r. księgozbiór przeniesiono do dwóch pomieszczeń. W większym zor-ganizowano czytelnię z wolnym dostępem do półek, mniejsze przeznaczono na pokój pracy bibliotekarzy oraz umieszczono w nim pozostałe zbiory. Bibliote-ka w dalszym ciągu nie miała wyodrębnionego magazynu.
W latach 2000–2015 zbiory biblioteki rozszerzono o:
— instrukcje obsługi sprzętu fotograficznego, foldery, katalogi i cenniki, sta-nowiące obecnie duży, usystematyzowany zbiór;
— zbiór kalendarzy ilustrowanych fotografiami;
— książki na temat interpretacji, analizy i teorii fotografii oraz kontekstów fotograficznych;
— serie wydawnicze: „Decades of the 20th Century” i „Aperture Masters of
Pho-tography”;
— publikacje dotyczące muzealnictwa i konserwacji.
Księgozbiór systematycznie uzupełniano o nowe tytuły z zakresu historii fo-tografii, między innymi zakupiono czterotomową publikację The History of
Eu-ropean Photography 1939–1969. W 2013 r. do zbiorów trafiła kolekcja katalogów
wystaw, zebrana przez fotografika Janusza Nowackiego (ur. 1939), którą prze-chowuje się, zachowując układ zaproponowany przez kolekcjonera.
Po roku 2000 wzrosło zainteresowanie historią fotografii i teorią obrazu wśród studentów krakowskich uczelni wyższych, czego rezultatem stało się powiększe-nie księgozbioru o prace licencjackie, magisterskie i dyplomowe dotyczące szeroko pojętej działalności fotograficznej — pisane niejednokrotnie na podstawie zbiorów
fotograficznych przechowywanych w MF9. Jednocześnie na bieżąco gromadzono
dokumentację działalności wystawienniczej MF, do zbiorów trafiły więc: katalo-gi wystaw, katalokatalo-gi zbiorów, plakaty oraz druki ulotne.
W 2015 r. zbiory biblioteki powiększono między innymi o bezcenne dokumen-ty Cechu Fotografów w Krakowie (sprawozdania, kwestionariusze zakładów foto-graficznych, umowy o naukę) z lat ok. 1918–1952 oraz, nieliczne ale różnorodne,
9 Wśród wielu prac na uwagę zasługują: praca licencjacka Twórczość fotograficzna Bolesława Gardulskiego
w kręgu polskiego piktorializmu (2012) oraz praca magisterska Twórczość fotograficzna i publicystyczna An-toniego Wieczorka (1898–1940) w kręgu Nowej fotografii (2015), których autorem jest historyk sztuki Kamil
Kłeczek. Anna Mozela, absolwentka Wydziału Filozoficznego Akademii Ignatianum w Krakowie, roz-prawę doktorską Fotograficzna twórczość Andrzeja Różyckiego — między tradycją a nowoczesnością (2016) na-pisała w oparciu o kolekcję zgromadzoną w MF.
Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie 25
materiały po fotografach (legitymacje, notatki warsztatowe, slajdy). W zbiorach znalazły się też prace warsztatowe fotografki i działaczki szczecińskiego środo-wiska fotograficznego Krystyny Łyczywek (ur. 1920).
W lutym 2017 r. Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskie-go otrzymała niecodzienny prezent. David Alan Harvey (ur. 1944) — amerykań-ski fotograf, członek agencji fotograficznej Magnum i wieloletni współpracownik magazynu „National Geographic” — podarował do księgozbioru publikacje wyko-nane według swojego pomysłu. Z luźnych kart jednej z nich można nawet ułożyć własną, niepowtarzalną książkę.
Obecnie biblioteka, w miarę otrzymywanych środków, kontynuuje działania prowadzące do powiększenia zasobu o nabytki związane z szeroko pojętą foto-grafią, jej historią, techniką i technologią oraz towarzyszącymi jej konteksta-mi. Planuje się uzupełnienie zbiorów nie tylko o publikacje historyczne, ale także zagraniczne wydawnictwa naukowe z dziedziny historii i teorii fotogra-fii/obrazu. Na bieżąco gromadzone są także różnorodne publikacje zilustro-wane fotografiami ze zbiorów MF. Od niedawna biblioteka gromadzi książki w formie PDF-ów.
Organizacja biblioteki i jej miejsce w strukturze Muzeum
Zbiory Muzeum Fotografii w Krakowie składają się z: kolekcji głównej, którą two-rzą fotografie oraz sprzęt fotograficzny i filmowy, zbioru materiałów pomoc-niczych, kolekcji fotografii wirtualnych oraz zbiorów bibliotecznych. Obecnie biblioteka mieści się w strukturze pionu zarządzania zbiorami i podlega bezpo-średnio głównemu kuratorowi.
W zbiorach bibliotecznych wyodrębniono: książki, czasopisma, plakaty, kalen-darze, dokumenty życia społecznego i zbory specjalne. W dziale rejestrowana jest także dokumentacja bieżącej działalności Muzeum. Tu opracowuje się obrazy cy-frowe powstałe przy okazji wystaw i imprez muzealnych, takich jak: wernisaże i fi-nisaże, lekcje muzealne, warsztaty, prelekcje i spotkania z fotografami.
W bibliotece zatrudniona jest absolwentka bibliotekoznawstwa i informacji naukowej UJ oraz Podyplomowego Studium Muzealniczego UJ. Czasowo pra-cowali w niej także historycy.
Ogromne znaczenie dla rozwoju biblioteki ma współpraca między biblioteka-rzem a pracownikami merytorycznymi Muzeum. O zakup poszczególnych ty-tułów najczęściej wnioskują sami pracownicy, a nabywanie innych jest z nimi konsultowane.
W latach 1991–2015 w bibliotece inicjowano działalność wydawniczą, w dzia-le dysponowano przydzielonym Muzeum numerem ISBN, wykonywano prace redakcyjne publikacji Muzeum. Było to przyczynkiem do podniesienia kwa-lifikacji bibliotekarza o Podyplomowe Studia Edytorskie Uniwersytetu Jagiel-lońskiego.
Zdj. 1. Siedziba Muzeum przy ulicy Józefitów 16. Fot. Dorota Marta.
Zdj. 4. Faksymile autografu Davida Alana Harveya. Fot. Dorota Marta.
Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie 29
Współpraca
W marcu 2014 r. biblioteka MF podpisała Porozumienie o Współpracy w Ramach
Konsorcjum Bibliotek Artystycznych,w skład którego weszły: Mediateka ASP
w Szczecinie, Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu”, Wojewódzka Biblio-teka Publiczna w Krakowie, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN BiblioBiblio-teka Wy-działu Sztuki, Biblioteka Śląska Dom Oświaty. Celem powołanego Konsorcjum było stworzenie jednolitej polityki gromadzenia i udostępniania zbiorów z dzie-dzin sztuk wizualnych i muzycznych, wspólne pozyskiwanie środków na zakup nowych pozycji, jednolita przestrzeń online z dostępem zewnętrznym, wresz-cie wspólna wirtualna przestrzeń warsztatowa, dyskusyjna i wystawiennicza w formie nowoczesnej platformy dla bibliotek artystycznych. Platforma była-by także miejscem prezentacji własnych realizacji artystycznych w wirtualnej galerii. Pomysłodawczynią zawiązania konsorcjum jest Marta Kostecka, ów-czesna kierowniczka Działu Informacji Naukowej Mediateki Akademii Sztuki w Szczecinie. Konsorcjum działa opornie, a zapowiadana platforma prezentu-jąca jego członków jak dotąd nie powstała. Dzięki uczestnictwie w Konsorcjum i współpracy z Mediateką, przez pięć miesięcy 2015 r. w bibliotece można było korzystać z bezpłatnego, pełnego dostępu do platformy ARTSTORE.
Kolekcja zbiorów bibliotecznych i proces ich digitalizacji
W 2013 r., w ramach Wieloletniego Programu Rządowego Kultura+, zaczęto digitali-zować — obok kolekcji muzealnych — również zbiory biblioteczne. Celem digitaliza-cji było zabezpieczenie cennych oryginałów, nierzadko jednostkowych egzemplarzy, oraz ich archiwizacja i udostępnienie, w tym także w domenie publicznej. Działa-nia służyły również promocji zbiorów i kolekcji zgromadzonych w MF. Dzięki środ-kom finansowym pozyskiwanym w kolejnych latach, proces dyskretyzacji, archi-wizacji i udostępniania zbiorów zyskał nowoczesną i w pełni profesjonalną formę. Skanowanie zbiorów bibliotecznych rozpoczęto od przykładowych egzemplarzy kalendarzy i plakatów wystaw fotograficznych. Zeskanowano wówczas 100 kalen-darzy i 200 plakatów. Rok później cyfryzacji poddano już: 154 książki, 124 czaso-pisma oraz 581 dokumentów archiwalnych. W kolejnym roku zbiór zdigitalizo-wanych materiałów powiększył się o 20 książek i 220 czasopism. Przy wyborze obiektów wzięto pod uwagę ich unikatowy charakter, wartość historyczną i ar-tystyczną oraz ich znaczenie zarówno dla historii rzemiosła fotograficznego, jak i sztuki fotograficznej o ambicjach artystycznych.
Zdigitalizowano książki znakomitych polskich fotografików — praktyków i teo-retyków fotografii, członków Fotoklubu Polskiego: Tadeusza Cypriana (1898– –1979), Antoniego Wieczorka (1924–1992) i Józefa Świtkowskiego (1876–1942); serię wydawnictwa Księgarnia Władysława Wilaka (1872–1945) z lat 1936–1939; unika-towy zbiór o charakterze popularno-naukowym z serii Samouczek Techniczny oraz publikacje Brunona Kotuli (1898–1961) z Cieszyna z lat 1924–1927.
Wszyst-30 Magdalena Skrejko
kie zaproponowane do digitalizacji tytuły podkreślają wkład polskich autorów w rozwój piśmiennictwa fotograficznego przed rokiem 1939.
Cyfryzacją objęto spójną kolekcję katalogów wystaw fotograficznych dwudzie-stolecia międzywojennego oraz bezcenny zbiór czasopism fotograficznych, po-cząwszy od publikowanego jeszcze przed I wojną światową „Fotografa Warszaw-skiego”. Ponadto zdigitalizowano zeszyty czasopism międzywojennych: „Fotografa Polskiego”, „Miesięcznika Fotograficznego”, „Nowości Fotograficznych”, „Kamery Polskiej” i „Polskiego Przeglądu Fotograficznego” oraz wszystkie numery pierw-szego powojennego pisma dla fotografów „Świat Fotografii”. Wśród wytypowa-nych archiwaliów znalazły się nieprezentowane jeszcze i niepublikowane nalep-ki, reklamujące wystawy fotograficzne krajowe i międzynarodowe z lat 1963–1994, a także koperty firmowe zakładów fotograficznych i magazynów sprzedaży sprzę-tu fotograficznego. Zbiór archiwaliów uatrakcyjniają exlibrisy fotografików i teo-retyków sztuki fotograficznej: Edwarda Hartwiga (1909–2003), Ignacego Płażew-skiego (1899–1977), Krystyny Łyczywek (ur. 1920).
W związku z szerzącą się modą na wykonywanie zdjęć aparatami manualnymi i popularnością fotografii analogowej podjęto decyzję o cyfryzacji liczącego 350 egzemplarzy zbioru instrukcji obsługi i folderów sprzętu fotograficznego.
W 2015 r. zdigitalizowano znakomitą część pamiątek po fotografach zrzeszo-nych w Cechu Fotografów, między innymi kwestionariusze i sprawozdania pro-wadzonych przez nich zakładów fotograficznych. Częściowo cyfryzacji podda-no zbiór umów o naukę, czyli dokumentów zawieranych pomiędzy mistrzami a opiekunami przyszłych uczniów. Najstarsze, podpisane w latach 1916–1918, sy-gnowali znakomici fotografowie: Józef Sebald (1853–1931), Jakub Gols i August Jaderny (1869–1921).
Na digitalizację oczekują zeszyty „Obscury”, rzadkiego tytułu wydawanego w la-tach 80. XX w. W pierwszej kolejności jednak cyfryzacji wymagają — ze względu na swoją unikatową wartość historyczną — stare podręczniki fotografii.
Do digitalizacji w przyszłości wytypowano dokumenty i akta znakomitych polskich fotografików, między innymi: Romana Stefana Ulatowskiego (1881– –1959), Maksymiliana Jankowskiego (1904–1974), Władysława Jasieńskiego (1921–2010), potwierdzające ich przynależność do stowarzyszeń fotograficz-nych: Fotoklubu Polskiego, Polskiego Towarzystwa Fotograficznego, Federa-cji Stowarzyszeń Fotograficznych w Polsce i organizaFedera-cji rzemieślniczych — Ce-chu Fotografów, a także przyznające im tytuły w Międzynarodowej Federacji Sztuki Fotograficznej FIAP.
32 Magdalena Skrejko
Najcenniejsze spośród cennych — stare podręczniki fotografii10
W Bibliotece Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego zgromadzo-no ponad 300 różnych podręczników do nauki fotografii. Na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim te z pierwszej połowy XX w.
W roku 1902 nakładem Księgarni Hermana Altenberga (1848–1885) we Lwo-wie ukazała się pierwsza książka Witora Wołczyńskiego (zm. 1905) pod intry-gującym nieco tytułem Brewiarzyk fotograficzny. Intytulacja książki była, jak można się domyślać, zabiegiem celowym. Nawiązując do modlitewnika, a więc księgi do odmawiania codziennej liturgii, autor sugerował powszednią lekturę książki. W bibliotece MF znajduje się egzemplarz drugiego jej wydania z 1903 r. W przedmowie do tej edycji Wiktor Wołczyński pisał:
Zupełnie wyczerpanie w handlu księgarskim „Brewiarzyka fotograficznego” zaledwie w kilku miesiącach, spowodowało potrzebę drugiego wydania, znacznie powiększone-go i oczyszczonepowiększone-go z wielu błędów, jakie się zakradły w pierwszym wydaniu11.
Ta nieduża książeczka o wymiarach 11 × 17 cm, licząca 188 stron liczbowanych i 20 nienumerowanych, podzielona została na trzy części: Proces negatywowy,
Pro-ces pozytywowy oraz Diapozytywy i powiększenia. Autor opatrzył Brewiarzyk — co
bardzo istotne i ciekawe — w Słowniczek ważniejszych chemikalii fotograficznych
w językach: polskim, łacińskim i niemieckim wraz z znakami chemicznymi.
Nakładem Polskiego Towarzystwa Miłośników Fotografii w Warszawie uka-zało się w roku 1915 drugie wydanie Podręcznika Fotografji doktora Eduarda Vo-gla, przerobione i uzupełnione pod kierunkiem Stanisława Szalaya (1867–1923) i Jana Jaroszyńskiego (1876–1956).
Podręcznik składa się z sześciu rozdziałów, opisujących przyrządy i
materia-ły oraz technikę wykonania negatywów, odbitek i fotografii barwnych. Książkę uzupełniono o skorowidz i reklamy warszawskich składów aparatów i przyborów fotograficznych. Przewodnik zawiera 10 tablic z fotografiami, na których poka-zano technikę posługiwania się aparatem fotograficznym, a także różnice wyni-kające z wyboru sposobu i okoliczności fotografowania. Książkę uzupełniają 134 rysunki przyrządów fotograficznych: kamer, obiektywów, statywów, migawek, wag, lamp a nawet płuczek. Pomocne każdemu praktykującemu fotografowi były wykresy przedstawiające schematyczne działania sprzętów i narzędzi wykorzy-stywanych w pracowniach. Ciekawostką jest Spis preparatów chemicznych
używa-nych w fotografji, w którym, w porządku alfabetycznym, podano nazwę polską,
formułę chemiczną, nazwy: łacińską, francuską, niemiecką i niekiedy angiel-ską. Podręcznik krok po kroku pokazuje jak poprawnie wykonać zdjęcie, podsu-wa sposoby najlepszego wykorzystania sprzętu fotograficznego.
10 Artykuły na ten temat publikowane były cyklicznie na stronie: Muzeum Historii Fotografii, 2018, http:// www.mhf.krakow.pl [dostęp: 2018-09-04].
Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie 33
W 1928 roku Kazimierz Greger (1887–1967), właściciel Składu Aparatów i Przy-borów Fotograficznych z Poznania, wydał Podręcznik fotografii dla początkujących Tadeusza Cypriana i Bolesława Gardulskiego (1885–1961). Rok później w tym sa-mym wydawnictwie ukazało się drugie wydanie książki, rozszerzone i uzupeł-nione. Książka formatu 15 × 12 cm, licząca 107 stron, podzielona została na pięć części, z których rozdziały I–III opracował dr Tadeusz Cyprian, a kolejne Bo-lesław Gardulski. Autorzy odpowiadają na pytanie: skąd bierze się obraz foto-graficzny?, opisują materiał negatywowy i pozytywowy, przedstawiają procesy wywoływania i utrwalania fotografii, omawiają zagadnienia dotyczące powięk-szeń. Tekst uzupełniają rysunki aparatów fotograficznych: kamer składanych, lustrzanych i na błony zwijane, a nawet stereoskopowych, ale także migawek, statywów, obiektywów. I choć rysunki wydają się dziś nieco zabawne i naiw-ne, warto się im dobrze przyjrzeć. Książka uzupełniona została o tabelę naświe-tleń ułożoną przez dr. Tadeusza Cypriana, której przedruk autor zastrzegł sobie w podpisie. Nie umknie uwadze czytelnika 12 tablic, przedstawiających portre-ty i krajobrazy w pozyportre-tywie i negaportre-tywie, za pomocą których autorzy objaśnia-ją różnice oświetlenia, przerysowania perspektywiczne, negatywy niedowoła-ne i przewołaniedowoła-ne czy nierównomierniedowoła-ne zalanie emulsji.
W celu pozyskania do zbiorów biblioteki unikatowych podręczników, syste-matycznie prowadzi się poszukiwania wśród kolekcjonerów i penetruje się ry-nek antykwaryczny.
Autografy i dedykacje
Początkowo przypadkowo i nieśmiało, z biegiem czasu odważniej, coraz bardziej świadomie i celowo, biblioteka zabiegała o książki i publikacje opatrzone auto-grafami i dedykacjami fotografów. Zdobywała je kupując publikacje już sygno-wane przez fotografów, bądź prosząc ich o odręczny wpis.
Wśród najcenniejszych są książki darowane artystom przez innych artystów. Do takich należy katalog wystawy z dedykacją pisaną ręką Edwarda Hartwiga (1909–2003) dla Henryka Hermanowicza (1912–1992):
Kochanemu Henrykowi/ Serdecznemu Przyjacielowi/ Zawsze Pełen Uznania/ Za umi-łowanie Kraj/ oraz [nieczytelnie] osiągnięć/ Twórczych w dziedzinie/ fotografii — prze-syłam/ katalog mojej indywidualnej/ najnowszej wystawy/ w warszawskiej Zachęcie/ Zasyłam serdeczności/ Ściskam dłoń/ E. Hartwig/ Warszawa 15 VI — 198912.
Na okładce innej swojej publikacji, Lublin. Stare Miasto Edward Hartwig zapisał: Mojej koleżance Obrąpalskiej/ E. Hartwig [nieczytelnie] 19.V–55.13
W albumie Cztery pory roku. Kraków w fotografii Henryka Hermanowicza odnaj-dujemy dedykację dla nestora fotografii Stanisława Muchy (1895–1976). Swoje książki zadedykowali, między innymi: Zbigniew Dłubak (1921–2005) —
12 Pierściński Paweł, Szustakowska Helena, Edward Hartwig: moja galeria, Warszawa 1989. 13 Hartwig Edward, Lublin: Stare Miasto, Warszawa 1955.
34 Magdalena Skrejko
nie Łyczywek (ur. 1920), Zbigniew Tomaszczuk (ur. 1949) — Januszowi Nowac-kiemu (ur. 1939). Siedem książek z kolekcji biblioteki MF opatrzonych jest auto-grafami Adama Bujaka. Ponadto w bibliotece zebrano publikacje z odręcznymi wpisami innych znakomitych fotografików: Pawła Pierścińskiego (1938–2017), Ry-szarda Horowitza (ur. 1939), Zygmunta Rytki (ur. 1947), Konrada Karola Pollescha (ur. 1940), Andrzeja Dudka-Dürera (ur. 1953), Janusza Korpala (1925–2010), Piotra Sawickiego (ur. 1948) i Mieczysława Żbika (ur. 1931).
Przyszłość — szkic wizji funkcjonowania biblioteki
W roku 2017 Muzeum zdobyło niezbędne środki na przeprowadzanie komplek-sowego remontu willi przy ul. Józefitów 16. W zmodernizowanym budynku po-wstaną otwarte, udostępniane publiczności magazyny studyjne.
W grudniu 2016 r. Muzeum Fotografii pozyskało od Gminy Miejskiej Kraków budynek przy ul. Rakowieckiej 22. Po przeprowadzeniu generalnego remontu i adaptacji budynku — zabytkowego warsztatu rusznikarskiego, wzniesionego na przełomie XIX i XX w. w ramach rozbudowy dawnej Zbrojowni, będącej frag-mentem kompleksu Twierdzy Kraków — powstanie w tym miejscu centrum wy-stawienniczo-edukacyjne. W nowocześnie zaprojektowanej, zmodernizowanej siedzibie, prezentowane będą przede wszystkim wystawy. Tu też powstanie
no-woczesna biblioteka, gromadząca zbiory dla celów badań naukowych14.
Planu-je się nabycie nowego programu bazodanowego do opracowywania zbiorów bi-blioteki. Na czas remontu obu siedzib, działalność wystawiennicza i edukacyjna prowadzona będzie w budynku Strzelnicy przy ul. Królowej Jadwigi 220.
Biblioteka MF — kolekcjonująca głównie materiały związane z fotografią — historią i sztuką jej wytwarzania, kolekcjonerstwem, rozwojem medium, teorią obrazu czy zapisaną na niej ikonografią — zajmuje szczególne miejsce wśród bi-bliotek fachowych.
Jej zadania (pomijając podstawowe) należy w przyszłości poszerzyć w taki spo-sób, by sama w sobie była rozumiana jako źródło informacji na temat dziedzic-twa fotograficznego Polski.
Dąży się do tego, by biblioteka docelowo stała się miejscem charakteryzują-cym się pozytywnym klimatem i przychylną atmosferą, które podniosą wartość i prestiż samej biblioteki, co przełoży się na sukces całej instytucji.
14 Więcej na ten temat można przeczytać w: Gębala-Pietras Adrianna, Świca Marek, Muzeum Historii
Biblioteka Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie 35
Bibliografia
Gębala-Pietras Adrianna, Świca Marek, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, „Reno-wacje i Zabytki”, 2018, nr 1, s. 84–88.
Hartwig Edward, Lublin: Stare Miasto, Warszawa 1955.
Król Lucyna, Skrejko Magdalena, Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w
Kra-kowie w środowisku lokalnym i przestrzeni miejskiej Krowodrzy. W: Strojnowska Dorota
(red.), Krowodrza: przestrzeń i tożsamość, Kraków 2017.
Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie, 2018, http://www.mhf.kra
kow.pl [dostęp: 2018-09-04].
Państwowy Rejestr Muzeów, 2018, http://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archi
wa-wykazy/rejestry-muzeow.php [dostęp: 2018-09-04].
Pierściński Paweł, Szustakowska Helena, Edward Hartwig: moja galeria, Warszawa 1989. Stachowski Antoni Henryk (red. prowadzący), Encyklopedia Krakowa, Warszawa,
Kra-ków 2000.
Statut Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie, zatwierdzony Uchwałą nr LIV/1111/16 Rady Miasta Krakowa z dnia 12 października 2016 r.
Wołczyński Wiktor, Brewiarzyk fotograficzny, Lwów 1903.
Library of the Walery Rzewuski Museum
of the History of Photography in Krakow
Abstract: The article presents a library functioning at the Walery Rzewuski Museum of the History of
Pho-tography in Krakow. It describes its history, its origin and development against the background of the Mu-seum’s history. It is also an attempt to characterize the position the library occupies in the structure of the Museum. Library collections and the process of their digitization are discussed; particular collections are distinguished with special emphasis on the collection of photography textbooks from the first half of the twentieth century, as well as autographs and dedications. Keywords: library at the museum, special lib-rary, book special collections, digitalization, photograph, special collection.
Biblioteka i Edukacja 14 (2018), ISSN 2299-565X doi:10.24917/2299565X.14.3
BIBLIOTEKA I EDUKACJA
e
Rola biblioteki więziennej
w systemie penitencjarnym
Streszczenie: Artykuł opisuje funkcjonowanie bibliotek więziennych, zwracając uwagę na aspekty
praw-ne, sposób prowadzenia bibliotek począwszy od gromadzenia, opracowania, udostępniania zbiorów. Podkreślone zostało znaczenie bibliotek w prowadzeniu działalności i realizowaniu programów edu-kacyjno-resocjalizacyjnych. Tekst akcentuje potrzebę czytelnictwa wśród osób pozostających w izola-cji więziennej jako formę profilaktyki. Słowa kluczowe: biblioteki więzienne w Polsce, czytelnictwo, profilaktyka, resocjalizacja.
Pozbawienie wolności jest jedną z najstarszych kar, jakie zna ludzkość. W daw-nych czasach pobyt w więzieniu często wiązał się z fizycznymi oraz psychicznymi cierpieniami. Najczęściej powodował on utratę zdrowia lub nawet życia więźnia. Najstarszym działającym więzieniem w Europie jest zamek w Lancaster (północ-na część Anglii), w którym obecnie system oddziaływań penitencjarnych opar-ty jest głównie na programie: Umiejętności życiowe i obejmuje takie akopar-tywności jak nauka pisania, czytania i liczenia. Współcześnie podstawowe zadania służby więziennej skupiają się na prowadzeniu działań penitencjarnych i resocjalizacyj-nych wobec osób skazaresocjalizacyj-nych na karę pozbawienia wolności. Do podstawowych środków oddziaływania, które wymienia polskie prawo penitencjarne, należą: praca, nauczanie oraz zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe1.
Zgodnie z art. 135 §1 Kodeksu karnego (KK) w każdym zakładzie karnym pro-wadzi się wypożyczalnię książek i prasy oraz istnieje możliwość korzystania z urządzeń audiowizualnych. Dodatkowo skazani mogą otrzymać zezwolenie na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalności kulturalnej, oświato-wej, społecznej oraz sportowej2. Barbara Nowak w swojej książce pisze: „Istotną
formą pomocy wobec aresztantek było udzielanie wsparcia edukacyjnego, bio-rąc pod uwagę wysoki stopień analfabetyzmu wśród tych kobiet, zdawano
1 Christianson Scott, Więzienia świata, Warszawa, 2005, s. 13.
2 Lubińska-Bogacka Magdalena, Problemy readaptacji skazanych, Kraków, 2017, s. 71.
Anna Wróbel
Biblioteka Wydziału Pedagogicznego Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
