Zadania bibliotek powiatowych są zbliżone do zadań bibliotek wojewódzkich, przy czym ich działalność instrukcyjno-metodyczna i nadzorcza dotyczy bi-bliotek gminnych. Bibi-blioteki powiatowe powołane zostały w związku z reformą administracyjną z 1999 roku.
71 Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. http://frsi.org.pl/ [dostęp online:
15.09.2018].
72 Sprawozdanie z działalności Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. http://
frsi.org.pl/wp-content/uploads/2012/07/SPRAWOZDANIE_Z_DZIALALNOSCI_FRSI_
ZA_2008_ROK.pdf [dostęp online: 15.09.2018].
73 Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce. http://filantropia.org.pl/ [dostęp online:
15.09.2018].
74 Nagroda E-inclusion Awards 2012 przyznawana jest za najlepsze praktyki w zakresie działań upowszechniających korzystanie z nowoczesnych technologii i edukację cyfrową (Wspierany przez Prezesa UKE Program Rozwoju Bibliotek nagrodzony. https://www.uke.
gov.pl/wspierany-przez-prezesa-uke-program-rozwoju-bibliotek-nagrodzony-8486 [dostęp online: 15.09.2018]).
1.2. Koordynacja działalności bibliotek samorządowych 49 Zgodnie z Ustawą z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadze-niu działalności kulturalnej75, każdy powiat organizuje i prowadzi co najmniej 1 powiatową bibliotekę publiczną76, natomiast w każdej gminie funkcjonuje przynajmniej 1 gminna biblioteka publiczna, wraz z odpowiednią liczbą oddzia-łów, filii i punktów bibliotecznych. Niestety, mimo zapisów w ustawie, do 2015 roku tylko w 5 województwach (lubelskim, łódzkim, małopolskim, opolskim, wielkopolskim) wszystkie powiaty ziemskie prowadziły biblioteki (wypełnienie sieci na poziomie 87%), natomiast 7 gmin nie prowadziło w ogóle biblioteki publicznej77.
Pomysłem na rozwój biblioteki jest budowanie jej tożsamości lokalnej. Istotna jest misja działalności biblioteki i świadome kierowanie jej wizerunkiem. Za ofertę kulturalną gminnych bibliotek publicznych najczęściej odpowiedzialne są biblioteki powiatowe. Działający w nich instruktorzy powiatowi przeprowa-dzają badania potrzeb lokalnych społeczności, planują imprezy biblioteczne, koordynują współpracę bibliotek z innymi instytucjami, organizują szkolenia.
Poza budżetem przeznaczanym przez władze samorządowe oraz dotacjami z budżetu państwa istnieją także możliwości pozyskiwania dodatkowych środ-ków na projekty, programy i akcje prowadzone przez biblioteki. W 2013 roku ogłoszone zostały m.in. inicjatywy:
– Program zakładający popularyzację wiedzy o języku polskim, realizowany przez Narodowe Centrum Kultury w ramach kampanii społeczno-edukacyjnej
„Ojczysty – dodaj do ulubionych”78 (nabór wniosków do 17 maja 2013 roku, we wcześniejszej edycji – do 6 sierpnia 2012 roku)79.
– Program mający na celu wspieranie inicjatyw kulturalnych oraz pro-jektów zwiększających obecność kultury w życiu społecznym, pilotażowa edycja programu „Kultura – Interwencje”, ogłoszona również przez Narodowe
75 Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Dz.U. 1991, nr 110, poz. 721. Por. Ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. 2011, nr 207, poz. 1230.
76 W dwóch powiatach grodzkich (Kraków i Łódź) funkcjonuje więcej niż jedna bi-blioteka powiatowa.
77 Stan bibliotek w Polsce objętych badaniem Głównego Urzędu Statystycznego 2015 r.
https://www.bn.org.pl/download/document/1485941521.pdf [dostęp online: 15.07.2019].
78 Kampania ma swoją stronę również na Facebooku. Od powstania 1 stycznia 2012 roku do końca czerwca 2013 roku „polubiło” ją prawie 35 tys. użytkowników tego serwisu społecznościowego.
79 Kampania „Ojczysty – dodaj do ulubionych”. http://www.jezykojczysty.pl/artykuly/
nabor-do-programu-%E2%80%9Eojczysty-%E2%80%93-dodaj-do-ulubionych-123324.html [dostęp online: 15.09.2018].
Centrum Kultury (przewidziano trzy nabory wniosków, pierwszy do 2 kwiet-nia 2013 roku)80.
– Konkurs w ramach międzynarodowego Programu Nowatorskich Rozwią-zań dla Bibliotek Publicznych EIFL-PLIP81 na realizację działań skierowanych do kobiet lub dziewcząt i wspierających ich aktywność na rzecz społeczności lokalnej, mający na celu zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym (nabór wniosków do 8 maja 2013 roku)82.
– Dofinansowanie projektów promujących czytelnictwo w bibliotekach w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Promocja literatury i czytelnictwa”, priorytet „Promocja czytelnictwa”. W pierwszym na-borze, w 2013 roku, środki finansowe otrzymało ponad 80 organizacji. Kwoty dofinansowania wahały się od 5 do 500 tys. zł. Łącznie przyznano ponad 5 mln zł.
W grupie bibliotek, które otrzymały środki na organizację akcji promujących czytelnictwo wśród dzieci i młodzieży, znalazły się m.in.: a) biblioteki woje-wódzkie: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. dr. Witolda Bełzy w Bydgoszczy (II Festiwal Książki Obrazkowej dla Dzieci „LiterObrazki”), Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego we Wrocławiu („Lokomotywą z książką na walizkach, czyli podróże z Tuwimem”), Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego („Sztuka Czytania”), Książnica Pomorska im Stanisława Staszica („Czytam, więc jestem i zmieniam świat”); b) biblioteki powiatowe: Powiatowa i Miejska Biblioteka Pub-liczna im. Pantaleona Szumana w Pile („Książka jest OK!”), Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej w Kłodzku („Mamo, tato, zapisz mnie do biblioteki”), Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna „Biblioteka pod Atlantami” w Wałbrzychu („Zasłuchaj się w bajce”); c) biblioteki miejskie:
Biblioteka Miejska w Cieszynie (VI Międzynarodowy Festiwal Czytania nad Olzą „Dzieci lubią książki – Książki lubią dzieci!”), Miejska Biblioteka Publicz-na we Wrocławiu („WWW/wstąp/wypożycz/wyluzuj” – kampania promująca czytelnictwo młodzieży), Biblioteka Miejska im. Jana Kasprowicza w Inowroc-ławiu („Para buch! Tuwim w ruch!”), Miejska Biblioteka Publiczna im. Hugona Kołłątaja w Dąbrowie Górniczej („Podróże po literaturze”, II edycja), Miejska Biblioteka Publiczna im. Łukasza Górnickiego „Galeria Książki” w Oświęcimiu 80 Narodowe Centrum Kultury. http://www.nck.pl/artykuly/100597-program-narodo wego-centrum-kultury-kultura--interwencje.html [dostęp online: 15.09.2018].
81 Działająca od 1999 roku międzynarodowa organizacja na rzecz bibliotek w krajach rozwijających się i przechodzących transformacje. Electronic Information for Libraries – Public Library Innovation Programme działa w ponad 60 krajach w Afryce, Azji, Europie i Ameryce Łacińskiej.
82 Electronic Information for Libraries. http://www.eifl.net/eifl-plip-innovation-award/
award-5-women-girls [dostęp online: 15.09.2018].
1.2. Koordynacja działalności bibliotek samorządowych 51 (20. Ogólnopolska Nagroda Literacka im. Kornela Makuszyńskiego), Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Strzegom („Od przedszkola do bibliotek”), Miejska Biblioteka Publiczna im. Gustawa Daniłowskiego w Sosnowcu („Porwanie w bibliotece, czyli literaccy detektywi na tropie”)83.
Jednym z najważniejszych celów biblioteki jest inicjowanie i wspieranie ak-tywnego, społecznego uczestnictwa w kulturze, możliwe do osiągnięcia jedynie przez rozwijanie kompetencji niezbędnych do jej odbioru. Od ponad 40 lat mówi się o budowaniu więzi społecznych w bibliotece84. Jest to szczególnie istotne obecnie, w momencie, gdy powszechna informatyzacja społeczeństwa, cyfryza-cja oraz digitalizacyfryza-cja, sprawiły, że biblioteki straciły status głównego źródła oraz skarbnicy wiedzy i myśli ludzkiej i przestały skupiać się jedynie na gromadzeniu dokumentów oraz wspomaganiu rozwoju podmiotów gospodarczych. Przeobra-żenie się społeczeństwa przemysłowego w informacyjne sprowokowało pytanie o przyszłość bibliotek – ich funkcjonowanie i nowe zadania, skoncentrowane przede wszystkim na systemie informacji ułatwiającej dostęp do wiedzy, nauki i kultury. Program Zaawansowana Sieć Aktywizacji Bibliotek Publicznych, znany powszechnie jako PULMAN85, zrealizowany został w latach 2001–2003, w 36 krajach europejskich. Formułując założenia programowe, wskazano m.in.:
„Europa wkroczyła w erę cyfrową, w której gwałtownie rosnące ilości danych dotyczących edukacji (kształcenia ustawicznego), rozrywki, kultury, informacji
83 Wyniki naboru 2013 – Promocja literatury i czytelnictwa – Promocja czytelnictwa [zakładki]. http://www.mkidn. gov.pl/media/po2013/decyzje/20130211karta_publikacji_Pro mocja_czytelnictwa_2013_N1.pdf [dostęp online: 15.09.2018].
84 A. Tyszka: Uczestnictwo w kulturze. O różnorodności stylów życia. Warszawa 1971.
Publikacja ta jest jedną z pierwszych, w których położono szczególny nacisk na współpracę z otoczeniem. Zob. też: S. Łabanowska: Wspólnym wysiłkiem do wspólnego celu. W: W biblio-tece dla dzieci. Poradnik metodyczny…, s. 333−354; J. Andryszczak: Współpraca PiMBP z Powiatowym Domem Kultury. „Poradnik Bibliotekarza” 1961, nr 3, s. 92−93; A. Narwoysz:
Współpraca biblioteki publicznej z drużyną harcerską. „Poradnik Bibliotekarza” 1961, nr 12, s. 380−381. Idea relacji dostrzeżona w latach 60. XX wieku jest szczególnie rozwijana przez kolejnych badaczy w XXI wieku. Zob. M. Kisilowska: Biblioteka w sieci – sieć w bibliotece.
Warszawa 2010; J. Kołodziejska: Biblioteki publiczne w strukturze społecznej…; J. Wojcie-chowski: Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa 2010; Przyszłość bibliotek w Polsce.
Materiały z ogólnopolskiej konferencji, Warszawa, 12–13.10.2007 r. Red. J. Sadowska. War-szawa 2008; A. Sitarska: Samorządowa i bibliotekarska promocja środowisk regionalnych i lokalnych. Szansa ożywienia i wzbogacenia świadomości działań informacyjnych. W: Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa – funkcje społeczne na przestrzeni wieków. Red. M. Próchnicka, A. Korycińska-Huras. Kraków 2007, s. 152−166;
Animacja współpracy środowiskowej. Red. M. Mendel. Toruń 2004; Biblioteka w otoczeniu społecznym. Red. E.B. Zybert. Warszawa 2000.
85 Od angielskiej nazwy Public Libraries Mobilising Advanced Networks.
potrzebnych w życiu, pracy i biznesie oraz do korzystania z praw demokracji, są przesyłane elektronicznie”86.
Wiele bibliotek publicznych świadczy głównie usługi tradycyjne, działając bez odpowiednich dotacji, bez wsparcia instytucji publicznych centralnych lub regionalnych, co według prognoz, wraz z kolejnymi etapami wdrożeń techno-logii komunikacyjnych, będzie powoli wypierało je z przestrzeni społecznej.
Wzrost dostępności zdalnych usług informacyjnych spowodował zmniejszenie się liczby fizycznych odwiedzin w bibliotekach. Początek XXI wieku przyniósł zmiany funkcji i zadań bibliotek. Szansą wydaje się być przede wszystkim ani-macja społeczno-kulturalna, czyli „ożywienie, uruchamianie sił społecznych tkwiących w środowiskach, dzięki którym można dokonywać przeobrażeń, obejmujących zmiany o charakterze ekonomicznym, społecznym i kulturalnym, a których rezultatem będzie harmonijny rozwój społeczności we wszystkich dziedzinach życia”87. Okazuje się bowiem, że w nowym społeczeństwie infor-macyjnym, w którym większość dóbr jest na wyciągnięcie ręki, człowiek zaczyna funkcjonować według zasady: „Nieważna jest jakość jedzenia, ale dobry klimat do konsumpcji”. Dobrze „zjeść” można wszędzie, ale miejsc, w których można byłoby nawiązywać kontakty interpersonalne, jest coraz mniej. Ray Oldenburg stworzył koncepcję „trzeciego miejsca”88. Według tej teorii całe życie człowieka koncentruje się wokół trzech miejsc: domu, pracy i „trzeciego miejsca”, w którym toczy się życie towarzyskie i społeczne. Szansą dla bibliotek jest przyjęcie roli owego „trzeciego miejsca”. Justyna Jasiewicz wymienia cztery warunki, które musi spełniać biblioteka, aby stała się centrum społeczności lokalnej. Są to:
przyjazne wnętrze, bogata oferta atrakcyjnych usług, proklienckie zarządzanie (w stosunku zarówno do użytkowników, jak i pracowników) oraz komunikacja oparta na aktywnym słuchaniu89. Do tych warunków należałoby dodać jeszcze mocny wizerunek biblioteki w otoczeniu społecznym oraz w mediach.
86 Biblioteki publiczne w erze cyfrowej. Poradnik. Red. J. Burska. Warszawa 2004, s. 10.
87 J. Kargul: Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej. Toruń 1998, s. 104−105.
88 R. Oldenburg: The Great Good Place. Cafes, Coffee Shops, Community Centers, Beauty Parlors, General Stores, Bars, Hangouts, and How They Get You Through the Day. New York 1999.
89 J. Jasiewicz: Biblioteka – „trzecie miejsce”. W: Biblioteka i informacja w aktywizacji regionalnej…, s. 13−27. Zob. też Biblioteka jako „trzecie miejsce”. Międzynarodowa konfe-rencja Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. Materiały konferencyjne. Red. M. Wrocławska, J. Jerzyk-Wojtecka. Łódź 2011.
1.3. Nowe media a wizerunek biblioteki w XXI wieku 53 1.3