Biblioteka Narodowa, zgodnie z Ustawą o bibliotekach, pełni funkcję ośrodka metodycznego wobec innych polskich bibliotek43. Działający w jej ramach Instytut Książki i Czytelnictwa prowadzi badania nad obiegiem i społecznym zasięgiem książki, w tym w szczególności publikacji skierowanych do młodego czytelnika. W Instytucie zostały wydzielone specjalne komórki odpowiedzial-ne za badania dotyczące sieci bibliotek publicznych (Pracownia Biblioteko-znawstwa) oraz potrzeb współczesnych odbiorców książek i sytuacji na polskim rynku wydawniczym i księgarskim (Pracownia Badań Czytelnictwa)44. W latach 1986–2014 w skład IKiCz wchodziła również, prowadzona przez Janusza Ko-steckiego, Pracownia Badania Historii Czytelnictwa, w której zajmowano się zmianami preferencji czytelniczych. W rezultacie reorganizacji struktury IKiCz w kwietniu 2014 roku jednostkę tę zastąpiła Pracownia Historii Bibliotek i Czy-telnictwa, która w założeniu powinna znacząco rozszerzyć zakres prowadzonych badań, zarówno chronologiczny (zajmować się będzie historią bibliotek już od średniowiecza), jak i terytorialny (badać będzie zjawiska na wszystkich ziemiach
42 W rozumieniu ustawy – bibliotek wojewódzkich, powiatowych i gminnych.
43 Por. S. Czajka: Komu potrzebna jest Biblioteka Narodowa? „Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy” 2010, nr 2. http://www.ebib.pl/2010/111/a.php?czajka [dostęp online: 15.09.2018]; Sieć bibliotek publicznych wobec potrzeb społeczeństwa informacyj-nego…; Biblioteki powiatowe w Polsce. Informator. Warszawa 2002; Biblioteki publiczne wielkich miast. Ogólnopolska konferencja, Wrocław 5–7.11.2002 r. Red. J. Słowik. Wrocław 2002; A. Tyws: Funkcje i zadania samorządu powiatowego jako organizatora działalności bibliotecznej. W: Biblioteki publiczne przed wejściem Polski do Unii Europejskiej…, s. 74−83;
„Biblioteki Publiczne w Liczbach” z lat 1999–2012.
44 Biblioteka Narodowa, informacje o IKiCz. http://www.bn.org.pl/o-bn/struktura/
instytuty/instytut-ksiazki-i-czytelnictwa [dostęp online: 15.09.2018].
historycznie polskich, a także zajmować się dziejami bibliotek polskich w Eu-ropie Wschodniej oraz Euw Eu-ropie Zachodniej). Wyniki badań prezentowane są w przeznaczonych dla bibliotekarzy opracowaniach ukazujących się w istniejącej od 1956 roku serii Biblioteki Narodowej „Z Badań nad Czytelnictwem”, doty-czących metod pracy z czytelnikiem oraz sposobów promowania czytelnictwa w bibliotekach różnego typu. Głównymi autorkami w tej serii są Grażyna Straus i Katarzyna Wolff, które w ramach tego przedsięwzięcia wydały blisko 20 książek.
Dotychczas w publikacjach zajmowano się różnymi grupami czytelników, takimi jak dzieci, młodzież czy kobiety. Podejmowano tematykę form pracy z młodzieżą wiejską oraz społecznością lokalną45. Najnowsze tomy dotyczą funkcjonowania bibliotek w dobie digitalizacji i kultury cyfrowej. Przykładem może być książka Grażyny Straus, Katarzyny Wolff i Sebastiana Wiernego Czytanie, kupowanie, surfowanie46 czy też raport z badań Organizacja zakupu nowości książkowych, zbiorów audiowizualnych oraz dokumentów elektronicznych w bibliotekach pub-licznych, pod redakcją Barbary Budyńskiej i Zofii Zasackiej47.
Biblioteka Narodowa uczestniczy w wielu międzynarodowych programach i projektach dla bibliotek:
– „Błękitna Tarcza” (ochrona dóbr kultury na wypadek szczególnych zagrożeń czasu wojny i pokoju, na podstawie Konwencji Haskiej z 1954 roku; program wdrożony w Polsce w 2002 roku i koordynowany przez trzy główne ośrodki, w Warszawie, Krakowie i Toruniu)48;
– „TEL” – „Biblioteka Europejska” (oferowanie dostępu do zbiorów bibliotek narodowych Europy; program realizowany od 2001 roku, Biblioteka Narodowa przystąpiła do niego w 2007 roku)49;
– „TELplus” – „Biblioteka Europejska+” (usprawnienie dostępu do zbiorów bibliotek narodowych poprzez wprowadzenie protokołu wyszukiwawczego OAI-PMH oraz przygotowanie wersji pełnotekstowych [OCR] ponad 20 mln
45 R. Aleksandrowicz: Książka w życiu i kulturze Polaków – 50 lat serii Z Badań nad Czytelnictwem. „Zagadnienia Informacji Naukowej” 2007, nr 2, s. 3−18. http://bbc.uw.edu.
pl/Content/431/zin2007nr2.pdf [dostęp online: 15.09.2018].
46 G. Straus, K.Wolff, S. Wierny: Czytanie, kupowanie, surfowanie. Warszawa 2008.
47 Organizacja zakupu nowości książkowych, zbiorów audiowizualnych oraz dokumentów elektronicznych w bibliotekach publicznych. Red. B. Budyńska, Z. Zasacka. Warszawa 2011.
48 Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z regula-minem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze dnia 14 maja 1954 r. (Dz.U. 1957, nr 46, poz. 212, załącznik); zob. Ochrona dóbr kultury według konwencji podpisanej w Hadze 14 maja 1954 roku. http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Haga.pdf [dostęp online: 15.09.2018].
49 The European Library. http://www.theeuropeanlibrary.org/tel4/ [dostęp online:
15.09.2018].
1.2. Koordynacja działalności bibliotek samorządowych 43 stron ze zbiorów tych bibliotek; projekt nadzorowany przez Bibliotekę Naro-dową Estonii)50;
– „Europeana” (bezpłatne udostępnianie dziedzictwa kulturowego i nauko-wego Europy w ramach biblioteki cyfrowej, wirtualnego muzeum i archiwum;
Biblioteka Narodowa uczestniczy w projekcie od 2007 roku, a od oficjalnego uruchomienia portalu Europeana w 2008 roku prezentuje tam zasoby CBN Polona)51;
– „EuropeanaTravel” (udostępnianie obiektów dokumentujących europejskie podróże i turystykę na portalu Europeana; realizowany od 2009 roku projekt bibliotek narodowych)52;
– „Europeana Newspapers” (m.in. konwersja 10 mln stron gazet do pełnego tekstu umieszczonego w internecie; projekt prowadzony w latach 2013–2015)53.
W skali kraju realizowane są przede wszystkim programy MKiDN54 zwią-zane z projektem „Certyfikat Biblioteka+” (Biblioteka Narodowa w ramach przedsięwzięcia „Kultura+” koordynuje program skierowany do gminnych bibliotek publicznych z gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i miast liczących do 15 000 mieszkańców)55. Z uwagi na dużą liczbę projektów związanych z cyfry-zacją, od 29 października 2009 roku Biblioteka Narodowa prowadzi Centrum Kompetencji w zakresie digitalizacji materiałów bibliotecznych56. Ponadto BN jest partnerem w projektach, takich jak:
– „Elektroniczne Archiwum Zabytków Piśmiennictwa Polskiego” (projekt digitalizacji zabytków piśmiennictwa polskiego powstałych do 1600 roku, pro-wadzony w latach 2008–2010 na zamówienie MNiSW; od 2010 roku celem twórców EAZPP jest zapewnianie powszechnego dostępu do zdigitalizowanych publikacji)57;
50 TELplus Project. http://www.theeuropeanlibrary.org/confluence/display/wiki/
TELplus+project [dostęp online: 15.09.2018].
51 Europeana. http://www.europeana.eu/ [dostęp online: 15.09.2018].
52 Europeana Travel. http://www.europeanatravel.eu/ [dostęp online: 15.09.2018].
53 Europeana Newspapers. http://www.europeana-newspapers.eu/ [dostęp online:
15.09.2018].
54 Programy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 2014 roku. http://www.
mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse/programy-ministra/programy-mkidn-2014.php [dostęp online: 15.09.2018].
55 Certyfikat Biblioteka+. http://www.bibliotekaplus.pl/26/certyfikat_biblioteka.html [dostęp online: 15.09.2018].
56 Centrum Kompetencji w zakresie digitalizacji materiałów bibliotecznych. http://www.
bn.org.pl/programy-i-uslugi/centrum-kompetencji-w-zakresie-digitalizacji-materialow -bibliotecznych [dostęp online: 15.09.2018].
57 Elektroniczne Archiwum Zabytków Piśmiennictwa Polskiego. http://eazpp.bn.org.pl/
eazpp/pages/mainPage.seam [dostęp online: 15.09.2018].
– „SYNAT” (projekt prowadzony w latach 2010–2013 w ramach Programu Strategicznego Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, pod nazwą „Interdy-scyplinarny system interaktywnej informacji naukowej i naukowo-technicznej”, którego celem jest utworzenie funkcjonującego zintegrowanego systemu baz wiedzy)58;
– „ACADEMICA” (projekt prowadzony przez konsorcjum Biblioteki Narodo-wej oraz Naukową i Akademicką Sieć Komputerową, polegający na utworzeniu w latach 2010–2014 Cyfrowej Biblioteki Publikacji Naukowych, obsługującej dokumenty elektroniczne w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych)59.
Poza uczestnictwem w programach międzynarodowych i projektach ogólno-polskich Biblioteka Narodowa organizuje własny program „Zakup nowoś-ci wydawniczych do bibliotek” (od 2010 roku dyrektor Biblioteki Narodowej zatwierdza podział dotacji przedstawiany przez Zespół Sterujący ds. Zakupu, dotyczący nabywania nowości wydawniczych z przeznaczeniem dla bibliotek publicznych)60. Od 2014 roku program realizowany jest w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa na lata 2014–2020, ale jego celem pozostaje wzbogacenie i odnowienie księgozbiorów polskich bibliotek publicznych, w tym księgozbiorów dla dzieci i młodzieży, na które zarezerwowano jedną trzecią dota-cji. O dofinansowanie mogą starać się wyłącznie biblioteki publiczne, gdyż z Na-rodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa wykluczono biblioteki szkolne61.
Centrum Informacji o Książce Dziecięcej i Młodzieżowej Instytutu Książki Biblioteki Narodowej współpracuje z bibliotekami dziecięcymi oraz instrukto-rami czytelnictwa dziecięcego i młodzieżowego w całej Polsce. Głównym zada-niem Centrum jest tworzenie zasobów informacyjnych o książkach dla dzieci i młodzieży oraz udostępnianie i rozpowszechnianie tych informacji wśród rodziców, nauczycieli, wydawców i wszystkich innych osób i instytucji zainte-resowanych książką dziecięcą i młodzieżową. Centrum istnieje od 2007 roku.
W tym samym roku w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Oświęcimiu powstało programowo podobne Centrum Literatury Dziecięcej (CLD), w którego radzie zasiadają badacze literatury dla młodego odbiorcy, związani z ośrodkami nauko-wymi: Alicja Baluch, Małgorzata Chrobak, Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Anna
58 Projekt Systemu Nauki i Techniki. http://www.synat.pl/ [dostęp online: 15.09.2018].
59 ACADEMICA. http://academicon.pl/serwisy/bibliologia/publikacje [dostęp online:
15.09.2018].
60 Regulamin programu Biblioteki Narodowej „Zakup nowości wydawniczych do bi-bliotek” [2010]. http://www.bn.org.pl/download/document/1264170394.pdf [dostęp online:
15.09.2018].
61 Program Biblioteki Narodowej. Zakup nowości wydawniczych do bibliotek. Priory- tet 1 – Zakup nowości wydawniczych do bibliotek [regulamin; 2014]. http://www.bn.org.pl/
download/document/1399470858.pdf [dostęp online: 15.09.2018].
1.2. Koordynacja działalności bibliotek samorządowych 45 Maria Krajewska, Maria Kulik, Grzegorz Leszczyński, Grażyna Lewandowicz--Nosal, Jolanta Ługowska, Jan Malicki, Joanna Papuzińska, Michał Rogoż, Ryszard Waksmund, Jerzy Woźniakiewicz62. Polska Sekcja IBBY już w latach 90. XX wieku dążyła do utworzenia tego typu ośrodków naukowo-badawczych, które byłyby organami doradczymi dla bibliotek gromadzących literaturę dzie-cięcą i młodzieżową.
W ramach wsparcia merytorycznego udzielanego bibliotekom wszystkich szczebli Instytut Książki organizuje bezpłatne konsultacje z zakresu przygo-towywania wniosków o dotacje w ramach programów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, m.in. w 2014 roku „Promocja literatury i czytel-nictwa”. Z Biblioteką Narodową współpracuje Instytut Książki w Krakowie, który zajmuje się przede wszystkim promocją czytelnictwa w kraju, promocją literatury polskiej za granicą (ponad 1400 tłumaczeń polskich tytułów, takich autorów jak: Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Ryszard Kapuściński, Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk, Andrzej Sapkowski), wspieraniem tłumaczeń obcej literatury dla dzieci na język polski oraz prowadzeniem portalu interneto-wego i wydawnictwa (od kwietnia 2010 jest wydawcą najstarszych polskich czasopism kulturalnych, w tym: „Nowych Książek”, „Twórczości”, „Literatury na Świecie”, „Dialogu”, „Ruchu Muzycznego”)63. Instytut jest również operato-rem realizowanego w latach 2011–2015 priorytetu „Biblioteka+ Infrastruktura bibliotek” w ramach wspomnianego już wieloletniego programu „Kultura+”, a jako narodowa instytucja kultury patronuje też innym programom, których adresatami są biblioteki samorządowe. Instytut zainicjował w polskich bibliote-kach powstawanie Dyskusyjnych Klubów Książki64. Promuje książkę dziecięcą poprzez dążenie do zwiększenia oferty bibliotek publicznych w zakresie nowości wydawniczych, w tym multimediów, ze szczególnym uwzględnieniem współ-pracy biblioteki publicznej ze szkolną w zakresie kształtowania księgozbioru dla dzieci i młodzieży. Wraz z Biblioteką Narodową zaangażowany jest w Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa na lata 2014–2020, który opracował powołany przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego zespół ds. promocji i upo-wszechniania czytelnictwa, zgodnie z zapisami Paktu dla kultury oraz Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, w której wskazano konieczność działania na rzecz wczesnego rozpoznania potencjału dzieci, m.in. poprzez organizację
62 Działy Biblioteki. Zbiory i usługi. http://mbp-oswiecim.pl/o-bibliotece/dzialy-bib lioteki-zbiory-i-uslugi/ [dostęp online: 15.09.2018].
63 Instytut Książki w Krakowie. http://www.instytutksiazki.pl/pl,ik,site,6,4,11717.php [dostęp online: 15.09.2018].
64 Instytut Książki w Krakowie. http://www.instytutksiazki.pl/p,o-nas.html [dostęp online: 15.09.2018].
zajęć artystycznych na poziomie szkolnym, a nawet przedszkolnym, prowadzo-nych przez profesjonalprowadzo-nych artystów65.
Ponadto pomoc w promocji książki dziecięcej oraz wsparcie merytoryczne (warsztaty, szkolenia, konferencje z zakresu biblioterapii, psychologii pracy, form promocji, tworzenia i redagowania stron WWW) oferuje Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, które równocześnie jest wydawcą ponad 20 fachowych publikacji rocznie, w tym tych ukazujących się w seriach: dla bibliotekarzy, na-uczycieli i rodziców „Biblioteki – Dzieci – Młodzież”, pod patronatem Joanny Papuzińskiej, „Biblioteczka Poradnika Bibliotekarza”, poświęconej metodyce pracy z czytelnikiem dziecięcym, oraz „Literatura dla Dzieci i Młodzieży. Stu-dia”, przygotowywanej we współpracy z Wydziałem Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Teksty i prezentacje z istotnych wydarzeń branżowych można znaleźć w serii „Propozycje i Materiały”. SBP jest również wydawcą dwóch czasopism naukowych – „Przegląd Biblioteczny” i „Zagadnienia Informacji Naukowej” oraz dwóch miesięczników fachowych – wydawanego od 1929 roku
„Bibliotekarza” i ukazującego się od 1949 roku „Poradnika Bibliotekarza”, który zawiera wkładkę tematyczną „Świat Książki Dziecięcej”66, szczególnie przydatną dla koordynatorów działań kulturalnych w bibliotekach publicznych.