Biogram ten zostanie opracowany w sposób uproszczony, bo oprócz Oswalda Balzera149, sporządził go także Kazimierz Jasiński, a ostatnio ukazały się dwie biografie tego władcy150. Balzer był zdania, że brak jednoznacznych przesłanek do datacji jego urodzin, określił ją tylko ogólnie na około 1190 rok. Odonic zmarł 5 VI 1239 roku. Ustalenia Balzera w pełni poparł K. Jasiński151. Z poglądem tym zgadza się też Krzysztof Witkowski, natomiast Sławo-mir Pelczar datację urodzin przeprowadził w wyjątkowo niejasny sposób. Zacytuję: „osobiście skłaniałbym się do tego, iż Piast ten urodził się raczej nieznacznie przed 1190 r. niż po tym roku”152. W przypisie 21 dodał – jego zdaniem – najpóźniejszą datę – 1195 rok, a w tytule książki około 1193 rok153. Małżeństwo tego władcy z Jadwigą, córką Mszczuja I, księcia gdańskiego, datował Balzer na lata 1217–1220, Jadwiga zmarła 29 XII 1249 roku.
Małżeństwo to jest kolejnym dowodem na pomyłkę Balzera154, że Zwinisława, żona Mszczuja I, była córką Mieszka III. Gdyby tak było, Odonica i Jadwigę łączyłby zbyt bliski stopień pokrewieństwa.
W suplemencie do swego Rodowodu… pozostał Edward Rymar na poprzednim stanowisku, zob. idem,
Ro-dowód książąt pomorskich. Suplement, Gdańsk 2003, s. 55 (cyt. dalej: t. III).
148 G. Labuda, O pochodzeniu i o stanowisku…, s. 316–317.
149 O. Balzer, op. cit., s. 381–386.
150 K. Witkowski, Władysław Odonic książę wielkopolski (ok. 1190–1239), Kraków 2012; S. Pelczar,
Władysław Odonic książę wielkopolski, wygnaniec i protektor Kościoła (ok. 1193–1239), Kraków 2013.
151 K. Jasiński, Genealogia Piastów wielkopolskich…, s. 37–38.
152 S. Pelczar, op. cit., s. 30.
153 K. Witkowski, op. cit., s. 19; S. Pelczar, op. cit., s. 30.
154 Najdziwniejsze, że Balzer widział to pokrewieństwo i nie wyciągnął z niego wniosku, że w tych
Tablica 5. Domniemane pokrewieństwo Władysława Odonica i Jadwigi
Mieszko III Stary
Odon
Władysław Odonic
Zwinisława
Jadwiga ×
Byłby to drugi stopień pokrewieństwa kanonicznego, na który to Kościół w średnio-wieczu nie udzielał dyspensy.
Pamiętać jednak trzeba, że Balzer jedynie uprawdopodobnił pogląd, że Jadwiga była córką Mszczuja I. Zdaniem Balzera, ten pogląd popiera nazwanie w Kronice Wielkopolskiej Mszczuja II bratem ciotecznym Bolesława Pobożnego. Mogło to wynikać także z tego, że ojciec Mszczuja II Świętopełk był ożeniony z siostrą Odonica155. Ten ostatni pogląd poparł Edward Rymar, dodając nową Piastównę Eufemię, żonę Świętopełka gdańskiego, jako córkę Odona (14.)156. Stanowisko Rymara jest znakomicie udokumentowane (zob. dalej w biogramie Eufemii, 14.). W międzyczasie pogląd Balzera poparł Janusz Bieniak157, a K. Ja-siński stanął jakby ponad tym, dopuszczając jedną lub drugą możliwość (choć zdaje się, że Rymar był mu bliższy)158. Krzysztof Witkowski także odrzuca pomorskie pochodzenie Jadwigi159. Natomiast Sławomir Pelczar popiera jednak dawną koncepcję pomorskiego jej pochodzenia160. W tym samym kierunku idzie też Marek Smoliński, który, proponując roz-wiązanie pochodzenia żony Mszczuja I, znalazł uzasadnienie dla imienia Jadwigi, do tej pory niepasujące księżniczce pomorskiej (zob. dalej)161.
Dzięki ustaleniom Edwarda Rymara (zob. wyżej) da się wreszcie rozwikłać zapiskę „Rocznika Wielkopolskiego”, że syn Odonica Przemysł I był krewnym czwartego stop-nia „krzyżaka Poppona”. Max Perlbach, a za nim Oswald Balzer dokonali – jak się
po-155 O. Balzer, op. cit., s. 387.
156 E. Rymar, Czy Jadwiga żona Władysława Odonica była księżniczką pomorską?, Studia i Materiały do
Dziejów Wielkopolski i Pomorza (dalej: SiMdDWiP), t. 26 (XIII, z. 2), Warszawa–Poznań 1980, s. 39 i n.;
idem, Rodowód…, t. I, s. 287–292.
157 J. Bieniak, Postanowienia układu kępińskiego (15 lutego 1282), „Przegląd Historyczny” 1991, t. 82,
z. 2, s. 224 i n.
158 K. Jasiński, Genealogia Piastów wielkopolskich…, s. 39, „wydaje się, że ustalenie filiacji Jadwigi
wymaga jeszcze dalszych badań, a być może jej pochodzenie na zawsze pozostanie nieznane”.
159 K. Witkowski, op. cit., s. 72–73.
160 S. Pelczar, op. cit., s. 188.
161 M. Smoliński, Uwagi o kierunkach badań nad pochodzeniem Zwinisławy, żony Mściwója I, [w:]
zornie wydaje – karkołomnej pomyłki, wskazując od razu na niemożność rozwiązania tej zagadki, gdyż tego Poppona utożsamili z Popponem z Osterny, wielkim mistrzem Zako-nu NMP Domu Niemieckiego162. A takiego pokrewieństwa nie da się wykazać, twierdził Adolf Hofmeister. Chodzi natomiast o rycerza zakonnego Poppona, syna ks. meklembur-skiego Jana I Teologa, bratanka wspomnianej wyżej Małgorzaty163. „Rocznik Wielkopol-ski” zawiera przecież zapiskę tylko takiej treści:
frater Poppo, crucifer de domo Theutonica, qui … duci Premisloni attingebat inquarto gradu consaguinitatis, de matre domini Premislonis164.
Pierwszym, który wskazał na Poppona meklemburskiego, był właśnie Adolf Hof-meister (dalej wykażę jednak, że wielki mistrz był krewnym czwartego stopnia Przemy-sła I)165. Na pierwszy rzut można tylko wskazać taką kombinację:
Tablica 6. Powinowactwo Poppona meklemburskiego i Przemysła I
Warcisław I
Wojsława
m. Przybysław ks. obodrzycki ż. WalpurgaBogusław I
Henryk Borwin I Henryk Borwin II Jan I Teolog Mieszko III Odon Władysław Odonic Dobrosława × Bolesław kujawski
Przemysł I
Poppo
Powyższe zestawienie sugeruje, że autor Kroniki nie był do końca precyzyjny, ale można przez to wykazać dalsze powinowactwo w stopniu czwartym ze strony Przemysła, a od strony Poppona nawet w piątym.
162 Zob. O. Balzer, op. cit., s. 387.
163 W. Dworzaczek, op. cit., tab. 53.
164 Zob. O. Balzer, op. cit., s. 387; E. Rymar, Czy Jadwiga…, s. 46.
Jak pamiętamy, Gerard Labuda proponował własne rozwiązanie tego pokrewieństwa, co – jak wskazałem wyżej – jest nietrafne, głównie ze względu odrzucenie przez Edwarda Rymara ojcostwa Mściwoja wobec Jadwigi. Gerard Labuda jednak identyfikuje Poppona z księciem meklemburskim, synem Jana I166. Natomiast rozbudowane uwagi nad pochodze-niem Jadwigi, które Edward Rymar zgłosił w tomie III Rodowodu… wymagają głębszego rozbioru167. Wpierw trzeba zadać sobie pytanie, dlaczego Rymar popiera zarzucony już przez naukę pogląd, że chodzi jednak o Poppona z Osterny. Moim zdaniem jest wiele wątpliwości, bo przede wszystkim nie wiemy, czy istniała jakakolwiek koligacja między hrabiami von Henneberg a hrabiami von Wertheim, z których wywodził się wielki mistrz Poppon168. Za-kładając, że nawet jeżeli matka (nieznana nam) Poppona z Osterny była córką Poppona VI von Henneberg, to jednocześnie zaproponował Edward Rymar, że żona Odonica Jadwiga była siostrą tej domniemanej matki Poppona, co spowoduje, że Poppon z Osterny i Przemysł I byliby krewnymi w drugim stopniu komputacji kanonicznej, a byli w czwartej, czyli ta koncepcja wybitnego uczonego jest błędna. Gdyby z kolei przyjąć, że chodzi o Poppona meklemburskiego, to przy tym samym założeniu, że Jadwiga była córką Poppona VI, to wtedy będą Poppon meklemburski i Przemysł I krewnymi w nierównym stopniu. Poszedł jeszcze Rymar ku rodzinie węgierskiej z Szolnoku i tam dogrzebał się pokrewieństwa przez ród Andechs z rodem możnowładcy Dionizego I, tu rzeczywiście wyjdzie stopień czwarty, ale jak sam zauważył: „ta rodzina węgierska nadal nie jest mi jednak bliżej znana”169.
Da się jednak wykazać, że między Popponem a Przemysłem I rzeczywiście istniał czwarty stopień komputacji kanonicznej, zarazem ostatecznie rozwiązując zagadkę po-chodzenia Jadwigi, żony Odonica. Przecież kronikarz napisał wprost, że to pokrewieństwo w czwartym stopniu wywodzi się od matki Przemysła I. Pamiętajmy jeszcze zdanie Ry-mara, że imię Jadwiga trafiło do Polski z rodu von Andechs, wraz ze św. Jadwigą170. Tym tropem da się rozwiązać tę 700-letnią zagadkę w jedyny możliwy sposób. Choć dalej jest podane jeszcze inne rozwiązanie (sic!).
166 G. Labuda, O pochodzeniu i o stanowisku…, s. 317.
167 E. Rymar, Rodowód…, t. III, s. 65–69.
168 M.P. Toeppen, Geschichte der preussischen Historiographie von P. von Dusburg bis auf K. Schütz,
Berlin 1853, s. 266.
169 E. Rymar, Rodowód…, t. III, s. 68.
Tablica 7. Domniemane pokrewieństwo Poppona meklemburskiego z Przemysłem I
Zofia × Poppon VI hr. Hennebergu
Elżbieta von Anhalt × Poppon VII
Lutgarda × Jan I Teolog ks. meklemburski
Poppon
Kunegunda × Eberhard III von Eberstein
Eberhard IV von Eberstein × Adelajda von Sayn
Jadwiga × Władysław Odonic
Przemysł I Bertold III von Andechs × Luitgarda duńska
Zamiast Eberharda IV może być jego młodszy brat Otto I ożeniony z Kunegundą von Urach.
Jednak, co jest największym paradoksem, istnieje możliwość, że Edward Rymar miał rację i spokojnie da się wykazać pokrewieństwo między dziewiątym wielkim mistrzem Zakonu Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego Popponem z Osterny a Przemy-słem I w czwartym stopniu komputacji kanonicznej.
Tablica 8. Pokrewieństwo Poppona z Osterny z Przemysłem I
Bertold II von Andechs ks. Meranu
Bertold III × Luitgarda duńska
Zofia × Poppon VI hr. Hennebergu
NN córka × NN von Osterhoe
Poppon
Gizela × Dypold II hr Bergu
Ulryk hr. Bergu × Adelajda z Ronsberg
Jadwiga × Władysław Odonic
Bratanicą Zofii, a córką jej brata Bertolda IV była właśnie św. Jadwiga śląska. Ist-nieje też ścisły związek z Polską hrabiów Bergu, wujem Ulryka, ojca Jadwigi wielkopol-skiej był Bolesław III Krzywousty, mąż siostry Dypolda II Salomei171. Pozornie nie pa-suje tu liczba pokoleń z powodów chronologicznych, ale Ulryk z Bergu urodził się około 1150 roku, jego żona Adelajda von Ronsberg około 1170 roku, czyli Jadwiga jako żona Odonica mogła być córką tej pary. Wynika stąd, iż rację miał Balzer… .
Pozostaje jeszcze Marek Smoliński, który próbując rozwiązać zagadkę pochodzenia Zwinisławy, żony Mszczuja, pozostawał przy poglądzie Balzera, że była ona matką Jadwigi, żony Władysława Odonica. Ponieważ proponował, że Zwinisława wywodziła się z czeskich Dypoldowiców (bocznej linii Przemyślidów), łatwiej szło mu zrozumienie imienia Jadwigi u córki Zwinisławy. Ta koncepcja mogłaby być na równi rozważana z podaną wyżej, gdyby równolegle prowadziła do ustalenia czwartego stopnia koligacji między Popponem z Oster-ny i Przemysłem I. Pamiętajmy, że kronikarz dopatrywał się pokrewieństwa między Poppo-nem a Przemysłem I przez matkę. Jest to możliwe tylko w wypadku, gdy babką Jadwigi była Gizela von Andechs. Podana na s. 233 tablica Smolińskiego prowadzi dodatkowo do kon-statacji, że wtedy Przemysł byłby jedno pokolenie niżej. Tak więc związek z panami z Ber-gu (od Zofii, siostry Ulryka miały pochodzić Zwinisława i Jadwiga) nie jest tym, który dałby pokrewieństwo z panami von Wertheim, z których wywodził się Poppon172.