Biologiczne typy rodzin w latach 2002 i 2011

Analizując rodziny z perspektywy typu biologicznego należy podkreślić, że za podstawę

dla ich wyodrębnienia przyjęto tu bądź istnienie więzi pomiędzy kobietą i mężczyzną

(małżeńskiej lub partnerskiej), bądź więzi rodziców/rodzica z dziećmi. Wyodrębniono

następujące typy rodzin: małżeństwo bez dzieci lub z dzieckiem/dziećmi, partnerzy (związek

kohabitacyjny) bez dzieci lub z dzieckiem/dziećmi, a także samotny rodzic z dzieckiem/dziećmi.

Małżeństwa i związki partnerskie jako osobne typy rodzin po raz pierwszy zostały wyodrębniane

w NSP 2002. Przez dziecko (naturalne lub przysposobione) rozumie się osobę mieszkającą

i utrzymującą się z rodzicem/rodzicami niezależnie od jego wieku pod warunkiem, że w tym

samym gospodarstwie domowym dziecko nie tworzy rodziny z inną osobą/osobami

(współmałżonkiem lub własnymi dziećmi).

Wyniki kolejnych spisów powszechnych wykazywały wzrost liczby rodzin. W 2011 roku

liczba rodzin w Polsce była wyższa w stosunku do 2002 roku o 505 tys., tj. o prawie 5%.

O ile w latach 1988 i 2002 rosła przede wszystkim liczba rodzin miejskich, to zmiana

obserwowana między dwoma ostatnimi spisami, tj. 2002 i 2011 była wynikiem przede

wszystkim wzrostu liczby rodzin zamieszkałych na wsi. W 2011 roku w miastach odnotowano

wzrost o prawie 209 tys. (ponad 3%), natomiast na wsi liczba rodzin zwiększyła się o ponad

306 tys. (prawie 8%). Obserwowane w ostatnim spisie zwiększenie się liczby rodzin na wsi

w stosunku do liczby rodzin z miast nie oznacza, że ludność wiejska jest bardziej chętna

zakładaniu rodziny. Zjawisko to wynika z postępującego od 2000 roku kierunku przemieszczeń

ludności z miast na wieś, najczęściej do gmin podmiejskich skupionych wokół dużych miast.

W porównaniu z danymi spisu z 2002 roku nieznacznie (o 1%) obniżyła się liczba

małżeństw (zarówno z dziećmi, jak i bez) – w 2011 roku było ich ok. 8153,2 tys., tj. ponad 74%.

Natomiast dynamicznie (o ponad 60%) wzrosła liczba związków partnerskich – w 2011 roku

odnotowano ich 316,5 tys. Jednakże w strukturze rodzin według typów stanowiły one niewielki

– prawie 3% – udział. Istotnie (o ok. 23%) wzrosła także liczba rodzin samotnych rodziców

z dziećmi – do 2502,9 tys.

Zmiany te są konsekwencją malejącej liczby zawieranych małżeństw m.in. na korzyść

pozostawania w związkach partnerskich oraz rosnącej w okresie międzyspisowym liczby

rozwodów.

Niezmiennie najczęstszym typem rodziny pozostaje małżeństwo z dziećmi. W 2011 roku

rodzin takich było 5456,8 tys. i stanowiły prawie połowę (49,7%) ogółu rodzin. W porównaniu

z 2002 rokiem liczba rodzin tego typu zmniejszyła się o 403,5 tys. (prawie 7%). Spadek dotyczył

głównie rodzin zamieszkałych w miastach, natomiast na wsi odnotowano nieznaczny wzrost

liczby małżeństw z dziećmi. Rodziny z dziećmi są jedynym typem biologicznym rodziny,

którego liczba zmniejsza się od 1970 roku. Tłumaczą to nie tylko zmiany w zakresie

małżeńskości, ale także w zakresie dzietności – m.in. odkładanie decyzji o posiadaniu dzieci,

a w konsekwencji także obniżenie się dzietności kobiet.

Wzrosła natomiast – o prawie 14%, tj. o 326,6 tys. – liczba małżeństw bez dzieci.

W 2011 roku odnotowano ich nieco ponad 2696 tys. Wzrost ten nastąpił przede wszystkim

w miastach – o 16% (na wsi o prawie 10%).

Zgodnie z wynikami NSP 2011 ok. 316,5 tys. rodzin w Polsce to związki partnerskie

(kohabitacyjne). Zdecydowana ich większość (79,5%) mieszkała w miastach, gdzie

– od ostatniego spisu – ich liczba wzrosła prawie o 80% (na wsi o 23,2%). Ponad połowa tych

par (171,3 tys.) były to rodziny z dziećmi, przy czym wyższy udział partnerów z dziećmi

w ogólnej liczbie związków kohabitacyjnych odnotowano na wsi (68,2%), w miastach partnerzy

z dziećmi stanowili połowę par kohabitacyjnych.

Kolejnym typem rodzin, których liczba zwiększyła się w odniesieniu do wyników

poprzedniego spisu, są rodziny niepełne. W 2011 roku przeszło co czwarta rodzina była

tworzona przez samotnego rodzica z dziećmi. W 2002 roku rodziców samodzielnie

wychowujących dzieci było ok. 2030 tys., natomiast w 2011 roku o prawie 473 tys. (ponad 23%)

więcej, czyli prawie 2503 tys. Około 2/3 tych rodzin mieszka w mieście.

Udział matek z dziećmi w strukturze rodzin wyniósł w 2011 roku prawie 20%, a ojców

– 3,0%. Wart odnotowania jest dynamiczny wzrost liczby ojców wychowujących samodzielnie

dzieci – z 178 tys. w 1988 roku, poprzez 232 tys. w 2002 roku, aż do prawie 329 tys.

w 2011 roku – jakkolwiek w dalszym ciągu jest to najmniej liczny typ rodziny w Polsce. Także

rośnie, choć nie tak dynamicznie jak w przypadku samotnych ojców, liczba matek z dziećmi;

w 2002 roku było ich 1798,3 tys., a w 2011 roku o 21% więcej, tj. 2147,3 tys.

W 2011 roku wszystkich rodzin z dziećmi (pełnych i niepełnych) było o prawie 130 tys.

(tj. o 1,6%) więcej niż w 2002 roku. Tym samym udział rodzin niepełnych odniesieniu do ogółu

rodzin z dziećmi wzrósł z 25,4% do 30,8%.

Zmiana liczby poszczególnych typów rodzin wpłynęła na zróżnicowanie struktury

rodzin. Największe zmiany dotyczyły par (związków małżeńskich i kohabitacyjnych) z dziećmi

– ich udział w ogólnej liczbie rodzin zmniejszył się o prawie 6 punktów procentowych i wynosił

51,3%, wobec 57,1% w 2002 roku. Wśród rodzin mieszkających w miastach udział ten wynosił

47,5% (spadek aż o 7 punktów procentowych), natomiast na wsi 57,5%, tj. mniej o ponad

4 punkty procentowe niż w 2002 roku (patrz tabl. 13).

Tabl. 13. Rodziny według typów w latach 2002 i 2011

Wyszczególnienie Ogółem ^{Małżeństwa Partnerzy Matki z} _dziećmi ^{Ojcowie z} _dziećmi

bez dzieci z dziećmi bez dzieci z dziećmi

Ogółem w tysiącach

2002 10457,6 2369,8 5860,3 86,7 110,7 1798,3 231,8

2011 10972,5 2696,4 5456,8 145,2 171,3 2174,3 328,6

Miasta

2002 6596,9 1542,6 3511,2 69,9 78,1 1241,3 153,8

2011 6805,7 1788,9 3105,4 124,5 127,0 1446,5 213,4

Wieś

2002 3860,7 827,2 2349,1 16,8 32,6 557,0 78,0

2011 4166,9 907,5 2351,4 20,7 44,3 727,8 115,2

Ogółem w odsetkach (struktura pozioma)

2002 100,0 22,7 56,0 0,8 1,1 17,2 2,2

2011 100,0 24,6 49,7 1,3 1,6 19,8 3,0

Miasta

2002 100,0 23,4 53,2 1,1 1,2 18,8 2,3

2011 100,0 26,3 45,6 1,8 1,9 21,3 3,1

Wieś

2002 100,0 21,4 60,9 0,4 0,9 14,4 2,0

2011 100,0 21,8 56,4 0,5 1,1 17,4 2,8

2002 = 100

Ogółem 104,9 113,8 93,1 167,5 154,7 120,9 141,8

Miasta 103,2 116,0 88,4 178,1 162,6 116,5 138,8

Wieś 107,9 109,7 100,1 123,2 135,9 130,7 147,7

Natomiast wzrósł (o 2,4 punktu procentowego) – w stosunku do 2002 roku – odsetek par

bez dzieci, które stanowiły w 2011 roku prawie 26%. Wzrost ten jest szczególnie widoczny

w miastach (o 3,7 punktu), gdzie udział par z dziećmi wynosił ponad 28%, na wsi wzrost był

niewielki (tylko o 0,5 punktu procentowego) i wynosił ponad 22%. Jak wspomniano wcześniej

wzrosła także liczba i udział (o 2,6 punktu procentowego) matek z dziećmi stanowiąc prawie

20% ogółu rodzin – szczególnie na wsi – o 3 punkty procentowe, w miastach – o 2,5 punktu;

w przypadku samotnych ojców wzrost udziału w miastach i na wsi był taki sam i wyniósł

0,8 punktu procentowego.

Ważnym elementem analizy rodzin jest charakterystyka zróżnicowania regionalnego

występowania poszczególnych typów rodzin. Największy udział rodzin z dziećmi odnotowano

w województwach: podkarpackim (56,4%), wielkopolskim i małopolskim (ponad 54%) przy

ogólnym wskaźniku dla kraju 51,3%. Najmniej tego typu rodzin zamieszkuje województwa

dolnośląskie, zachodniopomorskie i łódzkie. Jednocześnie w tych województwach obserwuje się

najwyższy udział rodzin niepełnych - co czwarta rodzina to samotny rodzic z dzieckiem. Z kolei

najniższy udział rodzin niepełnych występuje w województwach wielkopolskim (20,7%),

śląskim (21%) i podkarpackim (21,7%) - patrz tabl. 14.

Tabl. 14. Rodziny w gospodarstwach domowych według typów rodzin oraz województw

w 2011 roku

Województwa ^Ogółem

Małżeństwa/

partnerzy

bez dzieci

Małżeństwa/

partnerzy

z dziećmi

Rodziny

niepełne

w tysiącach w odsetkach (struktura pozioma)

POLSKA 10972,5 25,9 51,3 22,8

Dolnośląskie 845,2 27,1 47,1 25,8

Kujawsko-pomorskie 602,5 26,4 51,8 21,9

Lubelskie 610,4 25,4 52,5 22,1

Lubuskie 297,0 26,1 50,0 24,0

Łódzkie 739,3 27,1 48,2 24,8

Małopolskie 916,9 23,1 54,4 22,5

Mazowieckie 1494,6 26,7 49,8 23,5

Opolskie 285,9 26,0 51,0 23,0

Podkarpackie 581,8 21,9 56,4 21,7

Podlaskie 330,3 24,6 52,6 22,8

Pomorskie 646,1 25,6 51,4 23,0

Śląskie 1357,1 28,3 50,7 21,0

Świętokrzyskie 366,9 25,7 52,0 22,3

Warmińsko-mazurskie 409,9 25,3 50,8 23,9

Wielkopolskie 988,7 24,7 54,7 20,7

Zachodniopomorskie 499,9 27,1 48,5 24,4

Największym odsetkiem rodzin typu małżeństwa/partnerzy bez dzieci – powyżej średniej

krajowej (25,9%) charakteryzowały się województwa: śląskie 28,3%, zachodniopomorskie,

łódzkie i dolnośląskie (po 27,1%). Województwa o najniższym udziale tego typu rodzin to:

podkarpackie (21,9%), małopolskie (23,1%) oraz podlaskie (24,6%).

W dokumencie Gospodarstwa domowe i rodziny. Charakterystyka demograficzna (Stron 43-46)