3. BIOMASA W UJĘCIU GOSPODARKI ODPADOWEJ I ENERGETYCZNEJ 71
3.2. Biomasa z gospodarki energetycznej - regulacje prawne Unii Europejskiej i
Wymagania prawne dla biomasy zostały określone w regulacjach Unii Europejskiej, a także w krajowych implementacjach tych dokumentów do ustawodawstwa polskiego.
Przepisy UE dotyczących obszaru energetycznego wykorzystania biomasy obejmują m.in.:
• Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w na-stępstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (dalej „dyrektywa RED”),
• Rozporządzenie Komisji (UE) Nr 601/2012 z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie moni-torowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych zgodnie z dyrektywą 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady;
• Dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we
Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE.
Biomasa w regulacjach UE definiowana jako ulegająca biodegradacji część produktów, odpadów lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa (łącznie z substancjami
roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych działów przemysłu, w tym rybołówstwa i akwakultury, a także ulegająca biodegradacji część odpadów przemysłowych i miejskich
(Dyrektywa, 2009, s. 27; Rozporządzenie, 2012, s. 33).
W zakresie krajowych regulacji prawnych dotyczących biomasy wyróżnić można (Olsztyńska, 2019, s. 110-113):
• Ustawę z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, (Dz.U. z 2020 r. poz.
261 z póź. zm.) (w skrócie ustawa o OZE),
• Ustawę z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2020 r. poz. 284 z póź. zm.),
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r. w sprawie szczegó-łowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw po-chodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzo-nych w odnawialwytworzo-nych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania dawytworzo-nych
dotyczą-cych ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii, (Dz. U. z 2012 r. poz. 1229 z późn. zm.) (obecnie uchylone),
96
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 marca 2018 r. w sprawie standardów emi-syjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów, (Dz. U. 2018, poz. 680 z póź. zm.),
• Informacje Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki publikowane na stronie:
http://www.ure.gov.pl/portal/pl/609/5069/Biomasa_na_cele_energetyczne.html, w tym:
o Informacja Prezesa URE nr 30/2011 w sprawie kwalifikacji biomasy na cele energe-tyczne z dnia 4.10.2011,
o Informacja Prezesa URE (nr DPE‐492‐83(1)/2012/AWŚ) w sprawie weryfikacji upraw energetycznych z dnia 5.10.2012,
o Informacja Prezesa URE nr 13/2013 w sprawie kwalifikacji drewna oraz materiału drzewnego w kontekście regulacji dotyczących systemu wsparcia OZE z dnia 20.05.2013,
o Informacja Prezesa URE dla wytwórców i dostawców paliw – biomasa pochodzenia leśnego do przedsiębiorstw energetycznych z dnia 17.06.2013,
o Informacja Prezesa URE uzupełniająca dla wytwórców i dostawców paliw – bio-masa pochodzenia leśnego do przedsiębiorstw energetycznych z dnia 5.09.2013, o Informację Prezesa URE nr 13/2017 w sprawie realizacji obowiązku zachowania
minimalnego udziału biomasy lokalnej w łącznej masie biomasy wykorzystanej do wytworzenia energii elektrycznej w instalacji odnawialnego źródła energii innej niż Mikroinstalacja i mała instalacja z dnia 9.03.2017,
o Informację Prezesa URE nr 75/2017 w sprawie realizacji zakazu wykorzystywania
drewna innego niż drewno energetyczne, o którym mowa w art. 2 pkt 7a ustawy o odnawialnych źródłach energii do wytwarzania energii elektrycznej w instalacjach
odnawialnego źródła energii wskazanych w ustawie z dnia 18.10.2017,
o Informacja Prezes URE nr 59/2018 w sprawie zmiany definicji biomasy w świetle znowelizowanych przepisów ustawy o odnawialnych źródłach energii - zakaz pale-nia pełnowartościowego ziarna zbóż na cele OZE z dpale-nia 27.07.2018,
o Informacja Prezesa URE nr 61/2018 w sprawie zmiany definicji drewna energetycz-nego w świetle znowelizowanych przepisów ustawy o odnawialnych źródłach ener-gii z dnia 27.07.2018.
W świetle obowiązujących krajowych przepisów biomasą na cele energetyczne określa się ulegającą biodegradacji część produktów, odpadów lub pozostałości pochodzenia
bio-97
logicznego z rolnictwa, w tym substancje roślinne i zwierzęce, leśnictwa i związanych
dzia-łów przemysłu, w tym rybodzia-łówstwa i akwakultury, przetworzoną biomasę, w szczególności w postaci brykietu, peletu, toryfikatu i biowęgla, a także ulegającą biodegradacji część
od-padów przemysłowych lub komunalnych pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, w tym odpadów z instalacji do przetwarzania odpadów oraz odpadów z uzdatniania wody i
oczysz-czania ścieków, w szczególności osadów ściekowych, zgodnie z przepisami o odpadach w zakresie kwalifikowania części energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów
(Ustawa 2015, s. 2).
Wobec powyższego biomasa na cele energetyczne obejmuje swoim zakresem biodegrado-walne substraty pochodzące z obszaru leśnictwa, rolnictwa, gospodarki odpadowej przemy-słowej i komunalnej.
Definicja biomasy została również podana w regulacjach prawnych dotyczących sys-temu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarniach i odnosi się ona do regulacji Unii
Europejskiej, tj. rozporządzenia Komisji (UE) nr 601/2012 z dnia 21 czerwca 2012 r.
w sprawie monitorowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych zgodnie z dyrektywą 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Ustawa 2015a, s. 5; Olsztyń-ska, 2019, s. 110).
W obszarze biomasy drzewnej istotne jest spełnienie wymagań dotyczących jakości
su-rowca drzewnego. W tym zakresie występują następujące definicje (Olsztyńska, 2019, s. 111-112):
• drewna pełnowartościowego - drewno spełniające wymagania jakościowe określone w normach określających wymagania i badania dla drewna wielkowymiarowego liścia-stego, drewna wielkowymiarowego iglastego oraz drewna średniowymiarowego dla grup oznaczonych jako S1, S2 i S3 oraz materiał drzewny powstały w wyniku procesu celo-wego rozdrobnienia tego drewna (Rozporządzenie, 2012, s. 2) (obecnie uchylone),
• drewna energetycznego - surowiec drzewny, który ze względu na cechy jakościowo-wy-miarowe posiada obniżoną wartość techniczną i użytkową uniemożliwiającą jego prze-mysłowe wykorzystanie, a także surowiec drzewny stanowiący biomasę pochodzenia rol-niczego (Ustawa, 2015, s. 4).
W kontekście tych regulacji od 2012 r. w Polsce obowiązuje zakaz zużywania na cele
ener-getyczne surowców drzewnych opisanych w definicji drewna pełnowartościowego.
Jedynie surowce klasyfikowane (zgodnie z polskim systemem klasyfikacji drewna okrą-głego) jako: M1 – drobnica tyczkowa, M2 – drobnica gałęziowa, które mogą mieć postać
98
zrębki (M2E) lub balotów (M2B), a także sortyment S4 – drewno opałowe, a także karpina (KO), mogą być zużywane na cele energetyczne (Olsztyńska, 2018, s. 114; Olsztyńska, 2019, s. 111).
Kryterium drewna energetycznego, które obowiązuje od dnia1 lipca 2018 roku, wymaga rozporządzenia szczegółowego dotyczącego cech jakościowo-wymiarowe, które brałoby pod uwagę konieczność optymalnego wykorzystania surowca drzewnego na potrzeby
prze-mysłowe oraz energetyczne (zgodnie z zapisem w art. 119a ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii). Rozporządzenie to, zgodnie z zapisami w ustawie
o OZE, powinno być przygotowane przez ministra właściwego do spraw środowiska w po-rozumieniu z ministrem właściwym do spraw energii oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki (Ustawa 2015, s. 142; Olsztyńska, 2018a, s. 16-18). Do chwili obecnej rozpo-rządzenie, w wyżej wymienionym zakresie, nie zostało ustanowione. Wobec braku realizacji tej delegacji ustawowej, wytwórcom energii z biomasy zostało rekomendowane gromadze-nie dokumentów dotyczących drewna energetycznego, w celu uzyskania potwierdzenia, że wykorzystany materiał drzewny spełnia wymagania ustawowe definicji drewna energetycz-nego (URE, 2018b, s. 1-2). W związku z tym, w zakresie dokumentowania pochodzenia biomasy leśnej, obecnie stasowane jest zbieranie poświadczeń dla spełnienia wymogu drewna energetycznego, a także drewna pełnowartościowego (Olsztyńska 2018, s. 115;
Olsztyńska I., 2018a, s. 16-18; Olsztyńska, 2019, s. 112).
Krajowe regulacje prawne definiują również wymagania jakościowe dla biomasy
zuży-wanej na cele energetyczne. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 marca 2018 r.
w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów zawiera wymóg zakazujący stosowanie
odpadów drzewnych, które są zanieczyszczone impregnatami lub powłokami ochronnymi i które mogą zawierać związki chlorowcoorganiczne lub metale ciężkie, w skład których
wchodzą w szczególności odpady drewna pochodzącego z budowy, remontów i rozbiórki obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (Rozporządzenie 2018, s. 2). Na tej podstawie z zakresu biomasy na cele energetyczne wykluczone zostały odpady komunalne w postaci drewna poużytkowego, w tym mebli, drewna z rozbiórki, a także cześć odpadów
przemysłowych (np.: z zakładów sklejkowe, płyt drewnopochodnych, meblowych).
Wobec powyższego stosowanie biomasy na cele energetyczne wymaga jej oceny pod wzglę-dem potencjalnego zanieczyszczenia jej substancjami chemicznymi i innymi substancjami
99
nie będącymi biomasą (Olsztyńska, 2018, s. 115; Olsztyńska, 2018a, s. 16-18; Olsztyńska, 2019, s. 111).
Zgodnie z krajowymi regulacjami prawnymi świadectwo pochodzenia nie przysługuje dla tej części energii elektrycznej, do wytworzenia której (Ustawa, 2015, s. 48; Olsztyńska, 2019, s. 110):
• wykorzystano drewno inne niż drewno energetyczne oraz zboża pełnowartościowe,
• wykorzystano paliwa kopalne lub paliwa powstałe z ich przetworzenia,
• wykorzystano biomasę zanieczyszczoną w celu zwiększenia jej wartości opałowej,
• nie dochowano minimalnego udziału biomasy lokalnej w łącznej masie biomasy.
Biomasa pochodząca z sektora rolniczego i gałęzi pokrewnych została zdefiniowana
jako „biomasa pochodzenia rolniczego”. Jest ona definiowana jako biomasa pochodzącą z upraw energetycznych, a także odpady lub pozostałości z produkcji rolnej oraz przemysłu
przetwarzającego jej produkty (Ustawa 2015, s. 3; Olsztyńska, 2018a, s. 16-18; Olsztyńska, 2019, s. 111).
W zakresie biomasy pochodzenia rolniczego w Polsce obowiązuje zakaz spalania pełno-wartościowego ziarna zbóż, które stanowią wymagania jakościowe dla zbóż w zakupie in-terwencyjnym określone w art. 7 rozporządzenia wymienionego w pkt 3, które podlegają zakupowi interwencyjnemu (Ustawa, 2015, s. 9). Zakaz wykorzystywania zbóż pełnowarto-ściowych do wytwarzania energii elektrycznej, która miałaby zostać objęta aukcyjnym sys-temem wsparcia lub syssys-temem świadectw pochodzenia, został również potwierdzony przez Prezesa Urzędu Regulacji energetyki (URE, 2018a, s. 2).
Regulacje prawne w zakresie produkcji energii z biomasy nakazują dochowanie mini-malnego udziału biomasy pochodzenia rolniczego w łącznej masie biomasy zużytej na cele energetyczne, który wynosi (Ustawa 2015, s. 70-71; Olsztyńska, 2018a, s. 16-18; Olsztyń-ska, 2019, s. 111):
• 85% – dla instalacji spalania wielopaliwowego oraz dedykowanych instalacji spalania wielopaliwowego o mocy zainstalowanej elektrycznej wyższej niż 5 MW,
• 10% – dla dedykowanych instalacji spalania biomasy oraz układów hybrydowych o mocy zainstalowanej elektrycznej wyższej niż 20 MW.
Udział ten może być zmieniony przez ministra właściwego do spraw energii w drodze roz-porządzenia (Ustawa 2015, s. 71; Olsztyńska, 2018a, s. 16-18; Olsztyńska, 2019, s. 111).
100
Na tej podstawie w 2019 roku został zniesiony ten wymóg dla instalacji spalania wielopali-wowego oraz dedykowanych instalacji spalania wielopaliwielopali-wowego o mocy zainstalowanej elektrycznej wyższej niż 5 MW, a także dedykowanych instalacji spalania biomasy oraz układów hybrydowych o mocy zainstalowanej elektrycznej wyższej niż 20 MW, w których biomasa jest spalana w miejscu jej powstawania. Dla takich instalacji wymóg udziału wa-gowego biomasy pochodzenia rolniczego wynosi zero procent (Ustawa 2019, s. 8; Olsztyń-ska, 2018a, s. 16-18; OlsztyńOlsztyń-ska, 2019, s. 111).
W 2018 roku została rozszerzona definicja biomasy o nowe formy „uszlachetnionej”
biomasy, to jest o biowęgiel oraz toryfikat. Te paliwa zostały określone jako
wysokoenerge-tyczne paliwa stałe o wartości opałowej nie mniejszej niż 21 GJ/t, które są wytwarzane w procesie termicznego przetwarzania stałych substancji pochodzenia roślinnego lub
zwie-rzęcego, ulegających biodegradacji i pochodzących z: produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej i leśnej oraz przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także z części
odpadów innych niż wymienione, które ulegają biodegradacji, z wyłączeniem odpadów z instalacji do przetwarzania odpadów oraz odpadów z uzdatniania wody i oczyszczania
ścieków w rozumieniu przepisów o odpadach. Te rodzaje biomasy różnicuje temperatura przebiegu procesu wytwarzania, która dla biowęgla wynosi ona 320–700°C, a dla toryfikatu 200–320°C (Ustawa, 2018, s. 1, 3; Ustawa 2015, s. 3, 8; Olsztyńska, 2018a, s. 16-18; Olsz-tyńska, 2019, s. 112).
Wytwarzanie biogazu na cele energetyczne również podlega pod krajowe regulacje prawne. W tym zakresie wyróżnia się następujące definicje (Ustawa, 2015, s. 2):
• biogaz, czyli gaz uzyskany z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów.
• biogaz rolniczy, czyli gaz otrzymywany w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzę-cych, produktów ubocznych, odpadów lub pozostałości z przetwórstwa produktów po-chodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, lub biomasy roślinnej zebranej z terenów in-nych niż zaewidencjonowane jako rolne lub leśne, z wyłączeniem biogazu pozyskanego z surowców pochodzących ze składowisk odpadów, a także oczyszczalni ścieków, w tym zakładowych oczyszczalni ścieków z przetwórstwa rolno-spożywczego, w których nie
jest prowadzony rozdział ścieków przemysłowych od pozostałych rodzajów osadów i ścieków.
101
W zakresie energii wytwarzanej z biogazu również udzielane są świadectwa pochodze-nia, przy czym są one wydawane oddzielnie dla energii elektrycznej wytworzonej z biogazu rolniczego i dla energii wytworzonej z innych niż biogaz rolniczy odnawialnych źródeł ener-gii (Ustawa 2015, s. 48).
Biopłyny na cele energetyczne podlegają pod krajowe regulacje prawne i są definiowane jako ciekłe paliwa stosowane dla celów energetycznych innych niż w transporcie, w tym do wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła, wytworzone z biomasy i wykorzystywane w in-stalacjach spełniających wymagania w zakresie standardów emisyjnych, o ile takie stan-dardy zostały określone na podstawie przepisów o ochronie środowiska (Ustawa 2015, s. 3).
W przypadku wykorzystania biopłynów na cele energetyczne występuje dodatkowy wy-móg spełnienia kryterium zrównoważonego rozwoju, określonego w ustawie o biokompo-nentach i biopłynach ciekłych (w Art. 28b-28bc) (Ustawa, 2015, s. 49).
Kryteria te obejmują następujące zakresy i wytyczne (Ustawa, 2006, s. 37-40):
• kryterium ograniczenia emisji gazów cieplarnianych - ograniczenie emisji gazów wynosi co najmniej: 35% – do dnia 31 grudnia 2017 r., 50% – od dnia 1 stycznia 2018 r. i 60%
- dla instalacji, w których produkcja została rozpoczęta po dniu 5 października 2015 r.,
• kryterium ochrony terenów o wysokiej wartości bioróżnorodności,
• kryterium ochrony terenów zasobnych w duże ilości pierwiastka węgla,
• kryterium ochrony torfowisk.
W zakresie spełnienia kryterium dla biomasy wykorzystywanej do wytworzenia biopłynów stosowanych na cele OZE, wymagane jest udokumentowanie spełnienie kryterium ochrony terenów o wysokiej wartości bioróżnorodności, w tym przedstawienie dowodów na to, że produkcja biomasy nie narusza celów ochrony przyrody (Ustawa, 2006, s. 39). Kryteria te są obecnie stosowane w zakresie oceny biomasy na cele paliwowe, tj. do produkcji biokom-ponentów (Olsztyńska, 2017a, s. 40).
Świadectwa pochodzenia za energię wytworzoną z biogazu, biogazu rolniczego i
bio-płynów nie mogą być udzielone w przypadku wykorzystania biomasy zanieczyszczonej w celu zwiększenia jej wartości opałowej, a także w przypadku wykorzystania substratów
innych niż te zawarte w definicji właściwej dla biogazu, biogazu rolniczego i biopłynów (Ustawa, 2015, s. 49).
Zgodnie z dyrektywą RED II, od 2021 roku kryteriami zrównoważonego rozwoju i ogra-niczania emisji gazów cieplarnianych zostaną objęte wszystkie paliwa biomasowe stałe,
102
płynne i gazowe zużywanej na cele energetyczne. Kryteria te zawierają odrębne wymagania dla paliw z biomasy rolniczej, jak i dla paliw z biomasy leśnej (Dyrektywa, 2018, s. 129-133). Oznacza to, że jedynie energia wytworzona z biopaliw, biopłynów i paliw z biomasy, które będą spełniać kryteria zrównoważonego rozwoju, będzie uwzględniana do realizacji celów krajowych w zakresie wytwarzania energii z OZE (Dyrektywa, 2018, s. 129).
3.3. Biomasa z gospodarki odpadowej - regulacje prawne Unii Europejskiej i Polski