§ 1. Cele i zadania higjeny szkolnej.
Z chwilą wprowadzenia przymusu szkolnego zauważono u dziatwy szkolnej szereg zaburzeń i chorób, pozostających w związku ze szkołą. W ostatnich kilkunastu latach XIX wieku zaczęto badać szkodliwe czynniki, które powodują u młodzieży t. zw. choroby szkolne. Równocześnie z poznaniem tych czyn ników lekarze szkolni i higjeniści starali się je usunąć i stwo rzyć jak najodpowiedniejsze warunki wychowania i nauczania, ażeby rozwój psychiczny dziecka nie odbywał się kosztem roz woju fizycznego. W ten sposób rozwinął się osobny dział hi gjeny, t. zw. higjena szkolnaC^Higjena szkolna zajmuje się: 1) budownictwem szkolnem i urządzeniem wewnętrznem szkoły, higjena dąży do zabezpieczenia dziecku odpowiedniej ilości światła i powietrza, stara się umieścić dziecko w wygodnej ławce, ażeby zabezpieczyć dziecku należyty rozwój fizyczny, dąży do urządzenia boisk, sal gimnastycznych i kąpieli natrysko wych ; 2) dozorem higjeniczno-lekarskim nad uczniem; lekarz szkolny bada rozwój fizyczny i psychiczny ucznia; 3) higjena szkolna podaje główne zasady wychowania fizycznego, zależne od płci i wieku ucznia; 4) higjena szkolna zajmuje się higjeną nauczania, (rozkład godzin, ferje, higjena czytania, higjena pisa nia) ; 5) kształceniem dzieci nienormalnych i upośledzonych; 6) opieką społeczną na terenie szkoły (dożywianie dziatwy, za opatrzenie w odzież, wysyłanie na kolonje letnie); 7) higjena zajmuje się wreszcie higjeną zawodową nauczyciela.
§ 2. Historja higjeny szkolnej w Polsce.
Polska równocześnie z zachodnią Europą zajmowała się przed upadkiem niepodległości wychowaniem fizycznem młodzieży, higjeną budynku szkolnego i higjeną nauczania. W r. 1773 stwo rzono Komisję Edukacji Narodowej z Grzegorzem Piramowiczem na czele, która położyła duże zasługi okóło rozwoju higjeny szkolnej. Z chwilą utraty niepodległości państwowej, rozwój higjeny szkolnej zależny był od rozwoju jej w państwie zabor- czem. Najwyżej stała higjena w zaborze pruskim,, zwłaszcza dział budownictwa szkolnego był wysoko rozwinięty. W całej W ielkopolsce posiadamy przestronne murowane budynki szkolne z salami ćwiczeń gimnastycznych i boiskami. Zabór austrjacki pozostawił nam również w spuściźnie szereg budynków szkol nych. Najgorzej przedstawiała się sprawa higjeny szkolnej w za borze rosyjskim. Wprawdzie w r. 1808 w okresie ks. Warszaw skiego, Izba Edukacyjna wydała szereg przepisów budowy szkół, poleciła bezpłatne wydawanie drzewa z lasów rządowych na budowę budynków szkolnych, lecz warunki polityczne nie pozwoliły na urzeczywistnienie tych zamiarów. W Warszawie przed wojną istniały zaledwie trzy budynki szkoły powszechnej. Wielka przemysłowa Ł ódź zupełnie nie posiadała budynków szkolnych. Z chwilą odzyskania niepodległości, rozwijają się w szybkiem tempie wszystkie działy higjeny szkolnej. W roku 1919 uchwalił Sejm poważną kwotę na budowę szkół na terenie byłej Kongresówki i Małopolski. W roku 1922 wydano ustawę „ o za kładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych", która to ustawa powiada, że koszta utrzymania szkół powszechnych ma ponosić skarb państwa i gmina. Równocześnie z wydaniem ustawy wyasygnował rząd poważną kwotę na cele szkolnictwa. W ychowanie fizyczne stanowi poniekąd osobny dział higjeny szkolnej. W Polsce przed upadkiem politycznym na wychowa nie fizyczne zwracano pilną uwagę, podczas przerwy między lekcjami uprawiała młodzież gry i zabawy ruchowe. D o zrozu mienia znaczenia wychowania fizycznego wśród szerokich warstw
społeczeństwa przyczynił się znacznie prof. Uniw. Wileńskiego Jędrzej Śniadecki przez szereg pism o wychowaniu fizycznem młodzieży. W zaborze pruskim wychowanie fizyczne stało na wysokim poziomie, wszystkie szkoły posiadały odpowiednio uposażone sale gimnastyczne i boiska. W zaborze austrjackim sprawa wychowania fizycznego była zaniedbana. Dopiero w roku 1868 wprowadzono obowiązkowo naukę gimnastyki, lecz tylko w szkołach powszechnych, młodzież starsza ćwiczyła w Sokole lub należała do rozmaitych związków sportowych. Założenie parku dla gier i zabaw w roku 1888 przez dr. Jordana w Kra kowie było ważnym czynnikiem w rozwoju wychowania fizycz nego w Małopolsce. W zaborze rosyjskim wychowania fizycz nego w szkołach powszechnych wcale nie uwzględniano, w szko łach wyższych odbywały się ćwiczenia na przyrządach, prowa dzone przez wojskowych. W Polsce wychowanie fizyczne uznano za równorzędne z wychowaniem umysłowem. W e wszystkich szkołach wprowadzono obowiązkową naukę gimnastyki 2 — 3 godziny tygodniowo. O prócz godzin gimnastyki odbywają się popołudniu obowiązkowe gry i zabawy na wolnem powietrzu. Założono specjalne kursy dla kształcenia nauczycieli gimnastyki. Wychowanie fizyczne popiera wojsko, przez organizowanie wspólnie ze szkołą obozów letnich przysposobienia wojskowego. Na wychowanie fizyczne zwraca również baczną uwagę harcer stwo, rozwijające się wśród młodzieży szkolnej.
§ 3. Budynek szkolny.
Budynek szkolny powinien się znajdować w miejscu do- godnem dla komunikacji, najdłuższa droga dla dziecka z domu do szkoły nie powinna wynosić więcej jak 3 km. Budynek szkolny powinien się znajdować wpobliżu ogrodów i parków, zdała od gęsto zamieszkałej części wsi i miasta. Ze względu na bezpieczeństwo życia uczniów, budynek szkolny powinien być umieszczony daleko od toru kolejow ego, zdała od bagien, nie powinien stać blisko cmentarza, fabryk i rzeźni. Plac pod
budowę szkoły powinien być odpowiednio wielki. Na placu musi być miejsce nietylko na pomieszczenie szkolne, ale i na mieszkanie dla nauczyciela i woźnego, zabudowania gospodar skie, ustępy i studnię. Każda szkoła powinna posiadać swoje boisko i ogród szkolny. Dla szkół 1— 3 klasowych obszar placu powinien wynosić 5.500 m2, dla szkół większych 4— 7 klasowych 8.500 m2. Budynek szkolny powinien być oddalony co najmniej na 6 m od ulicy. Okna szkoły powinny wychodzić o ile moż ności na południowy wschód. Zabudowania gospodarskie i ustępy powinny być umieszczone daleko od budynku szkol nego, powinny być okolone drzewami. Studnia powinna od p o wiadać wszystkim warunkom higjenicznym, wszystkie zabudo wania szkolne powinny być starannie ogrodzone od ulicy.
Zbyt duże budynki szkolne są nieodpowiednie. W jednym budynku szkolnym mogą b y ć pomieszczone najwyżej dwie 7 kla sowe szkoły, szkoła męska i żeńska. W budynku takim urządza się wspólną salę rysunkową, salę gimnastyczną, wspólne kąpiele natryskowe, dojście jednak do tych ubikacyj mUsi być dla każdej szkoły oddzielne, również osobne wejście i schody p o winny prowadzić do mieszkania kierownika. Budynek w mieście powinien być najwyżej dwupiętrowy, na wsi parterowy. Wszyst kie wskazówki higjeniczne, odnoszące się do budowy mieszkań, odnoszą się również do budowy szkół. Budynek szkolny powi nien być murowany, pokryty dachówką, naokoło budynku po winien być bruk przynajmniej na trzyczwarte metrai Ze względu na dostateczne oświetlenie naturalne budynku szkolnego, bu dynek przeciwległy powinien być oddalony o d strony sło necznej szkoły na półtorej wysokości budynku przeciwległego, o d strony nie słonecznej na jedną wysokość. Drzwi wejściowe powinny być szerokie, otwierać się nazewnątrz, nad drzwiami winien się znajdować daszek. Dla zabezpieczenia od zimna bu dynek winien posiadać sień. Przed wejściem ma być umieszczona krata żelazna, a w sieni rogóżka dla wycierania nóg. Schody powinny być umieszczone w środku budynku, przeznaczone tylko
dla użytku szkolnego. Klatka schodowa powinna być należy cie oświetlona. Ściany malowane olejno, albo wykładane płyt kami kamiennemi. Schody powinny być z materjału trwałego, z dębu albo kamienia. W ysokość stopnia ma wynosić 15 cm, głębokość 30 cm.
S z a t n i e . Każda szkoła powinna posiadać szatnię, wieszanie rzeczy w klasach jest niezdrowe. Szatnia powinna się znajdować w parterze, albo w suterynach, powinna być widna, przestronna. Wieszadła w szatni mają być od siebie tak oddalone, aby ubrania Uczniów ze sobą nie stykały się. P odłoga w szatni powinna być kamyczkowa.
P o m i e s z c z e n i a r e k r e a c y j n e . Jako pomieszczenia re kreacyjne służą korytarze. Szerokość korytarzy powinna wynosić 3— 3’5 77i. Ściany powinny być wykładane tafelkami kamiennemi lub malowane farbą olejną do wysokości l ’5 m . Korytarze na leżycie oświetlone, dlatego nie powinny być dłuższe jak 10 m., gdyż na taką odległość wystarcza światło, padające przez boczne okna. Jeżeli korytarz jest dłuższy, musi być oświetlony od strony klas i klatki schodowej przez szklanne drzwi. Ciepłota pomieszczeń rekreacyjnych ma wynosić co najmniej 12° C.
I z b a s z k o l n a . W ielkość klasy zależy od liczby uczniów. Klasa powinna być tak duża, ażeby każde dziecko miało dość powietrza, ażeby z każdego końca sali dobrze słyszało i dobrze widziało. Na każdego ucznia w klasie powinien przypadać 1 m2 podłogi, a 3 ‘5 m3 objętości. Liczba uczniów w klasie nie powinna przekraczać 54; najwygodniej jest, jeżeli w klasie mieści się tylko 48 uczniów. D ługość klasy nie powinna wynosić wię cej jak 9 m, szerokość klasy nie powinna być większa ze względu na oświetlenie jak 6 m, wysokość klasy 3'5 m. Uczniowie winni siedzieć w ławkach dwusiedzeniowych, szeregami. Odstęp pierw szej ławki o d przeciwległej ściany winien wynosić 2 m. Ławka powinna być oddalona od okna o 50 cm, odstęp pomiędzy szeregami ławek 60 C 7 7i. Odstęp ławki od ściany przeciwległej 1 m, odstęp za ławkami 50 cm. P odłoga w izbie szkolnej ma
być twarda, ciepła, szczelna i gładka, utrzymana w wielkiej czystości. Najlepsza jest podłoga dębowa. Podłoga sosnowa jest niezdrowa, gdyż łatwo się niszczy, staje się nierówną, trudno ją oczyścić od kurzu. Podłoga dębowa jest jednak droga- Jeżeli musimy poprzestać na podłodze sosnowej, znacz nie tańszej, wtedy podłoga taka musi być zrobiona z wąskich i suchych desek, zapuszczonych gorącym olejem lnianym. P od ło g ę taką następnie zapuszcza się pokostem, albo farbą olejną. Bardzo zdrowe są podłogi, zapuszczane przynajmniej trzy razy do roku zaprawą pyłochłonną. Nie wolno dawać do izb szkol nych pod łóg kamiennych.
Drzwi izby szkolnej mają być umieszczone w ścianie prze ciwległej oknom, powinny się otwierać na zewnątrz i być umie szczone bliżej katedry, ażeby osoba wchodząca do klasy widziała twarze uczniów; drzwi nie powinny posiadać progu.
O ś w i e t l e n i e i z b y s z k o l n e j . Okna w klasie powinny wychodzić na południowy - w sch ód, albo południowy-zachód. Klasy, których okna wychodzą na północ, są niezdrowe z po wodu braku słońca, natomiast zbyt rażące światło posiadają klasy wówczas, gdy okna są zwrócone na południe. Okna mu szą być umieszczone p o lewej ręce ucznia. Jeżeli światła za mało, można dodatkowo umieścić okna w tylnej ścianie za uczniami, lub też w ścianie naprzeciw okien, nie wolno umieszczać okien na wprost uczniów.
O g r z e w a n i e i z b y s z k o l n e j . Ciepłota w klasie ma być jednostajna i powinna wynosić stale 16° C. W każdej klasie na leży umieścić ciepłomierz. Nadmiar ciepła w lecie powinno się wyprowadzić, w zimie należy klasę odpowiednio ogrzać. Przy opalaniu klas należy pamiętać, ażeby dzieci, siedzące zbyt blisko pieca, nie ogrzewały się zbytnio, dlatego ławki powinny być' oddalone od pieca i od ogrzewaczy o 1 m.
P r z e w i e t r z a n i e i z b y s z k o l n e j . Powietrze w klasie ma b yć zbliżone swoim składem do składu powietrza atmosferycz nego, ilość bezwodnika kwasu w ęglow ego nie powinna prze kraczać l°/oo. Dziecko wydziela w ciągu godziny około 20 litrów
bezwodnika kwasu w ęglowego, skutkiem tego ilość bezwodnika w ęglow ego w klasie szybko wzrasta, pod koniec godziny dochodzi do 1 % a nawet i więcej. Izba szkolna powinna być należycie przewietrzana. W ielkość wentylacji wynosi dla szkół około 12— 20 m3. Ażeby tę wielkość osiągnąć, należy podczas przerw między lekcjami otwierać całe okna. W lecie 0 ile otoczenie szkoły pozwala, powinny być otwarte okna przez cały czas nauki szkolnej. Nawet w chłodnej porze roku mogą być górne okna stale otwarte, o ile otwierają się ku górze 1 skierowują prąd zimnego powietrza najpierw na sufit. Po ukończonej nauce, bez względu na porę roku, powinny być okna otwarte przez parę godzin. Jeżeli nauka jest dwurazowa, przerwa między lekcjami ma wynosić co najmniej dwie godziny w celu należytego przewietrzenia klasy.
U s t ę p y i n a t r y s k i s z k o l n e . W miastach, które posia dają kanalizację, urządza się ustępy w budynku szkolnym, na wsi i miasteczkach buduje się na ten cel osobne ubikacje. Ustępy powinny b y ć oddalone od budynku szkolnego najmniej na 10— 20 m, winny się znajdować w przeciwnej stronie od kierunku wiejącego zwykle wiatru, powinny być otoczone drzewami. Na 25 dziewcząt urządza się 1 sedes, na 50 chłopa ców również 1 sedes. O ile szkoła jest koedukacyjna, powi nien być osobny ustęp dla dziewcząt, a osobny dla chłopców. Osobny ustęp posiada nauczyciel. Przed ustępem ma być przedsionek z umywalnią. Każdy ustęp na prowincji i w mie ście ma być dobrze przewietrzany. Na prowincji do usuwa nia z ustępów odchodów najlepiej nadaje się system dołowy albo beczkowy, do odwaniania służy torf, woda, lub mleko wapienne.
K ą p i e l e s z k o l n e . W zorow o urządzona szkoła powinna dostarczać dziatwie szkolnej kąpieli natryskowej. W tym celu powinny być urządzone w suterynach ciepłe, widne, dobrze prze wietrzane łazienki. Podłoga w łazience ma być kamienna, i po siadać spad dla odpływu wody. W środku łazienki urządza się szereg natrysków w postaci sitek. Natryski powinny być odda
lone od siebie przeszło o 1 m. O b ok łazienki należy umieścić rozbieralnię.
/- ^ C U r z ą d z e n i e s a l g i m n a s t y c z n y c h . Ze względu na do niosłe znaczenie ćwiczeń fizycznych dla zdrowia młodzieży szkol nej, każda szkoła musi posiadać odpowiednio urządzoną salę gimnastyczną. Sala gimnastyczna ma być duża, na 1 osobę p o winno przypadać 3 m2 powierzchni. Sala ma być długa na 20 m, szeroka na 10 m, wysoka na 5’5 m. Okna powinny być umieszczone wysoko nad podłogą (1'5 m). Najwygodniej urządzić salę gimnastyczną w przybudówce. Ze sali gimnastycznej ma być dostęp na boisko. Higjeniczna sala gimnastyczna powinna być wolna od kurzu, w tym celu należy zwracać baczną uwagę na czystość podłogi. Najlepsza jest podłoga dębowa, zapuszczana kilka razy do roku zaprawą pyłochłonną. Sala gimnastyczna p o winna posiadać długą ścianę bez okien, dla ustawienia na niej przyrządów do ćwiczeń gimnastycznych. Przy sali gimnastycznej konieczną jest szatnia, w której młodzież zmienia ubranie na ubranie gimnastyczne i obuwie na pantofle. Szatnia winna być
122
Ryc. 32. Przyrządy do gimnastyki szwedzkiej: drabinka szczeblaśta, łata (bum), ławeczka, koń, liny skośne i pionowe, stojaki i inne. (Kopczyński).
ogrzana, powinna posiadać umywalnię, dla mycia rąk po gimna styce. Boisko ma być duże, (na każde dziecko ma przypadać 5 m2 pow.), wolne od kurzu, okolone drzewami. Powierzchnia boiska ma być równa i sucha.
§ 4. Ławka szkolna.
Część życia spędza młodzież w ławce szkolnej, okres życia najważniejszy, okres rozwoju fizycznego, który stanowi o zdro wiu przyszłego obywatela. Nieodpowiednia ławka szkolna może być nietylko powodem znużenia i braku uwagi u ucznia, lecz może spow odow ać trwałe zmiany chorobow e w organizmie ucznia — skrzywienie kręgosłupa i krótkowzroczność.
Ławka szkolna powinna umożliwiać uczniowi prawidłową postawę przy siedzeniu, w tym celu powinna podpierać grzbiet ucznia. Dobra ławka umożliwia sw obodę w ruchach ucz nia, a więc szybkie i ciche wstawanie, łatwe wchodzenie i wychodzenie z ławki.
W ławce szkolnej ma być miejsce dla przecho wywania książek i zeszy tów. Dobra ławka szkol na musi odpowiadać na stępującym wymaganiom higjenicznym: Ławka p o winna być tania, mieć wy gląd estety czny, nie posia dać ostrych kantów, być dostosowaną do wzrostu dziecka. Dziecko może siedzieć w tej samej ław ce najwyżej dwa lata, gdyż przeciętnie rośnie
dziećko ^ 5 cm rocznie. JLyc. 3 3_ Skrzywienie kręgosłupa w związku
1
Ryc. 34. Schemat odstępu 0 (a), ujemnego (b) i dodatniego (c).
potrzebne są 3 — 4 wielkości ławek, dla szkół średnich 6 wiel kości ławek.
Rozróżniamy następujące wymiary ławki szkolnej: 1) Róż nicę — jest to odległość wewnętrznego brzegu stołu od sie dzenia. 2) Odstęp — jest to odległość krawędzi stołu od kra wędzi siedzenia. O dstęp może być równy 0, skoro krawędź siedzenia i stołu leżą na tej samej linji. Odstęp może być ujemny, skoro krawędź siedzenia zachodzi pod krawędź stołu, odstęp może być dodatni, skoro krawędź ławki nie dochodzi do krawędzi stołu.
Pozycja przy pisaniu wymaga odstępu ujemnego, gdyż przy odstępie równym G albo dodatnim uczeń pochyla się zbytnio ku przodowi i ugniata klatkę piersiową, lub też siedzi bokiem ze skrzywionym kręgosłupem. Natomiast dziecko siedzi w ygod nie, wygodnie wchodzi i wychodzi z ławki, jeżeli ławka posiada odstęp dodatni. Najhigjeniczniejsza byłaby taka ławka, której odstęp możnaby zmieniać zależnie od potrzeby; są to ławki z ruchomym stołem albo z ruchomem siedzeniem. Ławki takie okazały się niepraktyczne, ponieważ sprawiają łoskot, mniejsze dzieci mogą zacisnąć sobie palce, są wreszcie drogie. Najodpo wiedniejsze są ławki ż odstępem równym 0. Drugi wymiar (t. j. różnica) powinien być ściśle dostosowany do wzrostu dziecka, powinien wynosić około Vi wzrostu dziecka. Przy zbyt dużej różnicy uczeń musi zbyt wysoko podnosić łokcie, pozycja taka jest męcząca, uczeń siedzi bokiem ze skrzywionym kręgosłupem. Jeżeli różnica jest za mała, uczeń garbi się, pochyla głow ę ku
przodowi. Różnica ma mieć taki wymiar, ażeby krawędź stołu znajdowała się naprzeciw dołka sercow ego ucznia. W ysokość ławki powinna być równa wysokości goleni, podudzie ma być wyprostowane, a cała stopa ma spoczywać na podłodze. Ławka zbyt wysoka jest niezdrowa, gdyż albo nogi wiszą w powietrzu, co powoduje ucisk na naczynia krwionośne pod kolanami, albo też uczeń dotyka wprawdzie końcami palców podłogi, lecz ze- suwa się na brzeg siedzenia i uciska klatkę piersiową o brzeg stołu. G dy ławka zbyt niska, uczeń wysuwa obie nogi naprzód, lub kurczy je (jedno i drugie jest niezdrowe). G łębokość sie dzenia ma wynosić około Vs wzrostu ucznia, wówczas całe udo ma oparcie na siedzeniu. Powierzchnia siedzenia powinna być lekko pochylona ku tyłowi, ażeby uczeń z ławki nie zesuwał się; Oparcie ławki chroni mięśnie grzbietu ucznia od zbytniego przemęczenia. D obre oparcie powinno dochodzić do łopatek, i odpowiadać naturalnemu wygięciu kręgosłupa, przy siedzeniu więc winno być proste, potem wygięte ku przodowi, następnie odchylone ku tyłowi. Ławka z takiem oparciem jest stosunkowo droga. Jako proste oparcie może służyć zwykła deska.
Stół składa się z części zewnętrznej poziomej, szerokiej na 10 cm, służącej do umieszczenia piór, kałamarza i z części we wnętrznej służącej do pisania, która powinna być pochyła (12°— 15°). Im bardziej stół jest pochyły, tem zdrowiej dla oczu, ale na stole zbyt pochyłym, trudno jest oprzeć łokcie, powtóre ze stołu pochyłego spadają książki. Szerokość części pochyłej stołu powinna wynosić 50 cm. D obry jest stół z Iekkiem wy cięciem w środku, gdyż wtedy nie uciska klatki piersiowej.
Dobra ławka ma posiadać pod stopami ruchomą deskę, gdyż łatwiej wysycha obuwie i łatwiej jest wyczyścić pod łogę pod ławką. Deska na książki musi być umieszczona wysoko i nie powinna dochodzić na kilkanaście centymetrów do brzegu stołu. Ławki mają być dwusiedzeniowe. Dla dzieci w szkole powszech nej potrzeba d o w ygodnego siedzenia 50 cm ławki, dla starszej młodzieży 60 cm. Ławki robi się z materjału twardego, politu- rowane, lakierowane albo pokostowane,
126
K a t e d r ę umieszcza się na lekkiem wzniesieniu, ażeby na uczyciel miał dokładny przegląd klasy. O dległość katedry od pierwszej ławki powinna wynosić 1 m.
T a b l i c a . D ługość tablicy wynosi około 1’5 m, wysokość 1 m. Tablica jest zazwyczaj drewniana, pociągnięta czarną ma tową farbą. Ustawia się ją na stalugach, dla lepszego oświetle nia zwraca się ją lekko do ściany okiennej. P od tablicą znaj duje się półeczka na kredę i gąbkę. Gąbkę utrzymuje się wil gotno, codziennie wymywa się ją starannie. Uzupełnienie ume blowania w klasie stanowi kosz na papiery, spluwaczka i cie płomierz.
§ 5. Utrzymywanie porządku i czystości w szkołach.
A żeby szkoła nie stała się rozsadnikiem chorób zakaźnych, żwłaszcza gruźlicy, musi nauczyciel zwracać pilną uwagę na utrzy manie czystości w klasie, na sposób zamiatania i porządkowania klasy. W zbronione jest zamiatanie klasy na sucho, podczas su chego zamiatania kurz z podłogi wzbija się w powietrze, osiada na ławkach szkolnych i wraz z powietrzem wdychiwanem d o staje się wraz z bakterjami do płuc dziecka. D o badania ilości kurzu zawartego w powietrzu posiadamy szereg sposobów : Naj prostszy sposób polega na umieszczeniu w klasie płytek szkla nych, powleczonych gliceryną. Kurz, który na płytkach osiada, oglądamy następnie p od mikroskopem. Przy zamiataniu na su cho znacznie więcej osiada kurzu na płytkach, aniżeli przy za miataniu na wilgotno. W jaki sposób ma się odbywać porząd kowanie w klasie, poucza niżej przytoczony okólnik Ministerstwa Oświaty, wyjęty z książki sanitarnej szkolnej.