Cele analizy finansowej jednostek samorządu terytorialnegosamorządu terytorialnego

3. Cele analizy finansowej jednostek

samorządu terytorialnego

W jednostkach samorządu terytorialnego nie występuje główny syntetycz-ny miernik ocesyntetycz-ny działalności, jakim w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą jest zysk. Niemniej jednak analizie poddać należy inne aspekty prowadzenia gospodarki finansowej jednostek. Tak właśnie postępuje się rów-nież w analizie jednostek prowadzących działalność gospodarczą, wychodząc

2 P. Roman, Mikroekonomiczne instrumenty planowania i analizy w zarządzaniu

go-spodarką lokalną, PWN, Warszawa 2000, s. 14–16.

Uwarunkowania analizy finansowej jednostek samorządu… 125 z założenia, że badanie spraw wycinkowych gospodarki, takich jak: zadłużenie, koszty, obrotowość majątku daje pełny obraz sytuacji finansowej jednostki go-spodarczej. Nieprawidłowości wykryte w toku analizy poszczególnych zagad-nień, jeśli nie zostaną w porę usunięte, przełożą się na pogorszenie wyniku syn-tetycznego, jakim jest zysk, w następnych okresach. W krańcowych sytuacjach zagrożenia wynikające z nieprawidłowego kształtowania się tendencji w niektó-rych aspektach gospodarki finansowej mogą prowadzić do upadłości przedsię-biorstwa przy wysokim zysku, na przykład gdy nie udaje się zrealizować wie-rzytelności, jakie przedsiębiorstwo posiada. Generalnie można stwierdzić, że celem analizy finansowej przedsiębiorstw jest badanie całokształtu gospodar-ki finansowej przedsiębiorstwa w działalności bieżącej oraz rozwojowej przed-siębiorstwa. Zresztą, badanie przedsięwzięć rozwojowych przedsiębiorstw jest oddzielną dziedziną i celem analizy finansowej jednostek gospodarczych, jed-nak efektywność przedsięwzięć inwestycyjnych mierzona jest głównie poprzez odwołanie do przyszłych planowanych zysków.

Cele analizy finansowej jednostek samorządu terytorialnego są odmienne, ale częściowo pokrywają się z celami analizy finansowej przedsiębiorstw. Róż-nice w zasadach gospodarki finansowej mają też wpływ na sposób wykorzy-stania wyników analizy i rodzaj samych narzędzi badawczych. Jednak słuszne jest twierdzenie, że celem analizy finansowej jest zabezpieczenie procesu de-cyzyjnego w zarządzaniu organizacją, także jednostką samorządu terytorial-nego3. Za główny cel analizy finansowej jednostek samorządu terytorialnego uznać należy ocenę realizacji zadań jednostki, które znajdują odzwierciedlenie w planie finansowym. Realizacja zadań rozpatrywana jako stopień wykonania budżetu jednostki może być traktowana jako odpowiednik osiągniętego zy-sku w przedsiębiorstwie, przy uwzględnieniu różnic występujących pomiędzy tymi kategoriami ekonomicznymi. Zysk (wynik finansowy) jest miernikiem syntetycznym wyników działalności, natomiast na stopień wykonania planu finansowego składa się cały szereg zagadnień z zakresu struktury i dynami-ki prowadzenia gospodardynami-ki finansowej. Ustalany w rachunkowości jednostdynami-ki samorządu terytorialnego syntetyczny miernik wykonania planu finansowego (budżetu) całej jednostki samorządu terytorialnego – „nadwyżka lub niedobór wykonania budżetu”, ma inną treść ekonomiczną niż wynik finansowy jednost-ki gospodarczej i odzwierciedla ważny, ale tylko jeden aspekt tak szerojednost-kiej ka-tegorii, jaką jest stopień wykonania planu finansowego.

Wśród celów szczegółowych analizy finansowej jednostki samorządu te-rytorialnego wymienić należy badanie równowagi prowadzenia gospodarki finansowej i takich jej aspektów, jak: zadłużenie, płynność, wspomaganie

fi-3 M. Dylewski, B. Filipiak, M. Gorzałczyńska-Kosczkodaj, Analiza finansowa w

jed-nostkach samorządu terytorialnego, Municypium, Warszawa 2005, s. 7.

Anna Dębska-Rup 12

nansowe. Przy odpowiedniej adaptacji, do tego badania można wykorzystać klasyczne metody analizy wskaźnikowej tych zagadnień stosowanych w ana-lizie finansowej przedsiębiorstw. Strategia finansowania działalności jednostki samorządu terytorialnego znajduje odzwierciedlenie w ustaleniach rocznego budżetu jednostki samorządu terytorialnego, a w długich okresach w fundu-szach własnych poszczególnych jednostek budżetowych i zobowiązaniach dłu-goterminowych. Fundusze własne jednostek budżetowych pełnią jednak tylko w ograniczonym zakresie zbliżone funkcje do tych, jakie przepisy prawa nada-ją kapitałom własnym jednostek gospodarczych, gdyż inne są zasady gospo-darki tymi funduszami.

Ważnym obszarem analizy działalności bieżącej jest też kosztochłonność prowadzenia różnych rodzajów działalności rozpatrywanych w zakresie pra-cochłonności, materiałochłonności czy też substytucji kosztów własnych usłu-gami obcymi. Główną pozycją kosztów prowadzenia działalności w jednost-kach samorządu terytorialnego są wynagrodzenia pracowników i pochodne od wynagrodzeń, więc badanie tendencji kształtowania się pracochłonności powinno być obowiązkowym celem każdej analizy działalności jednostek or-ganizacyjnych, gdyż jest metodą racjonalizacji wydatków. Przy odpowiednich modyfikacjach możliwe jest także badanie obrotowości majątku jednostek bu-dżetowych przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających ze specyfiki gospo-darki finansowej tych jednostek.

Inną grupą celów analizy finansowej jednostek samorządu terytorialne-go jest badanie przedsięwzięć inwestycyjnych (budowy środków trwałych). Przy czym specyfika prowadzenia działalności rozwojowej w jednostkach sa-morządu terytorialnego wyklucza możliwość stosowania narzędzi analitycz-nych używaanalitycz-nych w badaniu efektywności inwestycji przedsiębiorstw. Ta spe-cyfika prowadzenia działalności rozwojowej inaczej też określa cele analizy w tym obszarze działalności w jednostkach samorządu terytorialnego. Proce-sy inwestycyjne (budowa środków trwałych) należy w jednostkach samorzą-du terytorialnego rozpatrywać z punktu widzenia stopnia wykonania planu finansowego, a badanie ich efektywności musi być ograniczone do porówna-nia kosztów możliwych źródeł finansowaporówna-nia inwestycji. Do oceny efektyw-ności inwestycji budżetowych stosowano w przeszłości tzw. wskaźniki bu-dżetowe, określające koszt budowy w przeliczeniu na jednostkę rzeczowego efektu użytkowego, jednak złożoność problemu ogranicza ich wartość po-znawczą. Oddzielne zagadnienie może stanowić analiza sprawności przepro-wadzenia procedur przetargowych mających wpływ na cenę inwestycji i wy-bór kontrahenta.

Analizę, ze względu na jej odbiorców, można podzielić na wewnętrzną i ze-wnętrzną. Analiza wewnętrzna nie ma sformalizowanego charakteru i

Uwarunkowania analizy finansowej jednostek samorządu… 12 wana jest na potrzeby procesu decyzyjnego. W jednostkach samorządu terytorial-nego odbiorcami analizy wewnętrznej powinny być organy stanowiące i organy wykonawcze tych jednostek. Analiza zewnętrzna w jednostkach samorządu tery-torialnego jest przeznaczona dla instytucji państwowych takich jak Ministerstwo Finansów, regionalne izby obrachunkowe oraz dla społeczności lokalnych i oto-czenia ekonomicznego, do którego w pierwszym rzędzie zalicza się banki.