Cele operacyjne (cele działań)

ł

George Modelski, którego można dziś uważaó za autora,,klasycznej"

teorii polityki zagranicznej definiuje cele, jako pochodną interesów państwa.

Posługuje się przy tym ogólnym pojęciem interesu, a nie terminem interesu na-rodowego, który wydaje mu się niejasny i trudny do ścisłego określenia2' . Zda-niem Modelskiego dla potrzeb analizy polityki zagranicznej możnaprzy ^jąć, że interesy są,,żądaniami,życzeniami i pragnieniami odnoszonymi do zachowania się innych państw; sąformułowane po to, aby były przyjęte do ręalizacjiprzez

20 Charles P. Schleicheą International Relations: Cooperation and Conflict, Englewood Cliffs N.J.:Prentice-Hall 1962,s. 1,17-122l'idem,InternationalBehavior:AnalysisandOperatiolns,Colum-bus (Ohio): Menill 1973, s. 92.

2' Według G. Modelskiego interes narodowy postuluje istnienie jednego typu wspólnoą któĘ

żądarria polĘcy musieliby uwzględnić, tj. narodu definiowanego jako ogół obyrvateli państwa. Tym-czasem mu§ząoni uwzględnić ^;,ą{lania mniejszych grup niż naród, atakże szrrszych, od niego nieza-leżrych, np. interesów innych państw. Ponieważ pojęcie interesu narodowego nie wyjŃnia wszyst_

kich interesów, jakie rząd reprezentuje - nie można zatem uzasadniać polityki ząranicmej interesem narodowym. Zob. Modelski, op.cit. s.70-72.

42

polityków Qlolicy-makeres)z2.Interesy dostarczają treści celom, zaś cele na-dają formę i kształt interesom. Jedne i drugie wyrażająoczekiwania pod adre-sem innych państw, ale zreguły

-

^interesy niewyrażajążyczeńna tym samym poziomie ogólności co cele. Podczas gdy interesy mogąbyć niesprecyzowane lub nawet niewyartykułowane

-

^{cele powinny być} jasno określone, skoordyno-wane między sobąi przystosowane do działalności operacyjnej. Tę ścisłą me-rytoryczną ^w ięź między interesami a celami Modelski okreś la ^j ak,,spełnienie"

(fuffillment) i twierdzi, że cę|e reprezenĘąpolityczne zrealizowanie interesów danej wspólnoty, czyli przesunięcie bodźców i życzeń na konkretny kierunek działaniapolityki zagranicznej. Owo przejście od interesów do celów,,spełnia się" w trakcie działaipolityki zagrarńcznej zmierzającej do skłonienia innych państw do określonego, oczekiwanego zachowania. Zmiany interesów powo-dująrównoległe zmiany celów. Również występuje odwrotna relacja: przyjęcie przez realizatorów Qlolicy-makers) polityki zagranicznej nowych celów pro-wadzi do redefinicji interesów danego państwa23.

,§eorealisty cnle" tezy teorii Modelski ego ma|aĄ odzwierciedlenie i roz-winięcie w poglądach czołowych brytyjskich teoretyków stosunków międzynaro-dowych. Joseph Frankel, który wyodrębnił ttzy szczeble interesu narodowego:

aspiracyjny, operacyjny i polemiczny, stwierdził, że interesy aspiraryjne łvpływają na programy polityczne i wyznaczająpewne cele i kierunki polityki (zagtanicz-nej)'o,Natomiast Roy E, Jones ujął relację między interesami a celami następu-jąco: politycy Qlolicy-makers),będąc,,bombardowani" ptzezinteresy formułują

cele, a następnie dążądo ichzrealizowania2s.

Prrytoczone wyżej opinie teoretyków pozwalająwięc stwierdzić, że pogląd uznający istnienie merytorycznego i funkcjonalnego związku między interesami pństw a celami ich polityki zagranicznej znajduje szerokie odzwierciedlenie w za-chodniej nauce o stosunkach międzynarodowych.

Natomiast w nauce polskiej brak jest szerszychrozwńńnatemat pojmo-wania celów polityki zagranicntej pństw. Na przykład jedna z podstawowych prac o ambicjach teoretycznych Michała Dobroczyńskiego i Janusza Stefanowicza26 w ogóle pomija zagadnienie celów. W innych publikacjach wskanje się, że

kńda

polityka zagranicznazmierza do realizacji jakichś interesów, a cele - ^{choć nie}

defi-niowane ściśle - stanowiąistotny i oczywisty jej element składowy. zgodnie z obo-wią.zującym do 1 989 roku kanonem pisania na ten tem at, autorzy polscy - podobnie jak w innych byłych pństwach socjalistycznych-podkreślali,żezasadniczy wpływ

22 lbidem, s.65.

23 Ibidem, s. ll8-1 19.

za Frartkel, National Interest ..., s. 3112.

25 Roy E. ^Jones, Analysilg Foreign Policy: An introduction to Some Conceptual Problems, London: Routledge & K. Paul l 970, s. 98.

26 Politylra zagraniczna, Warszawa: PWN 1984.

na cele polityki zagranicmlej mają interesy klasy panującej w danym państwiez7.

Tylko sporady cnlie montabyło odnotować publikacj e wskazujące, że wybór celów polityki zagranicznej dokonywany ^jest w oparciu o ,,interes narodowy"2s.

Autor licmych opracowń teoreĘcmych Ziemowit J. Pietraś wielokrotnie prezentowałpoglądubrymujący,ircpolitykazagranicnlapanstwaodzwierciedlainte-resy klasy panującej i narodr1 zaś cele tej polityki sąfunkcjąobu rodzajów tych inte-resów29. Czy|itezata sprowadzała się do rwierdzenia, że ce|e polityki zagraiczrtej pństwa sąformułowane jako konkretyzacja interesów klasowych i narodowych.

Dla wyj aśnienia re lacj i między interesami a celami ^po lityki zagranicznej użyteczne wydaje się odwołanie do ogólnej teorii stosunków międzynarodowych.

Autor ,,klasycznego" w polskiej ^nauce wykładu takiej teorii

-

^{Józef Kukułka}

-wyprowadza interesy uczestników stosunków międzynarodo wy ch z kategorii po-trzeb społecznych. Twierdzi on, że interesy wyrastają w procesie konfronĘcji potrzeb z obiektywnymi możliwościami ich zaspokojenia. W ś|adzatymdefiniuje interes ogólnie, jako,,pewnąrelację określonych wańości ^(dóbr) do określonych potrzeb", dodając, że chodzi o ,,dążenie ^do zaspokojenia maksymalnej ilości

po-ttzęb"3o . Z kolei cytowany ^lvqlżęj Z. J . Pietraś, kontynuując ten sposób myślenia podkreŚla, że _,,interes jest taką funkcjąpotrzeb, która skłania uczestnika stosun-ków międzynarodowych do podjęcia dzińania i zaspokojeni a potrzeb-3| .

Konkludując ten wątek rozważań można stwierdzić, że pierwotnie są potrzeby, które wyartykułowane i przystosowane do realizacji stająsię intere-sami uczestników stosunków międzynarodowych. Na podstawie tych intere-sów ośrodek decyzyjny formułuje cele32, które stająsię następnie bodźcami do podejmowan ia przez państwo działańna forum międzynarodowym. Innymi sło-wy, cele są elementem ukierunkowuj ącym działania polityki ^zagran icznej pań-stwa, zmierzające do zaspokojenia potrzeb i interesów wyartykułowanych w jego systemie wewnętrznym, a związanych z uczestnictwem państwa w określonym środowisku międzynarodowym.

21 Zab. np. Ańur Bodnar, ,,Zewaętrznafunkcja państwa i cele polityki zagrarńcznej", [wJ Pały-gą Symonides (red.), op.cit., s.70; Sowremiennyje burżuazyjne tieorii mieżdunarodnych otnoszenij, Moskwa: AkademiaNauk SSSR 197ó, s. 101-122;A. Pozdniakow, Wnieszniepoliticzeskaja dĘatel-nost' i mieżgosudarstwiennyje otnoszenija,Moskwa: NaŃa 1986, s. 5G-52.

28 np. Janusz Symonides, ,,Kilka uwag o badaniach nad poliĘĘzagranicmą'', _[w:] Pałygą Symo-nides (red.), op.cit., s. 11-13. Zob. także Miecrysław Stolarczyk,,,Czylnlk narodowy wpolityce zagranicznej pństw" _, Studia Nauk Politycznych, 1985, nr ¹ , s. 93-1 ^{1 1 .}

29 Ziemowit J. Pietraś, Podstawy teorii stosunków międzynarodowych, Lublin: L]MCS 1986, s. 85-86.

30 JÓzefKukułką Płoblenry teorii stosun6w mię&ynarcdawych,Watszawa: PWN 1978, s. 2&-265.

3t Pietraś, op.cit., §. l44.

32 J. Kukułka(Problemyteorii...,s.2a)naczejujmujeto zagadnieniepisząp, że w procesierealizacji potzeb aspiracyjnych, które stają się interesami ,,nasĘpuje ostatecme ich prryporządkowanie _do pod-stawowych i niejako nahrralnych celów uczestrików stosunków międzynarodovych i ich systemów.

44

3. T}pologie celów

poliĘki

zagranicznej

W nauce o stosunkach międzynmodowych funkcjonująliczre typologie, a na-wet klasyfikacje celów polityki zagranicntej panstwa. Różnią się one zależmie od prąyjętych przezichautorów Ęrteriów dokonywanych podziałów. Teoretycy anglo-sźlscy z upodobaniem stosująklasyfikacje dychotomiczre, w których cele sąróżrico-wanenazasadzie przeciwstawiania ich treści, formy wyrńania,środowiska odniesie-nia (adresata),bnlź czasookresu obowią4lwania, Jako ptzykłńy takiego podejścia możrawymienić propoąycjeA. F. K. Organskiego33, Johna Stoessingera3a cry Geor-ge'aModelskiego3s. Wydaje się, że klasyfikacje dychotomicnrcsązbytscholastycme

i nie potwierdzająsię w praktyce polityki zagranicmej pństw. Właściwie to niewiele

one wyjaśniaj ą ^a raczejkomplikująproces myślenia i analizy naukowej.

Natomiast najbardziej użryteczne wydają się typologie o charakterze ogól-nym, które zmierzajądo uchwycenia całości struktury celów, jakie pństwo za-mierza osiągnąć w swojej polityce zagranicznej. Jednąztakich proporycji przed-stawił na początku lat sześćdziesiątych Arnold Wolfers, który wyró żmlłttzy grupy podstawowych celów zbiorczych, a mianowicie: a) cele narodowej ekspansji (seĘ-extention) wyrażające dĘenia do nrńany status quo, b) cele narodowego zabezpieczenia (self-preservation), zmierzające do ochrony i utrrymania status quo, c) cele narodowej abnegacji (seĘabnegation)

czyli

inaczej samowyrze-czenia, wy r ażaj _ąc e,,subnaro dowe " interesy ^j edno stek, grup c zy r ządu, któt e kosztem narodu jako całości zmierzajądo promowania takich wartości jak:

solidarność międzynarodowa, prawo, pokój itp36.Innąinspirującąklasyfikację zastosował Wolfram F. Hanrieder, który podzielił cele narodowego aktora stosunków międzynarodowych natrzy grupy, tj. cele ochrony (preservation), zdobywania (attainmerr) i odbudowy (restoration)31 .

33 Autor ten pozA ogólnym podziałem celów narodowych ra cńety szerokie kategorie (tj. siłą dobrobyt maczenie kulturalne i pokój) wyróznił jeszcze kilka przeciwstawnych par celów: a) cele wspoł-zawodnictwa i cele absolutne, b) cele wokoł których społeczeństwo jest zjednoczone (unifiedgoak)i cele kontrowersyjne (divergent goals), c) cele narodowe i humanitame, d) cele długookresowe (long-range goals) i cele bezporednie (immediate goals), e) cele ogólne i specyficme, f) cele określone ^(s tated goals) ibieiry,e (actual goals), g) cele statrrs quo i cele dlłramicme. Zob. organski, op.cit., s. 53-56,63J7 .

3a Zob. podziń ia cńęry pary celów: a) wspołzawodnictwa i absolltne (competetive and absolut goals), b) _1asno określone i nieokreślone (clearly defined and dffise goals), c) ce|e deklarowane i cele dzlałania(declatory _and actionpolicy),d) cele statycme i dynamiczne. John Stoessinger, The Might oJ Nations. WorldPolitics inOurTime,'Y,/yd.IIpoprawione,NewYork: RandomHouse 1965, s. 21-31.

35 Zob. podziń na cele defensywne i ofensylvne. Modelski, op.cit., s. 91-93.

3Ó Amold Wolfęrs, Discord and Collaboration: Essq/s on International Politics, Baltimore: Johns Hopkins Press 1963, s. 73-80. Odnotować naleĘ, że autor ten proponował _takze inny podział celów na trzy dychotomiczne pary: a) cele posiadania Qnssesion goals) i cele środowiska (rr ilieu goals), b) cele bezpośrednie i pośrednie, c) cele ideologiczne (lub rewolucyjne) i cele tradycyjne.Zob. ibidem.

37 Wolfram F. Hanrieder ^(red,.), Comparative Foreign Policy: Theoretical Essays, New York:

McKay 1971, s. 115-1 16.

J ednąz najbardziej rozpowszechnionych, a równocześ nie użrytecznąana-litycznie ^jest klasyfikacja, jakąw jednej ze swoich pierwszych prac przedstawił Kalevi J. Holsti38. Autor ten nie jest, co prawda dokładny w stosowanej ter-minologii, albowiem równolegle posługuje się terminami: cel, interes narodowy, interes czy wartość, które jednymrazęmtrakĘe jako różne kategorie, drugim jako synonimy.K. J. Holsti wyodrębnia, w oparciu o kryteria istotności i czasu

trwania, trzy grupy tych pojęć.

Pierwszą stanowią cele podstawow e .vqyrraczane przez ośrodkowe (corĄ wartości i interesy w obronie, których przeważającaczęść narodu skłonna jest po-nieść naj większe o fi ary. Zauw ażry ć naleĘ, że ta kategoria nawi ąuj ^{e do} wielu poj ęć wyodrębniony ch przez przedstawicieli szkoły,,realimtu polity cznego",takich ^j ak:

koncepcja ,,twardego jądra" _interesu narodowego zteońi Hansa J. Morgenthau3g, pojęcie,,żywofirych interesów" o których pisał m.in. Frederick Hartrnann{ czy też kategoria,,bezpośrednich celów-interesów" z prac Karla Von Vorysaal.

Do drugiej grupy celów średniofalowych (średniookresowych) Holsti za|iczaronnaite żądarńa wysuwane pod adresem innych pństw. Cele te obejmują różrorodne dĘeniado zabezpieczenia publicmych interesów państwa i prywaffrych interesów grup nacisku, a także międ4rnarodowego prestiżupństwa, W sumie sąto cele ekspansywne. Nie ^jest jednak jasne, czy właściwie cele tego rodzaju nie mogą być bezpośrednimi celami krótkoterminowymi lub też celami dfugofalowymi.

Trzeciągrupę stanowią cele długofalowe o nieokreślonym hory zoncie cza-sowym. Są to cele nie tyle długoterminowe, co uniwersalne, zaiterające wizje i plany odnoszące się do

polĘcmeji

^(lub) ideologicznej organizacji,,systemumię-dąmarodowego" oraz reguł zachowania się pństw na forum międzynarodowyrrra2.

Zasadnicze znaczenie dta polityki zagranicznej każdego państwa mają cele grupy pierwszej, jako że wyrażająone dążenia do ochrony i utrzymania podstawowych dla każdego narodu i państwa wartości. ZdaniemK. J.

Holstie-go

-

^{wartości te} obejmująobronę własnego terytorium i zapewnienięniezależ-nego trwania politycznego, społecznego i gospodarczego systemu na obszarze państwa orazzabezpieczenie tozsamości etnicznej i językowej zamieszkującej tam ludnościa3, Dodać na|eży, że ,,ośrodkowe" interesy i wartości zakładają konieczność zapewnienia istnienia i przetrwania narodów i państw w

środowi-38 Holsti, op.cit, s. 13 1 i nast Klasyfikację tę przyj{ jako podstawę swojego wyldadu Radovan Vuka-dinoviĆ w pracy Osnove teorije vanjslre politilre, Zagreb: Centar za Kultumu Djelatrost l 981, s. 134-1 32.

39 Morgenthau, Dilemmas of Politics,Clicago: UniversĘ of Chicąo Press 1958, s. 65-ó9.

a0 Frederick Hartrnann, The Relatiolu of Nations, uyd. 2, New York: Macmillan t962, s. 6, 14.

Katęorią ,,żywotrych interesóv/' posługują się takżr bńaczę brytyjscy. Zob.: Frankel, National Inte-rest...,s. 73J6;F. S. Northedge, The Internątional Political Syłem, London: Faber 1976, s. 194-19'1,

al KarlVonVorys,TheCorcept _{of National} Intelest,[w:]VernonVanĘke(red.),§ome Ępoaches ^and Concepts Used in tłe Teaching oflnternational Politics,IovłaCĘ: §tate University oflowa 1957, s. 51.

a2 Holsti, op.cit., s. 138-146.

a3 Ibidem, s. l31-135.

46

sku międzynarodowym4,

Ze

swej istoty stanowią one podstawę najważniej-szych i głównych celów polityki zagranicnlej, formułowanych podobnie - pomi-mo znacznego zróżnicowania systemów wewnętrznych współczesnych państw.

W polskiej nauce o stosunkach międzynarodowych pr4ljęła się typologia celów polityń zagranicmej zaproponow anaprzez Józefa Kukułkę, który wyrómił cele: egrystencjalne, koegzystencjalne i funkcjonalneas. Ten trójpodział został wyprowadzony z ogólnej jego wcześniejszej typologii potrzeb i interesów uczestni-ków stosunków międzynarodowycha6.

W typie celów egrystencjalnych J. Kukułka wymienia ^rlążenia do zaspokoje-nia,,materiaĘch i świadomościowych potrzeb pństwą w stopniu zapewniającym jego przetrwanie,bezpieczeństwo, identycnlość i rozwój" t, zaznacza,że cele te ,,nie

mają- wbrew pozorom

-

charakteru statyczlego, lecz cechuje je stałość i

dynami-ka"a7. Cele koegrystencjalne obejmujądĘenia do zaspokojenia potrzeb państwa w zalcesie pr4lnależności, łącmości, wspołżycią

wspóĘracy,

ictwai zor_

ganizowania środowiska międąynarodowego. Państwo trierzado zapewnienia sobie odpowiedniej roli mi$zynarodowej i umaniaze stronyinnychrz4dówi nmodów. Cele

tego typu mogąmieć charakter zarówno dfugotrwaĘ ^jak i okresowy. W Ępie celów funkcjonalnych mieszczą się dążenia pństwa do zaspokojenia potrzeb w zakresie międzynarodowej informacji, percepcji, regulacji, decyzji,sprawności i skuteczrości uczestnictwa w stosunkach międ4,narodowych. cele te majązapewnić wysokąefek-tywność osiąania celów egzystencjalnych i koegrys€ncjalnych. Cechujeje największa zrnienność i zależmość od taktyki działarńa€ .

Wsrystkie trry podstawowe grupy celów sąwspołzależre i nie

zawszew-stępująw przedstawion5łn porządku. Jednak zawsze kluczowe

ntaczeniemawłaści-we realizowanie celów egrystencjalnych. Zaniedbania w

łm

^zakresie prowadząbo-wiem do powśawarńazagrożeń dlaprowadzeniapolĘki zagranicnteji osiąganiajej pozostałych celów Wymienione typy celów polityki zagranicrtej stanowiąźw. cele zbiorcze, akńdy z nich składa się z wielu celów szczegółowycha9, które nazwać można celami robocąymi.

{ _{Por. Kenneth J.} Twitchett (red.),International Security: ReJlections on Survival and Stability, London: Oxford UniversĘ Press 1971, s. 4.

a5 Józef Kukułka, Międzynarodowe stosunki poliĘczne, Warszawa: PWN 1980, s.381-382;

idem, Polityka zagraniczna jaka element..., s. 11-12. Odnotować na|eĄ,że swojątypologię celów poiityki zagraniczn€l J, Kukułka odnosił w dwóch pierwsrych publikacjach tylko do podstawowych celów tej polityki, wyodrębnionych z ich całoksżałfu. Następnie zastosował ją do wszystkich celów zewnętrznych działń państwą co znalazłci wyraz w frzeciej publikacji.

aó Kukułka, Problemy teorii..., s. 263--265.

a7 Kukułką Polityka zagraniczna jalro element..., s. 11.

a8 Ibidem, s. 11-12.

a9 Ibidem, s. 12.

Ogólne Ępotogie ^celów

poliĘki

zagranicznej państwa

Arnold Wolfers Wolfram F. Hanrieder Kalevi J. Holsti Józef kukułka

narodowa ekspansja

Generalnie w nauce światowej jest szeroko rozpowszechniony podział interesów panstw

wedĘ

lcyterium ich ważrości i prymatu - na int€resy: podstawowe (iywotre,

,,ośrodkowe", główne, najwaźniejsze Ę.) i drugoplanowe (pomocnicre)s, Odpowiadatemu podział celów polityki zagmnicnej pństw na cele podstawowe i pomocnicze.

Jugosłowiański (Czarnogórzec pracuJą§y na Uniwersytecie w Zagrzebiu) autor Radovan vukadinović wyrófuia cele pierwotne iwtórne (pomocnigLe,

rG

bocze)sl, Pierwsze, Wrażają ^żywotne, najwżniejsze interesy pństwa, których zaniedbanie może nawet doprowadzić do jego unicestwienia. Drugie zaś, obejmują duźo szerszy zespół interesów mniej ważnych, które sązabezpieczane środkami politycmymi poprzez roko wania z zainteresowanymi pństwami. Chociń

-

^zauważa

tenbadacz

-

historia stosunków międzynarodowych dostarcza licmych pTrylkła-dów,żetzw. wtórne interesy polityki zagranicznej doprowadzająnawet ^państwa do wielkich konfliktów. Kiedy politycy ze względu na własne tradycyjne interesy eko-nomicme lub z powodunazbytemocjonalnego podejścianieustępliwie obstająprzy swoim stanowisku, moze to doprowadzić do przeksźałcenia się interesów drugo-rzędnych

-

^w żywotne interesy państwa i podstawowe cele jego polityki zagra-nicmej. Często dochodzi do takich syhracji konfliktowych, kiedy względy prestiżo-we nie pozwalająpaństwom pójść na ustępstwa. DoĘcza to zwłaszcza wielkich mocarstw prowadzących politykę globalnąs2.

Pństwo formułując podstawowe cele swojej polityki zagranicznej określa zarazem cele pomocnicze. W ten sposób tworzy się swoista hierarchia lub pira-mida celów,naszczycie której znajdująsię cele najważniejsze, a na dole-

najbar-50 Za takim podziałem opowiedzieli się cytowani wyżej Hans J. Morgenthau i Frederick Harhnann, atakjre: Norman J. Padelford, GeorgeA. Lincoln, The Dynamics _of InternationalPolił'cs,NewYork:

Macmillan 1967, s. 208; Th. Robinson, Nalional Interest, _[w:] James N. Rosenau (red.),International Politics and Foreign Policy,New York: Free Press of Glencoe1969, s. 184-185. Por. Pozdniakow, op.cit., s. 45-49 (autor ten dzieli ,,zewnątrzpolityczrre interesy pńst#'na główne i specyficzrre).

5'Vukadinović,Osn.oveteorije...,s. 121-122.Por.JosephFrankel. TheMakingofForeignPoli-cy: An Analysis of Decision-Making,London: Oxford UniversiĘ Pres 1963 (autor ten pisał o celach głównych i pomocniczych średnio- i krótkofalowych). Podział na cele pierwotne _{i wtórne} odpowia-da szczegółowo rozwiniętej przezKarla Von Vorysa (op.cit., s. 51) teorii interesów-celów i intere-sów-środków atakże koncepcji JosephaFranke|a(National Interest..., s. 3l) interesów na szczeblu aspiracyjnym i operacyjnlłn.

52 Vukadinović, Osnove teorije..., s. l22.

t

^#,{

48

dziej konkretne cele roboczes3. ,,Niższe ^cele sązwykle środkiem do realizacji ce-lów wyższego stopnia wartości, a kreator polityki zagranicznej musi z ogromnej listy celów niższego rzędu wybrać ten, który jestnajlepszy _i najbardziej odpowiedni w danej sytuacji. Jako kryterium prawidłowości harmonizowania i wartościowania systemu celów robocrych powinien słuzyć celnajwyższego stopnia"sa.

Teoretycy stosuŃów międzynarodowych dość różnorodnie okreś laj ą cele najwy ższej r angi, cryli znaj duj ące ^{s ię} przy samym szczy cie owej pirami dy o

któĘ

pisał R. Vukadinowić. Najczęściej jednak twietdzą ze cele te obejmujązapewnie-nie istobejmujązapewnie-nienia i przetrwania samego podmiotu (tj. narodu i pństwa), ochronę jego tożsamości, więzi społec nly ch, a nawet ochronę interesów ekonomiczny ch i za-chowanie możliwości wpływu państwa na środowisko międzynarodowess.

Konkludując, można stwierdzić, że najwyższe cele polityki zagranicz-nej państwa vtyrażaią się w dążeniu do zabezpieczenia jego potrzeb, intere-sów i wańości o charakterze egrystencjalnym. Bowiem, jak się wydaje

-

^mimo

zintensyfikowania na początku )Oil wieku procesów intemacjona\izacji różmych dzie-dzin

Ęcia

społecmego a nawet przryspieszenia procesów integracyjnych w niektó-rych regionach śńata-naczelnym celem polityki zagraniczrej wspołczesnych pństw

pozostaje nadal zapewnienie szeroko rozumianego ich bezpieczeństwas6.

4. Podstawowe cele

polĘki

zagranicznej

Teoretycy stosunków międzynarodowych w zóżricowany sposób podchodzą do zagadnieniapodstawowych celówpoliĘkizagrulicmej pństw. Skrajne stanowisko reprezentowali przedstawiciele klasycznej, tnv. chicagowskiej szkoĘ _,,realizmu politycznego", podzielający pogląd Hansa J. Morgenthauo który twierdził, źre ana-lŁę celów polityki zagraniczrej państw moźlra ograniczyć do badania jej central-nego i uniwersalnego celu, za jaki

uwżał -

dążenie do maksymalizacji potęgr (ang. power

-

^{potęgą siłą} moc, możność, zdolność) państwas7. Badacze

-

,,realiści"

lwfiali,żestławystępujetakzejakobezpośredni celpolityki zagrarriczrej pństrv, a obok

53 Ibidem, s. 123-124.

5a Radovan Vukadinović, Międzynarodowe stosunki poliĘ)czne,Warszzwa: PWN 1980, s. 231 . 55 Za redefinicją,,ośrodkowych" wańości, a więc żywotnych interesów i celów polĘki zagra-nicznej w kierunku poszerzeniapojęcia,,samozachowania" (seĘpreservalior)-pod wplrłem prze-mian Środowiska międrynarodowego opowiedział się J. Frankel w pracy International Relations in a Changing World,Wyd.IV, Oxford: Oxford UniversiĘ Press l988, s. 103.

56 Szerzej zob.RyszardZiębą,,Wp§rrtendencji globalizacyjnych nabezpieczeństwo narodowe", RocznikNąukPolitycznych,t.3 (2001), s. 54-55. Podobnypoglą§ reprezenfująm.in.: Ch. P, Schleicheą International Relations..., s. 115, Ch. Lerche Jr., A. Said, op.cit., s. 10; Norman L. Hill, International Polfulcs, NewYork: Harper & Row 1963, s. 75-77; Piene Renouvin, Jean-Baptiste Duroselle, Inło&rc-tion a l'histoire des relations internationales, Paris: LibrairieA. Colin l964, s. 324-327;Jones, op.cit., s.24-29 (autor ten sprowadza interes narodowy do dązenia zapewnienia bezpieczeństwa).

57 Morgenthau, Politics among Nations..., s.25-26.

niej wyodrębniali równieżinnepodstawowe celepolityki, odzwierciedlająpenajwazriej-sze (,pśrodkowe') wartości stanowiąpe elementy składowe ,,interesu narodowego"

kżdego, narodowego uczestrika stosunków międą.nmodowychs8.

Skrajnemu podejściu klasyków,,realizmu" przeciwstawiali się nięzależni teoretycy, tacy jak: A. F.

K.

Organski, A. Wolfers czy później

K.

J. Holsti, Na przykJń pierwsąl znich, w pracy wydanej w 1958 t.,przyntawń, że power jest jednym _z najważriejsrych celów polityki zagranicnejpaństw, ale zanlaczń,żenie

jestjej jedynym _i nie zawsze głównym celem. Organski opowiedział się za podzie-leniem wszystkich narodowych celówpolitykizagranicrulejnacńery szerokie gru-py, a mianowicie na cele: osiągania

siĘ

_Qlower), tworzenia dobrobytu (welth), ochrony i promocji wlasnej kultury (cultural welfare\ i utrrymania pokojus9, Rozpoznaniu i analizie podstawowych celów polityki zagranicanej

pństw

wiele uwagi poświęcili francuscy badacze stosunków międzynarodowych.

Znany socjolog, filozof i politolog, twórca,,teorii wojny i pokoju"

-Ray-mondAron odrzucał jedno z kluczowych pojęć szkoĘ,,realistów", !. ,,interes na-rodowyo', Autor ten, ujmując stosunki międzynarodowe wyłącznie jako stosunki międzypństwowe, wyodrębniał cechy ,,wieczte" i ,,historycme" tych stosunków.

Następnie na ich podstawie dzielił cele

polĘki

zagranicmej pństw na dwie grupy.

Do pierwszej grupy _rrcelów wiecznych", zwanych też,,rabstrakcyjnymi" zali-czałz bezpieczeństwo (securitĄ, potęgę Qluissance'l i chwałę (gloire); zaś do drugiej grupy _rrcelów historycznych", określanych także rrkonkretnymi":

przestrzeń (espace),ludzt (hommes) i dusze ^(dmes)

-

^którym odpowiadają

idee60. Wydaje się, ze pierwszy segment tej typologii obejmuje podstawowe cele

idee60. Wydaje się, ze pierwszy segment tej typologii obejmuje podstawowe cele

W dokumencie l- tg lĘ (Stron 39-56)