Cele strategiczne chińskiej polityki w Azji Południowo-Wschodniej w latach

Skutkiem zarysowanych w poprzednim podrozdziale przewartościowań w chińskiej polityce zagranicznej przełomu XX i XXI wieku była debata dotycząca faktycznych celów polityki zagranicznej ChRL zarówno w wymiarze globalnym, jak i regionalnym. Wielu badaczy za wiarygodną przyjmowało przy tym chińską narrację opartą na podkreślaniu znaczenia pokojowego środowiska międzynarodowego dla dalszego rozwoju Chin – jako elementu, który stanowi faktyczny cel polityki państwa chińskiego w długim okresie. W ten sposób tezy zawarte w oficjalnych dokumentach państwowych oraz wypowiedzi chińskich oficjeli służyły do formułowania diagnozy celów polityki regionalnej ChRL.

Były one de facto zbieżne z założeniami stanowiącymi fundament „polityki dobrosąsiedztwa”, a wśród nich wskazywano przede wszystkim: utrzymanie pokoju w najbliższym otoczeniu, dążenie do obopólnych korzyści i wzajemne zaufanie jako cele chińskiej polityki per se. David Shambaugh w opublikowanej w 2005 r. pracy „Power Shift. China and Asia’s New Dynamics” przekonuje, że w wielu kwestiach rzutujących na polityczną przyszłość Azji Chiny i USA mają zbieżne interesy, co generuje przestrzeń do współpracy. Dla obu mocarstw, jak i dla innych państw azjatyckich owocna współpraca w regionie może być grą o sumie dodatniej (positive-sum game)²².

21 Zob. szerzej o politycznym i historycznym tle podpisania DOC: S. Hung, China in ASEAN-Led…, op. cit., s. 33-37.

85

W tej samej publikacji Zhang Yinling oraz Tang Shiping wskazywali na główne idee, determinujące chińską strategię regionalną. Wśród nich wymieniali następujące założenia:

1) Chiny akcentują celowość poszukiwania wszechstronnej współpracy i partnerskich relacji ze wszystkimi państwami w regionie.

2) Państwo chińskie podejmuje obowiązki wynikające z regionalnej roli i demonstruje dobre intencje poprzez powściągliwość i eksponowanie woli działania w sposób odpowiedzialny (czego przykładem jest między innymi polityka w okresie azjatyckiego kryzysu finansowego).

3) Dopóki USA nie naruszają żywotnych interesów ChRL, Chiny mogą koegzystować z „hegemonicznym państwem” (nie akceptując przy tym „hegemonicznego zachowania”). Co więcej, regionalna obecność USA jest pod pewnymi względami korzystna, mając na uwadze także gwarancje bezpieczeństwa dla państw regionu, które w ten sposób czują się bardziej komfortowo w kontaktach z Chinami.

4) Strategia rozwoju gospodarczego ChRL zakłada otwarcie chińskiej gospodarki na inwestycje zagraniczne z państw regionu i będącą tego konsekwencją rosnącą współzależność.

5) Chiny angażują się w regionalną współpracę multilateralną, a rosnące zaangażowanie na forum regionalnych instytucji świadczy o dobrych intencjach i woli narzucenia ograniczeń własnej potęgi23.

Część badaczy słusznie wskazuje na wątpliwości dotyczące tego na ile wiarygodne są eksponowane przez chińskich decydentów i wciąż obecne w polityce zagranicznej ChRL idee. Pytania o faktyczne cele polityki regionalnej ChRL zyskują na znaczeniu wraz z reewaluacją znaczenia Azji Południowo-Wschodniej w polityce USA i narastającą chińsko-amerykańską rywalizacją o potęgę i wpływy na Zachodnim Pacyfiku. Jean-Pierre Cabestan wskazuje, że zmiany w polityce zagranicznej ChRL przełomu XX i XXI nie miały charakteru strategicznej wolty, a były jedynie taktycznym

przedsięwzięciem24. W tym ujęciu są one odpowiedzią na bieżące uwarunkowania

międzynarodowe, w tym relatywną słabość wobec potęgi Stanów Zjednoczonych,

23 Zhang Yunling, Tang Shiping, China’s Regional Strategy, [w:] Power Shift. China and Asia’s New Dynamics, D. Shambaugh (ed.), London 2005, s, 52-54.

86

a także debatę wokół CCT i rosnące obawy państw Azji Południowo-Wschodniej co do skutków wzrostu potęgi ChRL. Podobnie chińską politykę, jeszcze na etapie wdrażania koncepcji „pokojowego rozwoju”, oceniał Robert Sutter, który zwracał uwagę na to, że postawa ChRL ma niepewny i raczej taktyczny charakter, a wynika przede wszystkim

z oceny rozkładu sił i relatywnej słabości względem potęgi USA25.

Wskazywanie budowy pokojowego otoczenia międzynarodowego, polityki wzajemnego zaufania i osiągania wspólnych korzyści gospodarczych jako faktycznych celów chińskiej strategii regionalnej wydaje się być myleniem celu i metod służących jego osiągnięciu. Wymienione analizy pomijają strategiczne tło polityki ChRL, a także szerszy kontekst znaczenia Azji Południowo-Wschodniej w strategii wschodzącego mocarstwa. Jak wskazano w rozdziale I, to przede wszystkim rywalizacja mocarstwowa stanowi zarówno element określający rolę regionu Azji Południowo-Wschodniej w stosunkach międzynarodowych, jak i czynnik budujący jego znaczenie w polityce ChRL.

Amerykański badacz John Mearsheimer w sformułowanej na początku XXI wieku teorii realizmu ofensywnego26 wskazuje na główne pryncypia, którymi kierują się państwa aspirujące do roli regionalnego hegemona27. Odnosi się on przy tym bezpośrednio do kontekstu stosunków chińsko-amerykańskich. W rywalizacji ze Stanami Zjednoczonymi dążące do maksymalizacji własnej potęgi – jako jedynego środka, który zwiększa poczucie bezpieczeństwa państwa w anarchicznym z natury systemie międzynarodowym - Chiny zmierzają do realizacji dwóch celów:

1) Ustanowienia hegemonii we „własnym” regionie – jako celu „bliższego” i warunku

sine qua non podjęcia z USA realnej rywalizacji o „przywództwo” w systemie

międzynarodowym.

2) Uniemożliwienia innemu państwu adekwatnej dominacji w „jego” regionie – jako celu długofalowego. Jest to w ujęciu J. Mearsheimera naturalne dla państwa, które uzyskawszy dominację we własnym regionie przeciwdziała osiągnięciu bądź

25 R. Sutter, China’s Regional Strategy and Why it May Not Be Good for America, [w:] Power Shift. China and Asia’s New Dynamics, D. Shambaugh (ed.), London 2005, s. 292, 299-300.

26 Na poziomie analizy odwołującej się do roli Chin i kontynentu azjatyckiego.

87

utrzymaniu podobnego statusu przez państwo – rywala o przywództwo w systemie

międzynarodowym28.

Dokonując dekompozycji celów chińskiej polityki w odniesieniu do regionu Azji Południowo-Wschodniej należy wskazać jej dwa główne cele:

1) Ograniczenie obecności Stanów Zjednoczonych na kontynencie azjatyckim, w tym całkowita atrofia obecności strategicznej USA w Azji Południowo-Wschodniej;

2) Ustanowienie strefy chińskich wpływów w Azji Południowo-Wschodniej, w tym przede wszystkim w jej części kontynentalnej.

Dla Chin Azja Południowo-Wschodnia stanowi historyczną strefę wpływów, które państwo chińskie najpierw utraciło w okresie „stulecia narodowego poniżenia”, a następnie z różnych przyczyn nie było w stanie odbudować w warunkach rywalizacji zimnowojennej w pierwszych dekadach istnienia ChRL. Dopiero wspomniane wycofanie się USA z kontynentalnej Azji Południowo-Wschodniej w latach 70., a następnie opuszczenie regionu w latach 90. XX wieku przez ZSRR i Rosję stworzyło geopolityczną „lukę”, którą stopniowo wypełniała ChRL.

Długofalowym celem Chin jest więc w pierwszej kolejności ustanowienie dominacji w regionie Azji Południowo-Wschodniej przez zwiększenie przewagi nad państwami sąsiednimi: Rosją, Indiami czy Japonią, a przede wszystkim wyparcie interesów i obecności mocarstwa „zewnętrznego” i głównego rywala, jakim są Stany Zjednoczone. Dominacja jest w tym przypadku rozumiana jako możliwość wyznaczania państwom regionu akceptowalnych granic zachowań i wyborów – tak by nie mogły one

kolidować z istotnymi interesami ChRL29.

Dokładnie takie same cele mają więc Stany Zjednoczone, które są siłą dominującą w zachodniej hemisferze, a wraz z zaostrzeniem rywalizacji mocarstwowej coraz bardziej zdecydowanie dążą do utrzymania obecności i wpływów w bezpośrednim sąsiedztwie Chin – to jest w Azji Północnowschodniej (sojusze z Japonią, Koreą

28 J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics, New York 2001, wersja elektroniczna; The University of Chicago, J. Mearsheimer, Why China’s Rise Will Not Be Peaceful ?, http://mearsheimer.uchicago.edu/ (18.04.2020); The National Interest, J. Mearsheimer, Can China Rise Peacefully ?, https://nationalinterest.org (03.03.2019).

29 J. Mearsheimer, Why China’s Rise…, op. cit.; J. Mearsheimer, The Gathering Storm: China’s Challenge to US Power in Asia, „The Chinese Journal of International Politics”, Vol. 3 (2010), s. 387-388.

88

Południową oraz Tajwanem), a także Azji Południowo-Wschodniej30. Wspierają przy

tym także dążenia innych podmiotów zainteresowanych osłabieniem regionalnych

wpływów ChRL – w tym przede wszystkim Indii i Japonii31.