Charakterystyka badanej grupy

Badania wstępne stanowić miały podstawę do sprawdzenia, czy czyn- niki, uznane w obcych badaniach za ujemne prognostycznie dla recy- dywy nieletnich, okażą się również ujemne prognostycznie w odniesie- niu do naszych nieletnich recydywistów. Na podstawie tych badań za- mierzano opracować eksperymentalną tablicę prognostyczną.

Badaniami objęto 100 nieletnich wybranych spośród 202 nieletnich recydywistów badanych poprzednio w Warszawie przez Zakład Krymi- nologii PAN w latach 1954—1955118. Przeprowadzone wówczas badania polegały na badaniu akt sądowych, wywiadach domowych, szkolnych i przeprowadzanych w zakładach pracy oraz na badaniach psychologicz- nych i lekarskich. Obecnie korzystano jedynie z zebranego wówczas ma- teriału.

202 nieletnich recydywistów stanowiło grupę, w skład której weszli wszyscy nieletni recydywiści z terenu Warszawy, którzy mieli sprawę w warszawskim Sądzie dla Nieletnich w 1954 r. (z wyjątkiem tych, któ- rych badanie było utrudnione ze względu na odległe miejsce zamieszka- nia nieletniego w okolicach Warszawy). Badaną grupę można więc uz- nać za reprezentatywną dla nieletnich recydywistów zamieszkałych w Warszawie i można przypuszczać, że uzyskane w jej badaniu wyniki będą mieć znaczenie i dla innych nieletnich recydywistów z tego terenu.

Do grupy, na podstawie której opracowano eksperymentalną tablicę prognostyczną, wybrano spośród badanych poprzednio 202 nieletnich re- cydywistów 100 najstarszych chłopców będących w okresie badań w 1954 r. w wieku 15—16 lat (grupę tę nazywać będziemy w dalszym ciągu pracy grupą I).

118 K o ł a k o w s k a : op. cit.

Warto scharakteryzować pokrótce dobraną w ten sposób grupę i za- stanowić się, czy różniła się ona czymś istotnym od całej grupy 202 nie- letnich recydywistów, wśród których rozpiętość wieku była znacznie większa (od 8 do 16 lat).

Nieletni recydywiści 15—16-letni, którzy znaleźli się w grupie I, wychowywali się w bardzo podobnych środowiskach rodzinnych, jakie stwierdzono w rodzinach całej grupy 202 nieletnich recydywistów.

44% spośród tych starszych nieletnich wychowywało się w środo- wiskach rodzinnych uznanych za złe lub bardzo złe ze względu na alko- holizm rodziców, bardzo złe pożycie, zupełny brak opieki nad dziećmi itd. (również w całej grupie 202 badanych stwierdzono identyczny od- setek nieletnich ze złych środowisk rodzinnych).

56% nieletnich z grupy I pochodziło z rodzin, w których ojciec (oj- czym) systematycznie nadużywał alkoholu lub pił nałogowo.

W 43% rodzin dzieci były całkowicie pozbawione opieki, wyraźnie zaniedbane przez rodziców. W całym materiale 202 nieletnich stwier- dzono nieco wyższy odsetek badanych pozbawionych opieki — 56%. Różnica ta została zapewne spowodowana częstszym stwierdzaniem braku opieki u młodszych nieletnich, którzy bardziej potrzebują opieki niż starsi i których zaniedbanie ze strony domu jest bardziej widoczne.

Około 55% badanych z grupy I wychowało się w rodzinach rozbi- tych (bardzo podobną sytuację stwierdzono w całej grupie nieletnich recydywistów, gdyż 51% spośród nich pochodziło z rodzin rozbitych).

Znaczna większość wśród 100 15—16-letnich recydywistów nie uczy- ła się i nie pracowała (a jeśli nawet formalnie uczęszczała do szkoły, to w rzeczywistości systematycznie wagarowała). Odsetek takich nie- letnich, znajdujących się poza wszelkimi obowiązkami, wynosił 72%.

78% badanych ukończyło najwyżej VI klas, choć wszyscy byli w wie- ku, w którym co najmniej przed rokiem powinni byli ukończyć szkołę podstawową. 28% skończyło tylko 4 lub mniej klas. Opóźnienie szkolne tych nieletnich było więc ogromne.

U 41% nieletnich z grupy I stwierdzono — na podstawie danych anamnestycznych uzyskanych od rodziców, wyników badania psycho- logicznego i psychiatrycznego — występowanie różnego rodzaju zabu- rzeń osobowości. Rozpoznania psychiatryczne w tych przypadkach były następujące (w odsetkach):

psychopatia

zmiany po przebytym urazie lub zapaleniu mózgu zaburzenia nerwicowe epilepsja debilizm 1 3 6 2 5. 15 — 200 —

Chłopcy ze zmianami pourazowymi i uznani za osobników psycho- patycznych odznaczali się przeważnie bardzo dużą nadpobudliwością, impulsywnością i agresywnością.

W całej grupie 202 nieletnich stwierdzono wyraźne zaburzenia oso- bowości w 42% badanych, a więc odsetek ten jest prawie identyczny z odsetkiem ustalonym w naszej grupie I119.

Większość badanych była już znacznie wykolejona: 59% dokonywa- ło już systematycznie kradzieży (pozostali kradli sporadycznie); 67% należało do grup przestępczych; 60% uciekało wielokrotnie z domu; 55% piło alkohol. Zwraca uwagę fakt, że w naszym materiale odsetki nielet- nich, wykazujących objawy wykolejenia, nie odbiegają bardzo od od- setków nieletnich z tymi objawami w całej grupie 202 nieletnich re- cydywistów. Starsi nieletni, którzy zostali włączeni do naszych badań, nie byli więc bardziej wykolejeni od nieletnich młodszych, którzy wcho- dzili w skład całej grupy 202 nieletnich. Wśród starszych nieletnich z grupy I stwierdzono natomiast późniejsze wystąpienie objawów wy- kolejenia i późniejsze początki popełniania przestępstw niż w całej grupie 202 nieletnich. 39% spośród 15—16-letnich recydywistów za- częło ujawniać objawy wykolejenia w wieku poniżej 10 lat, 30% — w wieku 11—12 lat, 25% — w wieku 13—14 lat, 5% zaś — dopiero w 15—16 roku życia. Proces wykolejenia zaczął się więc u nich nieco później niż w całej grupie 202 nieletnich recydywistów, wśród których odsetek osobników, u których objawy demoralizacji wystąpiły przed 10 rokiem życia, wynosił 48%. 19% 15—16-letnich recydywistów zaczę- ło kraść przed 10 rokiem życia, podczas gdy w całej grupie nieletnich takich było 31%.

Te dość znaczne różnice można by próbować wyjaśnić tym, że nie- letni, którzy już wielokrotnie popełniali przestępstwa i mają sprawy w sądzie w wieku 8—14 lat, wcześniej zaczynali się wykolejać, niż nie- letni mający 15—16 lat.

Należy jednak uwzględnić i taką możliwość, że stwierdzone różnice należałoby raczej przypisać trudnościom w miarodajnym ustaleniu po upływie dłuższego okresu czasu, kiedy naprawdę nieletni 15—16-letni zaczęli się wykolejać i kiedy naprawdę zaczęli kraść. Trudno rozstrzyg- nąć, która z tych dwóch ewentualności odegrała rolę w naszych bada- niach; wydaje się jednak, że drugą z nich należy brać poważnie pod uwagę.

119 Diagnozy postawione w stosunku do wszystkich badanych różnią się jednak nieco od diagnoz postawionych w stosunku do grupy najstarszych recydywistów. W całej grupie mniej było diagnoz psychopatii (10,8%) i mniej stwierdzono zmian po- urazowych i zmian po przebytym zapaleniu mózgu (9,4%), więcej natomiast stwier- dzono nerwic (9,9%) i debilizmu (8,4%).

W wyniku katamnez, przeprowadzonych po upływie 3 lat, uznano 51 spośród 100 recydywistów za popełniających nadal przestępstwa i 49 za nie popełniających przestępstw (20 spośród nich uznano ze względu na tryb życia, nie świadczący jeszcze o resocjalizacji, za częściowo poprawionych). W całym natomiast materiale 202 nielet- nich recydywistów 57,4% badanych popełniało nadal przestępstwa w okresie katamnezy, 42,6% zaś nie popełniało przestępstw. Wśród starszych badanych odsetek więc recydywistów był w okresie ka- tamnezy nieco mniejszy niż w całej grupie, obejmującej nieletnich w wieku 8—16 lat.

W naszym materiale nieletni, popełniający nadal przestępstwa, dokonali w okresie katamnezy przestępstw uwidocznionych w poniż- szej tablicy.

Przestępstwa popełniane przez badanych w okresie katamnezy

Lp. Rodzaj przestępstw Liczba sprawców

1 Wielokrotne kradzieże 18

2 ^{Kradzieże i przestępstwa o tzw. charakterze chuli-} _{gańskim *} 16

3 Wielokrotne przestępstwa „chuligańskie” 7

4 Kradzieże i rozbój 2

5 Ucieczki z zakładów poprawczych ** 2

6 Zakłócanie spokoju publicznego w stanie nietrzeźwym (kilkakrotne sprawy w kolegiach karno-administra-

cyjnych) 2

7 Kradzież, rozbój, pobicie 1

8 Kradzież, pobicie, zgwałcenie 1

9 Kradzieże i handel biletami kinowymi 1

10 Pobicie, zgwałcenie 1

Ogółem 51

* Przez przestępstwa chuligańskie rozumiano czyny kwalifikowane z art. 132, 133, 237, 239 i 240 k.k.

** Nieletni, których uznano za popełniających przestępstwa ze względu na ucieczki z za- kładów poprawczych, nadużywali poza tym systematycznie alkoholu i prowadzili wykolejony tryb życia; na podstawie zebranych o nich danych wydawało się bardzo prawdopodobne, że dokonywali także kradzieży.

Znaczna większość badanych 15—16-letnich, którzy popełniali na- dal przestępstwa w okresie następnych 3 lat, dokonywała kradzieży (77%); około 43% tych badanych popełniało przestępstwa różnego ro- dzaju, np. nie tylko kradzieże, ale i przestępstwa o tzw. charakterze chuligańskim, dokonywane z reguły w stanie nietrzeźwym; byli to więc osobnicy szczególnie wykolejeni; prawie wszyscy badani doko- nywali wielokrotnych przestępstw.