II. WSTĘPNE BADANIA NAD PROGNOZĄ KLINICZNĄ I STATYSTYCZNĄ U 100 NIELETNICH RECYDYWISTÓW
5. Eksperymentalna tablica prognostyczna
Przed sporządzeniem tabeli prognostycznej zbadano jeszcze wzajem- ne interkorelacje wszystkich 8 czynników, które wykazały u starszych badanych zależność z ich późniejszą recydywą. Wydawało się bowiem, że jeśli jakieś dwa czynniki są ze sobą silnie skorelowane, nie należy włączać ich obu do tabeli prognostycznej. Oba te czynniki mogą bo- wiem być zależne od jakiegoś trzeciego czynnika lub mieć jakieś wspólne elementy, a włączenie ich obu do tablicy prowadziłoby do nadania wyższej wagi punktowej temu trzeciemu czynnikowi czy też tym wspólnym elementom.
W wyniku analizy interkorelacji poszczególnych czynników posta- nowiono zrezygnować z włączenia do tablicy prognostycznej dwóch czynników: wieku początków kradzieży i braku nauki i pracy. Wiek początków kradzieży był bowiem bardzo silnie skorelowany z wiekiem początków demoralizacji, a także z systematycznością dokonywanych kradzieży (otrzymano tu najwyższe współczynniki zbieżności Czuprowa T = 0,48 i 0,42). Wydawało się, że warto zrezygnować z tego czynnika również i ze względów praktycznych: ustalanie przed sprawą sądową, kiedy nieletni zaczął kraść, może natrafiać w praktyce na większe trudności, niż ustalenie początków wystąpienia jego objawów demora- lizacji. Czynnika „brak nauki i pracy” nie włączono do tablicy pro- gnostycznej, gdyż był on skorelowany z największą liczbą czynników, bo aż z 5 innymi czynnikami.
Po dokonaniu tej selekcji skonstruowano tabelę prognostyczną skła- dającą się z 6 czynników. Czynnikom tym nadano wartość punktową, posługując się metodą stosowaną przez Gluecków: badany otrzymywał więc za każdy czynnik liczbę punktów równą odsetkowi recydywistów, jaki stwierdzono u badanych zaliczonych do tej kategorii149. Dla po- równania nadano również czynnikom wartości punktowe, posługując się metodą Burgessa, a więc zakładając równoważność wszystkich czyn- ników i nadając każdej ujemnej prognostycznie kategorii — tzn. tej, wśród której stwierdzono odsetek recydywistów przewyższający odse- tek recydywistów stwierdzony w całej badanej grupie — wartość
149 Por. dokładne omówienie metod konstruowania tablic na s. 143. — 226 —
1 ujemnego punktu, każdej zaś dodatniej prognostycznie kategorii — 0 punktów 150.
Otrzymano w ten sposób następującą tabelę prognostyczną: Eksperymentalna tablica prognostyczna Czynnik prognostyczny
Ocena punktowa Wg punktacji
Gluecków Wg punktacji Burgessa Wiek wystąpienia objawów demo-
ralizacji: 11 i więcej lat 10 i mniej lat 44 63 0 1 Zaburzenia osobowości: brak zaburzeń występują zaburzenia 36 73 0 1 Picie alkoholu: nie pije pije 38 62 0 1 Ucieczki z domu: nie ucieka ucieka 38 60 0 1
Udział w grupie przestępczej: nie należy
należy 30 61 0 1
Systematyczność kradzieży: kradnie sporadycznie
kradnie systematycznie 39 59 0 1
Badany o najlepszej prognozie może uzyskać według punktacji Gluecków 225 punktów (gdy doda się oceny przyznane za wszystkie dodatnie prognostycznie kategorie), badany o najgorszej prognozie otrzymuje natomiast 378 punktów. Wyliczono, jaka ocena punktowa przypada na podstawie powyższej tablicy każdemu ze 100 zbadanych 15—16-letnich recydywistów. Liczbę i odsetki nieletnich, zaliczonych do poszczególnych klas ocen punktowych z uwzględnieniem popełniania przez nich lub niepopełniania później przestępstw, ilustruje poniższe zestawienie.
150 Ta zasada nadawania wartości punktowej różni się od metody Burgessa tym, że nadawaliśmy 1 ujemny punkt ujemnym prognostycznie kategoriom czynników, pod- czas gdy Burgess nadawał 1 dodatni punkt kategoriom prognostycznie dodatnim.
Liczba punktów Popełniali później przestępstwa Nie popełniali później przestępstw Ogółem liczba % liczba % liczba %
225 — 250 _ 11 100,0 11 100 251 — 275 4 30,0 9 70,0 13 100 276 — 300 9 36,0 16 64,0 25 100 301 — 325 13 68,0 6 32,0 19 100 326 — 350 10 71,0 4 29,0 14 100 351 — 378 15 83,0 3 17,0 18 100 Ogółem 51 49 100
Na podstawie powyższego zestawienia pogrupowano następnie klasy ocen punktowych, uzyskując w rezultacie następujące zestawienie.
Liczba punktów Popełniali później przestępstwa Nie popełniali później przestępstw Ogółem liczba % liczba % liczba %
225 — 300 13 26,5 36 73,5 49 100
301 — 378 38 74,5 13 25,5 51 100
Ogółem 51 49 100
W skonstruowanej tablicy nie uwzględniono prognoz wątpliwych z uwagi na małą ilość przypadków. W materiale naszym prognozy dobre postawiono tym nieletnim, u których prawdopodobieństwo dalszej recydywy wynosiło mniej niż 36%, złe zaś tym, u których prawdopodobieństwo to wynosiło co najmniej 68%.
popełniało przestępstwa. Można więc przypuszczać, że 15—16-letni recydywistów, którzy otrzymali mniej niż 300 punktów, można uznać za mających dobrą prognozę — spośród tej kategorii badanych 73,5% nie popełniało bowiem przestępstw w okresie katamnez, a tylko 26,5% popełniało przestępstwa. Można więc przypuszczać, że 15—16-letni recydywista, który otrzyma mniej niż 300 punktów, nie będzie prawdo- podobnie popełniać przestępstw w okresie 3 lat po sprawie; taki na- tomiast, który otrzyma więcej niż 300 punktów, będzie miał nieko- rzystną prognozę — spośród tej kategorii badanych bowiem 74,5% po- pełniało nadal przestępstwa.
Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że odsetki badanych, którzy zachowywali się inaczej niż przewidywano by na podstawie tablicy —
to znaczy nie popełniali przestępstw, mimo że ich ocena punktowa wy- nosiła powyżej 300 punktów, lub popełniali przestępstwa, mimo że otrzymali mniej niż 300 punktów — są dość duże (25,5 i 26,5%). Ta- blica, mająca służyć za podstawę do stawiania prognoz, które okażą się nietrafne w tak dużym stosunkowo odsetku przypadków, nie może być uważana za wystarczającą pomoc przy przewidywaniu przyszłego popełniania lub niepopełniania przestępstw. Szczególnie tablica prog- nostyczna zawodzi w odniesieniu do tej kategorii badanych, którzy otrzymali oceny od 276 do 325 punktów i w stosunku do których prog- nozy okazują się najmniej trafne — o przyszłej przestępczości tych nieletnich recydywistów można najmniej powiedzieć. Badani, zaliczeni do tych środkowych kategorii ocen punktowych, stanowią w naszym materiale liczną grupę — 44% wszystkich badanych recydywistów.
Problem licznej grupy badanych, którzy według tablic prognostycz- nych mają równe mniej więcej szanse recydywy i poprawy i których przyszłe zachowanie jest najtrudniejsze do przewidzenia, stanowi jedno z najtrudniejszych zagadnień związanych z problematyką prognozy sta- tystycznej. Grupa ta była liczna i w wielu zagranicznych badaniach nad prognozą — u Mannheima i Wilkinsa wynosiła aż ok. 42% ogółu badanych, u Schiedta ok. 57%, u Schwaaba ok. 49%, u Ohlina ok. 32%. Mannheim i Wilkins podjęli później próbę postawienia 161 badanym recydywistom, zaliczonym do tej grupy, bardziej trafnych prognoz przy pomocy dodatkowej, specjalnie opracowanej tablicy; na podstawie tej drugiej tablicy można było postawić trafne prognozy w stosunku do 68% badanych z tej grupy.
Analogiczna próba, podjęta przez nas na materiale 44 wątpliwych przypadków, nie dała pozytywnych rezultatów, co może być związane z małą liczebnością naszych przypadków o bardzo różnorodnym profilu pod względem występujących w nich czynników.
Warto jeszcze podać na marginesie tych rozważań, jak kształtowały- by się odsetki popełniających przestępstwa i nie popełniających prze- stępstw, gdyby zostali oni ocenieni przy pomocy tablicy z zastosowa- niem punktacji Burgessa151. W badaniach naszych postanowiono po- sługiwać się sposobem punktacji Gluecków, gdyż jest to sposób sto- sowany przez nich w wielu badaniach nieletnich. Sposób punktacji Burgessa zastosowaliśmy jedynie porównawczo. Jeśli przyzna się ka- żdemu z badanych ocenę punktową według punktacji sposobem Bur- gessa, otrzyma się wówczas następujące zestawienie:
151 Tablica ta omawiana została w niniejszej pracy na s. 138—140.
Liczba punktów
Popełniali
przestępstwa Nie popełniali przestępstw Ogółem liczba % liczba % liczba %
1 — 3 14 29,2 34 70,8 48 100
4 — 6 37 71,1 15 28,9 52 100
Ogółem 51 49 100
Okazuje się więc, że różnica między odsetkami badanych popełnia- jących przestępstwa i nie popełniających przestępstw jest bardzo nie- wielka, przy zastosowaniu obu rodzajów punktacji przemawia ona jed- nak na korzyść sposobu punktacji przeprowadzonego metodą Gluecków i polegającego na nadaniu czynnikom zróżnicowanej wartości punkto- wej.
Na tym został zakończony pierwszy etap badania, zmierzający do opracowania tabeli prognostycznej. Przejdziemy obecnie do następnego etapu, w którym zostaną postawione przy pomocy tablicy prognozy innej grupie nieletnich.
III. BADANIA WERYFIKUJĄCE PROGNOZY NA MATERIALE