Charakterystyka beneficjentów

Z danych sprawozdawczych, uzyskanych z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, wynika, że liczba beneficjentów pomocy finansowej dla otwierających działalność gospodarczą wyniosła prawie 16 tys.

osób⁷³ w Działaniu 2.5 ZPORR oraz ok. 56 tys. osób dla SPO RZL.

Z uwagi na występujące w bazie PEFS braki danych (w szczególności różny zakres informacji w przypadku baz PEFS dla SPO RZL i ZPORR), operat losowania został opracowany w poniższy sposób.

Wyróżniono 23,6 tys. osób, które otrzymały pomoc finansową na otwarcie bądź prowadzenie działalności gospodarczej w ramach SPO RZL oraz 3,1 tys. w ramach ZPORR.⁷⁴ Jest to wartość niższa w stosunku do rzeczywistej liczby osób, które otrzymały wsparcie, ze względu na brakujące informacje o rodzaju oraz wartości wsparcia w bazie PEFS, uniemożliwiające identyfikację pełnej populacji beneficjentów tego wsparcia, porównywalnej między SPO RZL i ZPORR. Przyjęty sposób przygotowania doboru operatu losowania wydaje się najlepszy w oparciu o dostępne dane oraz uzasadniony dla wyciągania wniosków o skuteczności oddziaływania instrumentów finansowych na trwałość przedsiębiorstw i ich porównania między programami.

Dodatkowym tłem dla otrzymanych wyników są rezultaty identycznego badania przeprowadzone w próbie kontrolnej. Wylosowano ją z bazy firm Eniro (wydawca Panoramy Firm), która to baza zawiera informacje o ok. 1,1 mln firm (zarówno działających jak i zlikwidowanych) powstałych po 2002 i zatrudniających do 5 osób. Wykluczono z bazy również niektóre rodzaje działalności (np. stacje benzynowe, szpitale, baseny). W rezultacie otrzymano operat losowania wielkości ok. 1 mln firm. Z tej grupy wylosowano firmy, z którymi przeprowadzono analogiczną ankietę jak w przypadku firm objętych dofinansowaniem. Próba objęła 1200 firm.⁷⁵

73 Beneficjenci zarówno jednorazowego wsparcie dla otwierających działalność gospodarczą jak również wsparcia pomostowego.

74 W przypadku ZPORR ograniczono się do osób, które otrzymały wsparcie o wartości co najmniej 7 tys. zł.

Uzasadnienie takiego postępowania oraz sposób uogólniania wyników znajduje się w rozdziale metodologicznym (rozdział 3.4).

75 Dokładny opis metodologii losowania próby kontrolnej znajduje się w rozdziale metodologicznym (3.4).

Rysunek 41 Struktura płciowa beneficjentów finansowego wsparcia prowadzących działalność gospodarczą.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

zachodniopomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie Miasto >500 tys.

Miasto 100-500 tys.

Miasto 50-100 tys.

Miasto 20-50 tys.

Miasto 5-20 tys.

Miasto <5 tys.

Wieś SPO RZL ZPORR Polska

kobiety mężczyźni

liczebność próby 1100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PEFS.

W pierwszym etapie warto scharakteryzować przedsiębiorców będących beneficjentami pomocy. W firmach objętych wsparciem zaobserwować można niewielką przewagę mężczyzn (ok. 5 pkt. proc.).

Kontrastuje to silnie ze strukturą grupy kontrolnej, w której tylko 1/3 firm prowadzą kobiety.

Świadczy to o względnej feminizacji firm wspartych w ramach analizowanych projektów. Na uwagę zasługuje szczególnie wysoki udział kobiet w województwach: śląskim, mazowieckim i łódzkim oraz w dużych miastach. Ponadto, udział kobiet w strukturze dofinansowania w ramach SPO RZL jest wyższy niż w ZPORR. Wynika to z konstrukcji Działania 1.6 SPO RZL, skierowanego wyłącznie do kobiet. W przypadku Działań 1.2 i 1.3 SPO RZL udział kobiet był niższy niż w ZPORR i wynosił ok. 1/3, czyli podobnie jak w grupie kontrolnej.

Beneficjenci pomocy są zdecydowanie młodsi niż ogół zatrudnionych, gdyż prawie połowa z nich ma mniej niż 35 lat. Struktura wiekowa beneficjentów nie odbiega natomiast istotnie od tej w grupie kontrolnej. Warto zauważyć, że beneficjenci ZPORR są nieco młodsi niż w SPO RZL, pomimo tego, że Działanie 1.2 SPO RZL było skierowane do młodych – stąd większy udział osób do 25 roku życia. W niektórych województwach, jak np. podlaskim czy wielkopolskim udział osób do 35 roku życia dochodzi do 60 proc., podczas gdy w innych (lubelskie, mazowieckie) nie przekracza 40 proc.

Rysunek 42 Struktura beneficjentów finansowego wsparcia prowadzących działalność gospodarczą

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PEFS.

Przeciętne wykształcenie beneficjentów pomocy jest wyższe niż w populacji ogółem, jak również w grupie kontrolnej. Wśród beneficjentów połowę stanowią osoby po lub w trakcie studiów, podczas gdy w grupie kontrolnej stanowią oni ok. 1/3 osób. Co ciekawe, największe zróżnicowanie można zauważyć między programami. W przypadku ZPORR osoby z wykształceniem wyższym lub w trakcie studiów pojawiają się dwukrotnie częściej niż w przypadku SPO RZL, który nie różni się pod tym względem istotnie od grupy kontrolnej. W lepiej rozwiniętych regionach (duże miasta, województwa mazowieckie i śląskie) osoby z wyższym wykształceniem znacznie częściej są beneficjentami pomocy niż w regionach słabiej rozwiniętych (obszary wiejskie, województwa podkarpackie i lubelskie).

Rysunek 43 Struktura beneficjentów finansowego wsparcia dla prowadzących działalność gospodarczą według wykształcenia (osiągniętego lub w trakcie nauki).

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wyższe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne lub niższe liczebność

próby 1100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI przedsiębiorców..

Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na fakt, że 20 proc. beneficjentów prowadziło wcześniej (niekoniecznie bezpośrednio przed założeniem firmy) działalność gospodarczą, a prawie 40 proc.

pełniło funkcje kierownicze. Ponadto, analiza pozwala stwierdzić, że prawie połowa beneficjentów przed otrzymaniem pomocy miała przynajmniej podstawowe doświadczenie w zarządzaniu. Pod tym względem beneficjenci nie różnią się znacznie od firm z grupy kontrolnej.⁷⁶

Rysunek 44 Struktura przedsiębiorców – respondentów badania CATI według Działań oraz sytuacji na rynku pracy przed otwarciem działalności gospodarczej.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

ZPORR 2.5 SPO RZL1.6 SPO RZL 1.3 SPO RZL 1.2 EFS Próba kontrolna

Pracujący na własny rachunek Pracownik najemny Bezrobotny

Student lub uczeń Bierny zawodowo Brak odpowiedzi

liczebność

próby 2274

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PEFS.

Aktywność zawodowa beneficjentów różni się w poszczególnych Działaniach. W ramach Działania 1.2 SPO RZL, które zostało skierowane do młodzieży, 18 proc. stanowili uczniowie bądź studenci.⁷⁷ Tak niski udział uczniów i studentów w projektach skierowanych do osób młodych świadczy o tym, że są oni objęci pomocą nie bezpośrednio po ukończeniu edukacji, ale po pewnym okresie pracy lub bezrobocia. Co ciekawe, tylko 20 proc. osób objętych Działaniem 1.3 przyznaje sie do bycia bezrobotnym przed rozpoczęciem projektu – co stanowi niższą wartość niż w Działaniu 1.6, skierowanym do kobiet. Oznacza to, że znaczna część bezrobotnych kobiet korzystała właśnie z działania skierowanego do nich, a w mniejszym stopniu z projektów skierowanych do ogółu bezrobotnych. Ponadto, warto zwrócić uwagę na fakt, że prawie 2/3 beneficjentów Działania 1.3, skierowanego do bezrobotnych, przyznaje się do bycia zatrudnionym przed rozpoczęciem projektu, podczas gdy bycie zarejestrowanym jako bezrobotny było formalnym wymogiem uczestnictwa w projektach tego działania. Wskazuje to na istnienie znacznej szarej strefy. Warto również pamiętać, że ankietowanych pytano o historię sprzed paru lat, co dodatkowo może zniekształcać wyniki.

Z uwagi na zasady przyznawania wsparcia w ramach realizowanych Działań, nie zaskakuje fakt, że wśród beneficjentów znajduje się mniej osób pracujących, a więcej bezrobotnych niż w próbie kontrolnej.

76 Zgodnie z Uzupełnieniem ZPORR, beneficjentami Działania 2.5 mogły być „osoby fizyczne nie zarejestrowane jako bezrobotne, zamierzające rozpocząć działalność gosp. (bez względu na wiek, płeć, posiadane doświadczenie zawodowe), z wyłączeniem osób, które były właścicielami przedsiębiorstwa i prowadziły działalność gospodarczą po 1 stycznia 2004 r.; działania SPO RZL kierowane były natomiast przede wszystkim do osób bezrobotnych, co szczegółowo analizujemy w dalszej części rozdziału.

77 Pozostali beneficjenci to osoby młode, które uzyskały wsparcie nie bezpośrednio po zakończeniu kształcenia, ale np. pracując wcześniej.

Wśród prowadzących działalność gospodarczą, którzy otrzymali wsparcie finansowe, zdecydowanie przeważają usługi, a wśród nich handel. Warto jednak podkreślić, że aż 16 proc. działalności gospodarczych dotyczyło budownictwa, a 13 proc. przemysłu. Te wartości odzwierciedlają strukturę firm nowopowstających w gospodarce. Warto zauważyć, że firmy powstałe w ramach ZPORR były bardziej zorientowane na usługi dla biznesu, a te ze SPO RZL - na budownictwo i handel. Firmy budowlane częściej powstawały na wsi, podczas gdy w miastach względnie więcej było firm świadczących usługi dla biznesu. Mężczyźni zdecydowanie przeważali (jako właściciele) w firmach budowlanych i przemysłowych, a kobiety w pośrednictwie finansowym i działalności edukacyjnej. Te podziały wydają się obrazować tendencje obecne wśród całej populacji firm.

Rysunek 45 Struktura przedsiębiorstw-beneficjentów wsparcia finansowego według sekcji PKD

Rolnictwo (A)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PEFS.

Uwagi: Wartości na wykresach podane w procentach

Prawie 67 proc. firm stanowią działalności jednoosobowe, 26 proc. zatrudnia 1-3 pracowników, a 5 proc. więcej niż 3, a tylko 2 proc. więcej niż 9. Pod tym względem firmy objęte wsparciem nie różnią się znacznie od tych z grupy kontrolnej. Przeciętne zatrudnienie wśród działających w momencie badania firm wyniosło 2 osoby, a po 18 miesiącach od rozpoczęcia działalności wynosiło 1,6 osoby.

Średnia wielkość zatrudnienia po 18 miesiącach wśród firm wspartych w ramach SPO RZL była nieznacznie wyższa niż w ZPORR i wyniosła odpowiednio 1,95 oraz 1,55, przy wartości dla grupy

odniesienia na poziomie 1,83. Co ciekawe, średnia wielkość zatrudnienia w momencie badania była wyższa w ZPORR niż SPO RZL (odpowiednio 2,24 i 1,92).

Podsumowując, najczęściej beneficjentami pomocy byli mężczyźni (choć było ich mniej niż w grupie kontrolnej), osoby młode (przez 35 rokiem życia), posiadające lub zdobywające wyższe wykształcenie i pracujące wcześniej jako pracownicy najemni. Ze względu na ukierunkowanie poszczególnych Działań SPO RZL na grupy szczególne (młodzi, bezrobotni, kobiety), struktura beneficjentów tych Działań różniła się między sobą oraz od 2.5 ZPORR, ukierunkowanego na szerzej zakrojone wsparcie działalności gospodarczej. Przestrzenne zróżnicowanie beneficjentów jest zgodne ze zróżnicowaniem ogółu populacji – w większych miastach i lepiej rozwiniętych województwach beneficjenci są lepiej wykształceni. Zdecydowaną większość firm stanowią firmy usługowe, ale przemysłowe i budowlane to prawie 30 proc. wszystkich wspartych działalności gospodarczych. Większość z tych firm nie zdążyła się rozwinąć na tyle, żeby zatrudniać pracowników, a ok. 7 proc. zatrudnia ich więcej niż 3. Są to podobne wartości jak dla ogółu firm w podobnym wieku.