Programy wspierania przedsiębiorczości w polityce spójności w Polsce

Wspieranie przedsiębiorczości było realizowane zarówno w ramach ZPORR jak i SPO RZL. Najmocniej ukierunkowanym w tym względzie instrumentem było finansowe wsparcie otwarcia działalności gospodarczej lub finansowe wsparcie jej działania. Towarzyszyły mu szkolenia oraz doradztwo zawodowe. W przypadku ZPORR rozwojowi przedsiębiorczości przeznaczano jedno Działanie, finansowane ze środków EFS. W ramach SPO RZL finansowe wsparcie działalności gospodarczej było elementem trzech Działań skierowanych do trzech grup społecznych: młodzieży, bezrobotnych oraz kobiet. Warto zaznaczyć, że ten rodzaj projektów był jednak tylko niewielką częścią Działań SPO RZL (objął ok 15 proc. beneficjentów). Poniżej omówiona zostanie rola wsparcia przedsiębiorczości w ramach poszczególnych Działań.

Działanie 2.5 ZPORR „Promocja przedsiębiorczości”. Celem było aktywne wspieranie zatrudnienia poprzez stymulowanie powstawania nowych przedsiębiorstw oraz zapewnienie powstałym przedsiębiorstwom instrumentów wsparcia. Objęte nim mogły być osoby fizyczne, niezarejestrowane jako bezrobotne, zamierzające podjąć działalność gospodarczą, które faktycznie nie prowadziły jej przed 2004 rokiem. Wsparcie mogło objąć przedsiębiorstwa zarejestrowane nie dłużej niż 36 miesięcy. W ramach realizowanych projektów wszyscy beneficjenci ostateczni objęci zostali

szkoleniami i doradztwem, a część z nich otrzymała wsparcie finansowe na otwarcie lub prowadzenie działalności gospodarczej. Priorytetowo miały być traktowane osoby: odchodzące z rolnictwa, zagrożone utratą zatrudnienia, młodzież do 25 roku życia. Wsparcie przyjmowało postać wsparcia pomostowego i dotacji inwestycyjnej. Wsparcie pomostowe jest bezpośrednią, bezzwrotną pomocą kapitałową, która ma pomóc w przetrwaniu przedsiębiorstwa. Na działanie 2.5 przeznaczono 60,9 mln euro, z czego 45,6 mln euro było wsparciem UE.

Działanie 1.2 SPO RZL „Perspektywy dla młodzieży”. Jego celem była aktywizacja młodzieży poprzez promocję i wspieranie zatrudnienia i samo-zatrudnienia. Wsparcie oferowane było osobom, które nie ukończyły 25 roku życia, przed upływem 6-tego miesiąca od zarejestrowania w urzędzie pracy.

Pomoc, w postaci jednorazowego wsparcia działalności gospodarczej, mogła zostać przyznana w ramach schematu A, czyli promowania i wspierania samo-zatrudnienia młodzieży. Na to działanie przeznaczono 274 mln euro, z czego 200 mln pochodziło z funduszy europejskich. Z uzupełnienia SPO RZL wynika, że wsparcie samo-zatrudnienia i dofinansowanie działalności gospodarczej jest tylko marginalnym typem projektów w ramach tego Działania.

Działanie 1.3 SPO RZL „Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia”. Ze wsparcia wyłączone były osoby poniżej 25 roku życia i absolwenci. Przyznanie jednorazowych środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej miało relatywnie niewielkie znaczenie. Na całe działanie przeznaczono 264 mln euro, 195 mln euro pochodziło z funduszy europejskich. Osobno pomoc kierowana była do osób będących bezrobotnymi do 12 i powyżej 12 miesięcy. Beneficjentami mogły zostać osoby bezrobotne przez mniej niż 2 lata.

Działania 1.6 SPO RZL „Integracja i reintegracja zawodowa kobiet”. Wyróżniony został typ projektu:

wspieranie przedsiębiorczości kobiet (schemat a), w ramach którego przyznawano jednorazową pomoc finansową na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Na realizację tego działania przeznaczono 73 mln euro, z czego 59 mln pochodziło ze źródeł europejskich. Beneficjantami tych projektów mogły zostać tylko kobiety. Pomoc mogły otrzymać również kobiety już prowadzące działalność gospodarczą.

Warto zwrócić uwagę, że większe wsparcie przedsiębiorczości jest często związane z polityką przemysłową, mając na celu wzrost znaczenia małych i młodych firm technologicznych. Jednak analizowane projekty były w większości skierowane na wzrost samej przedsiębiorczości, niż tylko jej części technologicznej. W oparciu o cele ZPORR i SPO RZL warto podkreślić, że wsparcie przedsiębiorczości miało cechy polityki przemysłowej (przekwalifikowanie), jednak w większym stopniu miało oddziaływać na wzrost zatrudnienia, zwłaszcza wśród grup szczególnego ryzyka (młodzież, kobiety, bezrobotni)⁶⁹.

Dodatkowo warto przyjrzeć się dotychczas przeprowadzonym ocenom i ewaluacjom polityk wspierania przedsiębiorczości w Polsce. Wynika z nich, że:

• Ze względu na małą kwotę wsparcia prawie połowa działalności miała charakter usługowy.

Przyznane kwoty nie wystarczały do otwarcia działalności przemysłowej. Znaczna część wniosków o dofinansowanie działalności gospodarczej została odrzucona ze względu na braki

69W ramach funduszy strukturalnych przedsiębiorczość była wspierana również w ramach SPO WKP oraz SPO ROL, jednak, ze względu na to, że programy te były finansowane z EFRR oraz EFOiGR, nie zostały objęte niniejszą ewaluacją

formalne (Wsparcie dla przedsiębiorczości w ramach Działania 2.5 ZPORR, Dolnośląski WUP, 2007, badanie przeprowadzone na terenie województwa dolnośląskiego w 2007 roku);

• Powstawanie małych przedsiębiorstw rodzinnych jest wspominane jako pozytywny, choć niezamierzony efekt działań 1.2 i 1.3 SPO RZL (Ewaluacja Działań 1.2 i 1.3 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006, 2005, Ewaluacja śródokresowa oparta o analizę jakościową);

• W ramach realizacji Działania 2.5 ZPORR w Małopolsce wyróżniono 4 grupy, które miały zostać objęte priorytetową pomocą: absolwenci, młodzież w wieku 18-25 lat, osoby zamierzające podjąć pozarolniczą działalność gospodarczą i kobiety. Szkolenia dotyczyły:

dostępnych źródeł finansowania, sposobu aplikowania o pomoc, rozliczania środków, prawa pracy, handlu wewnątrz wspólnotowego, ograniczenia ryzyka finansowego, biznesplanu, marketingu. Największą barierą funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw jest obciążenie składkami społecznymi, drogie kredyty i duża konkurencja zewnętrzna i wewnętrzna.

(Ustalenie szczegółowych priorytetów dotyczących zapotrzebowania małopolskiego rynku pracy na zewnętrzne źródła finansowania w kontekście oczekiwań przyszłego przedsiębiorcy na podstawie analizy wdrażania Działania 2.5 ZPORR w Małopolsce, 2005, Badanie oparte o analizę danych statystycznych oraz badania jakościowe, badanie śródokresowe w województwie małopolskim);

• Około 16 proc. projektów realizowanych do lipca 2005 roku w ramach Działania 1.2 SPO RZL dotyczyło wsparcia przedsiębiorczości. W przypadku Działania 1.6 udział projektów ukierunkowanych na przedsiębiorczość wyniósł 14 proc. (Charakterystyka projektów szkoleniowych realizowanych w ramach Priorytetu I i II Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich , 2005, badanie śródokresowe na podstawie baz danych Instytucji Wdrażających).

• Ponad połowa bezrobotnych pozostaje pasywna w poszukiwaniu pracy według opinii pracowników PUP. Wynika stąd, że osób potencjalnie zainteresowanych i zdolnych do podjęcia działalności gospodarczej w tej grupie jest niewiele. (CASE, Raport z badania ankietowego dotyczącego realizacji projektów w ramach Działania 1.2 i 1.3., 2004, badanie śródokresowe wśród pracowników PUP);

• Rodzaj i skala wsparcia otrzymanego przez firmy w ramach Działania 2.5, nie wpływa na ich wyniki, jednak firmy słabsze lepiej oceniają otrzymane wsparcie. Wskaźnik przeżycia 18 miesięcy dla firm objętych wsparciem jest wyższy niż dla tych z całej gospodarki i wyniósł 78 proc. Wśród beneficjentów występuje nadreprezentacja osób z wykształceniem wyższym i młodszych (do 35 roku życia). Wsparcie było za mało zróżnicowane i słabo dopasowane do potrzeb odbiorców (Dec, Dobrowolska, Pilchowska, Reński, Sikorska, & Szczepocka, 2009, Raport o przeżywalności firm objętych wsparciem w ramach Działania 2.5 ZPORR, badanie przeprowadzono w drugiej połowie 2009 roku wśród beneficjentów, którzy zadeklarowali otwarcie działalności gospodarczej);

• W ramach badania ankietowego, przeprowadzonego w trakcie realizacji projektów, stwierdzono, że 68 proc. firm powstałych dzięki wsparciu z Działania 2.5 jest nadal aktywnych po 18 miesiącach. W przypadku mężczyzn firmy okazały się bardziej trwałe. Wśród założonych firm dominowały firmy usługowe. Dla sukcesu firm znaczenie miała jakość usług doradczych otrzymanych w ramach projektów. Działanie zostało ocenione pozytywnie przez respondentów, jednak słabiej niż pozostałe działania Priorytetu II (ARC Rynek i Opinia, 2008, Badanie przeprowadzone w trakcie realizacji projektów w 2007 roku).