2.1 – Rodzaje i znaczenie powiązań pomiędzy członkami stronnictwa
2.1.1 – Wewnętrzne podziały stronnictwa saskiego
Na polu elekcyjnym wokół elektora saskiego formował się obóz polityczny, który do końca 1697 r. przybrał kształt utrzymujący się do bitwy pod Olkienikami 18 XI 1700 r. Zwycięstwo obozu antysapieżyńskiego i jego postanowienia przyjęte na polach olkienickich wpłynęły bezpośrednio na układ stronnictwa. Obóz polityczny Augusta II na Litwie do momentu przejścia na stronę Wettyna Sapiehów składał się przede wszystkim ze stronnictwa republikantów litewskich oraz z wiernych stronników Jana III (Wilhelm Eustachy Grothuz, kasztelan żmudzki; zwolennikiem był też Marcjan Dominik Wołłowicz), którzy w wyniku wykluczenia Piastów z elekcji opowiedzieli się po stronie elektora saskiego. W momencie przejścia Sapiehów na stronę Sasa stronnictwo regalistyczne zostało rozszerzone o ich obóz polityczny oraz osoby zachowujące neutralność, które już jako stronnicy Augusta II związały się sojuszami z republikantami (Karol Stanisław Radziwiłł). Po odejściu fakcji sapieżyńskiej wpływy i władza w samym stronnictwie przeszły w ręce republikantów i ich sojuszników. Przed rozpadem dokonanym po olkienikach przywódcy dwóch głównych fakcji stronnictwa saskiego byli jednocześnie współdecydentami tego obozu politycznego, nie mającego jednolitego kierownictwa, klamrą spinającą był król. Wyjście fakcji Sapiehów zmieniło sytuację i od tej pory można mówić o „jednorodnym” przywództwie w obozie regalistycznym, nadal wprawdzie podlegającemu zmianom, zwłaszcza w okresach decydujących wydarzeń politycznych, ale jego główny trzon i zwierzchnictwo nad całością sprawowali ludzie o rodowodach republikanckich i ich sprzymierzeńcy.
2.1.1.1. Obóz republikantów litewskich
Wewnątrz stronnictwa antysapieżyńskiego funkcjonowały fakcje magnackie współpracujące bliżej między sobą na różnych płaszczyznach, i zmieniające sojuszników najczęściej zgodnie z własnym interesem prywatnym.
Rozmaite sieci powiązań i zależności spajały jego członków, występujących na zewnątrz, jako dość zwarta grupa, jedynie w przypadku najważniejszych kwestii programowych stronnictwa, do których zaliczano walkę o zniesienie dominacji Sapiehów i ograniczenie prerogatyw głównych urzędów ministerialnych i centralnych. Działo się tak dlatego, iż złamanie hegemonii sapieżyńskiej i wprowadzenie coequatio iurium często ułatwiało zaspokojenie własnych ambicji i celów prywatnych. Likwidacja przewagi polityczno-ekonomicznej Domu Sapiehów łączyła beneficjentów nowo powstałego układu sił, dla których troska o zachowanie zdobytych pozycji i przywilejów oraz niedopuszczenie do restytucji swych przeciwników, należała do głównych celów dalszej walki. Zabiegi o realizację prywatnych interesów w oparciu o łaskę królewską często stawały się przyczyną narastających nieporozumień i powstawania nowych konfliktów, co odbijało się na układzie wewnętrznym stronnictwa saskiego. Na wybór opcji politycznej oddziaływały w wielu wypadkach sprawy ambicjonalne oraz interes prywatny. Samo pojęcie obóz republikancki został użyty zarówno w węższym jak i w szerszym ujęciu. Ten termin oznaczał adherentów ruchu szlacheckiego zwalczającego w Wielkim Księstwie dominującą pozycję Sapiehów z linii czerejskiej592, skupionych wokół haseł koekwacji praw koronnych z litewskimi.
Ruch antysapiezyński powstały za Jana III Sobieskiego uformował się w okresie bezkrólewia i w prawie niezmienionym kształcie doprowadził do złamania potęgi Sapiehów pod Okienikami. W konsekwencji przegranej dotychczasowych hegemonów władzę na Litwie przejął zwycięski obóz polityczny. W szerszym ujęciu ten termin oznaczał przeciwników Sapiehów z linii czerejskiej wiążących się sojuszem z Augustem II, na którego poparcie liczyli.
Przedstawicieli: Pociejów, Ogińskich i Kociełłów, dla których walka z Sapiehami nie ograniczała się do programu reprezentowanego przez Józefa Bogusława Słuszkę, ale dążyli oni do całkowitego wyeliminowania z życia
592 P. P. Romaniuk, Pojęcie „Rzeczpospolita Litewska” w ruchu republikanckim na przełomie XVII i XVIII wieku, Barok Historia – Literatura – Sztuka 13 (2006), z. 1 (25), s. 31-32.
politycznego Litwy dotychczasowych dominantów i przejęcia ich majątków i urzędów należy zaliczyć do skrzydła radykalnego..
Fakcja Ogińskich
Przywódcą fakcji Ogińskich był bez wątpienia starosta żmudzki Hrehory Antoni Ogiński znany ze swego radykalizmu593, jeden z czołowych republikantów litewskich, a w pewnym okresie lider tego obozu politycznego. Jako jeden z przywódców opozycji antysapieżyńskiej na Litwie był zwolennikiem Rosji w czasie wielkiej wojny północnej594. Na sejmie elekcyjnym optował za wprowadzeniem w życie coequatio iurium595. Wysuwany program miał przede wszystkim zmniejszyć prerogatywy urzędów centralnych na Litwie i wzmocnić pozycję antysapieżyńców w państwie. Poza chęcią złamania potęgi Sapiehów o przynależności Ogińskich do stronnictwa republikanckiego decydowały sprawy natury prywatnej. Rodzina usiłowała wyegzekwować swoje pretensje do spadku po zmarłym krewniaku Marcjanie Ogińskim, kanclerzu wielkim litewskim. Stało się to możliwe po złamaniu hegemonii sapieżyńskiej, ale po Olkienikach wysunęli sie na plan piewrszy obok Wiśniowieckich, także Kociełł i Karol Stanisław Radziwiłł stojący czasami na uboczu596. Brał udzial w spotkaniu z carem w Birżach, co zapoczątkowało bliskie kontakty, które w krótkim czasie stały się dla Ogińskiego filarem jego polityki. Wsparcia Hrehoremu Ogińskiemu udzielał rodzony brat, Mikołaj Ogiński, podskarbi nadworny WKsL597. Mało natomiast znana jest rola, Bogusława Kazimierza Ogińskiego, starosty dorsuniskiego, w obozie antysapieżyńskim podczas wojny domowej na Litwie598. Wiadomo, że wraz z młodszym bratem Marcjanem Michałem brali udział w bitwie pod
593 A. Rachuba, Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamnetarnym, s. 110, 111, 204, 239, 319, 323, 326-329, 331, 334; A. Sowa, T. Wasilewski, Ogiński Grzegorz (Hrehory), h. własnego (zm. 1709), PSB, t. 23, s. 603-607; A. Niesiecki, Herbarz polski, t. 7, s. 33-34.
594 J. Burdowicz-Nowicki, Piotr I, s. 264, p. 43.
595 J. Malec, Coequatio iurium Stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską, s. 207-208.
596 A. Rachuba, Hrehory Antoni Ogiński, [w:] Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani litewscy, s. 240.
597 K. Niesiecki, Herbarz polski, t. 3, s. 416-421; T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, t. I, s. 189-195.
598 A. Link-Lenczowski, Ogiński Bogusław Kazimierz, h. własnego, PSB, t. 23, s. 601-602;
A. Rachuba, Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym, s. 105-107; K. Zawisza, op. cit., s. 39, 109, 113, 350; T. Żychliński, Złota księga, t. 5, s. 189-190.
Olkienikami 18 XI 1700 r.599. Przypuszczalnie Bogusław Kazimierz Ogiński (ok. 1669-1730) w późniejszym okresie konsekwentnie zajmował stanowisko prowettyńskie, choć jego działalność po 1704 r. jest słabo poznana.
Prawdopodobieństwo, że trwał w obozie saskim jest bardzo duże, gdyż nie zmienił on swojej postawy względem przeciwników politycznych, a ponadto był konsyliarzem konfedracji sandomierskiej razem z Aleksandrem Ogińskim, starostą uświackim600. Na Walnej Radzie Warszawskiej w 1710 r., w której brał udział jako poseł kowieński, zwrócił się do adherentów szwedzkich, aby zadowolili się uzyskaniem amnestii, a „od konfidencji byli amoveantur”
(na sesji z 17 marca)601. Współpracował z Ogińskimi Michał Chalecki, starosta mozyrski, regimentarz dywizji białoruskiej (1701)602, szwagier Hrehorego Antoniego Ogińskiego603. Na zjeździe generalnym konfederacji sandomierskiej starosta Chalecki został wybrany konsyliarzem z powiatu mozyrskiego604. Był wiernym stronnikiem Augusta II, podobnie jak inny Chalecki Piotr, który podpisał konfederację sandomierską w 1708 r.605.
W fakcji Ogińskich rozpoczynał swoją karierę polityczną Ludwik Konstanty Pociej606. Nie bez znaczenia były więzy pokrewieństwa łączące Pocieja z tą senatorską rodziną oraz dowody sympatii okazywane Ogińskim przez króla Jana III Sobieskiego607, z których korzystał Ludwik Konstanty. Uważany był przez podskarbiego litewskiego Benedykta Pawła Sapiehę za najtrudniejszego przeciwnika w walce politycznej608. Ludwik Pociej po śmierci swego protektora Marcjana Ogińskiego, kanclerza wielkiego litewskiego, zbliżył się do Karola Stanisława Radziwiłła, podkanclerzego litewskiego, obejmując porucznikostwo
599 W bitwie pod Olkienikami walczyli przeciwko Sapiehom, poza wzmiankowanymi powyżej także ich stryjeczni bracia: Grzegorz Antoni oraz Marcjan Karol. J. Prusinowski, M. Krupowicz, Po ziarnie: zbiorek pamiątkowy, s. 248.
600 Zob. tabela nr 2, s. 440
601 A. Link-Lenczowski, Ogiński Bogusław Kazimierz, h. własnego (ok. 1669-1730), PSB, t. 23, s. 601-602.
602 J. Burdowicz-Nowicki, Piotr I, s. 323.
603 O. Halecki, K. Piwarski, Chalecki Michał h. własnego (1679-1715), PSB, t. 3, s. 250-251.
604 Zob. tabela nr 2, s. 440
605 K. Niesiecki, Herbarz polski, t. 3, s. 13-14.
606 S. Uruski, Rodzina, t. 14 s. 113-116; T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, t. 1, s. 19, 180, 190, 191, 327.
607 A. Sowa, Ludwik Konstanty Pociej, h. Waga (1664-1730), PSB, t. 27, s. 38-47.
608 Pamiętniki Marcina Matuszewicza, t. 1, s. 21.
jego chorągwi pancernej609. Przełomem w jego karierze politycznej była śmierć ojca wiosną 1695 r., kiedy porzucając narzuconą przez niego rolę obserwatora, aktywnie zaczął uczestniczyć w życiu politycznym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Trudność sprawia określenie w jakim momencie Ludwik Pociej stał się czynnym działaczem opozycji antysapieżyńskiej, ale z całą pewnością w okresie interregnum po zgonie Jana III należał już do ścisłego grona przywódców obozu republikańskiego i aktywnie uczestniczył w większości podejmowanych przez niego akcji wymierzonych w Sapiehów. Na sejmie elekcyjnym 1697 r. Ludwik Pociej zabiegał o uchwalenie coequatio iurium610. Prowadzona z determinacją walka polityczna miała swoje silne podłoże ambicjonalne i prywatne, ale również wynikała z osobistych urazów do Sapiehów i ich sprzymierzeńców Szujskich i Rusieckich611. Ludwik Pociej przede wszystkim dążył do przejęcia spadku po zmarłym wuju, Marcjanie Ogińskim, kanclerzu litewskim, którego zdecydowana większość przypadła w udziale Sapiehom612. Nie sposób bagatelizować jego aspiracji politycznych sprowadzających się do chęci odgrywania samodzielnej roli w polityce Wielkiego Księstwa. Współpracując nadal z Ogińskimi Pociej zaczął powoli zbliżać się do fakcji książąt Wiśniowieckich, by jeszcze przed bitwą pod Olkienikami związać się z Michałem Korybutem Wiśniowieckim, u boku którego prowadził działania militarne podczas wojny północnej. Wspomagał go w tych działaniach brat Kazimierz Aleksander Pociej będący również aktywnym działaczem obozu antysapieżyńskiego613. Stosunki Ludwika Konstantego Pocieja z carem były do tego stopnia dobre, że podskarbi WKsL zawsze otrzymywał rosyjską pomoc na wojsko oraz pozyskiwanie popleczników614. W walce ze Szwedami i opozycją wspierali Ludwika Pocieja jego zausznicy, do których należeli między innymi Jan Michał Strutyński, starosta wiłkomierski; Jan Lendorff, chorąży mścisławski
609 Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani litewscy, s. 256; pamiętnikarz podaje, że był porucznikiem w chorągwi husarskiej, Pamiętniki Marcina Matuszewicza, s. 20
610 J. Malec, Coequatio iurium Stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską z 1697 roku, s. 205; A. Ch. Załuski, Epistolae, t. 2, s. 328.
611 Ibidem, s. 20.
612 Testament Ludwika Pocieja, 14.02.1703, ANKr, f. 678, ZZG, rkps 273, s. 4; Cz. Sadkowska, Ludwik Konstanty Pociej, s. 71-72, p. 3.
613 A. Sowa, Pociej Kazimierz Aleksander, h. Waga (1666-1728), PSB, t. 27, s. 34-35.
614 V. Rakutis, Hetmani litewscy w polityce rosyjskiej podczas wojny północnej 1700-1721, s. 45.
i Hrehory Kotowicz, starosta grodzieński615. Do fakcji Pocieja należeli także Michał Suzin, Zygmunt Benedykt Chrzanowski, cześnik i sędzia grodzki brzeski, Wawrzyniec Eysmont, komornik brzeski, Antoni Łoknicki, podstoli grodzieński, Benedykt Beklewski616. Ludwik Konstanty utrzymywał kontakty z carem Piotrem I, a jako podskarbi WKsL w Grodnie w latach 1706-1708 fałszował monetę ze swoim monogramem. Pociejowie związawszy się z fakcją Michała Korybuta Wiśniowieckiego byli z nią powiązani, do czasu odejścia księcia do obozu szwedzkiego. Jednocześnie Ludwik Konstanty Pociej utrzymywał bliskie kontakty z Karolem Stanisławem Radziwiłłem nazywając go swoim dobrodziejem617.
Powiązany z Ludwikiem Pociejem był jego szwagier Marcjan Dominik Wołłowicz618. Był jednym z beneficjentów Postanowienia olkienickiego, które przekazało mu administrację skarbu litewskiego na okres trzech lat. Jeden z czołowych republikantów należał do grupy przywódców obozu antysapieżyńskiego na Litwie619. Podczas sejmu elekcyjnego 1697 r. Marcjan Wołłowicz, chorąży mścisławski jako pierwszy, spośród posłów litewskich, zabrał głos domagając się uchwalenia koekwacji praw litewskich z koronnymi620. W 1704 r. Wołłowicz, wówczas już marszałek nadworny litewski, został wybrany marszałkiem Trybunału Głównego WKsL621. Był zwolennikiem opcji prorosyjskiej i brał udział w przygotowaniu stanowiska republikantów w sprawie zawarcia układów z Moskwą, negocjowanych przez kanonika wileńskiego Michała Krzysztofa Białłozora622. Wspólnie z Ludwikiem Konstantym Pociejem zabiegali o przysłanie rosyjskiej pomocy militarnej celem kooperacji z wojskami saskimi i litewskimi623. Udzielając poparcia Wettynowi przystąpił do konfederacji
615 Cz. Sadkowska, Ludwik Konstanty Pociej, 73.
616 Testament Ludwika Pocieja, 14.02.1703, ANKr, f. 678, ZZG, rkps 273, s. 1, 3, 5, 7.
617 Ibidem, s. 2.
618 Cz. Sadkowska, Ludwik Konstanty Pociej, s. 74.
619 J. Staszewski, „Postanowienie wileńskie: z 1701 r. i jego wpływ na unię polsko-litewską w czasach saskich, ZH 51 (1986), z. 1, s. 85.
620 J. Malec, Coequatio iurium Stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską z 1697 roku, 205, 207; A. Ch. Załuski, Epistolae, t. 2, s. 328.
621 Rękopism X. Bagińskiego dominikanina Prowincyi Litewskiej: 1747-1784, wyd. E. Tyszkiewicz, Wilno 1854, s. 117.
622 J. Burdowicz-Nowicki, Piotr I, s. 330, 334, 339, 340.
623 Ibidem, s. 378, p. 431.
sandomierskiej, którą podpisał. Jego krewniak Wincenty Piotr Wołłowicz, podkomorzy mścisławski został wybrany konsyliarzem konfederacji sandomierskiej624.
Wieloletnim zausznikiem i adherentem Ludwika Konstantego Pocieja był Jan Kazimierz Karol Biegański, także elektor Wettyna625, w okresie wcześniejszym był stronnikiem hetmana Hrehorego Antoniego Ogińskiego626. Biegańscy: Kazimierz Władysław, marszałek brasławski w latach 1685-1706 i Jan Kazimierz Karol, stolnik brasławski w latach 1690-1698 w swoim powiecie należeli do czołowych działaczy antysapieżyńskich627. Do filarów stronnictwa republikańskiego w powiecie brzeskim należał obok podkomorzego brzeskiego Ludwika Konstantego Pocieja, pisarz ziemski Rajnold Sadowski628. Swoją karierę rozpoczynał w 1693 r. w wojsku litewskim jako towarzysz husarii Kazimierza Jana Sapiehy, hetmana wielkiego litewskiego629. Wkrótce porzucił obóz sapieżyński i związał się z republikantami. W województwie brzeskim litewskim Sadowski wraz z ojcem należeli do najbardziej aktywnych działaczy opozycji antysapieżyńskiej. W układach fakcyjnych związany z Ludwikiem Kontantym Pociejem, którego stronnikiem pozostał do końca kariery. Jako elektor Augusta II wziął udział w jego koronacji. W kolizji litewskiej i wojnie ze Szwedami brał udział jako porucznik chorągwi pancernej Ludwika Pocieja. W imieniu sejmiku brzeskiego jako jeden z czterech deputatów prowadził rokowania ze Stanisławem Denhoffem marszałkiem konfederacji sandomierskiej. Na radzie konfederacji sandomierskiej w Brześciu 11 VII 1705 r. podpisał akces do związku. Po abdykacji Wettyna, wziął udział w walnej radzie lwowskiej. Jako poseł brzeski podpisał 7 II 1707 r. we Lwowie akt Poparcia Generalnej Konfederacji Sandomierskiej. Wziął także udział w walnej radzie konfederackiej w Lublinie, na której ogłoszono bezkrólewie. Wszystkich popleczników Pocieja łączyła chęć
624 Zob. tabela nr 2, s. 440
625 Ostatnie lata swego życia Biegański spędził na dworze Sapiehów; Cz. Sadkowska, Ludwik Konstanty Pociej, s. 70.
626 R. Mienicki, Jan Kazimierz Biegański, h. Prawdzic (zm. ok. 1733), PSB, t. 2, s. 27.
627 K. Piwarski, Kazimierz Władysław Biegański h. Prawdzic, PSB, t. 2, s. 28; R. Mienicki, Jan Kazimierz Biegański, h. Prawdzic (zm. ok. 1733), PSB, t. 2, s. 27-28; J. Tęgowski, Garść uwag o urzędnikach województwa wileńskiego XIV-XVIII wieku, SDPPP 14 (2011), s. 28.
628 Dz. Vićko, Kampania przedsejmowa 1699 roku w Wielkim Księstwie Litewskim, 43.
629 A. Rachuba, Sadowski Rajnold (Renald, Reginald, Reinhold) Kazimierz, h. Lubicz, PSB, t. 34, s. 311-313.
obalenia hegemonii sapieżyńskiej i wykrojenia z ich upadku jak najwięcej korzyści dla siebie i swojej rodziny.
W obozie antysapieżyńskim blisko związany z Ludwikiem Pociejem i fakcją Ogińskich był Kazimierz Zaranek Horbowski, chorąży żmudzki. Zaranek za panowania Jana III należał do animatorów ruchu antysapieżyńskiego na Litwie, któremu przewodził wówczas z Andrzejem Kazimierzem Kryszpinem, wojewodą witebskim i Hrehorym Ogińskim ówczesnym chorążym litewskim630. Był uczestnikiem rozmów z carem Piotem I w Birżach razem ze starostą żmudzkim, Hrehorym Ogińskim i Aleksandrem Podbereskim, marszałkiem upickim. Zaranek należał do grupy najważniejszych stronników Ogińskiego631. W czasie wojny północnej byl zwolennikiem prorosyjskiej polityki. Należał do ścisłej czołówki obozu antysapieżyńskiego na Litwie wraz z Hrehorym Ogińskim i jego fakcją rodzinną, Ludwikiem Pociejem, książętami Michałem i Januszem Wiśniowieckimi, Michałem Kociełłem632 i Marcjanem Wołłowiczem. Chorąży żmudzki uczestniczył w walce z obozem sapieżyńskim nie tylko z chęci ukrócenia samowoli Kazimierza Jana i Benedykta Pawła Sapiehów, ale również z pobudek prywatnych. Zaranek pragnął przejąć w arendę bogate królewszczyzny na Żmudzi należące do Jana Krzysztofa Paca, który od 1696 r. objął przywództwo obozu sapieżyńskiego na Żmudzi633.
Z Ogińskimi związana była fakcja Kociełłów, jej głową był bez wątpienia Michał Kazimierz, pełniący w momencie obejmowania władzy przez Wettyna, urząd kasztelana witebskiego634. Był regalistą, podpisał elekcję Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 r., następnie Jana III w 1674 r., potem Augusta II w 1697 r.635 Jako jeden z przywódców republikantów odegrał w rozgrywce z obozem sapieżyńskim główną rolę. Był przede wszystkim rzecznikiem przeprowadzenia na Litwie programu koekwacji praw, dla niego program reform podważających władzę Sapiehów był ważny, o czym świadczy jego postawa
630 J. Malec, Coequatio iurium Stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską z 1697 roku, s. 205.
631 J. Burdowicz-Nowicki, Piotr I, s. 264, p. 43 i s. 340, p. 314.
632 Cz. Sadkowska, Ludwik Konstanty Pociej, s. 73.
633 T. Wasilewski, Pac Jan Krzysztof, PSB, t. 24, s. 702.
634 J. Gierowski, Kociełł Michał Kazimierz, h. Pelikan, PSB, t. 13, z. 2, s. 223-225.
635 Elektorów poczet, s. 153.
w czasie sejmu konwokacyjnego i doprowadzenie do przyjęcia na tym sejmie konstytucji o koekwacji. Elekcję Wettyna podpisał pod warunkiem wprowadzenia w życie uchwalonej koekwacji przez króla. Będąc deputatem do pactów conventów podpisał je z zastrzeżeniem, odnoszącym się do egzekucji nowego prawa. Kociełł aktywnie uczestniczył w walce między Sapiehami a Ogińskimi, których był stronnikiem636. Kasztellan witebski, podobnie jak inni czołowi republikanci, brał udział w rozmowach przygotowujących misję kanonika wileńskiego Białłozora do Moskwy, celem podpisania układów sojuszniczych637. Kasztelan witebski blisko współpracował z Hrehorym Ogińskim. Sprawująć funkcję marszałka Trybunału Głównego Litewskiego zwołał szlachtę na pospolite ruszenie pod Grodno. Przyczynił si edo podpisania przez Sapiehów układu puzewickiego. Sapiehowie przeprowadzili na Kociełła nieudany zamach, co sprowokowało wystąpienie po stronie republikantów Wiśniowieckich.
Uczestniczył w bitwie pod Olkienikami i był członkiem konfederacji 1700 oraz sandomierskiej 1704 r.638 Gdy, August II zaproponował republiknatom zawarcie kompromisu z Sapiehami Kociełł był przeciwny639. To stanowisko nie uległo zmianie. Na sejmie 1702 r. nie podpisał zawartej ugody z Sapiehami i przeciwko niej zaprotestował. W czasie wojny północnej zajął zdecydowanie antyszwedzkie i antysapieżyńskie stanowisko, a następnie pozostał wierny konfederacji sandomierskiej.
Tymczasem kanonik wileński Krzysztof Białłozor był jedną z czołowych postaci wojny domowej toczonej między Sapiehami a stronnictwem republikańskim pod wodzą Ogińskiego, Kociełła i Wiśniowieckiego640. Żądny zemsty za śmierć brata reprezentował nieprzejednaną postawę względem hegemonów litewskich i należał od wiosny 1698 r. do najbardziej aktywnych przywódców Litwy antysapieżyńskiej. Kanonik wileński, sekretarz JKM był na dworze królewskim przedstawicielem republikantów oraz łącznikiem między
636 A. Boniecki, Herbarz, t. 10, s. 298.
637 J. Burdowicz-Nowicki, Piotr I, s. 321, 322, 330, 334 i 338.
638 J. Szujski, Dzieje Polski, t. 4, s. 174.
639 J. A. Gierowski, Kociełł Michał Kazimierz, h. Pelikan, PSB, t. 13, s. 223-225.
640 K. Piwarski, Białłozor Krzysztof, h. Wieniawa (zm. 1741), PSB, t. 2, s. 10-11.
Augustem II a „Rzecząpospolitą Litewską”641. Warto odnotować, że kanonik biorąc czynny udział w pracach stronnictwa, należał do zaufanych pośredników Augusta II w jego kontaktach z republikantami litewskimi642. Podając królowi do podpisu ekspedycje na sejmiki litewskie miał wpływ na rozgrywki polityczne w Wielkim Księstwie Litewskim. Swoich zdecydowanie antysapieżyńskich poglądów nie zmienił do końca, a prywatny interes rzutował na sprawy publiczne.
Regalistami byli także inni przedstawiciele tej rodziny643. Elekcję Augusta II podpisało pięciu Białłozorów, przy czym czterech z województwem trockim i jeden z nowogródzkim644.
Przeciwnikiem Sapiehów był również Teofil Olędzki, który wraz z synami podpisał elekcję Augusta II oraz wymierzoną przeciwko hegemonom litewskim koekwację praw Litwy z Koroną. Jako wróg Sapiehów brał udział w zgromadzeniu szlachty między Ławnem a Puzewiczami, uczestniczył w bitwie olkienickiej, a jego podpis widnieje pod Postanowieniem wileńskim645.
Józef Bogusław Słuszka, kasztelan wileński i hetman polny litewski przewodził ruchowi republikańskiemu w pierwszych dwóch latach panowania Augusta II. Po tym okresie jego postawa ewoluowała w kierunku umiarkowanym, dzięki czemu nastąpiło zbliżenie z Sapiehami646. Po zawarciu traktatu między Ławnem a Puzewiczami, który jego zdaniem wypełnił program walki z Sapiehami utracił przywództwo ruchu. Jego absencja pod Olkienikami sprawiła, że szlachta w Postanowieniu olkienickim potraktowała go na równi z Sapiehami, odbierając mu hetmaństwo polne litewskie. W tej sytuacji Słuszka prawdopodobnie zabrał swoje chorągwie i przeniósł je do komputu koronnego647. Nigdy nie ukorzył się przed „Rzecząpospolitą Litewską” i nie zaprzysiągł jej postanowień. Brat hetmana
641 Dz. Vićko, Kampania przedsejmowa 1699 roku w Wielkim Księstwie Litewskim, s. 33.
642 J. Burdowicz-Nowicki, Piotr I, 250 s. 322.
643 T. Żychliński, Złota księga, t. 5, s. 1-19.
644 Elektorów poczet, s. 12 – elektorami byli: Franciszek; Jerzy, stolnik upicki, Karol, podstoli upicki; Michał Dominik, miecznik wiłkomierski; Michał.
645 A. Link-Lenczowski, Olędzki Teofil, h. Rawicz (zm. 1708), PSB, t. 23, s. 800-801T. Żychliński, Złota księga, t. 13, s. 259-261.
646 A. Rachuba, Słuszka Józef Bogusław, h. Ostoja (1652-1701), PSB, t. 39, z. 1/160, s. 145-151.
647 G. Sliesoriūnas, Oginskių kova dėl lyderystės Lietuvos Respublikonų Judėjimui XVII a. pab. – XVIII a. pr., s. 73.
polnego Dominik Michał Słuszka648, wojewoda połocki podczas elekcji opowiedział się za księciem de Conti, którego wspierał po rozdwojonej elekcji.
Związany był z Sapiehami, którym wiosną 1698 r. pomagał zwalczać republikantów. Dominik Słuszka w przeciwieńśtwie do brata był wrogien republikantów i ich programu koekwacji praw. Zawarty 20 XII 1698 r. układ Sapiehów z republikantami między Ławnem a Puzewiczami pozostawił mu w kompucie litewskim tylko 200 piechoty. Po bitwie pod Olkienikami porzucił swoich protektorów Sapiehów i udał się do obozu republikanckiego celem zaprzysiężęnia postanowień olkienickich. Po przejściu na stronę Augusta II, do czego namówił go siostrzeniec Stanisław Denhoff, zwalczał stronników sapieżyńskich. Ze stronnictwem Wettyna był związany do marca 1708 r., kiedy przeszedł na stronę Leszczyńskiego. W układach wewnętrznych usiłował trzymać się kanclerza Radziwiłła.
Fakcja Wiśniowieckich brała udział w walce o hegemonię na Litwie, ale nie była mimo wszystko zainteresowana wyeliminowaniem Sapiehów prezentując neutralne postawy649. Omyłkowy napad na karetę Wiśniowieckich, dopomógł
Fakcja Wiśniowieckich brała udział w walce o hegemonię na Litwie, ale nie była mimo wszystko zainteresowana wyeliminowaniem Sapiehów prezentując neutralne postawy649. Omyłkowy napad na karetę Wiśniowieckich, dopomógł