7. Geografia
7.1 Charakterystyka zadań z geografii
7.1.1 Zadania z geografii a podstawa programowa
Zadania użyte w badaniu przygotowano tak, aby odnosiły się do różnych wymagań ogólnych nowej podstawy programowej. W nowej podstawie programowej geografii wymagania szczegółowe zostały pogrupowane w 10 działów. Zadaniami z testu objęto wszystkie te działy. Należy zauważyć, że poszczególne zadania mogły odnosić się do więcej niż jednego wymagania ogólnego lub szczegółowego. Liczbę zadań sprawdzających poszczególne wymagania pokazano w tabelach 7.1 i 7.2. Ponieważ jedno zadanie mogło odnosić się do więcej niż jednego wymagania, liczby zadań w obu tabelach nie sumują się do 52.
Tabela 7.1. Liczba zadań sprawdzających wymagania ogólne podstawy programowej geografii.
Wymagania ogólne Liczba zadań
I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. 33 II. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. 22 III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. 6
IV. Kształtowanie postaw. 5
Tabela 7.2. Liczba zadań sprawdzających wymagania ogólne podstawy programowej geografii.
Wymagania szczegółowe – działy treści nauczania Liczba zadań
1. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. 24 2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. 2 3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. 10 4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. 3
5. Ludność Polski. 4
6. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. 1
7. Regiony geograficzne Polski. 4
8. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. 2 9. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. 3 10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. 4
150
Analizując tabelę 7.2, warto zwrócić uwagę, iż najwięcej zadań (24) zawiera treści związane z mapą. Wynika to z faktu, iż mapa jest podstawowym narzędziem wykorzystywanym w nauczaniu i uczeniu się geografii i nawiązywanie do niej w zadaniach dotyczących różnych zagadnień jest oczywiste i naturalne.
7.1.2 Konstrukcja zadań z geografii
Przygotowując zadania do testu starano się odejść od typowej formuły zadania egzaminacyjnego. Wybierano zadania, które mogły zaciekawić ucznia, dotyczyły tematów omawianych często w mediach (trzęsienia ziemi, tsunami, prognozy pogody), czy zagadnień bliskich uczniom (takich jak portale społecznościowe czy centra handlowe). Użyto zadań różnej konstrukcji: wielokrotnego wyboru z jedną prawidłową odpowiedzią, typu „prawda-fałsz” oraz zadań na przyporządkowanie. We wstępach do zadań umieszczono mapy, profile, schematy, tabele, wykresy oraz zdjęcia, których analiza była niezbędna do udzielenia prawidłowej odpowiedzi.
7.1.3 Kontekst zadań geograficznych
Każde użyte w teście zadanie osadzono w kontekście praktycznym, szkolnym bądź naukowym. Zadania w kontekście praktycznym odnoszą się do sytuacji z życia codziennego, w których może znaleźć się uczeń i w których wiedza geograficzna będzie dla niego użyteczna. Przykładem może być wiedza dotycząca prognozowania zmian pogody, orientacji w terenie czy planowania trasy wycieczki. Zadania w kontekście szkolnym odwołują się do umiejętności w taki sposób, w jaki zwykle sprawdza się je w czasie lekcji. Opisane w zadaniach sytuacje lub problemy zazwyczaj są znane uczniom. Jako przykład mogą posłużyć zadania nawiązujące do zagadnień związanych z procesami rzeźbotwórczymi czy geografią społeczno-ekonomiczną. W tej grupie znalazły się także zadania sprawdzające przyswojenie pojęć wykorzystywanych w trakcie nauczania geografii, takich jak współrzędne geograficzne, wysokość względna i bezwzględna bądź amplituda temperatur. Zadania osadzone w kontekście naukowym odwołują się do analizy i wnioskowania na podstawie tekstu popularnonaukowego lub mapy tematycznej.
Wykres 7.1. Udział zadań osadzonych w poszczególnych kontekstach.
W podrozdziale 7.3 przedstawiono dwa zadania osadzone w kontekście praktycznym (Geo3_60. Biegi - wiatr, Geo3_61. Biegi - odległość), oraz sześć zadań w kontekście szkolnym.
Jako bardzo ważny cel edukacji, nowa podstawa programowa wskazuje kształtowanie u uczniów umiejętności. Zadania, które znalazły się w teście zostały podzielone na dwie grupy (wykres 7.2). Do pierwszej zaliczono te, których rozwiązanie wymagało wykazania się określonymi umiejętnościami i to
25% 58% 17% praktyczny szkolny naukowy
151 poziom ich opanowania głównie decydował o sukcesie ucznia przy rozwiązywaniu zadania. Do drugiej grupy zaliczono zadania, których rozwiązanie wymagało przede wszystkim zapamiętania i zrozumienia wiadomości, określonych w wymaganiach szczegółowych podstawy.
Wykres 7.2. Udział zadań sprawdzających wiadomości i umiejętności w części geograficznej testu.
Coraz łatwiejszy dostęp do wielu źródeł informacji (strony internetowe, encyklopedie i inne publikacje) sprawia, że kształtowanie umiejętności korzystania z nich nabiera coraz większej wagi. Znaczenia nabiera także umiejętność rozumowania, poprawnego wnioskowania oraz określania związków przyczynowo-skutkowych. W teście umieszczono 38 zadań sprawdzających opanowanie umiejętności. Nie należy jednak zapominać, że również opanowanie wiadomości jest istotne w edukacji i powinno być brane pod uwagę w diagnozie. Dobrym przykładem może być odtajnione zadanie Geo3_49. Kartogram – gęstość zaludnienia, w którym wielu bardzo dobrych uczniów miało problemy z identyfikacją województw i mimo opanowanej umiejętności czytania kartogramów, co wykazali w innym zadaniu, było bezradnych.
W tabeli 7.3 pokazano zastawienie zadań oraz wskazano zadania opisane w rozdziale 7.3.
Tabela 7.3. Udział zadań użytych w teście ze względu na kontekst oraz diagnozowanie umiejętności i
wiadomości.
Zadania sprawdzające
umiejętności wiadomości
liczba zadań przykłady zadań liczba zadań przykłady zadań
kontekst Praktyczny 8 Geo3_60 Geo3_61 5 – Szkolny 21 Geo2_53 Geo3_12 Geo3_50 9 Geo2_01 Geo3_11 Geo3_49 Naukowy 9 – 0 – 27% 73% wiadomości umiejętności
152
7.1.4 Umiejętności mierzone w zadaniach geograficznych
Wśród zadań składających się na cały test przyrodniczy wyodrębniono trzy kategorie, odnoszące się do umiejętności ponadprzedmiotowych uczniów. Kategorie te nie były rozłączne, tzn. jedno zadanie mogło należeć do więcej niż jednej kategorii. Wyodrębniono zadania sprawdzające rozumienie i analizę informacji, znajomość metodyki badań naukowych oraz rozumowanie.
W teście znalazło się 18 zadań sprawdzających rozumienie i analizę informacji. Wstępy do tych zadań zawierały mapy, tabele, wykresy oraz teksty, które uczeń powinien przeczytać i zrozumieć, a następnie wyciągnąć wnioski bądź wykazać się umiejętnością odczytania konkretnych informacji. W geograficznej części testu nie zamieszczono zadań związanych z metodologią badań. Umieszczono 13 zadań sprawdzających umiejętność rozumowania, czyli stosowania reguł logiki, poprawnego wnioskowania oraz określania związków przyczynowo-skutkowych.