Charakterystyka zasobów i nakładów podmiotów otoczenia i ich wpływ

Zakres działań podejmowanych przez placówki otoczenia zależy od posiadanych zasobów, w tym środków finansowych, zasobów materialnych oraz kadrowych (wykwalifikowanego per-sonelu, osób współpracujących, wolontariuszy). Celem niniejszego podrozdziału jest określenie tego, skąd podmioty wspierające szkoły i przedszkola pozyskują środki na działalność (z uwzględ-nieniem wsparcia kierowanego do szkół), jakimi dysponują zasobami oraz w  jakich obszarach mają deficyty. Analiza zasobów i nakładów podmiotów otoczenia pozwoli na ocenę, na ile są one w stanie wspomóc działalność szkół i przedszkoli w realizowaniu ich funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. W odróżnieniu od poprzedniego podrozdziału, gdzie przyjęto po-rządek funkcjonalny, podmioty – dla celów analizy – zostały uporządkowane w  zależności od źródła finansowania. Przeanalizujemy zatem następujące kategorie podmiotów otoczenia: pod-mioty sektora edukacyjnego, sektora polityki społecznej, podpod-mioty sektora kultury oraz sportu i  rekreacji, sektora pozarządowego. Analiza pozwoli wskazać potencjał tkwiący w  instytucjach i organizacjach otoczenia w zakresie wsparcia szkół/przedszkoli oraz deficyty w tym zakresie. Spe-cyfika powiatu pruszkowskiego objawia się w tym, że, mimo iż nominalnie jest on zamożny, to konieczność uiszczania przez JST podatku „janosikowego” ogranicza możliwości samorządu w za-kresie wspierania instytucji otoczenia.

7.2.1. Podmioty sektora edukacyjnego

Podmioty sektora edukacyjnego, do których poza szkołami i przedszkolami należą placówki po-zaszkolne, najczęściej utrzymują się z  ministerialnej subwencji, zwykle uzupełnianej środkami JST. Nierzadko instytucje sektora edukacyjnego posiadają także inne źródła wsparcia. W powiecie pruszkowskim podmioty te wyjątkowo dobrze radzą sobie z pozyskiwaniem wsparcia rodziców i innych sponsorów.

Poradnia psychologiczno-pedagogiczna utrzymuje się wyłącznie z subwencji oświatowej

organu prowadzącego. W wyniku ograniczenia budżetu poradnia ma problem z zabezpiecze-niem wypłaty wynagrodzeń dla pracowników, ogranicza dodatkowe zajęcia dla odbiorców ofer-ty, ogranicza zakup pomocy dydaktycznych, zaprzestaje lub nie prowadzi dużych inwestycji. Zasoby materialne poradni są bardzo dobre. Dysponuje ona sprzętem dydaktycznym umożliwia-jącym świadczenie usług na wysokim poziomie oraz nową bazą lokalową. Inwestycje te zreali-zowano dzięki funduszom JST. Brakuje jednak środków na specjalistyczne testy psychologiczne, które są bardzo drogie, co utrudnia pracę placówki.

Dzięki staraniom starostwa pozyskaliśmy bardzo ładny lokal, bo wcześniej (…) dziesiątki lat mieliśmy bardzo trudne warunki. Teraz mamy salę, jest przestrzeń, jest wszystko nowe, gabinety są duże. Mamy bardzo dobre wyposażenie, jeśli chodzi o pomoce naukowe. Tak że ja mówię, z tego co jest, ja jestem generalnie bardzo zadowolona, bardzo zadowolona.

(Przedstawiciel jednostek otoczenia)

Placówka zatrudnia niewystarczającą ilość pracowników pedagogicznych (brakuje 2 etatów: psychologa i pedagoga). W ciągu ostatnich 3 lat nie zmieniła się znacząco wysokość nakładów związanych z polityką kadrową placówki – jedyne podwyżki płac wynikały ze zmian inflacyjnych (obecnie pracownicy nie otrzymują wyrównania). Pracownicy są wysoko wykwalifikowanymi spe-cjalistami, czują się jednak przeciążeni pracą. Przedstawiciel poradni skarży się na niewystarcza-jącą liczbę poradni w powiecie i przerzucanie wszystkich zadań na placówkę prowadzoną przez samorząd powiatowy. W porównaniu do specjalistów zatrudnionych w poradniach warszawskich mają oni większą ilość szkół pod swoją pieczą i niewystarczający na to budżet. Respondent pro-ponuje zmiany w finansowaniu poradni, które prowadziłyby do większego zaangażowania gmin w finansowanie placówki.

Patrząc na sposób finansowania szerzej, no to gdyby można było, żeby gminy partycypowa-ły w utrzymaniu takiej poradni, to… Albo tworzypartycypowa-ły sobie swoje. No, gminy nie chcą tworzyć swoich własnych. W Warszawie, jak porównujemy, no jesteśmy od Warszawy, jakby to się mówi, przysłowiowy „rzut beretem” i tu jest jedna jedyna. To jest jeden z największych rejo-nów w Polsce, jeśli chodzi o działalność takiej poradni, a w Warszawie no to tych poradni jest nie powiem ile. (Przedstawiciel jednostek otoczenia)

Specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy utrzymuje się głównie z subwencji powiększonej

o środki własne samorządu. Budżet placówki w porównaniu do poprzedniego roku się zmniej-szył. Ograniczenie funduszy wynika, podobnie jak w wypadkach wspomnianych powyżej, ze złej sytuacji finansowej powiatu. W związku ze zmniejszeniem budżetu placówka musiała ograniczyć wydatki na remonty, zakup środków czystości, pomocy naukowych i dydaktycznych, zatrudnienie

potrzebnych specjalistów oraz zlikwidować etaty pracowników obsługi i administracji. Ośrodek, otrzymując wytyczne dotyczące tworzenia planu finansowego, przeważnie spotyka się z nega-tywnym rozpatrzeniem przedłożonych wniosków. Personel wyjątkowo dobrze radzi sobie z uzu-pełnianiem deficytów poprzez szukanie wsparcia sponsorów i współpracę ze stowarzyszeniami.

Przede wszystkim sami pozyskujemy dużo środków. I ta placówka dlatego jest na pewnym poziomie. Sami radzimy sobie z różnego typu kłopotami, jesteśmy otwarci na społeczność lokalną, nauczyciele sami organizują różne imprezy, gdzie pozyskują sami środki.

(Przedsta-wiciel jednostek otoczenia)

Przedstawiciel ośrodka pozytywnie ocenia bazę materialną placówki. Ośrodek pozyskuje środki na poprawę bazy materialnej dzięki współpracy z przedsiębiorstwami, stowarzyszeniami, realiza-cji projektów ministerialnych („Radosna szkoła”) oraz projektów unijnych („Pracownia Tomatisa”). Przeprowadza pomniejsze remonty budynku dzięki środkom pochodzącym z JST. Zdaniem bada-nego wyposażenie jest na wysokim poziomie, ale baza lokalowa jest niewystarczająca (placówka nie ma możliwości przyjmowania dzieci na wózkach inwalidzkich).

Badany przedstawiciel ośrodka szkolno-wychowawczego ocenia zasoby kadrowe jako niewystar-czające. Co prawda placówka zatrudnia odpowiednią liczbę nauczycieli ze specjalizacją oligofreno-pedagogiki oraz logopedów, ale brakuje dodatkowych pomocy nauczycieli. Badany przedstawiciel placówki przewiduje, że zła sytuacja finansowa powiatu może negatywnie wpłynąć na politykę ka-drową placówki – obawia się zmniejszenia środków na dokształcanie się nauczycieli.

młodzieżowy Dom Kultury finansowany jest z subwencji oświatowej oraz ze środków

pozyska-nych w ramach działalności własnej (wynajem sal). Dodatkowo w domu kultury funkcjonuje Rada Rodziców – zbiera ona środki i wspomaga placówkę oraz pozyskuje sponsorów finansujących wyjazdy dzieci, wizyty aktorów, paczki dla uboższych dzieci oraz zakup dodatkowych materiałów biurowych.

W porównaniu do ubiegłego roku budżet MDK-u pozostał na porównywalnym poziomie. W budżecie placówki brakuje funduszy na inwestycje, remonty, zakup środków czystości i artykułów biurowych. Placówka częściowo przeprowadza remonty we własnym zakresie (w ramach pozyskanych środków z działalności własnej i sponsoringu). Środki czystości i artykuły biurowe kupuje dzięki wsparciu Rady Rodziców. Przedstawiciel MDK-u ocenia nakłady finansowe jako niewystarczające – nastą-piło zwiększenie liczby osób korzystających z oferty placówki przy tych samych nakładach. Brak środków w jego ocenie spowodowany jest trudną sytuacją finansową organu prowadzącego – faktem uiszczania przez powiat „janosikowego”. Placówka musi racjonalizować wydatki.

MDK dysponuje raczej wystarczającą bazą materialną. Potencjalne deficyty niwelowane są dzięki wsparciu Rady Rodziców i sponsorów, zaangażowaniu pracowników i zaradności dyrektora, dla-tego nie są one dotkliwe. Dyrektor nawiązuje współpracę z okolicznymi podmiotami.

Księgarnia przekazała nam, no bo dobrze żyję z panią w księgarni, przekazała nam z 50 sztuk książek, literatury pięknej w języku angielskim, z przeznaczeniem dla młodzieży.

(Pra-cownik domu kultury)

Zdaniem jednego z pracowników MDK-u zasoby kadrowe placówki są raczej wystarczające, choć pracownicy pracują w soboty i niedziele (zwiększenie skali działalności placówki nie przełożyło się na zwiększenie etatów). Dyrektor nie ma środków na zapłacenie pracownikom nadgodzin. Placówka zatrudnia wielu specjalistów, np. anglistę, rusycystę, muzyka, teatrologa, artystę grafika, artystę rzeźbiarza, informatyka, matematyka oraz instruktorkę tańca. Problemy kadrowe rozwiązu-je się wielozadaniowością pracowników połączoną z kilkukierunkowym wykształceniem.

międzyszkolny Ośrodek Sportowy finansowany jest z  subwencji oświatowej powiększonej

o środki własne samorządu. Otrzymuje również dotacje celowe na organizację dodatkowych przed-sięwzięć (zawody, pikniki itp.). Całkowita wysokość budżetu placówki w porównaniu do roku po-przedniego uległa zmniejszeniu. Wpłynęło to na zmniejszenie skali działalności placówki. Badany przedstawiciel ośrodka wskazuje na oszczędności JST, wynikające jego zdaniem ze złej sytuacji fi-nansowej powiatu. Placówka pozyskuje również środki w ramach nawiązanej współpracy ze stowa-rzyszeniami oraz z wynajmu powierzchni ośrodka (wynajem sal i pomieszczeń), dlatego, pomimo zmniejszenia budżetu, całość nakładów finansowych jest oceniana pozytywnie.

Zasoby kadrowe ośrodka są niewystarczające. W wyniku oszczędności placówka ogranicza za-trudnienie. Co prawda ośrodek zatrudnia wykwalifikowaną kadrę trenerską, brakuje jednak głów-nie pracowników administracyjnych, choć badany przedstawiciel ośrodka podkreśla, że w razie potrzeby ma możliwość sporadycznego zatrudniania dodatkowych pracowników na umowę--zlecenie.

Jak wynika z  powyższego omówienia, podmioty sektora edukacyjnego wspierające szkoły i przedszkola w powiecie pruszkowskim przeważnie dysponują dobrą bazą materialną i lokalową. Ich problemy finansowe raczej nie mają poważnego charakteru i nie utrudniają im prowadzenia podstawowej działalności. Odczuwane deficyty dotyczą najczęściej kadry – niektórym podmio-tom brakuje środków na zatrudnienie specjalistów.

7.2.2. Podmioty sektora polityki społecznej

Kolejną grupę podmiotów podejmujących działania na rzecz edukacji stanowią instytucje, które należą do sektora polityki społecznej – Powiatowe Urzędy Pracy oraz instytucje pomocy społecz-nej i pomocy rodzinie. Najczęściej są one finansowane przez właściwe ministerstwo oraz przez samorząd.

Podstawowym źródłem finansowania PUP-u  jest starostwo powiatowe, zaś w  istotnym stopniu wspiera go także Fundusz Pracy. Dodatkowym źródłem środków jest udział placówki w projektach unijnych. Mimo kilku źródeł finansowania placówka jest ogólnie niedofinansowana, brakuje w niej środków na istotne elementy jej działalności. Urząd boryka się także z deficytami kadrowymi. Podobnie w pruszkowskim MOPS-ie brakuje środków na szkolenia, a baza materialna placówki jest w złym stanie – nie ma miejsca na spotkania z klientami. Ośrodek próbuje ratować sytuację, starając się o środki unijne.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie finansowane jest z budżetu powiatu. Dodatkowo pozy-skuje pewne środki przy okazji konkursów ministerialnych (np. zwrot środków na zatrudnienie koordynatora rodziny zastępczej). Placówce brakuje funduszy przede wszystkim na szkolenia pra-cowników, na kursy dla kandydatów na rodziców oraz na jednorazowe zapomogi.

Chyba to takie najważniejsze, bo zawsze, mówię, gdzieś tam się uda. Nie ma na pewno też na przyznawanie rodzinom zastępczym takich dodatkowych środków na przykład z tytułu zdarzenia losowego czy pomocy jednorazowej – nie ma na to środków. (Przedstawiciel

jed-nostek otoczenia)

Instytucje odpowiedzialne za politykę społeczną w powiecie pruszkowskim cierpią na deficyty fi-nansowe, materialne i kadrowe. Niektórym z nich brakuje środków na prowadzenie statutowej dzia-łalności. Warto zwrócić uwagę, że mimo trudnej sytuacji z reguły nie podejmują one poważnych prób pozyskania alternatywnych źródeł wsparcia. Zamiast tego raczej ograniczają swoją działal-ność, co może przekładać się na ograniczenie zakresu ich współpracy ze szkołami, w szczególności w zakresie działań profilaktycznych.

7.2.3. Podmioty trzeciego sektora

Organizacje pozarządowe w powiecie pruszkowskim charakteryzują się dość standardową struk-turą źródeł finansowania, w której dominują składki członkowskie i dotacje samorządowe,

a jed-również starania o wsparcie sponsorów, co jednak spotyka się z różnym powodzeniem. Większe szanse na uzyskanie tego typu wsparcia dają bezpośrednia znajomość z przedsiębiorcą czy bli-skość terytorialna.

Pomimo zaobserwowanej dywersyfikacji źródeł finansowania przedstawiciele NGO-sów są zda-nia, że posiadane przez nich środki finansowe są raczej niewystarczające do prowadzenia działal-ności edukacyjnej. Niektóre organizacje starają się prowadzić działania niestandardowe, często innowacyjne oraz zakrojone na szeroką skalę (wspieranie osób z rzadkimi chorobami, otwieranie własnych specjalistycznych ośrodków), na realizację których potrzebne są również duże środki finansowe.

Wielkość budżetu poszczególnych NGO-sów w powiecie pruszkowskim jest bardzo zróżnicowa-na. W większości wypadków roczny budżet nie przekracza 50 tys. zł. Jednak są pojedyncze orga-nizacje, które dysponują budżetami ponad 1 mln zł rocznie.

W porównaniu do reszty kraju w powiecie pruszkowskim NGO-sy zatrudniają więcej pracowni-ków, najczęściej kilku. Główną formą zatrudnienia jest umowa-zlecenie. Podstawą funkcjonowa-nia zdecydowanej większości (17 z 21 badanych) organizacji pozarządowych jest zaangażowanie

wolontariuszy. W wielu wypadkach (43% organizacji) liczba wolontariuszy nie przekracza 9, ale

jedna trzecia organizacji ma ich pomiędzy 10 a 49, a jedna czwarta ponad pięćdziesiąt. Jak jednak podkreśla jeden z badanych przedstawicieli NGO-sów, jest to często „wolontariat wymuszony”, w ramach współpracy szkoły z organizacją pozarządową.

Myślę, że bardzo kuleje ten styl wychowania, w szkołach w ogóle go nie ma, ja go nie obser-wuję, a mam jednak do czynienia często ze szkołami, chodzi tutaj o taką pewną postawę społecznikowską. Czyli właśnie zaangażowanie się dzieci, może pan powiedzieć, że to jest wolontariat, ale wolontariat jest wymuszony, dzieciaki w gimnazjum często muszą wypra-cować pewien wolontariat, bo będą miały punkty z zachowania. (Działacz organizacji

po-zarządowej)

Najczęściej odczuwane braki kadrowe dotyczą pomocy specjalistów, np. księgowych, terapeu-tów, rehabilitanterapeu-tów, ekspertów od środków unijnych. Marzeniem każdego NGO-su byłaby księ-gowa kompetentna w zakresie rozliczania projektów, która wykonywałaby swoją pracę w ramach wolontariatu.

W przypadku organizacji patriotycznych współpraca w obszarze finansowym koncentruje się wo-kół aktywnego pozyskiwania środków na wyjazdy dzieci zarówno od przedsiębiorstw, jak i z sa-morządu, w drodze konkursów.

Pojedyncze organizacje pozarządowe prowadzą działalność gospodarczą – pomaga ona w sfi-nansowaniu planów rozwojowych organizacji. Cześć pruszkowskich NGO-sów wpieranych jest przez gminy i inne instytucje.

PCPR jest taką, no, naszą matką chrzestną. My tam piszemy do nich różne wnioski, na przy-kład na Wigilię czy na te warsztaty, i zawsze... Bo to oni dysponują środkami PFRON, i oni roz-dzielają środki PFRON na różne organizacje. I my zawsze mamy prawo korzystać. Składamy na swoje wszystkie jakby imprezy, ale w zależności od tego, ile tych pieniędzy dostajemy, to te pieniądze dzielimy na różne, na sprawy ważniejsze, mniej ważne. (Przedstawiciel

jedno-stek otoczenia)

– Niektóre NGO-sy prowadzą kampanię informacyjną w celu pozyskania 1% z podatku (przed-stawiciele dostarczają ulotki do szkół). Przez część organizacji wpływy z tego źródła uważane są za bardzo istotny składnik budżetu.

– Ciekawym przykładem wspierania szkół przez NGO-sy jest wspólne występowanie o sfinanso-wanie projektów ze środków unijnych.

Większość organizacji pozarządowych w powiecie pruszkowskim wynajmuje pomieszczenia na potrzeby swojej działalności, a dwa spośród badanych NGO-sów posiadają budynki i lokale na własność. NGO-sy propagujące postawy patriotyczne wydają się być w najlepszej sytuacji mate-rialnej, ponieważ najem lokali oraz sprzęt techniczny i specjalistyczny są zdecydowanie w ich za-sięgu finansowym. Wyjątkiem są organizacje o profilu hobbystycznym, które najczęściej nie dys-ponują zasobami lokalowymi w żadnej formie, wówczas korzystają z nich na zasadach użyczenia od szkół muzycznych i domów kultury.

Ze względu na specyficzny charakter działalności NGO-sów patriotycznych, współpraca w obsza-rze pozyskiwania środków materialnych nie jest aż tak istotna z punktu widzenia pw obsza-rzedstawicieli tych organizacji. Najważniejsze dla nich jest bowiem zapewnienie sali na potrzeby spotkania czy wykładu i zagwarantowanie dojazdu na ważne uroczystości państwowe.

W powiecie pruszkowskim występuje nastawienie na pozyskiwanie brakujących środków mate-rialnych (głównie sprzęt biurowy, komputerowy) od sponsorów. W przypadku braku darczyńców członkowie organizacji próbują uzupełnić wyposażenie biura własnym sumptem lub aplikując o środki unijne i samorządowe jako uzupełnienie wkładu własnego. Skala ocen warunków lokalo-wych jest bardzo zróżnicowana, uzależniona od wielkości organizacji i skali działalności – zauwa-żalne są zarówno braki lokalowe (nieliczne), jak i nadmiar przestrzeni, który organizacja stara się

Należy stwierdzić, że NGO-sy w powiecie pruszkowskim, w porównaniu do reszty kraju, dysponują dobrym zapleczem materialnym i satysfakcjonującą bazą lokalową. Mogą także liczyć na dość hojne wsparcie sponsorów, których w powiecie jest dosyć dużo. Specyfiką powiatu pruszkowskiego jest także wyjątkowo duże zainteresowanie tutejszych NGO-sów pozyskiwaniem środków z 1% podat-ku. Mimo dość dobrej sytuacji większości badanych organizacji pozarządowych ich przedstawiciele przyznają, że najczęściej brakuje im środków na realizowanie oferty, co może przekładać się na ja-kość współpracy ze szkołami.

7.2.4. Podmioty sektora prywatnego

Zasoby i nakłady sektora prywatnego, do którego zaliczamy przedsiębiorców, zostaną przedsta-wione w  kontekście podejmowanej przez nich aktywności w  zakresie organizacji praktycznej nauki zawodu, gdyż właśnie ten aspekt ich działalności jest istotny z punktu widzenia tematyki badania.

Warto zwrócić uwagę, że poza środkami pochodzącymi z własnej działalności badane przedsię-biorstwa dysponują nierzadko także wsparciem finansowym JST oraz środkami unijnymi. Wśród przedsiębiorców wspierających placówki edukacyjne można wyróżnić zwłaszcza zakłady przyj-mujące uczniów na praktykę zawodową oraz pozostałe firmy. Warto zacząć od tego, że

przed-siębiorcy oferujący możliwość odbycia w ich firmach praktyk zawodowych, ponoszą różne

rodzaje kosztów związane z  przyjmowaniem praktykantów. Badani przedsiębiorcy wskazywali następujące nakłady finansowe i materialne:

zakup i eksploatacja odzieży roboczej i ochronnej (przeciętnie 300 zł),

szkolenie BHP (przeciętnie 80 zł, czasami jest współfinansowane przez szkołę), koszt egzaminu praktycznego (ok. 440 zł),

urządzenie pomieszczenia socjalnego, amortyzacja narzędzi i maszyn,

zużycie surowców (przeciętnie 550 zł, kwota ta jest mocno szacunkowa, gdyż w silnym stop-niu zależy od branży),

zakup żywności i napojów,

ryzyko utraty klienta źle obsłużonego przez praktykanta.

Koszt badań lekarskich praktykanta (ok. 100 zł) najczęściej ponosi przedsiębiorstwo, rzadziej fi-nansuje je sam praktykant lub szkoła. Zwykle koszt dojazdu pokrywa praktykant. Oprócz tego przedsiębiorcy przyjmujący praktykantów zmuszeni są przeznaczać na ten cel pewne zasoby ludzkie, czyli przede wszystkim czas pracy głównego opiekuna praktyk i instruktorów praktycznej nauki zawodu; istotną rolę odgrywa także zapewnienie bezpieczeństwa praktykantów w czasie

pracy i związana z tym odpowiedzialność. Dla części przedsiębiorstw jest to podstawowy koszt organizacji praktycznej nauki zawodu.

Największe koszty to nie jest to, co pan pisał, że BHP czy ubrania. Największy koszt to jest czas stracony przy tej nauce. Na przykład się naprawia w samochodzie rozrząd. Wymiana rozrzą-du to jest od dwóch do trzech godzin, ale aby nauczyć tego ucznia, to trwa to cały dzień. Tak, żeby mu pokazywać, żeby przykręcał, to jest cały dzień. Ja tracę pieniądze. Największy czas to jest ta nauka, której się poświęca czas. Wykonanie jakiejś pracy przeciąga się w czasie.

(Przedstawiciel jednostek otoczenia)

Oczywiście ponoszone przez przedsiębiorców nakłady na praktyki częściowo się zwracają. Pomi-mo wskazywanych trudności dla większość przedsiębiorców przyjmujących praktykantów bilans jest pozytywny lub zrównoważony. Nakłady na organizację praktycznej nauki zawodu są rekom-pensowane przez pracę uczniów i satysfakcję ze świadczenia pomocy. Dodatkową rekompensatą dla pracodawców zatrudniających młodocianych pracowników jest refundacja kosztów kształce-nia z Funduszu Pracy. Bilans jest niekorzystny dla pracodawców, którzy ponoszą duże nakłady na materiały i surowce wykorzystywane przez uczniów i którzy z racji specyfiki zawodu muszą stale nadzorować pracę praktykantów (np. mechanicy samochodowi, dekarze). Korzyści z organizacji praktycznej nauki zawodu rosną, jeśli uczniowie są zaangażowani w pracę i szybko się uczą.

Podsumowując należy zauważyć, że – z nielicznymi wyjątkami – większość badanych instytucji

otoczenia edukacji boryka się z problemami finansowymi. Utrudniają one nie tylko ich rozwój, a przez to sprostanie nowym wyzwaniom, lecz częstokroć wpływają także negatywnie na bieżą-ce funkcjonowanie. Braki kadrowe i infrastrukturalne w znacznym zakresie ograniczają charakter działalności wielu badanych instytucji. Deficyty z jednej strony zmuszają do współpracy z innymi podmiotami, z drugiej – wpływają na ograniczenia w realizowaniu oferty, również w zakresie dzia-łań na rzecz dzieci i młodzieży oraz przedsięwzięć podejmowanych we współpracy ze szkołami. Warto zauważyć, że stan zasobów materialnych poszczególnych instytucji jest pochodną kilku czynników, takich jak sytuacja ekonomiczna powiatu, priorytety działania JST, współpraca z in-nymi instytucjami i  organizacjami (np. wymiana barterowa) oraz umiejętności pracowników w zakresie pozyskiwania dodatkowych środków. Większość badanych instytucji, mimo pewnych deficytów zarówno o charakterze finansowym i materialnym, jak też kadrowym, realizuje swo-je zadania statutowe, również te wobec szkół, przedszkoli i innych placówek oświatowych, co