Czynności poszukiwawcze

1) Poszukiwanie osób podejrzanych o popełnienie czynów zabronionych zostało jedynie wspomniane w treści przepisu z art. 24 Kodeksu postępowania karnego jako jedno z zadań funkcjonariuszy służby kryminalnej. W związku z brakiem szczegółowych uregulowań tej materii należy przyjąć, iż przed-miotowa czynność winna być rozumiana zgodnie ze znaczeniem terminu poszukiwanie funkcjonującym na gruncie języka naturalnego, i powinna być prowadzona w sposób nienaruszający innych przepisów prawa.

2) Przeszukanie jest czynnością dowodową, która w największym stopniu ingeruje w prawo do prywatności i nietykalności osobistej¹³⁶, w związku z czym podlega dużo szerszemu zakresowi regulacji niż pozostałe czynności wykony-wane w trakcie procedury dowodowej. Szczególnie jest to widoczne w odniesie-niu do przeszukania mieszkania, co wiąże się ze stanowiącym ważną cechę kul-tury arabskiej przywiązaniem do nienaruszalności miru domowego, oraz społeczno-religijne konwenanse w obszarze interakcji z przedstawicielami płci przeciwnej.

Każde przeszukanie może być przeprowadzone jedynie w celu zabez-pieczenia przedmiotów istotnych dla ustalenia przebiegu zdarzenia lub których istnienie ustalono w toku czynności prowadzonego postępowania (art. 46). Ten sam przepis dopuszcza jednak dokonanie zabezpieczenia pozostałych przed-miotów ujawnionych w toku przeszukania, jeśli zachodzi przypuszczenie, że

136Prawo to zostało wyraźnie potwierdzone w kilku miejscach w Kodeksie postępowania karne-go. Podstawową jest tu regulacja z art. 41, który głosi, iż każdemu przysługuje prawo do nietykal-ności i prywatnietykal-ności, które rozciąga się także na jego mieszkanie, miejsce pracy i pojazdy. Zasada ta znajduje także potwierdzenie w generalnym zakazie dokonywania przeszukania w przypadkach innych, niż przewidziane przepisami prawa (art. 2).

miotów, których posiadanie jest zabronione. Przeszukanie, zarówno osoby, jak i mieszkania, jest co do zasady dozwolone jedynie wobec osoby podejrzanej o po pełnienie przestępstwa, jednak w szczególnych okolicznościach możliwe jest rozszerzenie jego zakresu (art. 55). Prawo nakłada też obowiązek spo -rządzenia każdorazowo protokołu z przeprowadzonej czynności przeszukania oraz określa, jakiego rodzaju informacje winien on zawierać (art. 48).

Na gruncie przepisów Kodeksu postępowania karnego można wyróżnić dwa rodzaje przeszukania: przeszukanie osoby i przeszukanie lokalu.

Przeszukania osoby można dokonać w sytuacji, w której przepisy dopuszczają dokonanie jej zatrzymania. Przeszukanie osoby obejmuje jej ciało, odzież oraz posiadane przedmioty. Jeśli osobą, która ma zostać przeszukana, jest kobieta, przeszukania dokonuje inna kobieta, pod nadzorem funkcjonar-iusza służby kryminalnej (art. 43). Przeszukania osoby można także dokonać w trakcie przeprowadzania przeszukania mieszkania, jeśli z okoliczności wyni-ka, iż obecne w nim osoby mogą posiadać przedmioty istotne dla prowad-zonego postępowania (art. 45). Przeszukanie osoby może także przeprowadzić osobiście prokurator (art. 81).

Przeszukanie mieszkania¹³⁷ odbywa się na podstawie nakazu wydanego przez prokuratora (art. 42) w przypadku podejrzenia, iż osoba w nim przeby-wająca popełniła lub brała udział w popełnieniu przestępstwa jak również gdy istnieją dowody wskazujące, iż jest ona w posiadaniu przedmiotów mających związek z przestępstwem (art. 80). Reżim ten jest jednak złagodzony w przy-padku ujęcia sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa (art. 44).

Przeszukanie mieszkania przeprowadzają funkcjonariusze służby kryminalnej, po okazaniu właścicielowi nakazu prokuratorskiego. Mogą oni użyć dozwo-lonych przez przepisy prawa środków przymusu, jeśli właściciel mieszkania odmawia jego udostępnienia lub utrudnia wykonanie przeszukania (art. 42).

Zasadą jest, iż przeszukanie mieszkania przeprowadza się w obecności jego właściciela, wskazanej przez niego osoby lub domownika posiadającego pełną zdolność do czynności prawnych. Jeśli jednak żadna z tych osób nie jest obec-na, dopuszczalne jest dokonanie przeszukania w obecności reprezentanta władz lokalnych lub dwóch przybranych świadków (art. 47). Inna zasada ogól-na mówi, iż przeszukanie mieszkania odbywać się powinno w porze dziennej, tj. od wschodu do zachodu słońca, przy czym przeszukanie rozpoczęte w tym przedziale może być kontynuowane mimo nastania pory nocnej (art. 52).

Szczegółowe regulacje dotyczą także zasad prowadzenia przeszukania

mieszka-137Kodeks przewiduje przy tym szeroką definicję mieszkania, mówiąc, iż jest to każde miej-sce odgrodzone jak i oddzieloną inną barierą przestrzenną lub przeznaczonego do stałego zamieszkiwania (art. 41 in fine).

nia w odniesieniu do obecnych w nim kobiet. Zasadą jest, iż jeśli w przeszuki-wanym mieszkaniu przebywają wyłącznie kobiety, prowadzący czynność powinni przywołać do jej przeprowadzenia inną kobietę. Kobietom należy także umożliwić stosowne zakrycie ciała i opuszczenie pomieszczeni, o ile nie utrudni to przeprowadzenia przeszukania. (art. 53 i art. 54).

3) Zabezpieczenie rzeczy dotyczy przedmiotów pochodzących z przes -tępstwa lub mających związek z jego popełnieniem, jak również wszystkich innych przedmiotów, które mogą mieć znaczenia dla przeprowadzenia ustaleń faktycznych. Kodeks postępowania karnego zawiera przepisy mówiące o spo so bie obchodzenia się z zabezpieczonymi przedmiotami, a także regulujące kwest ie ich zwrotu po zakończeniu procesu. Przedmioty winny być przechowywane w miejscu bezpiecznym i w warunkach odpowiadających ich typowi (art. 50).

Zasadą jest także, iż przedmioty zabezpieczone podlegają zwrotowi dopiero po zakończeniu postępowania. W przedmiocie zwrotu rozstrzyga wówczas sąd w formie postanowienia wydawanego równolegle z wyrokiem (art. 183), a w przypadku umorzenia postępowania przygotowawczego – prokurator (art.

91)¹³⁸. Przedmioty jednak mogą zostać wydane właścicielowi przed wydaniem wyroku, jeżli ich dalsze przechowywanie nie jest niezbędne dla biegu postępowa-nia lub nie podlegają one konfiskacie na podstawie odrębnych przepisów (art.

86). W zależności od stadium postępowania, postanowienie w przedmiocie zwrotu rzeczy wydaje prokurator lub sąd (art. 88).

4) Kontrola korespondencji i utrwalanie rozmów to kolejne, obok przeszukania, czynności dowodowe znacząco ingerujące w prawo do prywat-ności. Zgodnie z treścią art. 56 Kodeksu postępowania karnego, koresponden cja pocztowa i elektroniczna jak i rozmowy telefoniczne oraz prowadzone przy użyciu innych środków komunikacji są objęte tajemnicą, zaś nadzór nad nimi i zapoznawanie się z ich treścią może mieć miejsce jedynie w granicach przewidzianych przez prawo, na podstawie postanowienia kompetentnego organu, jedynie w uzasadnionych przypadkach i przez czas określony w jego treści. Dalsze artykuły precyzują tą ogólną regułę, stwierdzając między innymi, iż stosowanie przedmiotowych czynności może mieć miejsce wyłączenie w celu uzyskania dowodów w związku z toczącym się już postępowaniem, oraz że o ich podjęciu decyduje osobiście Naczelnik Prokuratury (art. 57).

Czas prowadzenia tych czynności jest również ograniczony i wynosi maksymalnie dziesięć dni, jednak z możliwością przedłużenia o dalsze dziesię-ciodniowe okresy, jeśli konieczność takiego przedłużenia wynika z okolicznoś-ci sprawy. Przepis art. 59 mówi, iż zabezpieczoną korespondencję należy wydać

138Chyba że w odniesieniu do rzeczonych rzeczy zachodzi spór o naturze cywilnoprawnej.

Wówczas sprawę przekazuje się do właściwego sądu, celem rozstrzygnięcia w przedmiocie uprawnień poszczególnych podmiotów do otrzymania zwrotu rzeczy.

postępowania.