4. Uczestnicy procesu
4.3 Policja i inne quasi-organy postępowania
Kodeks postępowania karnego nie posługuje się w ogóle pojęciem organu pro-cesowego, toteż powyższe rozważania miały charakter w pewnym sensie umowny, gdyż stanowiły próbę opisu modelu saudyjskiego przy użyciu termi-nologii i konstrukcji znanych czytelnikowi funkcjonującemu w systemie polskiego prawa procesowego. Dorobek metodologiczny i terminologiczny rodzi -mej nauki postępowania karnego, jakkolwiek bardzo pomocny, jest ściśle związany z konkretnym modelem procesu, w związku z czym nie daje się go odnieść bezpośrednio do opisu funkcjonowania procedury karnej w Arabii Saudyjskiej. Przejawia się to przede wszystkim w trudności jednoznacznego zaklasyfikowanie policji i kilku innych podmiotów do konkretnej grupy uczest-ników procesu karnego wyodrębnianych klasycznie w polskich podręcznikach i opracowaniach doktrynalnych. Z jednej strony bowiem brak jest im, na pod-stawie przepisów saudyjskiego Kodeksu postępowania karnego kompetencji do wydawania decyzji, co jest cechą charakterystyczną organu procesowego.
Z drugiej zaś szczególny zakres uprawnień tych podmiotów prowadzi do wniosku, iż przypisanie im roli wyłącznie pomocników organów procesowych, a więc postawienie na równi z tłumaczami czy protokolantami nie jest popraw -nym założeniem. Dotyczy to zwłaszcza policji i jej szczególnego znaczenia dla biegu postępowania karnego. Dlatego właśnie, mając na uwadze wszystkie powyższe zastrzeżenia postanowiono przyporządkować ją, wraz z kilkoma innymi podmiotami do osobnej grupy quasi-organów, podkreślając przy tym, iż wbrew nazwie sugerującej jakąś formę ich ułomności wobec ,,pełnych organów”, stanowią one zupełnie odrębną kategorię uczestników procesu.
wa także na stopień zaangażowania samego gubernatora w postępowanie wykonawcze. W przy-padku kary pozbawienia wolności gubernator wydaje jedynie rozkaz nakazujący jej odbywanie, zaś za ,,techniczną’’ stronę odpowiada służba więziennictwa, funkcjonująca w ramach struktur Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Większego udziału gubernatora wymaga jednak wykonywa-nie charakterystycznych dla prawa saudyjskiego kar cielesnych, takich jak publiczna chłosta.
Przepisy wykonawcze do Kodeksu postępowania karnego wymagają bowiem od gubernatora zapewnienia właściwych warunków wykonywania tego rodzaju kar, w tym między innymi przy-gotowanie odpowiedniego miejsca, zorganizowanie odpowiedniego zaplecza kadrowo-technicz-nego (w tym w zakresie badania lekarskiego) oraz zapewnienie właściwych środków koniecznych dla zachowania bezpieczeństwa i porządku publicznego w trakcie samego wykonywania kary.
119 Art. 155 Przepisów wykonawczych do Kodeksu postępowania karnego.
4.3.1 Policja
Tak jak w przypadku prokuratury, również w odniesieniu do policji należy zacząć rozważania od poczynienia pewnej uwagi terminologicznej. Służby poli -cyjne w Arabii Saudyjskiej dzielą się bowiem na trzy rodzaje:
– Policję regularną – Zarząd Bezpieczeństwa Publicznego (Mudīriyya al-amn al-‘āmm);
– Policję tajną – Główny Zarząd Śledczy (Al-Mabāḥiṯal-‘Āmma);
– Policję religijną - Komitet Krzewienia Cnót i Zapobiegania Złu (Hay’at al-amr bi-l-ma‘rūf wa-an-nahy ‘an al-munkar).
Dwie pierwsze instytucje funkcjonują w ramach struktur Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, trzecia zaś jest samodzielną agencją rządową. Z punktu widzenia niniejszej pracy znaczenie ma wszak jedynie policja regularna, gdyż jedynie ona odgrywa rolę procesową na gruncie przepisów Kodeksu postępowania karnego, które, nawiasem mówiąc, odnoszą się służby kryminalnej (Aḍ-Ḍabṭ
al-ǧinā’ī), będącej jednym z pionów organizacyjnych policji. Ze względu wszak na nieintuicyjną nazwę tej instytucji, niebędącą swoją drogą doskonałym tłumacze-niem arabskiego oryginału, w dalszych akapitach używany będzie bardziej przystępny dla polskiego czytelnika termin ,,policja”.
W przeciwieństwie do sądu i prokuratora, będących głównymi organami procesowymi odpowiadającymi za prowadzenie dwóch zasadniczych stadiów postępowania, policja w saudyjskim procesie karnym pełni rolę w pewnym sen-sie uzupełniającą, żeby nie powiedzieć służebną. Jej udział ogranicza się bowiem jedynie do postępowania przygotowawczego, przy czym, w przeci-wieństwie do swojego polskiego odpowiednika, nie ma kompetencji decyzyjnych. O ile bowiem na gruncie regulacji polskiego prawa procesowego Policja może samodzielnie prowadzić postępowanie w formie dochodzenia, o tyle policja saudyjska cieszy się dużo mniejszym zakresem autonomii proce-sowej, a stopień jej udziału w czynnościach postępowania zależy od decyzji prokuratora. Zgodnie z treścią art. 66 Kodeksu postępowania karnego prokurator może bowiem, w drodze pisemnego powierzenia, przekazać wybranym funkcjonariuszom służby kryminalnej przeprowadzenie jednej bądź wielu ności postępowania. Wówczas funkcjonariuszowi przeprowadzającemu czyn-ności śledztwa przysługują, w zakresie powierzenia, uprawnienia prokuratora.
Art. 67 pozwala funkcjonariuszom, w szczególnych sytuacjach, na samodzielne rozszerzenie przeprowadzenia czynności, poza zakres objęty powierzeniem.
Może to nawet dotyczyć czynności generalnie zarezerwowanych dla prokuratora.
Oczywiście funkcjonariusze policji biorą także udział w czynnościach postępowania, jednak nie mają przy tym żadnych kompetencji władczych, tj. nie
nie procedury jako specjaliści. Wiąże się to jednak często z dużą odpowiedzial-nością i nierzadko jedynie sumienne wykonanie takich czynności jak przeszukanie czy oględziny pozwala na pozyskanie materiału dowodowego na podstawie którego możliwe jest ustalenie przebiegu zdarzenia oraz wykrycie sprawcy. Funkcjonariusz policji jest też na ogół pierwszym, do którego dociera informacja o podejrzeniu popełnienia przestępstwa i tylko od jego właściwej reakcji zależy byt i sens dalszego procesu karnego.
4.3.2 Pozostałe quasi-organy procesowe
Kodeks postępowania karnego wymienia w art. 26 podmioty, które, na pod-stawie przepisów szczególnych, biorą udział w przeprowadzeniu czynności postępowania karnego. Są to:
– Oficer w jednostce wojskowej;
– Kapitan saudyjskiego statku morskiego lub powietrznego;
– Gubernator prowincji – w odniesieniu do czynności wychodzących poza zakres postępowania wykonawczego;
– Naczelnik jednostki organizacyjnej Komitetu Krzewienia Cnót i Zapobiegania Złu;
– Pracownik lub inna osoba, której przepis szczególny przyznaje stosowne uprawnienia;
– Organ, komisja lub osoba, którym prawo przyznaje stosowne uprawnienia w zakresie
Sam Kodeks postępowania karnego nie mówi nic o charakterze udziału w pro-cesie ww. osób. Na podstawie przepisów zawartych w innych aktach prawnych można jednak stwierdzić, iż przysługują im nieliczne kompetencje ograniczone do postępowania przygotowawczego, które sprowadzają się przede wszystkim do obowiązków reagowania na fakt popełnienia czynów zabronionych w miejscu wykonywania przez nie obowiązków oraz informowanie prokuratury i po -licji o zaistniałych okolicznościach, jak również zabezpieczanie, w niezbędnym zakresie, miejsca zdarzenia i znajdujących się na nim dowodów, ew. ujęcie sprawcy czynu i sprawowanie nad nim pieczy do czasu przekazania w ręce funkcjonariuszy służby kryminalnej.
4.4 Strony