Data jest terminem, którym posługuje się kodeks w zasadzie przy wszystkich typach testamentów. Występuje ona przy testamencie holo
graficznym (art. 949 k.c.), allograficznym (art. 951 § 2 k.c.), no
tarialnym (art. 950 k.c. w zw. z art. 62 § 1 pkt 1 prawa o notaria
cie), przy formie morskiej i lotniczej (art. 953 k.c.), formach
wojskowych (§ 3 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 30 I 1965 r.
w sprawie testamentów wojskowych). Nie wchodzi data w skład stanu fak
tycznego testamentu ustnego (art. 952 § 1 k.c.), lecz w zasadzie jest przesłanką jego skuteczności (art. 952 § 2 k.c.). Powstaje na tle
daty szereg kwestii szczegółowych, które wymagają rozwiązania, choćby podstawowe: pojęcie daty. Zachodzi pytanie, czy wszystkie te kwestie powinny być jednakowo rozstrzygane na tle różnych stanów faktycznych
(art. 949 - 954 k.c. ), czy też należy je ustalać na tle konkretnego stanu faktycznego, tj. konkretnej formy (np. holograficznej). Zapa
trywania w tym względzie nie zawsze są jednakowe. Z punktu widzenia czystości analizy prawnej rozważania zostaną ograniczone w zasadzie do testamentu holograficznego, co będzie mieć odpowiednie zastosowa
nie do innych form testamentowych (poza sporną kwestią stosowania art. 949 § 2 k.c., co będzie przedmiotem odrębnej analizy).
W kwestii daty na testamencie holograficznym możliwe są teoretycz
nie trzy stanowiska: 1. Data jest elementem ważności testamentu, jej brak skutkuje nieważnością czynności prawnej (tak np. art. 970 k.o.f.,
§ 476 ust. 2 k.c. czechosł., art, 859 k.c.rum., k.c.n.). 2. Data nie jest elementem ważności testamentu holograficznego, choć z reguły jest zalecana oelem uniknięcia sporów (tak np. § 578 k.c.a., art. 68 pr.
spadk. jugosł. ). 3. Stanowiska pośrednie (np. art. 949 § 2 k.c.), w których zależnie od sytuacji data jest elementem ważności testamen
tu holograficznego lub nie. Ustawodawca polski dla testamentu holo
146
graficznego - jak zaznaczono - przyjął rozwiązanie kompromisowe (art.
949 § 2 k.c. ).
Kodeks cywilny używa pojęcia "daty", lecz go nie precyzuje. Nie
które kodeksy przy testamencie holograficznym wyraźnie stwierdzają, z czego powinna się składać data (por. art. 79 § 1 pr. spadk. z 1946 r., który wymagał podania dnia, miesiąca i roku). Ponieważ art. 949 k.c.
nie definiuje "daty", należy ją rozumieć w sensie potocznym. W "Słow
niku języka polskiego" (pod redakcją M. Szymczyka, Warszawa 1978, t. I, s. 362) pod hasłem "data" czytamy: "termin kalendarzowy jakie
goś zdarzenia; oznaczenie dnia, miesiąca, roku jakiegoś wypadku, na
pisania listu, wystawienia dokumentu itp.". Na potoczne znaczenie daty powołuje się także judykatura, a nie tylko literatura. Stąd moż
na powiedzieć, że data to oznaczenie dnia, miesiąca i roku1. Może ono nastąpić w sposób cyfrowy (np. 1 I 1966 r.) lub literowy (np. pierwsze
go stycznia tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego szóstego roku). Oczy
wiście możliwe jest oznaczenie cyfrowe i literowe (np. 1 stycznia 1966 r. ). Jest bezdyskusyjne, że data nie musi być podana w sposób kalendarzowy, lecz także opisowy (np. w siedemdziesiątą rocznicę moich urodzin, w przeddzień udania się do szpitala, w dziesiątą rocz
nicę mojego ślubu). W tym ostatnim wypadku musi istnieć możliwość ustalenia zdarzenia, od którego liczona jest data. Jeżeli data nie wywołuje wątpliwości z art. 949 § 2 k.c., to w testamencie hologra
ficznym może być określona także przez podanie tylko miesiąca, roku (np. w kwietniu 1966 r.) lub nawet tylko roku (np. w 1966 r. ), co speł
nia - jak można sądzić - wymóg daty. Wydaje się, że ustalenia po
czynione na tle testamentu holograficznego mają odpowiednie
zastoso-wanie także do innych testamentów zwykłych (art. 950 - 951 k.c.) . 2 Natomiast w literaturze i w judykaturze zgodnie przyjmuje się, że data przy piśmie stwierdzającym treść testamentu ustnego (art. 952
§ 2 k.c,) musi oznaczać zawsze dzień, miesiąc, rok (w sposób kalenda
rzowy lub opisowy )\ Stwierdza się, że nie wystarczy podanie tylko miesiąca i roku lub tylko roku. Wynika to ze stylizacji art. 952 § 2 k.c. i funkcji, jaką przepis ten pełni (np. podanie daty pozwala usta
lić, czy spadkodawca w chwili testowania był przytomny, lub czy świa
dek był obecny w miejscu sporządzenia testamentu). Art. 952 § 2 k.c.
wymaga podania daty oświadczenia (testamentu) i daty sporządzenia pisma, stwierdzającego treść testamentu. Dlatego m.in. można argu
mentować, że aby podać datę pisma, trzeba znać dokładnie datę oświad
czenia spadkodawcy. Czy wszystkie argumenty uprzednio przytoczone są słuszne - to może być dyskusyjne. Takie jest jednak stanowisko literatury.
1^7
Należy zastanowić się z kolei nad funkcjami daty. W literaturze wypowiedziano pogląd, że data pozwala ustalić, czy akt został zakoń
czony i spadkodawca miał wolę testowania^. Przypisuje się jej zatem takie same funkcje jak podpisowi (oczywiście data w zasadzie nie wska
zuje na autorstwo testamentu). Pogląd ten może być dyskusyjny, nie
wątpliwie jednak data w pewnym stopniu pozwala na ustalenie, czy akt został zakończony i czy spadkodawca miał wolę testowania. Natomiast zupełnie nieprawdziwy jest pogląd - głoszony przez niektórych auto
rów 5, że data zamieszczona przy podpisie (na końcu testamentu) pełni te funkcje, a nie dzieje się tak, gdy jest zamieszczona w innym miej
scu. Ta dwoistość spojrzenia na tę samą kwestię nie ma żadnego uzasad
nienia. Lepiej zatem mówić o celach daty. Data testamentu holograficz
nego spełnia szereg celów: pozwala uniknąć wątpliwości co do zdolności testowania, co do treści testamentu, co do wzajemnego stosunku kilku testamentów (art. 946, 947 k.c.), ustalić prawo, które obowiązywało w czasie sporządzenia testamentu (por. np. art. LII § 1 p.w.k.c.).
Można twierdzić, że te same oele, które stawia się testamentowi ho
lograficznemu (dacie), mają także inne testamenty. Można prezentować także stanowisko odmienne, że przy innych testamentach istnieją do
datkowe cele. Tak więc przy testamencie allograficznym (art. 951 k.c.) i piśmie stwierdzającym treść testamentu ustnego (art. 952 § 2 k.c.) data pozwala ustalić zdatność świadków (art. 956 k.c.), przy testa
mencie allograficznym i notarialnym data pozwala stwierdzić, czy oso
by tam wymienione pełniły funkcje urzędowe w chwili testowania (np.
czy osoba X była notariuszem, osobą urzędową z art. 951 k.c. ). Przy ustalaniu celu daty - można twierdzić - nie bez znaczenia jest, kto jest adresatem danej normy (przepisu) - testator (art. 949 k.c.) czy inna osoba (art. 950, 951 k.c.).
Nie ma znaczenie,w którym miejscu umieszczona jest data (pod podpi
sem, u góry testamentu, z boku, w tekście) - istotne jest, aby odno
siła się ona do całego testamentu. Ze stylizacji art. 949 § 1 k.c.
można na pozór sądzić, że data powinna być zamieszczona na końcu testa
mentu, i to nawet po podpisie, do tego jsdnak sformułowania tekstu nie należy przywiązywać nadmiernej wagi, data może być umieszczona - jak stwierdzono - w dowolnym miejscu testamentu. Czy może być zamieszczo
na na kopercie listu, w którym jest testament holograficzny - to może być dyskusyjne. Na pewno wtedy musiałaby pozostawać w "materialnym i logicznym" związku z treścią testamentu. Data testamentu hologra
ficznego musi być napisana własnoręcznie przez testatora (nie doty
czy to innych testamentów), nie może to być uczynione za pomocą urzą
dzeń technicznych (np. maszyny do pisania). Wówczas istnienie takiej
148
należy przyrównać z brakiem daty. Okoliczność, że teatator najpierw spisał testament, a w jakiś czas potem datował go i podpisał, nie wpływa na kwestię ważności testamentu. Testament może być napisany częśoiowo, w różnych odstępach czasu, jednak każda z części nie musi być osobno datowana, wystarczy położenie podpisu i umieszczenie daty pod całością testamentu^. Testament może być złożony z kilku kartek pozostających ze sobą w logicznym związku, które nie muszą być da
towane wszystkie, wystarcza data na wstępie kartki pierwszej lub na końcu kartki końcowej (por. także wywody co do miejsca podpisu wyżej).
Data może być napisana innym przyborem niż sam testament. Testament może być przykładowo napisany piórem, data ołówkiem, kredką itp. Tes
tament holograficzny (podobnie jak allograficzny) nie musi podawać miejsca sporządzenia testamentu, także przy testamencie notarialnym brak podania miejsca nie wpływa na ważność testamentu. Art. 79 pr.
spadk. z 1946 r. stanowił, co następuje: "§ 1. Spadkodawca może spo
rządzić testament w ten sposób, że w całości napisze go pismem ręcz
nym, podpisze i zaopatrzy datą, zawierającą dzień, miesiąc i rok spo
rządzenia testamentu. § 2. Jednakże brak daty w testamencie nie po
ciąga za sobą jego nieważności, jeżeli datę można oznaczyć na podsta
wie treści testamentu albo jeżeli może ona być stwierdzona innymi
środkami dowodowymi". Tymi innymi środkami dowodowymi mogły być zez
nania świadków, korespondencja spadkodawcy itd. Kodeks cywilny nie wspomina o tych innych środkach dowodowych. W literaturze1 przyjmuje *7
się, że brak tej wzmianki nie oznacza niedopuszczalności ustalenia brakującej daty, gdyż intencją art. 949 § 2 k.c. było nie zaostrzenie, lecz złagodzenie obowiązującego stanu prawnego. Brakującą datę testa
mentu holograficznego można ustalić na podstawie wszelkich środków dowodowych, chyba że zachodzą wątpliwości z art. 949 § 2 k.c. (wówczas jest to wyłączone). Teoretycznie możliwy jest pogląd, że nie wolno ustalać brakującej daty (także poza art. 949 § 2 k.c.), gdyż nie można uzupełniać treści testamentu o elementy, które nie są w nim zawarte
(art. 943 k.c.). Obce ustawodawstwa posługują się datą, lecz z reguły jej nie definiują (np. § 385 k.c. NRD, art. 859 k.c.rum., art. 970 k.c.f., § 578 k.c.a). Odmiennie czynią niektóre ustawodawstwa (np.
art. 79 pr. spadk. z 1946 r., § 476 k.c. czeohosł. ).
Należy zająć się z kolei wykładnią art. 949 § 2 k.c. Jaka jest za
sada prawna: czy testament, w którym brak daty, jest ważny czy nie?
Otóż zasadą jest, że brak daty nie powoduje nieważności testamentu, chyba że zachodzą wątpliwości sprecyzowane w art. 949 § 2 k.c., nie jest nią natomiast to, że testament, któremu brakuje daty, jest nie
ważny; od tej zasady istniałyby dopiero odstępstwa - jest to teza
wew-1^9
nętrznie sprzeczna. Art. 949 § 2 k.c. określa trzy okoliczności, któ
rych zaistnienie powoduje nieważność testamentu holograficznego. Brak daty pociąga za sobą nieważność, jeżeli wywołuje wątpliwości: 1 ) co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, 2) co do treści testamentu, 3) co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Pierwsza okoliczność zachodzi np. wtedy, gdy spadkodawca pozostawił testament bez daty, a jest wątpliwość co do tego, czy testament został sporzą
dzony przed osiągnięciem pełnoletności, czy po jej uzyskaniu albo czy testament został sporządzony przed ubezwłasnowolnieniem, czy po ubezwłasnowolnieniu. Druga okoliczność ma miejsce przykładowo wówczas, gdy spadkodawca powołał do spadku "żonę", a spadkodawca po unieważ
nieniu pierwszego małżeństwa był powtórnie żonaty i nie wiadomo, w braku daty, p którą żonę chodzi. Trzecią okoliczność zachodzi np.
wtedy, gdy pozostawiono dwa testamenty holograficzne sprzeczne (np.
ustanawiające różne osoby spadkobiercą spadku), pierwszy testament jest datowany, drugi nie, stąd nie wiadomo, który testament jest wcześniejszy, a który późniejszy (art. 947 k.c.). Jedną z funkcji
formy testamentu jest ustalenie wzajemnego stosunku testamentów do siebie (art. 946, 947 k.c.). Istnienie wątpliwości w tym zakresie wyłącza ważność testamentu. We wszystkich tych trzech przypadkach testament nie datowany jest nieważny, choćby jego datę można było ustalić za pomocą innych środków dowodowych (np. zeznań świadków).
"1. Oświadczenie spadkodawcy nie mające cech testamentu i nie odpo
wiadające formie odwołania testamentu, a wskazujące, który z kilku testamentów sporządzonych tego samego dnia stanowi testament ostatni, może być uznane za wystarczające do usunięcia wątpliwości co do ich kolejności. 2. Powołanie tego samego spadkobiercy w kilku testamen
tach sporządzonych tego samego dnia jest ważne mimo niemożności usta
lenia ich kolejności i zachodzącej różnicy dotyczącej zapisów"®. Je
żeli testator w tym samym dniu sporządził kilka testamentów, jego oświadczenie może uchylić istniejące tu wątpliwości - jest to jeden ze środków dowodowych, które są dopuszczalne. Data jest ta sama, chwila testowania różna, wskazane jest podanie wtedy godziny testo
wania lub numeracja. Takie jest stanowisko judykatury, które spotka- ło się z aprobatą doktryny . Jest to bardzo liberalna interpretacja Q art. 949 § 2 k.c., choć SN w zasadzie na ten przepis się nie powołuje.
Uchwała zasługuje na aprobatę. A oontrario z art. 949 § 2 k.c. należy wyprowadzić wniosek, że w innych przypadkach testament holograficzny jest ważny. Zachodzi tylko jedna kwestia, gdy brak daty na testamencie holograficznym wywołuje wątpliwość co do tego, jakie prawo ma obowią
zywać (por. np. art.LII § 1 p.w.k.c. ). Przykładowo: testament
sporzą-150
dzono, lecz nie podano daty.m.in.co do formy powstaje wtedy wątpliwość, czy stosować prawo spadkowe z 194-6 r., ozy*k.c., co więcej - in concre- to prowadzi to do różnych wniosków. Wydaje się, że wówczas za pomocą innych środków dowodowych wolno ustalić, kiedy testament został spo
rządzony* A gdyby i to nie dało rezultatu, należy stosować przepisy kodeksu cywilnego (art. LXIV p.w.k.o. ).
Powstaje problem braku daty w innych wskazanych uprzednio testamen
tach (art. 950, 951, 952 § 2, 953, 954 k.c.). Można przyjąć tu trzy stanowiska: 1. Brak daty powoduje nieważność tych testamentów (przy testamencie ustnym - art. 952 § 2 - bezskuteczność testamentu ustnego).
2. Przez analogię do innych testamentów stosuje się art. 949 § 2 k.c.
3. Stanowiska pośrednie, które w szczegółach mogą być różnie rozwią
zane, np. art. 949 § 2 k.c. stosuje się do testamentu allograficznego, ewentualnie także notarialnego, lecz nie do ustnego (art. 952 § 2 k.c.).
Pozostałe do rozważenia relacja art. 949 § 2 k.c. do art. 951 k.c.
Na to zagadnienie można udzielić odpowiedzi pozytywnej (1 )^° lub ne
gatywnej (2)11.
W pierwszym przypadku oznaczałoby to, że zasada wyrażona w art. 949
§ 2 k.c. ma zastosowanie również do testamentu allograficznego (art.
951 k.c.). Uzasadnienie tej tezy może biec różnymi torami. Podstawową zasadą testamentową jest teoria woli, przyjęta na tle testamentu, ale nie w prawie cywilnym w ogóle. Powinno dążyć się do ^urzeczywistnienia prawdziwej woli spadkodawcy. W tym kierunku zmierzają także przepisy
o formie testamentu, których celem jest stworzenie takiej sytuacji, aby to, co zostało przedstawione sądowi jako testament, było nim w rzeczywistości. Cel umieszczenia daty na każdym testamencie (art.
949 - 954 k.c.) określa art. 949 § 2 k.c. (usunięcie wątpliwości co do zdolności testowania, co do treści testamentu, co do wzajemnego stosunku kilku testamentów). Nie ma innych celów daty testamentu, przykładowo zdolność bycia świadkiem (art. 956 k.c.), pełnienie funk
cji urzędowej (notariusza, przedstawiciela administracji państwowej)
można udowodnić za pomocą każdych środków dowodowych. Forma testamentu allograficznego stwarza większe gwarancje niż forma holograficzna,
że to, co sądowi przedstawiono, jest testamentem. Świadczy o tym fakt, że występują przy testamencie allograficznym świadkowie i upoważniony przedstawiciel organu administracji państwowej. Z tego, że w art. 951 k.c. nie ma normy z art. 949 § 2 k.c., nie należy wyciągać błędnych wniosków. Ustawodawca reguluje sytuacje typowe, a taką jest pominięcie daty przez osobę fizyczną nie obeznaną z przepisami prawa (art. 949
§ 2 k.c.), natomiast pominięcie daty przez urzędnika państwowego kom
petentnego w sensie prawnym stanowi zjawisko patologiczne. Wyjątkowość
151
tego przypadku nie wymaga regulacji ustawowej, gdyż do jego rozstrzyg
nięcia wystarczy prawidłowa wykładnia art. 951 § 2 i art. 949 § 2 k.c.
Wykładnia logiczna prowadzi do wniosku, że dla testatora nie mogą być bardziej ujemne skutki braku daty w przypadku wybrania testamentu allograficznego, w dążeniu do zapewnienia większej skuteczności, niż testamentu holograficznego. Testament urzędowy daje większą gwarancję realizacji tych celów niż testament prywatny (art. 949 k.c.). Nie ma również podstaw do przyjęcia tezy, że data ma służyć do realizacji innych celów niż określone w art. 949 § 2 k.c. Wykładnia liberalna przepisów 0 formie testamentu prowadzi również do tego samego wniosku.
Także analogia legis uzasadnia stosowanie art. 949 § 2 k.c. Z tych wszystkich względów art. 949 § 2 k.c. ma zastosowanie także do art.
951 k.c.
Z uzasadnienia postanowienia SN z 29 listopada 1977 r. wynika, że art. 949 § 2 k.c. ma zastosowanie także do testamentu notarialnego
(brak daty) 1 2. Argumentacja co do testamentu allograficznego ma tu odpowiednio zastosowanie. Na tle testamentów zwykłych art. 949 § 2 k.c.
wyraża zatem zasadę prawną.
Argumentacja przeciwstawna mogłaby biec różnymi drogami. Wszystkie przepisy kodeksu cywilnego wspominają o dacie (art. 949 - 954 k.c. ), ale tylko w jednym z nich (art. 949 § 2) przy testamencie holograficz
nym określono skutki braku daty. Art. 949 § 2 dotyczy tylko testamentu
"’własnoręcznego". Co do innych testamentów (art. 950 - 954 k.c.) brak daty, zgodnie z art. 958 k.c., skutkuje zawsze nieważnością testamen
tu. Takie byłyby wnioski wyprowadzone z wykładni gramatycznej. Za tym może orzemawiać także wykładnia systemowa (por. art. 949 § 2 z art.
956 - 958, 955 k.c.). Również wykładnia funkcjonalna może stanowić argument za niestosowaniem art. 949 § 2 k.c. do innych testamentów.
Rzecz sprowadza się do celów formy testamentu w ogóle, celów poszcze
gólnych form, celów zamieszczenia daty. Można też twierdzić, że cele daty w art. 951 k.c. są szersze niż w art. 949 § 2 (zdolność bycia świadkiem - art. 956 k.c., ustalenie faktu, czy osoby pewne pełniły funkcje państwowe, np. były osobami urzędowymi z art. 951 k.c.).
Testamenty allograficzne są może - jak wykazują niektóre badania - częściej nieważne niż testamenty notarialne, własnoręczne. Poza tym nastąpiła liberalizacja przesłanek testamentu allograficznego. Z tych wszystkich względów może należałoby opowiedzieć się przeciwko stoso
waniu art. 949 § 2 k.c. do art, 951 k.c. Czy zasadność tych argumentów jest prawdziwa, może być dyskusyjne. Nie wydają się one przekonywające.
Nie odparto argumentów przemawiających za stosowaniem art. 949 § 2 do art. 951 k.c. Z tych względów zasadne jest stanowisko pierwsze (1).
152
Na koniec uwaga natury ogólnej: ustalenie daty testamentu ma znacze
nie dla określenia, jakie prawo ma zastosowanie w danym przypadku (por. np. art. LII p.w.k.c.). Można w tym przypadku datę testamentu (w jej braku) ustalać za pomocą każdego środka dowodowego.
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona pismem określonym w art. 952 § 2 k.c. Wymaga się, aby pismo takie zawierało datę i miejsce oświadczenia orez datę i miejsce sporządzenia pisma. Jak wspomniano uprzednio, data ta powinna zawierać oznaczenie w sposób kalendarzowy lub opisowy dnia, miesiąca i roku. Niespełnienie powyż
szych przesłanek oznacza bezskuteczność testamentu ustnego; nie sto- suje się tu wprost ani w drodze analogii art. 949 § 2 k.c. J (oczywiście treść testamentu ustnego może być stwierdzona zeznaniami świadków, przy realizacji przesłanek art. 952 § 3 k.c.). Niestosowalność art. 949
§ 2 k.c. wynika w tym przypadku z zupełnie odmiennych sytuaoji. Tes
tament holograficzny z natury rzeczy pozwala na ustalenie autentycz
ności spadkodawcy, z uwagi na własnoręczne spisanie. Inaczej jest w przypadku testamentu ustnego, który jest testamentem szczególnym.
Ustalenie rzeczywistej woli spadkodawcy napotyka tu znaczne trudności, istnieje bowiem potencjalne niebezpieczeństwo zniekształcenia tej wo
li bądź niezrozumienia jej przez osobę spisującą treść oświadczenia woli oraz świadków podpisujących pismo. Tym tłumaczy się właśnie znacz
ny rygoryzm co do wymagań formalnych przy sporządzeniu pisma stwier
dzającego treść testamentu ustnego. Poza tym pismo to nie jest testa
mentem, lecz oświadczeniem wiedzy o treści testamentu ustnego, stąd też również brak podstaw do analogii z art. 949 § 2 k.c. Nadto termin z art. 952 § 2 k.c. jest prekluzyjny, do ustalenia jego biegu potrzeb
ne jest stwierdzenie obu dat (oświadczenia testatora, spisania pisma).
"Przewidziany w art. 952 § 3 k.c. sposób stwierdzenia treści tes
tamentu ustnego nie odnosi się do daty sporządzenia testamentu. Usta
lenie daty testamentu ustnego jest konieczne tylko wtedy, gdy ta oko
liczność miałaby wpływ na jego ważność lub skuteczność"1^. Jeśli usta
lenie daty testamentu ustnego jest konieczne ze względu na jej wpływ na ważność lub skuteczność testamentu (np. kwestionowana jest zdol
ność testowania), datę tę można ustalić za pomocą wszelkich środków dowodowych. Art. 952 § 3 k.c. nie wymaga, jak § 2 art. 952 k.c., aby treść protokołu zeznań świadków zawierała szczegóły z § 2 art. 952 k.c.
(data, miejsce, podpisy). Upływ terminu 6-miesięcznego z art. 952 § 3, gdy upłynął już termin roczny z art. 952 § 2 k.c. i nie stwierdzono treści testamentu ustnego, oznacza bezskuteczność testamentu ustnego.
Na pytanie, jakie są skutki nieprawdziwej daty - udziela się róż
nej odpowiedzi. Ci sami autorzy nieraz w szczegółach różnią się, w za
153
leżności co czasu wypowiedzi. Nie ulega wątpliwości, że datą sporzą
dzenia testamentu jest data jego zakończenia, tj. podpisania i zaopa
trzenia datą, co może nastąpić później niż sporządzenie tekstu tes
tamentu1 5.
Jan Gwiazdomorski twierdzi , żc data powinna być w zasadżie praw1 6 dziwa. Na pytanie, jakie 3ą skutki daty fałszywej, nie można udzielić jednolitej odpowiedzi. Trzeba rozróżnić kilkę sytuacji. Tak np. po
mimo podania mylnej daty testament pozostaje ważny, jeśli omyłka jest oczywista (np. zamiast 1966 podano 1866). Testament pozostaje także
•ważny, jeżeli spadkodawca podał mylną datę nieumyślnie, praw
dziwą datę testamentu da się ustalić, przy czym tak stan rzeczy, ist
niejący w dacie mylnej, jak i stan rzeczy, istniejący w dacie praw
dziwej, prowadzą do tej samej oceny zdolności testowania, treści tes
tamentu oraz wzajemnegp stosunku kilku testamentów. Natomiast podanie nieprawdziwej daty pociąga za sobą nieważność testamentu na pewno wtedy, gdy spedkodawcy napisał umyślnie datę fałszywą, np. celowo testament antydatował. Napisanie nieprawdziwej daty pociąga za sobą nieważność testamentu - według tego autore - także i wtedy, gdy praw
dziwej daty sporządzenia testamentu nie udało się ustalić. Niepraw
dziwe datowanie testamentu wywołuje wreszcie - jak twierdzi ów au
tor - nieważność testamentu, gdy między stanem rzeczy istniejącym
tor - nieważność testamentu, gdy między stanem rzeczy istniejącym