Definicja kosztów

Każda jednostka gospodarcza, która prowadzi działalność gospodarczą ponosi koszty i wydatki. Bardzo ważne jest odróżnienie kosztu od wydatku ponieważ z punku prowadzenia działalności gospodarczej koszt wpływa na wielkość osiągniętego wyniku finansowego. Natomiast wydatek już takiego wpływu nie ma.79

Koszty to wyrażone w pieniądzu lub jego ekwiwalencie celowe zużycie zasobów, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez jednostkę w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych.80 Koszty można przedstawić jako iloczyn ceny oraz zużycia czynnika produkcji. Relacja ta wyraża się wzorem:⁸¹

Wzór 1

𝐊 = 𝐩 𝐱 𝐐

p – cena

Q – zużycie czynnika produkcji

Koszty określają więc zużycie różnorodnych czynników produkcji, takich jak np. środki trwałe, usługi obce czy materiały, które są wyrażone wartościowo, dotyczą określonego czasu i mają związek z uzyskiwaniem określonego efektu w postaci produktu.82

Ustawa o rachunkowości definiuje koszty jako uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, występujące w postaci zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań i rezerw oraz powodujące zmniejszenie kapitału własnego.83 Z definicji kosztów nie wynika wprost informacja w jaki sposób kategorię kosztów należy ująć w sprawozdaniu finansowym – czy w wyniku finansowym, czy może w kapitale własnym. Cechą kosztów jest ich celowość, czyli ich poniesienie musi prowadzić do osiągnięcia planowanego efektu. Koszty należy też jednoznacznie przypisywać do okresu, którego dotyczą. Spełniony jest wtedy warunek współmierności ponoszonych kosztów z uzyskiwanymi przychodami, co przekłada się na

79 D. Dobija, M. Kucharczyk, Rachunkowość zarządcza…, op. cit., s. 53

80 G. Świderska, Wzorcowy Plan Kont z komentarzem do ustawy o rachunkowości i Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2016, s. 300

81 K. Czubakowska, W. Gabrusiewicz, E. Nowak, Rachunkowość zarządcza…, op. cit., s. 36

82 Tamże, s. 36

prawidłowość wyniku finansowego za dany okres84. Pojęcie kosztu nie oznacza tego samego co wydatek i nakład.

Wydatek jest zawsze związany z przepływem pieniądza i oznacza jego rozchód. W działalności gospodarczej jednostki nie każdy wydatek jest kosztem i nie każdy koszt jest wydatkiem. Przykładem może być zakup materiałów, który jest wydatkiem. Wydatek ten stanie się kosztem w momencie zużycia tych materiałów do produkcji. Często jest tak, że większość wydatków nie pokrywa się z kosztami. Ale występują też sytuacje, kiedy wydatki są równoczesne z kosztami, np. zapłata gotówką za usługę prawną.85

Można też dostrzec pozycje wydatków, które kosztami nie są, nie były i nigdy nie będą. Przykładowo można tu wymienić:86

spłatę raty kapitałowej kredytu,

wypłatę dywidendy akcjonariuszom lub udziałowcom, wydatki o charakterze nadzwyczajnym,

wpłatę do urzędu skarbowego nadwyżki podatku VAT należnego nad podatkiem naliczonym.

Nakład jest kategorią ekonomiczną, która wyraża się w postaci ilościowej i wartościowej. Nakłady ilościowe są związane ze zużyciem przedmiotów pracy i pracy ludzkiej, natomiast nakłady wartościowe to wartość wyrażona w pieniądzu. Cechą nakładów jest to, że dotyczą całego przedsiębiorstwa, ale tylko część z nich może być kosztem.87

Wśród ponoszonych nakładów należy wyróżnić:88

 nakłady materiałowe, czyli zużycie materiałów wyrażone w jednostkach miary,  nakłady środków pracy, np. czas pracy maszyn wyrażony w motogodzinach,  nakłady pracy żywej, wyrażone w roboczogodzinach,

 nakłady pieniężne.

Pojęciem bliskoznacznym do pojęcia kosztów jest pojęcie straty. Podobieństwo kosztów i strat polega na tym, iż w obu przypadkach dochodzi do zmniejszenia zasobów majątkowych lub powstania zobowiązań. Jeśli koszty powstają poprzez celowość zużycia składników majątku, to w przypadku straty warunek ten nie występuje. Chociaż straty są kategorią, która realnie istnieje, to jednak nie da się ich zaplanować ani tym bardziej

84 T. Kiziukiewicz, Rachunek kosztów, w: Podstawy rachunkowości, pod red. K. Winiarskiej, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2012, s. 209

85 D. Dobija, M. Kucharczyk, Rachunkowość zarządcza…, op. cit., s. 55

86 J. Gierusz, Koszty i przychody…, op. cit., s. 62

87 Tamże, s. 55

przewidzieć.89

W tabeli 4 przedstawiono różnice między kosztem a nakładem oraz wydatkiem a stratą. Tabela 4. Różnice i podobieństwa nakładu, kosztu, strat i wydatku

Kryterium Nakład Koszt Strata Wydatek

Sposób wyrażenia

Ilościowo

Wartościowo ^{Wartościowo Wartościowo Wartościowo}

Zużycie czynników produkcji

Tak Tak Tak Nie

Czas Kilka okresów Konkretny okres Konkretny okres Konkretny okres

Efekt Tak Tak Nie ?

Źródło: K. Czubakowska, W. Gabrusiewicz, E. Nowak, Rachunkowość zarządcza Metody i zastosowania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., Warszawa 2014, s. 40

Koszty działalności jednostki gospodarczej można podzielić według następujących kryteriów:90

 według rodzajów,

 według struktury wewnętrznej: - koszty proste,

- koszty złożone,

 według miejsc powstawania: - koszty działalności podstawowej, - koszty działalności pomocniczej, - koszty ogólnego zarządu,

- koszty sprzedaży,

 według okresu, którego dotyczą: - koszty bieżące,

- koszty rozliczane w czasie,  według procesu produkcji:

- koszty produkcji podstawowej, - koszty ogólne,

 według sposobu odnoszenia na wyprodukowane produkty:

89 Tamże, s. 39

90 K. Sawicki, Rachunek zysków i strat oraz konta wynikowe, w: Podstawy rachunkowości, pod red. K. Winiarskiej, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2012, s. 75 i nast.

- koszty bezpośrednie, - koszty pośrednie,

 według związku z osiąganymi przychodami: - koszty uzyskania przychodu,

- koszty nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów,  według stopnia zależności kosztów od rozmiarów produkcji:

- koszty stałe, - koszty zmienne.

Aby osiągnąć określony efekt należy ponieść koszty. Koszty które ponosimy na wyprodukowanie i sprzedaż określonych produktów są zestawiane z przychodem uzyskanym ze sprzedaży. Nadwyżka przychodów nad kosztami jest dla nas zyskiem operacyjnym. W rachunkowości zarządczej koszt powiązany jest z rzeczą, jako koszt produktu, koszt sprzedaży czy działalności badawczo – rozwojowej. Powiązanie takie określa się mianem obiektu kosztów. Obiektami kosztów mogą być:91

 produkty finalne,  półprodukty,  usługi,  działania/procesy,  funkcje zarządzania,  wydziały/ośrodki odpowiedzialności.

W literaturze rachunkowości koszty utożsamiane były głównie ze zużyciem zasobów rzeczowych i płacami pracowników. Obecnie pojęcie zasobów uległo znacznemu poszerzeniu. W dzisiejszych czasach o sukcesie przedsiębiorstwa coraz bardziej decydują nie zasoby rzeczowe lecz zasoby niematerialne.

Przez zasoby niematerialne należy rozumieć zasoby pracy, wykształcony personel, elastyczność kulturową organizacji czy zdolności innowacyjne.92

Definicja zasobów niematerialnych obejmuje czynniki, które:93

o są w dyspozycji,

o mają cechy, które są potrzebne do utrzymania celów firmy, o mogą być częściowo kontrolowane,

o są częścią składową płaszczyzny zainteresowań firmy.

91 A. Jaruga, P. Kobalski, A. Szychta, Rachunkowość zarządcza…, op. cit., s. 68

92 Tamże, s. 69