Michał Drgas*
DOBÓR ZMIENNYCH I KONSTRUKCJA PRÓBY BADAWCZEJ
Analizę przeprowadzono w oparciu o dane gromadzone w ramach projektów Correlates of War oraz Polity IV. Z zasobów pierwszego wykorzystano bazy zawierające informacje o: (1) państwach istniejących w każdym z lat w okresie od 1816 do 2011 r.; (2) sąsiedztwie (contiguity) państw w latach 1816 – 2006;
a także (3) wojnach i zmilitaryzowanych sporach międzypaństwowych mających miejsce pomiędzy 1816 a 2001 r.13 Z drugiego zaczerpnięto natomiast dane na temat cech reżimów politycznych wszystkich państw o populacji przekraczającej 0,5 mln osób, odnoszące się do okresu od 1800 do 2011 r.14 Łącznie z obu baz pobrano jedenaście zmiennych jakościowych, w tym:
– xrec (1,8) – zmienną obrazującą demokratyczność procesu wyłaniania lub zmiany egzekutywy w danym państwie w danym roku, powstałą na bazie zmiennych xrreg (1,3), xrcomp (1,3) i xropen (1,4), określających odpowiednio stopień regulacji, konkurencyjność oraz otwartość tego procesu;
– xconst (1,7) – zmienną obrazującą skalę instytucjonalnych ograniczeń nałożonych na swobodę podejmowania decyzji przez egzekutywę w danym państwie w danym roku;
– polcomp (1,10) – zmienną obrazującą poziom konkurencji politycznej w danym państwie w danym roku, powstałą na bazie zmiennych parreg (1,5) i parcomp (0,5), określających odpowiednio stopień regulacji
moż-11 Zob. przypis 6.
12 Zob. J.R. Oneal, B. Russett, op.cit.
13 Correlates of War Project, State System Membership List. v2011, http://correlatesofwar.org, odczyt z dn. 21.02.2013; idem, Direct Contiguity Data. 1816 – 2006. Version 3.1, http://correlatesofwar.
org, odczyt z dn. 21.02.2013; Z. Maoz, Dyadic MID Dataset (version 2.0), http://psfaculty.ucdavis.edu/
zmaoz/dyadmid.html, odczyt z dn. 21.02.2013.
14 Integrated Network for Societal Confl ict Research, Polity IV Annual Time-Series 1800 – 2011, http://www.systemicpeace.org/inscr/inscr.htm, odczyt z dn. 21.02.2013.
liwości wyrażania oraz realizacji alternatywnych preferencji dotyczących polityki i przywództwa politycznego;
– polity (–10, +10) – zmienną określającą stopień demokracji reżimu poli-tycznego danego państwa w danym roku, powstałą na bazie zmiennych xrcomp, xropen, xconst, parreg i parcomp;
– sąsiedztwo – zmienną obrazującą bliskość geografi czną danej pary państw w danym roku (0 – w przypadku państw niegraniczących ze sobą bezpośrednio na lądzie lub rozdzielonych przez więcej niż 400 mil morza, 1 – w pozostałych przypadkach);
– MID – zmienną określającą czy pomiędzy daną parą państw w danym roku doszło do aktu przemocy, polegającego na groźbie użycia siły, demonstracji siły, użyciu siły niebędącym wojną lub wojny (0 – nie, 1 – tak)15.
Dwie ostatnie zmienne z tego zestawu mają charakter dychotomiczny, informują bowiem jedynie o wystąpieniu lub niewystąpieniu jakiegoś faktu, tj.
odpowiednio sąsiedztwa16 pary państw w danym roku lub zaistnienia pomiędzy parą państw w danym roku aktu przemocy. Wszystkie pozostałe odnoszą się natomiast do reżimu politycznego danego państwa i pozwalają na określenie stopnia jego demokracji w danym roku. Są to zmienne dyskretne, których war-tości graniczne podano w nawiasach, przy czym wyższa wartość każdej z nich wiąże się z większą demokratycznością danego elementu reżimu politycznego lub całego reżimu.
Ponieważ informacje zawarte w poszczególnych bazach dotyczą różnych okresów, analizę ograniczono do lat ujętych w każdej z nich, tj. 1816 – 2001. Naj-pierw, na podstawie danych dotyczących istniejących państw, obliczono liczbę tworzonych przez nie par w każdym z lat tego okresu, co pozwoliło na stworzenie próby obejmującej 674 962 obserwacje. Do każdej z nich przypisano następnie odpowiednie wartości zmiennych sąsiedztwo oraz MID. Wartości zmiennych dotyczących reżimów politycznych poszczególnych państw uśredniono
nato-15 Zob. M.G. Marshall, K. Jaggers, T.R. Gurrs, POLITY™ IV PROJECT. Political Regime Characte-ristics and Transitions. 1800 – 2010. Dataset Users’ Manual, http://www.systemicpeace.org/inscr/
p4manualv2010.pdf, odczyt z dn. 21.02.2013, s. 16 – 17, 20 – 29; Z. Maoz, Dyadic Militarized Interstate Disputes (DYMID2.0) Dataset – Version 2.0, http://psfaculty.ucdavis.edu/zmaoz/dyadmid.pdf, odczyt z dn. 21.02.2013, s. 4 – 9; Correlates of War Project, Direct…, op.cit.
16 W dalszej części sąsiedztwo państw będzie rozumiane w sposób zgodny z defi nicją zmiennej sąsiedztwo.
miast w każdym z kolejnych lat. W efekcie otrzymano parametry dotyczące całego systemu międzynarodowego (śr_xrreg, śr_xrcomp itd.). Wartości te przy-porządkowano do wszystkich obserwacji odnoszących się do odpowiadających im lat. W ten sposób otrzymano próbę zawierającą obserwacje zestawiające ze sobą wartości zmiennej MID, traktowanej jako zmienna zależna, z odpowiada-jącymi im wartościami dziesięciu pozostałych zmiennych, wykorzystywanych jako zmienne objaśniające.
Z otrzymanej w ten sposób próby badawczej wyodrębniono ponadto trzy mniejsze. Za podjęciem takiej decyzji przemawiały przesłanki dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, w rozpatrywanym okresie doszło do dwóch wojen świa-towych, których ujęcie w badaniu – jak dowodził P.F. Diehl – może powodować uzyskanie dla całej próby rezultatów innych niż wówczas, gdy są one z niego wyłączone17. Po drugie, część autorów zajmujących się TDP podkreśla, iż wystą-pienie aktu przemocy pomiędzy niektórymi państwami było wręcz niemożliwe z uwagi na dzielącą je odległość geografi czną. Postulują oni zatem rozpatrywanie jedynie „politycznie istotnych” par państw, tj. tych, których strony sąsiadowały ze sobą bądź, w których przynajmniej jedną stronę stanowiło mocarstwo18. Wobec tego analizę przeprowadzono na próbie obejmującej wszystkie pary państw i cały okres od 1816 do 2001 r., a także trzech próbach powstałych poprzez usunięcie z niej obserwacji, które: (1) dotyczą lat, w których toczono wojny światowe;
(2) odnoszą się do par państw, które nie sąsiadowały ze sobą w danym roku;
bądź też (3) spełniają pierwszy lub drugi warunek. Podstawowe informacje na temat wszystkich czterech prób, określające ich wielkość, liczbę ujętych w nich obserwacji, dla których MID = 1 oraz procentowy udział takich obserwacji w całej próbie przedstawiono w tabeli 1.
17 P.F. Diehl, Arms Races and Escalation. A Closer Look, „Journal of Peace Research” 1983, vol. 20, nr 3, s. 205 – 212.
18 Z. Maoz, B. Russett, Alliance, Contiguity, Wealth and Political Stability. Is the Lack of Confl ict between Democracies a Statistical Artifact?, „International Interactions” 1993, vol. 17, nr 3, s. 245 – 267;
D. Lemke, Th e Tyranny of Distance. Redefi ning Relevant Dyads, „International Interactions” 1995, vol. 21, nr 1, s. 23 – 28; D. Lemke, W. Reed, Th e Relevance of Politically Relevant Dyads, „Journal of Confl ict Resolution” 2001, vol. 45, nr 1, s. 126 – 144; J.R. Oneal, B. Russett, op.cit., s. 4, 16 – 17; S.W. Choi, Re-Evaluating Capitalist and Democratic Peace Models, „International Studies Quarterly” 2011, vol.
55, nr 3, s. 762.
Tabela 1. Podstawowe informacje na temat prób badawczych Źródło: opracowanie własne na podstawie: Correlates of War Project, State System Membership List.
v2011, http://correlatesofwar.org, odczyt z dn. 21.02.2013; idem, Direct Contiguity Data. 1816 – 2006.
Version 3.1, http://correlatesofwar.org, odczyt z dn. 21.02.2013; Z. Maoz, Dyadic MID Dataset (version 2.0), http://psfaculty.ucdavis.edu/zmaoz/dyadmid.html, odczyt z dn. 21.02.2013.