Dodatki paszowe poprawiające wykorzystanie składników

pokarmowych

Duża koncentracja zwierząt, intensywna produkcja i tendencja do skracania cyklów produkcyjnych, narastające obciążenie środowiska, realne zagrożenie zanieczyszczenia mikrobiologicznego pasz transportowanych między kontynentami i krajami, pojawianie się nowych jednostek chorobowych jako skutków obrotu zwierzętarni hodowlanymi i rzeźnymi – to jedynie ważniejsze z uwarunkowań, które uzasadniają konieczność stosowania dodatków przeciwbakteryjnych, stymulatorów produkcji, konserwantów, a także szerokiego asortymentu substancji poprawiających technologiczne parametry mieszanek treściwych.

Zrozumiały jest niepokój konsumentów produktów zwierzęcych przed „inwazją chemii” w żywieniu zwierząt, która odbierana jest jako potencjalne zagrożenie dla zdrowia człowieka. Przyczyną takiego podejścia do stosowania dodatków paszowych bywa nierzadko niedostateczna informacja dotycząca charakteru dodawanych substan-cji, mechanizmu ich działania, przeznaczenia dodatków dla poszczególnych grup ga-tunkowych, użytkowych i wiekowych zwierząt, dawkowania, zastrzeżeń rejestracyj-nych itp.

Niedozwolone jest stosowanie w żywieniu zwierząt dodatków, które nie zostały za-rejestrowane i nie uzyskały dopuszczenia do obrotu. Polska działa w tym zakresie zgodnie z międzynarodowymi przepisami WHO-FAO – organizacji nadzorujących m.in. zagadnienia żywienia i zdrowia ludzi oraz zwierząt.

Substancje przeciwbakteryjne

Substancje przeciwbakteryjne, selektywnie działające na mikroflorę przewodu po-karmowego, należą do grupy dodatków prożywieniowych. Główną ich grupę stanowiły antybiotyki paszowe, które stosowane są od ponad 50 lat, od 2006 r. obowiązuje zakaz ich stosowania.

Antybiotyki paszowe są produktami fermentacji mikrobiologicznej głównie różnych szczepów Streptomyces i Bacillus. Działają one selektywnie na mikroorganizmy prze-wodu pokarmowego, inhibują syntezę składników pokarmowych bakterii, zakłócają transport składników pokarmowych i jonów Na, K, Mg, Ca przez błony komórkowe oraz metabolizm kwasów nukleinowych. Hamowane jest tą drogą namnażanie się nie-korzystnych bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych. Antybiotyki paszowe zmniej-szają także bakteryjny rozkład białek oraz tworzenie toksycznych metabolitów – amo-niaku, indolu itp. Poprzez zwiększenie ukrwienia ścian jelitowych poprawiają wchła-nianie witamin, związków azotowych.

Spośród znanych ponad 130 antybiotyków jedynie kilkanaście znalazło żywieniowe zastosowanie. Podstawową cechą antybiotyków paszowych jest ich wysoka masa

czą-Dorota Jamroz 152

steczkowa, uniemożliwiająca wchłanianie tych substancji z przewodu pokarmowego, a zatem ich przechodzenie do produktów zwierzęcych, tzn. mleka, jaj, mięsa.

Antybiotyki paszowe nie mogły być stosowane w lecznictwie, nie mogły powodo-wać działań ubocznych, sprzyjać tworzeniu się oporności mikroorganizmów i stanowić zagrożenia dla środowiska. Ich wprowadzenie do żywienia wymagało bardzo dobrze udokumentowanych, wszechstronnych badań dotyczących wszystkich aspektów działa-nia, a także przedstawienia precyzyjnych metod oznaczania antybiotyków i ich metabo-litów w produktach finalnych.

Probiotyki

Jako alternatywny dodatek paszowy pochodzenia mikrobiologicznego uznaje się probiotyki, które u prosiąt i cieląt są bardzo skuteczne w działaniu, a u przeżuwaczy lub drobiu nie zawsze dają jednoznaczną poprawę efektów produkcyjnych, w tym lepsze wykorzystanie paszy. Wprowadzenie do przewodu pokarmowego kultur bakteryjnych, głównie Lactobacillus, Pediococcus, Streptococcus, Bifidobacterium, Bacillus, tzn. zasiedlanie korzystnymi mikroorganizmami, zmniejsza możliwość kolonizacji jelit bakteriami chorobotwórczymi. Produkowane przez mikroorganizmy kwasy organiczne (głównie kwas mlekowy) obniżają pH treści jelitowej, a enzymy bakteryjne sprzyjają lepszemu trawieniu składników pokarmowych. Do tej grupy dodatków zaliczyć należy również kultury drożdży Saccharomyces cerevisiae, które szczególnie chętnie są stoso-wane w żywieniu bydła.

Nie do końca poznane są skutki „mikrobiologicznej ingerencji” w subtelną równo-wagę w obrębie populacji bakterii jelitowych preparatami probiotycznymi, które nie powinny być produktem inżynierii genetycznej, czego jednak wykluczyć nie można.

Specjaliści z zakresu stosowania dodatków paszowych zalecają obecnie łączne sto-sowanie probiotyków i antybiotyków paszowych, których nieco odmienny mechanizm działania wykazuje jednak analogię w korzystnych skutkach wpływu na mikroorgani-zmy przewodu pokarmowego.

Kwasy organiczne

Poprawy wykorzystania paszy oczekuje się również przy stosowaniu kwasów orga-nicznych, które obniżając pH treści jelitowej, stwarzają korzystne warunki dla działania endogennych enzymów trawiennych, a także inhibować mogą rozwój bakterii chorobo-twórczych. Gwałtowne zakwaszenie środowiska przewodu pokarmowego poniżej pH 3,5 determinuje jednak zakłócenia równowagi mikrobiologicznej, gdyż oddziałuje na całą populację mikroorganizmów jelitowych, zmniejszenie tworzenia HCl w żołądku i w efekcie niekorzystne działanie. Istotna jest zatem technologia podawania i dozowa-nia tych kwasów. Prawidłowe stosowanie kwasów organicznych (mlekowego, propio-nowego, cytrypropio-nowego, fumarowego i innych) szczególnie korzystnie wpływa na funk-cjonowanie przewodu pokarmowego zwierząt młodych (prosięta, cielęta), w okresach zmiany pasz, przenoszenia zwierząt do innych pomieszczeń, w sytuacjach stresowych.

Wybrane materiały z zakresu żywienia drobiu 153 Preparaty enzymatyczne

Obecne w ziarnie jęczmienia, żyta, pszenżyta, pszenicy, a także w nasionach roślin strączkowych nieskrobiowe polisacharydy istotnie zmniejszają wartość energetyczną tych pasz dla drobiu i trzody chlewnej.

Nieskrobiowe polisacharydy (NSP) stanowią zależnie od gatunku ziarna zbóż od 11 do 24% suchej masy ziarna. W jęczmieniu występuje głównie ß-glukan (4–6%), stosun-kowo łatwiej rozpuszczalny niż arabinoksylany (około 8–9%), których rozpuszczalność zależy od stopnia rozgałęzienia łańcuchów i wynosi od 10 do 37%. Pszenica, pszenżyto i żyto zawierają mniejsze ilości ß-glukanu (0,8–2,8% suchej masy), natomiast arabinok-sylany występują w ilościach ponad 8–9% suchej masy, przy czym arabinokarabinok-sylany zawarte w życie są znacznie łatwiej rozpuszczalne niż te polisacharydy występujące w pszenicy, stąd silniejsze jest ich antyżywieniowe działanie.

Nietrawione przez endogenne enzymy przewodu pokarmowego zwierząt NSP po-wodują w końcowej części jelita cienkiego wzrost lepkości treści, jej zaleganie, zwol-nienie przepływu, hamowanie sekrecji enzymów trawiennych i zmniejszenie wchłania-nia składników pokarmowych. Im wyższy jest stopień rozpuszczalności NSP, tym większe jest natężenie tego niekorzystnego zjawiska. Szczególnie wrażliwe na jakość podawanych zbóż i zawartych w nich polisacharydów są kurczęta, indyczęta, młode kaczki i gęsi, a także młode psy i koty, w mniejszym stopniu prosięta i psy dorosłe. U zwierząt dorosłych rzadziej obserwuje się znaczny wzrost lepkości treści, aczkolwiek stwierdza się gorsze wchłanianie składników mineralnych.

Polisacharydy nierozpuszczalne trawione są przez enzymy mikroflory jelita ślepego i grubego u świń, a u drobiu – głównie w obrębie jelit ślepych. W wyniku fermentacji mikrobiologicznej powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które u świń mogą w 10–27% pokryć zapotrzebowanie na energię bytową. Stopień wykorzystania energii zawartej w tych związkach u drobiu nie jest w pełni poznany. Strukturalne węglowoda-ny pełnią bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, zmniejszają stopień wchłaniania cholesterolu, wpływają na sekrecję kwasów żółcio-wych, a tworzone z nich kwasy tłuszczowe mają kluczowe znaczenie dla metabolizmu energii w ścianach jelit.

Egzogenne enzymy mikrobiologicznego pochodzenia (Trichoderma viride,

Aspergillus niger, Bacillus subtilis, Bacillus licheniformis) stosowane jako stabilizowa-ne preparaty enzymatyczstabilizowa-ne, zawierają enzymy, które nie są produkowastabilizowa-ne przez organi-zmy wyższe: ß-glukanazę, ksylanazę, pentozanazy, pektynazy i celulazę. Obecne są w nich i inne enzymy – proteazy, amylaza i inne. Wprowadzane wraz z mieszankami bogatymi w śruty zbożowe powodują degradację nieskrobiowych polisacharydów już w jelicie cienkim, zmniejszając zakres niekorzystnych zmian, tzn. obniżają stopień lepko-ści trelepko-ści, zwiększają wartość energii metabolicznej stosowanych pasz.

Dorota Jamroz 154

Schemat rozkładu węglowodanów strukturalnych w przewodzie pokarmowym zwierząt monogastrycznych Rozpuszczalne polisacharydy