NOŚCI W ROKU 1934-35.
Nowela do ustawy o popieraniu rolnictwa śląskiego, uchwalona w okresie sprawozdawczym przez Sejm Śląski, nietylko zmieniła nazwę Śląskiego Funduszu Melioracyj
nego na Śląski Fundusz Rolny, lecz znacznie rozszerzyła zakres działalności w dziedzinie popierania rolnictwa ślą
skiego. Dotychczasowa działalność Śląskiego Funduszu Meljoracyjnego, ograniczająca się do dziedziny meljoracyj rolnych, została rozszerzona na wszelkie poczynania, któ
re mają na celu powiększenie wydajności i dochodowości gospodarstw rolnych.
W okresie sprawozdawczym zakres działalności Ślą
skiego Funduszu Rolnego obejmował:
1. meljoracje rolne,
2. popieranie i organizowanie zbytu produktów rolnych,
3. finansowanie budownictwa wiejskiego, sadownic
twa i warzywnictwa oraz innych inwestycyj rolnych.
1. Działalność Śląskiego Funduszu Rolnego w dzie
dzinie popierania meljoracyj rolnych nie uległa zmianie i nie zmniejszyła się mimo kryzysu. Roboty drenarskie przeprowadzone zostały na obszarze około 450 ha. Nato
miast akcja zakładania sztucznych łąk i pastwisk, ze względu na znaczne koszta (700 do 800 zł na 1 ha) i znacz
ny spadek cen produktów hodowlanych uległa zaha
mowaniu.
Bezpłatna pomoc techniczna Wojewódzkiego Biura Rolnego i niskoprocentowe kredyty Śląskiego Funduszu
Rolnego przyczyniły się do podtrzymania akcji obniżenia kosztów meljoracyjnych.
Tym, którzy meljorowali grunta w okresie dobrej konjunktury po wysokich cenach, Śląski Fundusz Rolny przedłużył okres spłaty pożyczek i obniżył oprocentowa
nie do 2%.
Zaległości zmniejszyły się nieco z tytułu płatnych rat i odsetek z 37.951.84 złotych na 36.868.14 złotych.
W roku sprawozdawczym przeprowadzono meljora- cje w 21 spółkach meljoracyjnych i korzystało z niej łącz
nie 599 osób.
2. W roku sprawozdawczym Śląski Fundusz Rolny rozpoczął akcję popierania i organizowania zbytu produk
tów rolnych, a w szczególności produktów mleczarskich, gdyż ta dziedzina produkcji rolniczej jest podstawą docho
dowości śląskich gospodarstw rolnych. Praca szła w dwóch kierunkach:
a) sanowanie istniejących spółdzielni mleczarskich, b) organizowanie nowych spółdzielni mleczarskich, względnie stworzenie takich warunków, by spółdzielnie te w przyszłości mogły być organizowane.
a) Dużo wysiłku poświęcono sanowaniu spółdzielni starych, gdyż bez ich wysanowania nie można myśleć o organizowaniu nowych i akcja ta dała rezultaty. Dzięki pomocy finansowej Śląskiego Funduszu Rolnego i przepro
wadzonym układom Spółdzielnia Mleczarska w Pawło
wicach uzyskała zmianę natychmiast płatnych zobowią
zań i rozłożenia ich na raty z równoczesnem obniżeniem oprocentowania. Przez wyrównanie długu w firmie Alfa- Astra uzyskała spółdzielnia skreślenie 50% pretensji, t. j.
53.000 złotych. Mimo to sanacja powyższej spółdzielni nie jest jeszcze ukończona i pasywa przewyższają aktywa.
Podobną akcję wszczęto odnośnie spółdzielni mleczar
skiej „Zdrowie“ w Pruchnej i jest ona na drodze do rea
lizacji.
b) Akcja organizowania nowych spółdzielni ograni
czyła się do wytworzenia odpowiednich sprzyjających warunków i przygotowania terenu. W tym celu powołano
produktów mleczarskich na terenie Śląska. Komitet ten na kilku posiedzeniach opracował ogólne zasady organizacji spółdzielni mleczarskich, budowy mleczarni i zbiornic mleka (Śląsk Górny) i serowni (Śląsk Cieszyński), wreszcie zorganizowania central zbytu. Do prac przygotowawczych należy zaliczyć również wypracowanie planów wzorowej serowni. W związku z temi czynnościami powstały wy
datki w sumie 3.111,45 złotych. Poza tern Śłąski Fundusz Rolny zapewnił sobie spółpracę doradcy technicznego ce
lem sprawdzania i opinjowania projektów budowy mle
czarni i referenta mleczarskiego, celem zorganizowania centrali zbytu. W związku z tern wydatki personalne wzrosły z 10.758.10 złotych (1933-34) na 11.304.69 zł (1934-35). Pod koniec okresu sprawozdawczego zaanga
żowano również referenta mleczarskiego, celem opraco
wania spraw mleczarskich. Rezultat tych prac okaże się w następnym okresie sprawozdawczym.
3. Większą uwagę poświęcono takim inwestycjom, jak budownictwo wiejskie, sadownictwo i warzywnictwo.
Specjalnie w tym celu zaangażowany referent budowlany wypracował 31 planów i kosztorysów budynków gospo
darczych, 35 planów i kosztorysów gnojowni i 5 planów i kosztorysów dołów kiszonkowych. Projekty i kosztorysy sadów i ogrodów warzywniczych opracowywała Śląska Izba Rolnicza. Mimo, że akcja rozpoczęła się dopiero z końcem roku sprawozdawczego, suma przyznanych na te cele pożyczek wynosiła 26.685 złotych, a duża ilość zgłoszeń o pożyczki każe przypuszczać, że dział ten ma widoki rozwoju na przyszłość.
Wielką popularnością cieszyły się wśród rolników kredyty średnioterminowe (5 lat) do 500 złotych bez za
bezpieczenia hipotecznego, natomiast za gwarancją insty
tucji kredytowej oprocentowane łącznie z administracją na 3—4%. Do współpracy w rozprowadzeniu tych kredy
tów pozyskano Komunalne Kasy Powiatowe w Pszczy
nie, Lublińcu, Polski Bank Raiffeisena w Katowicach i Związek Spółek Rolniczych w Cieszynie. Za opłatą 1—2%
w stosunku rocznym instytucje te przyjęły na siebie gwa
rancje za zwrot pożyczek, rozprowadzenie i administro
wanie temi kredytami.
Akcja propagandy rolniczej i oświaty pozaszkolnej rolniczej (przysposobienie rolnicze) prowadzona przez Śląską Izbę Rolniczą i Towarzystwo Polek, znalazła po
parcie Śląskiego Funduszu Rolnego, który wypłacił na te cele 8.500 złotych w formie subwencyj i 3.600 złotych w formie pożyczki.
Zarząd Śląskiego Funduszu Rolnego pracował w tym samym składzie, jak w poprzednim okresie sprawo
zdawczym.
Majątek Śląskiego Funduszu Rolnego wynosił na po
czątku okresu 1,579.671.58 złotych, z końcem okresu sprawozdawczego 2,197.008.36 złotych, w tern fundusze rozporządzalne na początku okresu 428.895.44 złotych, z końcem okresu sprawozdawczego 605.412.52 złotych.
Powiększenie majątku nastąpiło wskutek przejęcia na pod
stawie ustawy z dnia 16. V. 1934 r. ze Skarbu Śląskiego funduszów orzeznaczonych na popieranie rolnictwa roz
prowadzonych w latach poprzednich w sumie 421.882.45 złotych oraz wskutek otrzymania dotacji z budżetu ślą
skiego 220.000 złotych.
Papiery wartościowe wykazały w okresie sprawo
zdawczym zysk na kursie w wysokości 3.313.50 złotych.
Koszta administracyjne z powodów uprzednio poda
nych nieznacznie się powiększyły.
Ilość dłużników Śląskiego Funduszu Rolnego na dzień 31 marca 1935 r. wynosiła 2.083 osób.
Tytułem pożyczek wypłacono w roku 1934-35 238.804.33 zł
w roku poprzednim 213.230.96 „
Tyt. bezzwrotnych zasiłków w r. 1934-35 86.388.00 „
w roku poprzednim 13.180.39 „
Znaczne powiększenie bezzwrotnych zasiłków nastą
piło wskutek prowadzenia akcji organizowania zbytu
produktów rolnych i związaną z tern koniecznością sana
cji spółdzielni mleczarskich (57.311.45 złotych).
Jak w roku ubiegłym — Komisja Wojewódzka pod przewodnictwem Naczelnika Wydziału Budżetowo-Go- spodarczego, oraz komisja rewizyjna przewidziana w § 9 statutu Śląskiego Funduszu Rolnego w obecności delega
ta Urzędu Kontroli Państwowej zbadała księgi rachunko
we za okres 1934-35 i stwierdziła, że księgowość Śląskie
go Funduszu Rolnego prowadzona jest prawidłowo.
Z DZIAŁALNOŚCI WOJEWÓDZKIEGO BIURA DO SPRAW FINANSOWO-ROLNYCH W KATOWI
CACH ZA ROK 1934-3;.
Z uwagi na specyficzne stosunki, jakie panują w Wo
jewództwie Śląskiem, instytucje powołane do życia w celu prowadzenia akcji oddłużeniowej nie mogły być odrazu rozbudowane w tej mierze, co w innych województwach.
Dopiero rok 1934-35 pozwolił na postawienie pracy tak Wojewódzkiego Biura F. R. jak urzędów rozjemczych na odpowiednim poziomie.
W poprzednich latach najpoważniejsze przeszkody w pracy Wojewódzkiego Biura w Katowicach stanowiły:
1. brak odpowiednich funduszów, a co zatem idzie, 2. niedostateczna ilość personelu.
Ze zmianą na stanowisku Kierownika Wojewódzkie
go Biura F. R., która nastąpiła w dniu 1. V. 1934 r., zo
stały kłopoty finansowe Biura usunięte. Kierownik Biura otrzymywał jedynie dodatek z kasy Biura za prowadzenie Biura. Dzięki obniżeniu wydatków personalnych można było przeznaczyć w ramach budżetu na 1934-35 rok od
powiednie kwoty na propagandę i wyjazdy lustracyjne.
Równocześnie też został zaangażowany na stanowisko pomocniczej siły kancelaryjnej — funkcjonarjusz Urzędu Wojewódzkiego, który ubocznie pełnił swe obowiązki w Biurze.
Jednak już latem 1934 roku praca w Biurze wzrosła do tego stopnia, że sprawa zaangażowania stałej siły kan
celaryjnej dla Biura stała się koniecznością i od 1 września
tegoż roku został zaangażowany stały pomocnik kance
laryjny.
Praca Wojewódzkiego Biura F. R. składała się w dal
szym ciągu z 6 działów: i. reprezentowanie Wojewódz
kiego Komitetu do Spraw Finansowo-Rolnych i wykony
wanie zarządzeń Centralnego Biura F. R. na terenie woje
wództwa, 2. propaganda akcji oddłużeniowej, 3. lustracje i nadzór nad działalnością powiatowych urzędów rozjem
czych, 4. wydawanie orzeczeń dla sądów w sprawie od
roczenia wypłat i nadzorów sądowych i 5. informowanie zainteresowanych o środkach antyegzekucyjnych i korzy
staniu z pomocy Banku Akceptacyjnego i urzędów roz
jemczych.
Ponadto Wojewódzkie Biuro prowadziło bezpłatnie sekretarjat Wojewódzkiego Urzędu Rozjemczego w Kato
wicach, który z powodu małych wpływów nie mógł się zdobyć na własnego pracownika.
W zakresie reprezentacyjnym w okresie sprawozdaw
czym Kierownik Wojewódzkiego Biura brał udział w ze
braniach rolniczych w różnych punktach województwa, oraz utrzymywał kontakt z władzami administracyjnemi i sądowemi. Ponadto Biuro współpracowało ściśle z Śląską Izbą Rolniczą i Organizacjami Rolniczemi.
W lutym 1935 roku zwołało Biuro zjazd przewodni
czących i sekretarzy powiatowych urzędów rozjemczych w Katowicach przy udziale delegata Centralnego Biura F. R. Zjazdowi przewodniczył p. wicewojewoda Dr. T.
Saloni. Celem zjazdu było przedyskutowanie i omówienie nowych przepisów prawnych o oddłużeniu rolnictwa.
W marcu 1935 r. Kierownik Biura wziął udział w konferencji Kierowników wojewódzkich biur finanso- wo-rolnych i przewodniczących wojewódzkich urzędów rozjemczych w Warszawie, zwołanej przez Centralne Biuro F. R.
Biuro było w ciągu roku 2 razy lustrowane przez In
spektora Centralnego Biura do Spraw Finansowo-Rolnych oraz kilkakrotnie przez Urząd Kontroli Państwa w Ka
towicach.
Na propagandę akcji oddłużeniowej Wojewódzkie Biuro położyło w 1934-35 roku specjalnie mocny nacisk.
W związku bowiem z ukazaniem się w październiku 1934 r. czterech dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej, które przyniosły dalsze ulgi zadłużonemu rolnictwu, zaszła ko
nieczna potrzeba zapoznania ogółu społeczeństwa z odno- śnemi przepisami prawnemi. Zostało w tym celu rozesła
ne 800 afiszów propagandowych do wszystkich gmin wo
jewództwa i 8.000 broszurek p. t. „Jak drobny rolnik mo
że uporządkować swoje długi?“, wydanych przez Cen
tralne Biuro F. R.
Dalej Wojewódzkie Biuro rozsyłało systematycznie komunikaty o swej działalności do całej prasy śląskiej i umieściło w „Rolniku Śląskim“ i innych 14 artykułów informacyjnych.
Wreszcie Biuro zorganizowało w ciągu roku sprawo
zdawczego 15 odczytów o ustawach oddłużeniowych i ochronie drobnych dzierżawców rolnych, z czego: w po
wiatach rybnickim 5, cieszyńskim 4, pszczyńskim 2 i lu- blinieckim, świętochłowickim i bielskim po 1, oraz 1 refe
rat na zjeździć pracowników Śląskiej Izby Rolniczej.
Ponadto Kierownik Biura wygłosił odczyt propagan
dowy przez radjo.
Urzędy rozjemcze zostały w ciągu okresu sprawo
zdawczego 1—2 razy zlustrowane przez Kierownika Biu
ra. Z każdej lustracji wysłano sprawozdania z odpowied- niemi zaleceniami do danego urzędu rozjemczego oraz do Centralnego Biura F. R.
Wojewódzkie Biuro wydało na żądanie sądów 3 orze
czenia w sprawie stanu majątkowego dłużników, przyczem w 2 wypadkach sądy wydały decyzję, udzielając odrocze
nia wypłat dłużnikom.
Informacyj udziela się listownie, telefonicznie, jak również ustnie w Biurze. W ciągu okresu sprawozdawcze
go miało Biuro 83 klientów, z którymi korespondowało.
Ogółem wpłynęło 613 pism, zaś wysłano 750 pism.
Jeżeli wziąć pod uwagę, że za dwa lata 1932 i 1933-34 wpłynęło do Biura 463, a wyszło 295 listów, należy stwier
dzić, że w roku sprawozdawczym wzrosły wpływy kan
celaryjne o 206°/o, zaś wysyłka o 250%.
Działalność powiatowych urzędów rozjemczych w okresie sprawozdawczym została zatamowana głów
nie naskutek tego, że już od lipca 1934 roku zaczęto mó
wić i pisać w dziennikach o mających się ukazać nowych przepisach prawnych, które dadzą zadłużonym rolnikom nowe ulgi w zakresie uporządkowania ich długów. Z tego powodu do urzędów rozjemczych przychodzili prawie wyłącznie tylko ci rolnicy, którym groziła licytacja.
Po ukazaniu się zaś październikowych dekretów, wprawdzie zaczęły napływać do wszystkich urzędów roz
jemczych nawet w powiatach przemysłowych masowe wnioski, jednak urzędy z braku rozporządzeń wykonaw
czych nie mogły rozpocząć aż do końca lutego 1935 r.
normalnego urzędowania.
Pomimo to działalność urzędów rozjemczych na te
renie województwa przedstawia się dobrze w stosunku do lat poprzednich, a w każdym razie daje pomyślne horo
skopy na przyszłość.
Ogółem biorąc, wszystkie powiatowe urzędy rozjem
cze dzięki zwiększonym wpływom kasowym w ostatnich 3 miesiącach okresu sprawozdawczego usamodzielniły się finansowo. Do jesieni 1934 roku szereg powiatowych urzędów rozjemczych pracowało honorowo, lub za bardzo małem wynagrodzeniem przewodniczących, personelu kancelaryjnego i ławników. Po ukazaniu się październiko
wych dekretów, które wydatnie zwiększyły kompetencje urzędów rozjemczych, stan rzeczy uległ korzystnej zmianie.
Działalność 8 powiatowych urzędów rozjemczych przedstawia się następująco:
Wpłynęło Załatwiono
spraw na sumę zł spraw na sumę zt od 1. XI. 1932 — 1. IV. 1934 819 837.442,47 654 659.968,24 od 1. IV. 1934 — 1. XL 1934 464 433.472,73 505 332,464,63 od 1. XI. 1934 — 1. IV. 1935 671 1.326,719,99 124 165,445,54 Razem: 1954 2.597,635,19 1383 1.157,878,41
Na dzień i kwietnia 1935 roku znajdowało się w po
wiatowych urzędach rozjemczych:
P. U. R. Spraw do załatwienia Saldo ilość % w kasie zł
w Bielsku 276 40 1.653,17
w Cieszynie 79 12 319,80
w Katowicach V 3 I3;,4Z
w Lublińcu 77 11 363,26
w Pszczynie 100 15 2.976,41
w Rybniku 103 15 1.492,06
w Świętochłowicach 7 1 243,30
w Tarn. Górach 12 2 61,—
Razem 671 100 7.246,62
Ilość pozostałych do załatwienia spraw w urzędach rozjemczych jest znaczna i tłumaczy się nadmiernem na
gromadzeniem się spraw w okresie vacatio legis i pewnemi trudnościami na początku zastosowania nowych ustaw.
O poprawie stanu kasowego powiatowych urzędów rozjemczych świadczy saldo w dniu i. IV. 1935 r. Jeszcze w 1934 roku, nie mogły urzędy nawet opłacić należności z wpływów na rzecz Centralnego Biura F. R. Obecnie po obniżeniu tych należności do 10% z ogółu opłat uiszczają je wszystkie urzędy regularnie.
W ciągu okresu sprawozdawczego urzędy rozjemcze wstrzymały 366 licytacyj nieruchomości rolniczych.
Ożywienie w pracy urzędów rozjemczych na terenie województwa śląskiego przyniosły niewątpliwie paździer
nikowe dekrety. Jednak najważniejszą zdobyczą Śląska w tych dekretach jest przepis art. 17 rozporządzenia Pre
zydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 ro
ku (Dz. U. R. P. Nr. 94, poz. 840), dotyczącego zawiera
nia układów konwersyjnych na Bank Akceptacyjny. Dzię
ki temu przepisowi został nałożony na instytucje kredyto
we przymus zawierania układów konwersyjnych pod ry
gorem wstrzymania licytacji przez urzędy rozjemcze i ry
gor pozbawienia tych instytucyj prawa do zawarcia ukła
du, które nie zastosują się do ustawodawstwa oddłużenio
wego.
W ten sposób położono kres uchylaniu się instytucyj kredytowych od zawierania układów konwersyjnych. Ma
to bardzo duże znaczenie dla rolnictwa śląskiego z uwagi na bardzo rozwinięty kredyt zorganizowany na terenie województwa, z którego też po większej części rolnik ślą
ski korzysta.
W końcu 1934 roku odbyła się z inicjatywy Pana Wojewody Śląskiego konferencja pod przewodnictwem p.
Wicewojewody Dr. T. Saloniego, przewodniczącego Wo
jewódzkiego Komitetu F. R., na której uznano za koniecz
ne obniżenie przez analogję do osadników państwowych — reszty ceny kupna ziemi, należącej się od osadników przed
siębiorstwu osadniczemu „Ślązak“. Wojewódzkie Biuro było na tej konferencji reprezentowane przez Kierownika Biura.
Ponadto Wojewódzkie Biuro zajęło się kwest ją ochrony drobnych dzierżawców rolnych na terenie woje
wództwa. Przeprowadziło ankietę, z której wynikło, że na Śląsku jest przeszło 40.000 drobnych dzierżawców, którzy płacą od 60—240 zł czynszu za rok i 1 ha. W zwią
zku z tern wszczęto przez urzędy rozjemcze i odczyty w terenie akcję uświadomienia dzierżawców, że są wyzy
skiwani przez właścicieli ziemi i że mogą się chronić pod opiekę urzędów rozjemczych. Dzięki temu wnieśli przed P. U. R. w Rybniku 18, w Pszczynie 9, a w innych urzę
dach narazie tylko pojedyńczy dzierżawcy wnioski o ob
niżenie czynszów dzierżawnych. Wnioski w P. U. R.
w Rybniku zostały uwzględnione, przyczem czynsz obni
żono do normy określonej w ustawie o ochronie drobnych dzierżawców, t. zn. 150 kg żyta za rok i 1 ha. Na odwo
łanie się właściciela ziemi Okręgowy Sąd w Katowicach orzeczenie P. U. R. w Rybniku utrzymał w mocy.
Wojewódzkie Biuro brało ponadto udział w przygo
towaniu materjałów do zmian w ustawodawstwie oddłu- żeniowem dokonanych w październiku 1934 roku.
Z załączonego zestawienia kasowego za czas od 1. XI. 1932 — 1. IV. 1935 r., zamkniętego globalną sumą 25.106,35 zł, wypada na wydatki:
Za okres Ogółem Pobory per
sonelu
Inne wydatki osobowe
Koszty po
dróży
zł °/o zł % zł %> zł %
od 1 XI 1932-1 IV 34 17.247,17 100 15.914,61 92,3 45.- 0,3 1.082,10 6,3
od 1 IV 1934-1 IV 35 6.454,83 100 3.508,09 54,3 872,24 13,5 1.021.85 15,8
Z powyższych cyfr wynika, że w ostatnim roku wy
datki personalne spadły z 92,3% do 54,3%, natomiast wzrosły inne wydatki osobowe i koszty podróży lustra
cyjnych, odczytowych i t. d.
Wojewódzki Komitet do Spraw Finansowo-Rolnych w Katowicach w okresie sprawozdawczym zebrał się je
den raz w dniu 16 czerwca 1934 r. Na zebraniu swem po
wziął negatywną opinję o możliwości wysanowania za
dłużonego większego gospodarstwa wiejskiego na terenie powiatu lublinieckiego, oraz uchwalił projekt do uzupeł
nień obowiązującego wówczas ustawodawstwa oddłuże
niowego.
Od początku swego istnienia, Wojewódzkie Biuro do Spraw Finansowo-Rolnych było organem wykonaw
czym Wojewódzkiego Komitetu F. R. w Katowicach. Na skutek rozporządzenia Ministrów z dnia 22. III. 1935 r.
(Dz. U. R. P. Nr. 22, poz. 133) zostało oddzielone od Wo
jewódzkiego Komitetu i powołane do dalszej pracy w za
kresie oddłużenia rolnictwa, jako samodzielny urząd pań
stwowy, podległy Wojewodzie Śląskiemu i Centralnemu Biuru do Spraw Finansowo-Rolnych.